Đề tài “Thực trạng và những giải pháp chủ yếu nhằm phát triển ngành nghề truyền thống ở tỉnh Hà Nam”

Chia sẻ: Le Dang Hai | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:38

Thêm vào BST

Báo xấu

175
lượt xem 35
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ngành nghề truyền thống là những nghề đã có từ lâu đời, với nhiều sản phẩm nổi tiếng. Trong điều kiện nền kinh tế nước ta hiện nay, ngành nghề nông thôn nói chung và ngành nghề truyền thống nói riêng có vai trò rất quan trọng, chúng là một bộ phận cơ bản của công nghiệp nông thôn. Các ngành nghề nông thôn có khả năng thu hút nhiều lao động góp phần tích cực giải quyết tình trạng thất nghiệp, tăng thu nhập cho người lao động nhất là vùng nông thôn...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề tài “Thực trạng và những giải pháp chủ yếu nhằm phát triển ngành nghề truyền thống ở tỉnh Hà Nam”

Lêi nãi ®Çu Ngµnh nghÒ truyÒn thèng lµ nh÷ng nghÒ ®· cã tõ l©u ®êi, víi nhiÒu s¶n phÈm næi tiÕng. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay, ngµnh nghÒ n«ng th«n nãi chung vµ ngµnh nghÒ truyÒn thèng nãi riªng cã vai trß rÊt quan träng, chóng lµ mét bé phËn c¬ b¶n cña c«ng nghiÖp n«ng th«n. C¸c ngµnh nghÒ n«ng th«n cã kh¶ n¨ng thu hót nhiÒu lao ®éng gãp phÇn tÝch cùc gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp, t¨ng thu nhËp cho ngêi lao ®éng nhÊt lµ vïng n«ng th«n. Hµ Nam lµ mét tØnh thuÇn n«ng, d©n sè n«ng th«n chiÕm kho¶ng 90% vµ trªn 80% lùc lîng lao ®éng cña c¶ tØnh. Tuy nhiªn, ngµnh nghÒ truyÒn thèng l¹i tËp trung chñ yÕu ë n«ng th«n. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ nãi chung cña toµn tØnh, ngµnh nghÒ n«ng th«n cã ®ãng gãp ®¸ng kÓ. Nhng mÆc dï trong mÊy n¨m gÇn ®©y Nhµ níc ®· cã nh÷ng chÝnh s¸ch tÝch cùc, tØnh còng t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c c¬ së s¶n xuÊt ®Çu t ph¸t triÓn ngµnh nghÒ n«ng th«n trong tØnh, ®Æc biÖt lµ ngµnh nghÒ truyÒn thèng. V× vËy trong mÊy n¨m gÇn ®©y ngµnh nghÒ n«ng th«n trong tØnh ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ, gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, t¨ng thu nhËp cho ngêi n«ng d©n. Tuy nhiªn, c¸c ngµnh nghÒ ë tØnh vÉn cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n. Sù sèng cßn cña c¸c ngµnh nghÒ truyÒn thèng trong tØnh vÉn hÕt søc bÊp bªnh, tr«i næi theo c¬ chÕ thÞ trêng ®Çy biÕn ®éng. Do ®ã, cha t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó thu hót hÕt lùc lîng lao ®éng còng nh sö dông hÕt kh¶ n¨ng tay nghÒ cña ngêi thî, nh»m ph¸t huy tèi ®a tiÒm n¨ng kinh tÕ vèn cã cña tØnh. ViÖc ph¸t triÓn c¸c ngµnh nghÒ n«ng th«n nãi chung vµ ngµnh nghÒ truyÒn thèng nãi riªng cã ý nghi· v« cïng quan träng, kh«ng chØ vÒ mÆt kinh tÕ, mµ cßn cã ý nghÜa to lín vÒ mÆt æn ®Þnh chÝnh trÞ - x· héi. §Ó gãp phÇn vµo c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi thùc hiÖn CNH - H§H mµ cô thÓ lµ ph¸t triÓn c¸c ngµnh nghÒ truyÒn thèng ë Hµ Nam, cÇn ph¶i nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®îc trong thêi gian qua, vµ ®a ra nh÷ng gi¶i ph¸p h÷u hiÖu. Ph¸t triÓn n«ng th«n tØnh Hµ Nam, nhËn thøc ®îc lîi Ých to lín, thiÕt thùc cña ngµnh nghÒ n«ng th«n, tr¨n trë cña ngêi n«ng d©n, céng víi sù mong muèn ®ãng gãp mét phÇn nhá bÐ cña m×nh vµo c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi cña ®Þa ph¬ng, em m¹nh d¹n lùa chän ®Ò tµi: “Thùc tr¹ng vµ nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m ph¸t triÓn ngµnh nghÒ truyÒn thèng ë tØnh Hµ Nam”. KÕt cÊu cña ®Ò tµi: + Lêi nãi ®Çu 1
+ PhÇn I: C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ ph¸t triÓn c¸c ngµnh nghÒ truyÒn thèng ë n«ng th«n níc ta. + PhÇn II: Thùc tr¹ng ph¸t triÓn ngµnh nghÒ truyÒn thèng ë tØnh Hµ Nam + PhÇn III. Mét sè gi¶i ph¸p chñ yÐu nh»m ph¸t triÓn ngµnh nghÒ truyÒn thèng ë tØnh Hµ Nam + KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ. PHÇn I: C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ ph¸t triÓn c¸c ngµnh nghÒ truyÒn thèng ë n«ng th«n níc ta I. VÞ trÝ cña ngµnh nghÒ truyÒn thèng trong ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng th«n ë níc ta Ngµnh nghÒ thñ c«ng ViÖt Nam xuÊt hiÖn rÊt sím, ®a d¹ng vµ phong phó, bao gåm c¸c nghÒ: gèm, ch¹m kh¾c gç, kh¶m xµ cõ, s¬n ta, ®óc ®ång, dÖt lôa, dÖt thæ cÈm, ®ôc ®¸, ch¹m b¹c, m©y giang ®an, thªu ren... trong ®ã cã nhiÒu lang nghÒ kh¸ næi tiÕng nh: gèm H¬ng Canh (VÜnh Phóc), Thæ Hµ (B¾c Giang), Phï L·ng (B¾c Ninh), ®óc ®ång §¹i B¸i (B¾c Ninh), kh¶m trai Chu«ng Tre (Hµ T©y), m©y tre ®an Hµ T©y, s¬n Phó Xuyªn (Ninh B×nh), chiÕu cãi Ph¸t DiÖm (Ninh B×nh), ch¹m b¹c §ång S©m (Th¸i B×nh), kh¾c gç Kim ThiÒu, Phï Khª (B¾c Ninh)..... 1. Kh¸i niÖm lµng nghÒ N«ng th«n ViÖt Nam ®· g¾n liÒn víi c¸c th«n lµng vµ c¸c lµng nghÒ. Chóng lµ ®Æc trng trong truyÒn thèng kinh tÕ v¨n ho¸ cña x· héi n«ng th«n ViÖt Nam. Tuy nhiªn cho ®Õn nay vÉn cha cã mét kh¸i niÖm chÝnh thèng vÒ "lµng nghÒ".Cã thÓ cho r»ng, lµng nghÒ lµ mét thiÕt chÕ gåm hai yÕu tè cÊu thµnh lµ "lµng" vµ "nghÒ". Lµng lµ mét ®Þa vùc, mét kh«ng gian l·nh thæ nhÊt ®Þnh, ë ®ã tËp hîp nh÷ng ngêi d©n c quÇn tô l¹i cïng sinh sèng vµ s¶n xuÊt. C¸c lµng nghÒ g¾n bã víi c¸c ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp, c¸c ngµnh nghÒ thñ c«ng ë trong c¸c th«n lµng. VËy cã thÓ quan niÖm lµng nghÒ lµ lµng ë n«ng th«n cã mét hoÆc mét sè nghÒ thñ c«ng nghiÖp t¸ch h¼n ra khái n«ng nghiÖp vµ kinh doanh ®éc lËp. Thu nhËp tõ c¸c nghÒ ®ã chiÕm trªn 50% tæng gi¸ trÞ s¶n lîng cña ®Þa ph¬ng (th«n, lµng). Cã tõ 50% sè hé vµ sè l- 2
îng trë lªn trong tæng sè hé vµ sè lîng lao ®éng trong lµng lµm c¸c ngµnh nghÒ tiÓu thñ c«ng ngiÖp. Tuy nhiªn ®Þnh nghÜa trªn chØ lµ mét thíc ®o t¬ng ®èi vÒ mÆt ®Þnh lîng. Khi ph©n lo¹i lµng nghÒ ta thÊy cã lµng nhiÒu nghÒ, lµng nghÒ truyÒn thèng, lµng mét nghÒ, lµng nghÒ míi... Lµng nghÒ truyÒn thèng lµ nh÷ng lµng nghÒ xuÊt hiÖn tõ l©u ®êi trong lÞch sö vµ cßn tån t¹i ®Õn ngµy nay, lµ nh÷ng lµng nghÒ tån t¹i hµng tr¨m n¨m, thËm chÝ hµng ngµn n¨m cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn yÕu tè truyÒn thèng vµ kinh nghiÖm d©n gian ®îc tÝch luü l¹i qua nhiÒu thÕ hÖ. Lµng nghÒ míi lµ nh÷ng lµng nghÒ xuÊt hiÖn do sù ph¸t triÓn lan to¶ cña c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y(nh÷ng n¨m c¸ch m¹ng), ®Æc biÖt trong thêi kú ®æi míi, thêi kú chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Ngµy nay, kh¸i niÖm lµng nghÒ kh«ng chØ bã hÑp ë nh÷ng lµng chØ cã nh÷ng ngêi chuyªn lµm nh÷ng ngµnh nghÒ thñ c«ng nghiÖp, mµ kh¸i niÖm lµng nghÒ cÇn ®îc hiÓu lµ nh÷ng lµng cã ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp chiÕm u thÕ vÒ sè hé, sè lao ®éng vµ thu nhËp so víi nghÒ n«ng. 2. Vai trß cña ngµnh nghÒ - lµng nghÒ truyÒn thèng trong ph¸t triÓn n«ng th«n HiÖn nay khu vùc n«ng th«n níc ta vÉn chiÕm gÇn 80% d©n sè cña c¶ níc vµ trªn 70% lao ®éng x· héi, lµ n¬i s¶n xuÊt l¬ng thùc, thùc phÈm cho nhu cÇu c¬ b¶n cña nh©n d©n, cung cÊp n«ng s¶n, nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp vµ xuÊt khÈu. Tuy nhiªn, ë n«ng th«n níc ta còng lµ n¬i chiÕm 90% sè ngêi ®ãi nghÌo trong c¶ níc. B¶ng : d©n sè nø¬c ta ph©n theo khu vùc thµnh thÞ vµ n«ng th«n (ngh×n ngêi ) N¨m Thµnh thÞ N«ng th«n 1990 12880.3 53136.4 1994 14425,6 56398,9 1996 15419,9 57736,5 1998 17464,6 57991,7 2002 20022,1 59705,3 2004 21737,2 60294,5 3
2005 22336,8 60769,5 2006 22792,6 61344,2 Nguån: Niªn gÝam thèng kª CHXHCN ViÖt Nam, NXB Thèng kª 2007) (SGK ®Þa lý 12 – NXB gi¸o dôc) Trong khi ®ã qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸, lao ®éng n«ng nghiÖp chuyÓn dÇn sang lµm c«ng nghiÖp, dÞch vô, ngµnh nghÒ phô. Do ®ã ph¸t triÓn ngµnh nghÒ truyÒn thèng cã vai trß rÊt quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n vµ x©y dùng n«ng th«n míi. Sù ph¸t triÓn ngµnh nghÒ truyÒn thèng n«ng th«n trong nh÷ng n¨m qua ®· cã nhiÒu ®ãng gãp cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, ®· kh¼ng ®Þnh vai trß t¸c dông tÝch cùc cña nã trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®Êt níc nãi chung, ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n nãi riªng. Thø nhÊt: Ph¸t triÓn lµng nghÒ truyÒn thèng thu hót nh©n lùc, t¹o thªm viÖc lµm cho ngêi lao ®éng, thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng ë n«ng th«n. Gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ngêi lao ®éng lµ vÊn ®Ò bøc xóc sè mét hiÖn nay, bëi d©n sè vµ lao ®éng gia t¨ng nhanh, diÖn tÝch canh t¸c trªn ®Çu ngêi thÊp vµ ngµy cµng thu hÑp, kh¶ n¨ng thu hót lao ®éng hiÖn rÊt thÊp, tû lÖ thÊt nghiÖp vµ b¸n thÊt nghiÖp cao. H¬n n÷a, khu vùc n«ng th«n hiÖn nay ®ang sö dông kho¶ng 70% lùc lîng lao ®éng x· héi nhng kho¶ng h¬n 1/4 thêi gian lao ®éng cña hä cha ®- îc sö dông. B¶ng 01:tØ lÖ sö dông thêi gian lao ®éng ë n«ng th«n. Tû lÖ sö Tû lÖ sö Tû lÖ sö T¨ng/gi¶m dông TGL§ dông TGL§ dông TGL§ tØ lÖ sd n¨m 1996 n¨m 2004 n¨m 2005 TGL§ n¨m (%) (%) (%) 2005 so 2004 (%) C¶ níc 72,21 79,1 80,65 1,55 §ång b»ng s«ng 75,69 80,21 78,75 -1,46 Hång 4
§«ng b¾c ... 78,68 80,31 1,63 T©y b¾c 79,01 77,42 78,44 1,02 B¾c trung bé 73,35 76,13 76,45 0,32 Duyªn h¶i Nam 70,69 79,11 77,81 -1,3 trung bé T©y nguyªn 74,98 80,60 81,61 1.01 §«ng nam bé 61,76 81,34 82,90 1,56 §ång b»ng SCL 68,16 78,37 80,00 1.63 Nguån : kÕt qu¶ ®iÒu tra lao ®éng, viÖc lµm c¸c n¨m cña bé Lao ®éng th¬ng binh x· héi ( gi¸o tr×nh “ kinh tÕ n«ng nghiÖp” trang 112 – n¨m 2007” V× vËy ph¸t triÓn lµng nghÒ truyÒn thèng cã vai trß rÊt quan träng trong viÖc ®ãng gãp vµo viÖc gi¶i quyÕt, t¹o viÖc lµm cho ngêi lao ®éng Ngoµi ra sù ph¸t triÓn cña c¸c lµng nghÒ - ngµnh nghÒ truyÒn thèng cßn kÐo theo sù ph¸t triÓn cña nhiÒu ngµnh nghÒ dÞch vô kh¸c, t¹o ®îc nhiÒu viÖc lµm cho ngêi lao ®éng. Thø hai: Ph¸t triÓn lµng nghÒ - ngµnh nghÒ truyÒn thèng gãp phÇn t¨ng thu nhËp cho ngêi lao ®éng, c¶i thiÖn ®êi sèng d©n c n«ng th«n. Víi sù ph¸t triÓn ngµnh nghÒ truyÒn thèng ë n«ng th«n, thu nhËp cña ngêi n«ng d©n ngµy cµng ®îc n©ng cao tõ s¶n xuÊt hµng ho¸ ngµnh nghÒ, ®· thu hót mét bé phËn lín n«ng d©n chuyÓn h¼n sang ho¹t ®éng ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp. B¶ng 02:Thu nhËp b×nh qu©n lao ®«ng/th¸ng ë mét sè lµng nghÒ (2005) §¬n vÞ: VN ®ång ST Ngµnh nghÒ Thu nhËp b×nh qu©n T 1 Lao ®éng lµng gèm (B¸t Trµng) 630 000 2 Thî ®iªu kh¾c gç (Hµ T©y) 900 000 3 Thî ch¹m b¹c (Th¸i B×nh) 720 000 4 Thî thªu ren (Thanh Liªm - Hµ Nam) 680 000 Nguån: KÕt qu¶ ®iÒu tra ngµnh nghÒ n«ng th«n 2005 5
Thø ba:Sù ph¸t triÓn c¸c lµng nghÒ - ngµnh nghÒ truyÒn thèng ®· thóc ®Èy qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n, gãp phÇn t¨ng trëng (GDP). B¶ng 03: C¬ cÊu tæng s¶n phÈm trong níc. §¬n vÞ: % N¨m 2000 2002 2003 2005 2007 2010 (íc tÝnh) GDP 100 100 100 100 100 100 N«ng 24,53 22,99 21,8 20,89 19,34 15 – 16% nghiÖp C«ng 36,73 38,55 39,97 41,03 41,90 43 – 44% nghiÖp DÞch vô 38,74 38,46 38,23 38,10 38,76 40 – 41% Nguån: Sè liÖu kinh tÕ - x· héi tæng côc thèng kª Ph¸t triÓn lµng nghÒ - ngµnh nghÒ truyÒn thèng n«ng th«n gãp phÇn t¨ng trëng GDP, t¹o ra khèi lîng hµng ho¸ ®a d¹ng vµ phong phó phôc vô tiªu dïng vµ xuÊt khÈu, lµ mét trong nh÷ng néi dung quan träng ®èi víi qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp n«ng th«n theo híng gi¶m dÇn tû träng n«ng nghiÖp, t¨ng dÇn tû träng c«ng nghiÖp - dÞch vô trong nÒ kinh tÕ quèc d©n. Thø t: Ph¸t triÓn lµng nghÒ truyÒn thèng ®· gãp phÇn gia t¨ng gi¸ trÞ s¶n phÈm cña c¸c ®Þa ph¬ng. Sù ph¸t triÓn c¸c lµng nghÒ, ngµnh nghÒ truyÒn thèng ®· ®ãng vai trß rÊt quan träng trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ë ®Þa ph¬ng, mµ tríc hÕt lµ gi¸ trÞ s¶n phÈm cña ®Þa ph¬ng t¨ng ®¸ng kÓ. Thø n¨m: C¸c lµng ph¸t triÓn gãp phÇn huy ®éng vèn nhµn rçi trong d©n, còng nh khai th¸c tèt c¸c nguån lùc s½n cã t¹i ®Þa ph¬ng. §èi víi c¸c hé gia ®×nh, th«ng thêng hä tËn dông. Nh vËy, møc huy ®éng nhµn rçi trong d©n míi chØ ®¹t kho¶ng 36% trong tæng lîng vèn hiÖn cã. Ngµnh nghÒ n«ng th«n ph¸t triÓn lµ mét biÖn ph¸p rÊt tèt nh»m huy ®éng nh÷ng nguån vèn nµy vµo s¶n xuÊt. Thø s¸u: VÒ gi¸ trÞ v¨n ho¸. Nh ta ®· biÕt mçi lµng nghÒ lµ mét céng ®ång d©n c sinh sèng t¹o thµnh lµng quª hay phêng héi. §ã còng ®ång thêi lµ mét céng ®ång v¨n ho¸, cã phong tôc, tËp qu¸n, tÝn ngìng (®Òn miÕu thê cóng), nÕp sèng, lao ®éng s¶n xuÊt... võa cã nÐt chung v¨n ho¸ d©n téc, võa mang nÐt riªng cña mçi lµng. 6
II. §Æc ®iÓm vµ ph©n lo¹i lµng nghÒ truyÒn thèng 1. §Æc ®iÓm cña lµng nghÒ truyÒn thèng Lµng nghÒ lµ c¶ mét m«i trêng kinh tÕ - x· héi vµ v¨n ho¸. Nã b¶o lu nh÷ng tinh hoa nghÖ thuËt vµ kü thuËt truyÒn tõ ®êi nµy sang ®êi kh¸c, hun ®óc ë c¸c thÕ hÖ nghÖ nh©n tµi hoa vµ nh÷ng s¶n phÈm ®éc ®¸o mang b¶n s¾c riªng. S¶n phÈm cña c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng lµ nh÷ng s¶n phÈm v¨n ho¸, cã gi¸ trÞ mü thuËt cao. Do ®ã, ph¸t triÓn c¸c lµng nghÒ gãp phÇn ®¾c lùc vµo viÖc gi÷ g×n c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña d©n téc ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. Lµng nghÒ truyÒn thèng cã thÓ cã mét nghÒ hoÆc vµi nghÒ truyÒn thèng. NÕu lµng cã vµi nghÒ th× cã mét nghÒ chÝnh vµ tªn nghÒ ®ã ®îc gäi tªn lµng nghÒ. S¶n phÈm cña lµng nghÒ cã quy tr×nh c«ng nghÖ nhÊt ®Þnh, ®îc truyÒn tõ thÕ hÖ nµy sang c¸c thÕ hÖ kh¸c. Trong c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng, tríc ®©y chñ yÕu lµ dËy nghÒ theo ph¬ng thøc truyÒn nghÒ mµ tríc tiªn lµ trong ph¹m vi gia ®×nh. Nh×n chung, c¸c nghÒ ®îc b¶o tån trong tõng gia ®×nh cña c¸c lµng, x· mµ Ýt ®îc phæ biÕn ra bªn ngoµi, bëi v× ë mét sè n¬i quy ®Þnh truyÒn nghÒ rÊt chÆt chÏ. Tuy nhiªn, tõ sau khi thùc hiÖn c¶i c¸ch c«ng th¬ng nghiÖp (1957 - 1960) ph¬ng thøc d¹y nghÒ vµ truyÒn nghÒ trë nªn ®a d¹ng vµ phong phó h¬n. Lµng nghÒ truyÒn thèng lµ mét côm d©n c sinh sèng t¹o thµnh lµng quª hay phêng héi. §ã chÝnh lµ céng ®ång nhá vÒ v¨n ho¸. Nh÷ng phong tôc, tËp qu¸n, ®Òn thê, miÕu m¹o... cña mçi lang x· võa cã nÐt chung cña v¨n ho¸ d©n téc, võa cã nÐt riªng cña mçi lµng quª, lµng nghÒ. C¸c s¶n phÈm cña lµng nghÒ truyÒn thèng lµm ra lµ sù kÕt tinh, sù giao lu vµ ph¸t triÓn c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸, v¨n minh cña d©n téc. C¸c lµng nghÒ cã ®Æc ®iÓm lµ thêng yªu cÇu vèn ®Çu t kh«ng lín nhng cã kh¶ n¨ng thu hót nhiÒu lao ®éng, mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi cao. Lµng nghÒ g¾n bã chÆt chÏ kh«ng t¸ch rêi víi n«ng nghiÖp n«ng th«n vÒ lao ®éng, nguyªn liÖu, thÞ trêng.... ë n«ng th«n gÇn nh 7
100% ngêi lµm lµng nghÒ ®Òu cã ®Êt n«ng nghiÖp, cã thÓ do hä canh t¸c hoÆc phÇn lín lµ cho thuª hoÆc nhîng cho ngêi kh¸c canh t¸c. Trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ thÕ giíi nh hiÖn nay, sù c¹nh tranh ngµy cµng m¹nh mÏ, nÕu ph¶i xem xÐt ®Ó t×m ra ®îc nh÷ng s¶n phÈm cã søc c¹nh tranh trªn thÞ trêng quèc tÕ cña nh÷ng níc ®ang ph¸t triÓn nh ViÖt Nam th× trªn hÕt ph¶i kÓ ®Õn s¶n phÈm cña c¸c lµng nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng. 2.Ph©n lo¹i ngµnh nghÒ - lµng nghÒ truyÒn thèng. 2.1.Nhãm ngµnh nghÒ truyÒn thèng *Nhãm 1: ChÕ biÕn n«ng - l©m - thuû s¶n: bao gåm c¸c ngµnh nghÒ sau: Lµm nãn, dÖt chiÕu, thî méc, b¸nh ®a nem, t¬ng, chÕ biÕn gç, bón b¸nh, ®Ëu phô, chÕ biÕn gç, rîu.... *Nhãm 2: C«ng nghiÖp - tiÓu thñ c«ng nghiÖp vµ x©y dùng: Bao gåm c¸c ngµnh nghÒ chñ yÕu sau: dÖt, thªu, m©y giang ®an, bao manh, gèm sø, s¬n mµi, ch¹m kh¾c gç, th¶m, ch¹m m¹ vµng b¹c, ®óc ®ång, dÖt t¬ t»m, dÖt v¶i c¸c lo¹i, sõng, hµn, rÌn.... *Nhãm 3: Ngµnh nghÒ kh¸c: Bao gåm mét sè nghÒ nh sau: dÞch vô th¬ng m¹i m¹i, vËn t¶i.... 2.2.Lµng nghÒ truyÒn thèng Lµng nghÒ truyÒn thèng ë ViÖt Nam cã thÎ ®îc ph©n chia thµnh mét sè lo¹i lµng nghÒ chñ yÕu nh sau: *Lµng nghÒ chÕ biÕn n«ng s¶n thùc phÈm. §©y lµ nh÷ng lµng nghÒ chÕ biÕn ra nh÷ng s¶n phÈm mµ nguyªn liÖu chñ yÕu lµ tõ n«ng nghiÖp. Nh lµng nghÒ lµm bón b¸nh, lµm ®Ëu, lµng nghÒ t¬ng bÇn... §Æc ®iÓm cña lµng nghÒ nµy lµ vèn ®Çu t thÊp, thu hót Ýt lao ®éng, nguyªn liÖu s½n cã t¹i tõng ®Þa ph- ¬ng. *Lµng nghÒ dÖt may. §©y lµ lµng nghÒ mang tÝnh chÊt c«ng nghiÖp vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp. Nguyªn liÖu lµ s¶n phÈm cña ngµnh c«ng nghiÖp ë ®Þa ph¬ng hoÆc ë vïng kh¸c, mét phÇn ph¶i nhËp khÈu. *Lµng nghÒ thñ c«ng mü nghÖ. Bao gåm mét sè nghÒ nh: m©y giang ®an, thªu, th¶m... *Nhãm c¸c lµng nghÒ kh¸c 8
ViÖc ph©n lo¹i nh trªn chØ mang tÝnh chÊt t¬ng ®èi, bëi lÏ mét sè nghÒ cã thÓ võa thuéc nhãm ngµnh nghÒ nµy, l¹i võa thuéc nhãm kh¸c. Mét sè nghÒ ®èi víi ®Þa ph¬ng c¬ së ®îc coi lµ nghÒ truyÒn thèng nhng trªn ph¹m vi vÜ m« th× cã thÓ cha ®îc coi lµ lµng nghÒ truyÒn thèng. III. Sù cÇn thiÕt ph¶i ph¸t triÓn c¸c ngµnh nghÒ vµ lµng nghÒ truyÒn thèng ë níc ta. XuÊt ph¸t tõ vai trß cña ngµnh nghÒ vµ lµng nghÒ trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng th«n, ®ång thêi víi thùc tÕ ®ang diÔn ra ë khu vùc n«ng th«n vµ trªn c¬ së lý luËn vÒ khu vùc n«ng th«n. Lµng nghÒ truyÒn thèng lµ mét bé phËn cña tiÓu thñ c«ng nghiÖp víi nh÷ng tr×nh ®é kh¸c nhau ®îc ph©n bè ë n«ng th«n, g¾n bã chÆt chÏ víi kinh tÕ n«ng th«n (®Æc biÖt lµ n«ng nghiÖp), võa lµ ®iÒu kiÖn võa lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh tËp trung ho¸ vµ ph©n c«ng lao ®éng ë n«ng th«n. ViÖc ph¸t triÓn c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng lµ néi dung rÊt quan träng trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ l·nh thæ cña khu vùc n«ng th«n vµ x©y dùng n«ng th«n míi. §ång thêi ta thÊy thùc tÕ ë khu vùc n«ng th«n hiÖn nay næi lªn mét sè vÊn ®Ò sau: Lao ®éng ë n«ng th«n ®ang d thõa rÊt lín, ®ång thêi thêi gian sö dông lao ®äng ë n«ng th«n rÊt thÊp: N¨m 2005 tû lÖ sö dông thêi gian lao ®éng ë n«ng th«n míi ®¹t 80,65% tæng quü thêi gian lao ®éng. Trong khi ®ã quü ®Êt n«ng nghiÖp rÊt thÊp (trung b×nh 0,1 ha/ngêi) vµ ngµy cµng bÞ thu hÑp nhêng chç cho nh÷ng khu d©n c, khu ®« thÞ.... V× v©y, cÇn ph¶i ph¸t triÓn c¸c ngµnh nghÒ phô mét c¸ch m¹nh mÏ nh»m sö dông quÜ thêi gian nhµn dçi cña n«ng d©n. Thu nhËp cña ngêi lao ®éng lµm n«ng nghiÖp rÊt thÊp. Ta thÊy, b×nh qu©n ®Êt n«ng nghiÖp lµ 0,1 ha/ngêi, mµ thu nhËp cña 1 ha ®Êt lµm n«ng nghiÖp lµ 15 triÖu ®ång/n¨m. Nh vËy, thu nhËp cña 1 lao ®éng lµm n«ng nghiÖp b×nh lµ 1,5 triÖu ®ång/ngêi/n¨m. Do ®ã cÇn thiÕt ph¶i ph¸t triÓn ngµnh nghÒ n«ng th«n nãi chung vµ ngµnh nghÒ truyÒn thèng nãi riªng nh»m t¨ng thu nhËp cho ngêi d©n. 9
Khu vùc n«ng th«n hiÖn nay th× hÇu nh vïng nµo còng cã ngµnh nghÒ phô; mµ ®éi ngò lao ®éng th× rÊt dåi dµo. §ã lµ ®iÒu rÊt thuËn lîi cho ph¸t triÓn ngµnh nghÒ n«ng th«n. Thùc tÕ ®· cho thÊy ë nh÷ng lµng nghÒ nµo ph¸t triÓn ®îc nghÒ truyÒn thèng th× ë ®ã ngêi d©n ai còng ®ñ viÖc lµm, cã thu nhËp cao, ®êi sèng æn ®Þnh vµ ®îc c¶i thiÖn, bé mÆt n«ng th«n ngµy cµng ®îc thay ®æi nhanh chãng, xãm lµng ngµy cµng v¨n minh vµ t¬i ®Ñp. Tãm l¹i, sù ph¸t triÓn ngµnh nghÒ tiÓu thñ c«ng nghiÖp díi h×nh thøc c¸c lµng nghÒ sÏ t¹o ra thu nhËp cao, æn ®Þnh ®êi sèng d©n c lµng nghÒ, qua ®ã thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh tÝch tô ruéng ®Êt. Víi t×nh tr¹ng ruéng ®Êt manh món nh hiÖn nay, nÕu kh«ng thùc hiÖn ®- îc qu¸ tr×nh tÝch tô tËp trung ruéng ®Êt th× sÏ kh«ng ®a ®îc nÒn n«ng nghiÖp sang s¶n xuÊt hµng ho¸. Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi n«ng nghiÖp n«ng th«n sang s¶n xuÊt hµng ho¸ ®ßi hái ph¶i t¹o ra nh÷ng c¬ së v÷ng ch¾c cho sù tÝch tô vµ tËp trung ruéng ®Êt. §Ó lµ tÊt yÕu kh¸ch quan ph¶i ®Èy m¹nh ph¸t triÓn lµng nghÒ truyÒn thèng. 10
PHÇn II: Thùc tr¹ng ph¸t triÓn ngµnh nghÒ truyÒn thèng ë tØnh Hµ Nam I. §Æc ®iÓm tù nhiªn – kinh tÕ – x· héi cña tØnh Hµ Nam cã ¶nh hëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña ngµnh nghÒ truyÒn thèng. 1. §Æc ®iÓm tù nhiªn. Hµ Nam n»m ë vÞ trÝ cöa ngâ phÝa Nam cña thñ ®« Hµ Néi ( trung t©m chÝnh trÞ th¬ng m¹i du lÞch, khoa häc kü thuËt v¨n ho¸ c¶ níc), c¸ch Hµ Néi gÇn 60 km trªn ®êng giao th«ng xuyªn B¾c-Nam lµm cho Hµ Nam cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ giao lu kinh tÕ v¨n ho¸ gi÷a hai miÒn Nam-B¾c vµ c¸c tØnh trong khu vùc §ång b»ng s«ng Hång, nhÊt lµ thñ ®« Hµ Néi. VÒ Gi¸p ranh, tØnh Hµ Nam gi¸p c¸c tØnh sau: + PhÝa B¾c gi¸p tØnh Hµ T©y (nay là Hà néi míi). + PhÝa §«ng gi¸p tØnh Hng Yªn vµ Th¸i B×nh. + PhÝa Nam gi¸p tØnh Nam §Þnh vµ Ninh B×nh. + PhÝa T©y gi¸p tØnh Hoµ B×nh. VÒ vÞ trÝ ®Þa lý: Tõ 20°21′ ®Õn 20°43′ vÜ ®é B¾c Tõ 105°40′ ®Õn 106°10′ kinh ®é §«ng. VÒ giao th«ng: Hµ Nam cã vÞ trÝ rÊt thuËn lîi vÒ giao th«ng §êng bé cã c¸c tuyÕn: Quèc lé 1A, quèc lé 21A, quèc lé 21B, quèc lé 38, ®êng s¾t B¾c-Nam ch¹y qua. §êng s«ng: Cã s«ng Hång, s«ng §¸y, s«ng Ch©u, s«ng NhuÖ ch¶y qua gióp cho Hµ Nam rÊt thuËn lîi vÒ giao lu kinh tÕ-v¨n ho¸ x· héi víi c¶ níc vµ vïng §ång b»ng s«ng Hång. Trong t¬ng lai, Quèc lé 1A ®ùc n©ng cÊp, tuyÕn hµnh lang kinh tÕ ®êng 21: S¬n T©y-Hoµ M¹c-Xu©n Mai-MiÕu M«n ®îc h×nh thµnh, cÇu Yªn LÖnh th«ng sang Hng Yªn ®îc x©y dùng… sÏ t¹o nhiÒu thuËn lîi cho Hµ Nam giao lu víi c¸c trung t©m kinh tÕ, v¨n ho¸ cña c¶ níc vµ vïng §ång b»ng s«ng Hång, c¸c tØnh phÝa T©y B¾c- B¾c Bé. Hµ Nam lµ mét tØnh võa cã ®åi nói (tËp trung ë hai huyÖn Kim B¶ng vµ Thanh liªm) vµ ®ång b©õng, cã tr÷ lîng tµi nguyªn kho¸ng s¶n lín chñ yÕu lµ ®¸ v«i víi tr÷ lîng 7,4 tû m3, chÊt lîng tèt (®¹t yªu cÇu lµm 11
xi m¨ng m¸c cao), dÔ khai th¸c, gÇn thÞ trêng tiªu thô, ngoµI ra cßn nhiÒu má sÐt, nhiÒu ®¸ quý… rÊt thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng. Hµ Nam cã nhiÒu d·y nói ®¸ v«i víi c¸c hang ®éng, c¶nh quan ®Ñp, nhiÒu khu di tÝch lÞch sö, ®Òn chïa, gÇn khu du lÞch chïa H- ¬ng (huyÖn Mü §øc-Hµ T©y)… nªn cã tiÒm n¨ng rÊt lín cho ph¸t triÓn cho ngµnh du lÞch. Khi du lÞch ph¸t triÓn còng sÏ t¹o ®IÒu kiÖn cho ngµnh nghÒ, du lÞch ph¸t triÓn. TØnh Hµ Nam cã 5 huyÖn: Kim B¶ng, Lý Nh©n, Duy Tiªn, B×nh Lôc, vµ ThÞ x· Phñ Lý- Trung t©m kinh tÕ – chÝnh trÞ – v¨n ho¸ cña tØnh. Toµn tØnh cã 116 x·, phêng. Tæng diÖn tÝch tù nhiªn lµ 84 950 ha. D©n sè thµnh thÞ chiÕm 9,0%, d©n sè n«ng th«n chiÕm 91,0%. MËt ®é d©n sè kho¶ng 950 ngêi/km2. Hµ Nam lµ mét tØnh cã truyÒn thèng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp tõ l©u ®êi, n¨ng suÊt lóa ®¹t cao. Nguån nguyªn liÖu cho ph¸t triÓn ngµnh nghÒ rÊt phong phó nh: l¬ng thùc thùc phÈm, ®ay.... Do nhiÒu thuËn lîi vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, giao th«ng... nªn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt phi n«ng nghiÖp ë Hµ Nam ®· ph¸t triÓn tõ rÊt l©u ®êi, cã nhiÒu ngµnh nghÒ ®ang ph¸t triÓn rÊt m¹nh, trong mÊy n¨m qua c¸c ngµnh nghÒ truyÒn thèng ®· ®ãng phãp to lín vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi cña ®Þa ph¬ng. 2. §Æc ®iÓm kinh tÕ - x· héi 2.1. Ph¬ng híng s¶n xuÊt - C¬ cÊu s¶n xuÊt. Hµ Nam lµ mét tØnh n«ng nghiÖp.Trong mÊy n¨m qua nÒn kinh tÕ cã bíc ph¸t triÓn kh¸, tèc ®é t¨ng trëng GDP b×nh qu©n hµng n¨m tõ 6 - 10%, tuy nhiªn vÉn cha tho¸t khái t×nh tr¹ng tr× trÖ l¹c hËu. B¶ng 04: Tû träng c¸c ngµnh trong GDP toµn tØnh (theo gi¸ hiÖn hµnh) §V:(%) C¬ cÊu GDP 1997 2000 2002 N«ng nghiÖp 40,02 37,03 35,93 C«ng nghiÖp 28,62 30,75 32,48 DÞch vô 31,36 32,22 31,59 12
Nguån: Niªm gi¸m thèng kª tØnh Hµ Nam Tû träng n«ng nghiÖp trong GDP cña tØnh ®· gi¶m ®¸ng kÓ 4,09% trong 5 n¨m tõ khi t¸ch tØnh(1997). C«ng nghiÖp t¨ng rÊt chËm, chØ t¨ng 3,86% trong 5 n¨m, §iÒu nµy chøng tá qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu cña tØnh diÔn ra rÊt chËm.V× vËy, trong thêi gian tíi cÇn ph¶i cã c¸c biÖn ph¸p ®Èy m¹nh tèc ®é ph¸t triÓn c«ng nghiÖp thùc hiÖn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo hiøng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. 2.2. D©n sè - Lao ®éng. Trong c¬ cÊu lao ®éng, lao ®éng n«ng chiÕm tû lÖ 76% thÓ hiÖn mét nÒn s¶n xuÊt thÊp kÐm. D©n sè tËp trung qu¸ nhiÒu ë n«ng th«n (chiÕm trªn 90% d©n sè) vµ kh«ng ngõng t¨ng lªn, trong khi diÖn tÝch ®Êt canh t¸c thÊp vµ ngµy cµng gi¶m, hËu qu¶ lµ t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp trÇm träng. B¶ng 05: C¬ cÊu lao ®éng 3 khu vùc cña Hµ Nam. §¬n 1997 2000 2002 vÞ Tæng sè lao L§ 306 258 388 903 410 708 ®éng - N«ng nghiÖp % 83,30 81,45 76,00 - C«ng nghiÖp % 7,80 8,20 12,30 - DÞch vô % 8,90 10,35 11,70 Nguån: Niªn giÊm thèng kª tØnh Hµ Nam Lao ®éng n«ng nghiÖp chiÕm tû träng lín lµ mét th¸ch thøc trªn con ®êng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña tØnh. §Ó thùc hiÖn thµnh c«ng sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp n«ng th«n th× ph¶i tõng bíc thùc hiÖn chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng ngay t¹i vïng n«ng th«n, ph¶i chó träng ph¸t triÓn c«ng nghiÖp n«ng th«n mµ tríc hÕt lµ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ngµnh nghÒ tiÓu thñ c«ng nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Tuy nghiªn, lùc lîng lao ®éng cña tØnh Hµ Nam kh¸ dåi dµo, trÎ, cÇn cï chÞu khã... lµ tiÒm n¨ng cho ph¸t triÓn c¸c ngµnh kinh tÕ cña tØnh nãi chung vµ ngµnh nghÒ n«ng th«n nãi riªng. 2.3. C¬ së h¹ tÇng kinh tÕ - kü thËt. 13
TØnh Hµ Nam lµ mét trong nh÷ng tØnh sím hoµn thiÖn hÖ thèng ®êng giao th«ng n«ng th«n. HiÖn nay, 100% sè x· cã ®êng « t« ®Õn tËn trung t©m x·, 100% sè x· cã ®iÖn líi quèc gia. Tuy nhiªn, hiÖn nay hÖ thèng líi ®iÖn, ®êng giao th«ng n«ng th«n ®ang xuèng cÊp trÇm träng. TØnh Hµ Nam lµ mét trong nh÷ng tØnh ®îc Nhµ níc c«ng nhËn phæ cËp gi¸o dôc tiÓu häc vµ trung häc c¬ së sím so víi c¶ níc. Tr×nh ®é d©n trÝ cao th× kh¶ n¨ng tiÕp thu c«ng nghÖ míi, thay ®æi mÉu m· cã nhiÒu s¶n thuËn lîi, ®¸p øng nhu cÇu vÒ chÊt lîng s¶n phÈm ngµy cµng t¨ng cña qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ. 2.4. Phong tôc, tËp qu¸n. Hµ Nam lµ mét trong c¸c tØnh thuéc khu vùc kinh tÕ §ång b»ng s«ng Hång. Do ®ã cã nh÷ng nÐt chung vÒ phong tôc tËp qu¸n cæ truyÒn cña c¶ vïng. Còng lµ vïng mang ®Æc trng cña nÒn v¨n ho¸ lóa níc, d©n sè chñ yÕu tËp trung ë khu vùc n«ng th«n lµm n«ng nghiÖp. V¨n ho¸ cña c¸c lµng nghÒ víi c¸c thÓ chÕ céng ®ång chøa ®ùng nh÷ng quan hÖ huyÕt thèng, l¸ng giÒng, nghÒ nghiÖp víi c¸c phong tôc tËp qu¸n, tÝn ngìng, lÔ héi mang ®Ëm nh÷ng s¾c th¸i riªng, ®· t¹o nªn b¶n s¾c truyÒn thèng v¨n ho¸ phong phó cña d©n téc. Mçi lµng nghÒ ®Òu thê phôc mét thµnh hoµng lµng hoÆc «ng tæ nghÒ. Lµng nghÒ m©y giang ®an Ngäc §éng hiÖn cã ®Òn thê «ng tæ cña nghÒ, n¬i ®©y còng lµ n¬i c¸c hé tham gia s¶n xuÊt tËp chung. Tãm l¹i: Hµ Nam lµ mét tØnh cã vÞ trÝ rÊt thuËn lîi cho ph¸t triÓn, giao lu kinh tÕ nãi chung vµ ph¸t triÓn ngµnh nghÒ n«ng th«n ph¸t triÓn. Hµ Nam cã hÖ thèng ®êng giao th«ng rÊt thuËn lîi cho viÖc më réng thÞ trêng tiªu thô, rÊt thuËn lîi cho viÖc cung cÊp nguyªn vËt liÖu cho s¶n xuÊt ngµnh nghÒ. Hµ Nam hiÖn nay vÉn lµ mét tØnh lao ®éng chñ yÕu lµm n«ng nghiÖp, do ®ã tû lÖ lao ®éng thÊt nghiÖp vÉn cao: kho¶ng 6% - 10%/n¨m. §Æc biÖt lµ tû lÖ sö dông thêi gian lao ®éng ë n«ng th«n míi ®¹t 80,65% (2005), nªn thêi gian nhµn rçi cña ngêi d©n lµ rÊt nhiÒu. Do ®ã viÖc thu lao ®éng vµo s¶n xuÊt ngµnh nghÒ lµ rÊt thuËn lîi.§©y lµ mét thuËn lîi rÊt lín cho ph¸t triÓn ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp. 14
Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng thuËn lîi th× viÖc ph¸t triÓn ngµnh nghÒ truyÒn thèng ë Hµ Nam hiÖn ®ang gÆp khã kh¨n rÊt lín, vÒ c¬ së h¹ tÇng hiÖn ®ang xuèng cÊp rÊt trÇm träng mµ cha ®îc tu söa. Lùc lîng lao ®éng tuy dåi dµo nhng cha ®îc ®µo t¹o nghÒ mét c¸ch ®Çy ®ñ. VÊn ®Ò « nhiÔm m«i trêng còng ®ang lµ mét khã kh¨n næi lªn ®èi víi c¸c lµng nghÒ. II. Thùc tr¹ng ph¸t triÓn ngµnh nghÒ truyÒn thèng ë tØnh Hµ Nam Nghiªn cøu thùc tr¹ng ngµnh nghÒ vµ lµng nghÒ cã ý nghÜa rÊt quan träng, bëi tõ ®ã cã thÓ ®Þnh híng chÝnh x¸c, t×m ra nguyªn nh©n, c¸c c¬ chÕ vµ quy luËt vËn ®éng, c¸c mèi quan hÖ sinh th¸i, x· häi, kinh tÕ cho sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi cña c¸c nghÒ, c¸c trung t©m s¶n xuÊt hµng thñ c«ng. Nã sÏ gióp cho chóng ta nh÷ng c¨n cø ®Ó suy nghÜ, tÝnh to¸n vµ tõ ®ã cã c¬ së ®Ó ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸nh ph¸t triÓn lµng nghÒ vµ ngµnh nghÒ trong bèi c¶nh ®æi míi më cöa, ®Èy nhanh nhÞp ®é ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ, x· héi theo h- íng c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i. 1. Sè lîng vµ quy m« lµng nghÒ tØnh Hµ Nam HiÖn nay, Hµ Nam cã tæng céng lµ 40 lµng nghÒ, trong ®ã cã 16 lµng nghÒ truyÒn thèng vµ 24 lµng nghÒ míi. XÐt trªn tiªu chÝ chñng chñng ngµnh nghÒ, ë Hµ Nam bao gåm c¸c ngµnh nghÒ chñ yÕu sau: + Lµng nghÒ chÕ biÕn n«ng s¶n thùc phÈm + Lµng nghÒ dÖt may + Lµng nghÒ thñ c«ng mü nghÖ + Lµng nghÒ c¬ khÝ Trong ®ã lµng nghÒ thñ c«ng mü nghÖ chiÕm 65% tæng sè lµng nghÒ hiÖn cã ë tØnh, ®©y lµ nhãm lµng nghÒ ®ang ph¸t triÓn rÊt m¹nh mÏ trong toµn tØnh vµ s¶n phÈm cña c¸c lµng nghÒ nµy ®ang rÊt ®îc a chuéng trªn thÞ trêng ®Æc biÖt lµ thÞ trêng níc ngoµi. Lµng nghÒ chÕ biÕn n«ng s¶n thùc phÈm còng chiÕm tíi 20% tæng sè lµng nghÒ trong tØnh, lµng nghÒ dÖt may chiÕm 12,5%, lµng nghÒ c¬ khÝ chiÕm 2,5% (chØ cã mét lµng nghÒ) . 15
NÕu chia theo nhãm nghÒ ta cã nh sau: M©y giang ®an,Thªu ren,S¶n xuÊt b¸nh ®a nem, ChÕ biÕn l¬ng htùc phÈm, C¬ khÝ, Lµm trèng, Sõng, NghÒ dÖ, may, ¬m t¬ … Trong ®ã th× chØ cã mét sè lµng nghÒ lµ lµng nghÒ truyÒn thèng, cßn l¹i lµ lµng nghÒ míi. Næi bËt nhÊt vµ hiÖh ®ang ph¸t triÓn m¹nh lµ nh÷ng lµng nghÒ thñ c«ng mü nghÖ truyÒn thèng nh: dÖt lôa Nha X¸ (Duy Tiªn), m©y giang ®an Ngäc §éng (Duy Tiªn), thªu ren Thanh Hµ (Thanh Liªm)… ngoµi ra mét sè lµng nghÒ hiÖn nay ®ang ho¹t ®éng cÇm chõng, s¶n xuÊt mang tÝnh chÊt g×n gi÷ nghÒ truyÒn thèng do gÆp mét sè khã kh¨n trong s¶n xuÊt, ®Æc biÖt lµ khã kh¨n trong kh©u tiªu thô s¶n phÈm. Tuy nhiªn, trong tæng sè nghÒ ë Hµ Nam th× lµng nghÒ ph¸t triÓn tèt chiÕm kho¶ng 35%, kh¸ 40% cßn l¹i lµ ho¹t ®éng cÇm chõng. Trong mét sè lµng nghÒ tríc ®©y chØ cã mét nghÒ th× nay cã nhiÒu nghÒ thÓ hiÖn sù t×m tßi, n¨ng ®éng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng nh»m h¹n chÕ nh÷ng rñi ro trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Ngµnh nghÒ n«ng th«n tØnh Hµ nam chñ yÕu lµ h×nh thøc hé gia ®×nh kiªm ngµnh nghÒ : chiÕm tíi 88,12% tæng sè c¬ së, hé tham gia ho¹t ®éng ngµnh nghÒ n«ng th«n. Hé chuyªn ho¹t ®éng s¶n xuÊt s¶n xuÊt ngµnh nghÒ cßn chiÕm tû lÖ nhá: 10, 3%. Hé chuyªn ho¹t ®éng s¶n xuÊt ngµnh nghÒ chñ yÕu thuéc c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng, nh lµng nghÒ m©y giang ®an Ngäc §éng (Duy Tiªn), lµng nghÒ thªu ren Thanh Hµ (Thanh Liªm), lµng nghÒ s¶n xuÊt b¸nh ®a nem Nguyªn Lý (Lý Nh©n), lµng nghÒ lôa Nha X¸ (Duy Tiªn)... Tuy nhiªn, ë c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng nµy th× ®a sè hé gia ®×nh vÉn lµm n«ng nghiÖp kiªm ho¹t ®éng ngµnh nghÒ. §©y lµ ®Æc thï cña vïng n«ng th«n ViÖt Nam nãi chung vµ Hµ Nam nãi riªng. Trong vµi n¨m gÇn ®©y c¬ cÊu, tæ chøc s¶n xuÊt cña mét sè ngµnh nghÒ ®· thay ®æi. Kh¸c víi tríc kia, c¸c hé ngµnh nghÒ ®Òu lµ x· viªn hîp t¸c x· ngµnh nghÒ, vµ c¸c hîp t¸c x· ®øng ra tiªu thô s¶n phÈm cho toµn lµng nghÒ. HiÖn nay, ë mét sè lµng nghÒ ®· xuÊt hiÖn c¸c doanh nghiÖp t nh©n, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, c¸c c¬ së t nh©n lµm ®Çu mèi thu gom s¶n phÈm vµ giao mÉu hµng cho c¸c hä gia ®×nh. C¸c hé gia ®×nh tham gia s¶n xuÊt ngµnh nghÒ lµm vÖ tinh cho c¸c doanh nghiÖp, c¬ së cïng ph¸t triÓn. Mét sè nghÒ trruyÒn thèmg mµ s¶n phÈm ®ang ®îc ngêi tiªu dïng a chuéc th× kh«ng nh÷ng 16
c¸c hé trong lµng nghÒ tham gia s¶n xuÊt mµ ®· cã xu híng më réng ra c¸c x· kh¸c, vïng kh¸c. Tuy nhiªn, hiÖn nay cha cã mét c¬ së lín nµo ®øng ra lµm ®Çu mèi thu gom s¶n phÈm, tiªu thô s¶n phÈm cho c¸c hé trong toµn lµng nghÒ. §ã lµ khã kh¨n lín nhÊt ®èi víi lµng nghÒ, nã ®· ¶nh hëng ®Õn viÖc tiªu thô, thu nhËp cña hé s¶n xuÊt ngµnh nghÒ. Tãm l¹i, c¬ cÊu ngµnh nghÒ n«ng th«n nãi chung ngµnh nghÒ truyÒn thèng nãi riªng ë tØnh Hµ Nam vÉn cßn nhá lÎ, ®a sè v·n lµ hé gia ®×nh ngµnh nghÒ kiªm lµm n«ng nghiÖp. 2. Lao ®éng vµ chuyªn m«n, kÜ thuËt cña lao ®éng ngµnh nghÒ truyÒn thèng Trung b×nh diÖn tÝch canh t¸c trªn nh©n khÈu toµn tØnh lµ 448 2 m /nh©n khÈu. §Æc biÖt ë mét sè ®Þa cßn rÊt thÊp nh ë Thanh Hµ (Thanh Liªm) diÖn tÝch canh t¸c b×nh qu©n lµ 346 m 2/nh©n khÈu; ë Ngäc §éng (Duy Tiªn) diÖn tÝch canh t¸c chØ lµ 324 m 2/nh©n khÈu; ë Nguyªn Lý (Lý Nh©n) b×nh qu©n 342 m2/nh©n khÈu. Còng chÝnh v× diÖn tÝch canh t¸c thÊp (cha ®¹t 1 sµo B¾c Bé trªn mét ®Çu ngêi) nªn lùc lîng lao ®éng ngµnh nghÒ n«ng th«n rÊt lín. Lùc lîng lao ®éng ngµnh nghÒ tËp trung chñ yÕu ë h×nh thøc hé gia ®×nh lµm n«ng nghiÖp kiªm ho¹t ®éng ngµnh nghÒ (chiÕm 73,3% tæng lao ®éng ngµnh nghÒ), c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh tham gia s¶n xuÊt ngµnh nghÒ trong nh÷ng lóc n«ng nhµn; hé chuyªn ngµnh nghÒ ë tØnh hiÖn vÉn chiÕm tû lÖ nhá (9,5% tæng lao ®éng ngµnh nghÒ). Theo lo¹i ngµnh nghÒ th× lùc lîng lao ®éng ngµnh nghÒ n«ng th«n tËp trung ë hai nhãm chÝnh lµ s¶n xuÊt tiÓu thñ c«ng nghiÖp- c«ng nghiÖp (chiÕm 50%) vµ chÕ biÕn l¬ng thùc thùc phÈm (chiÕm 16%). Nh vËy, sù ph¸t triÓn cña ngµnh nghÒ truyÒn thèng ë tØnh ®· t¹o ra hµng ngh×n chç lµm viÖc cho ngêi n«ng d©n nh÷ng lóc n«ng nhµn, gi¶i quyÕt viÖc lµm t¹i chç cho n«ng d©n mµ kh«ng ph¶i dêi quª h¬ng ra c¸c ®« thÞ lín kiÕm viÖc lµm nh÷ng lóc n«ng nhµn. Cã thÓ nãi c¸c lµng nghÒ ®· cã nh÷ng ®ãng gãp tÝch cùc trong viÖc n©ng cao ®êi sèng v¨n ho¸, t×nh thÇn cña ngêi d©n mµ trùc tiÕp lµ nh÷ng lao ®éng nghÒ. VÒ tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt do hÇu 17
hÕt c¸c nghÒ lµ ®¬n gi¶n nªn lao ®éng chñ yÕu kh«ng ®îc ®µo t¹o hoÆc chØ ®îc häc tËp qua nh÷ng líp ng¾n h¹n. C¸c lµng nghÒ truyÒn thèng chñ yÕu ®µo t¹o b»ng ph¬ng thøc truyÒn nghÒ. Tuy nhiªn, do c¸c lµng nghÒ ph¸t triÓn ngµy cµng m¹nh mét sè lao ®éng ®· t¸ch ra tham gia vµo ®éi ngò lao ®éng qu¶n lý. Mét sè trong nh÷ng ngêi nµy ®· qua c¸c líp trung cÊp, mét sè cã tr×nh ®é ®¹i häc. MÆc dï vËy, tr×nh ®é lao ®éng nh×n chung vÉn cßn thÊp cha ®¸p øng ®îc yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn. Thùc tÕ cho thÊy lao ®éng ngµnh nghÒ n«ng th«n tØnh Hµ Nam phÇn lín cha qua ®µo t¹o chuyªn m«n kü thuËt, ®Æc biÖt lµ lao ®éng s¶n xuÊt nghÒ truyÒn thèng nh m©y giang ®an, thªu ren…. Tæng sè lao ®éng ®· t¨ng lªn nhng sè lao ®éng kh«ng cã chuyªn m«n kü thuËt ( lao ®éng tù häc) vÉn chiÕm phÇn lín. §iÒu nµy cã nghÜa lµ phÇn lín lao ®éng ngµnh cña tØnh lµ tù häc, tù n©ng cao tay nghÒ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. ViÖc më réng c¸c líp ®µo t¹o chuyªn m«n kü thuËt ngµnh nghÒ hoÆc cö lao ®éng ®i häc ë c¸c trung t©m ®µo t¹o nghÒ cña tØnh, Trung ¦¬ng cßn h¹n chÕ. Sè lao ®éng lµ c«ng nh©n kü thuËt, thî giái, thî c¶, nghÖ nh©n cßn chiÕm tû lÖ nhá cha ®¸p øng ®ñ cho qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh ph¸t triÓn ngµnh nghÒ mét c¸ch nhanh chãng. C¸c nghÖ nh©n, thî giái ngêi cã tr×nh ®é cao ®¼ng, ®¹i häc trong s¶n xuÊt ngµnh nghÒ truyÒn thèng cña tØnh hÇu nh rÊt Ýt… Nh×n chung, chÊt lîng lao ®éng ngµnh nghÒ truyÒn thèng cña tØnh cßn thÊp, thiÕu lùc lîng lao ®éng cã tay nghÒ cao,®Æc biÖt lµ lao ®éng qu¶n lý cã tr×nh ®é cao. N¨ng lùc ®éi ngò lao ®éng qu¶n lý trong c¸c c¬ së ngµnh nghÒ cã nhiÒu h¹n chÕ, cßn thiÕu nh÷ng hiÓu biÕt vÒ kinh tÕ thÞ trêng. Trong thêi gian tíi cÇn ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng lao ®éng, nhÊt lµ nh÷ng ngêi qu¶n lý trong c¸c c¬ së chuyªn ngµnh nghÒ, cã nh thÕ th× ngµnh nghÒ n«ng th«n nãi chung vµ ngµnh nghÒ truyÒn thèng nãi riªng míi cã thÓ ph¸t triÓn v÷ng ch¾c ®îc. 3. Vèn ®Çu t cho s¶n xuÊt ngµnh nghÒ. Vèn lµ yÕu tè quan träng ®¶m b¶o cho c¸c lµng nghÒ, ngµnh nghÒ truyÒn thèng ho¹t ®éng ®îc trong c¬ chÕ thÞ trêng. Nhu cÇu vÒ vèn cho s¶n xuÊt ë c¸c lµng nghÒ ®ßi hái ngµy cµng lín. Tríc ®©y, 18
vèn cña c¸c hé s¼n xuÊt kinh doanh trong c¸c lµng nghÒ rÊt nhá bÐ, thêng lµ vèn tù cã cña c¸c hé gia ®×nh hoÆc vay mîn bµ con hä hµng, l¸ng giÒng, nªn quy m« s¶n xuÊt kh«ng ®îc më réng. Ngµy nay, trong trong ®iÒu kiÖn cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng c¹nh tranh khèc liÖt, nhu cÇu vÒ vèn ®· kh¸c tríc, ®ßi hái c¸c hé, c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh trong c¸c lµng nghÒ ph¶i cã lîng vèn kh¸ lín ®Ó ®Çu t c¶i tiÕn c«ng nghÖ, ®a thiÕt bÞ m¸y mãc tiªn tiÕn vµo mét sè kh©u, c«ng ®o¹n, kh©u c«ng viÖc cã thÓ thay thÕ kü thuËt lao ®éng thñ ®îc. Nh»m n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, chÊt lîng s¶n phÈm ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña thÞ trêng. So víi c¸c lµng nghÒ trong c¶ níc ë Hµ Nam møc vèn ®Çu t kh«ng lín. HÇu nh ë Hµ Nam ngµnh nghÒ ®Òu cã møc ®Çu t thÊp nh: m©y giang ®an, thªu lµm nãn.... nhng ®èi víi c¸c c¬ së th× møc ®Çu t t¬ng ®èi cao ®èi víi c¸c nghÒ nµy. Tû lÖ hé/c¬ së ph¶i ®i vay vèn chiÕm tõ 25 - 60% trong ®ã, ®èi víi c¬ së chuyªn ngµnh nghÒ tû lÖ vay ng©n hµng ®¹t tû lÖ cao 76,9% so víi 28,53% hé chuyªn vµ 21,52% hé kiªm. Nh vËy, tû lÖ vèn vay tõ ng©n hµng cßn rÊt thÊp ®èi víi hé gia ®×nh ho¹t ®éng ngµnh nghÒ, nguån vèn tõ c¸c ch¬ng tr×nh Nhµ níc kh«ng ®¸ng kÓ, mÆc dï ph¸t triÓn ngµnh nghÒ n«ng th«n lµ mét ch¬ng tr×nh kinh tÕ lín cña Hµ Nam song xem ra cßn thiÕu nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ nh hç trî vèn cho ngêi s¶n xuÊt. Yªu cÇu vÒ vèn ®Çu t ban ®Çu cho c¸c ngµnh nghÒ ë Hµ Nam thêng kh«ng lín, ®©y lµ mét thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn c¸c lµng nghÒ. Tuy nhiªn, ®Ó s¶n phÈm cña c¸c ngµnh nghÒ cã chÊt lîng cao, cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ trêng th× chóng ta ph¶i ®Çu t nhiÒu h¬n nhÊt lµ ®Çu t ®æi míi c«ng nghÖ, x©y dùng nhµ xëng. Trong sè vèn ®Çu t cho trang thiÕt bÞ s¶n xuÊt kh«ng tÝnh ®Çu t cho nhµ xëng ë c¸c hé v× hÇu hÕt ë c¸c lµng nghÒ ngêi ta lÊy nhµ ë lµm n¬i s¶n xuÊt. Nh vËy, vèn ®Çu t cho s¶n xuÊt ngµnh nghÒ n«ng th«n cña c¸c hé gia ®×nh chñ yÕu lµ vèn lu ®éng. Nh vËy, ®Ó tham gia s¶n xuÊt ngµnh nghÒ nµo ®ã trong tØnh th× hé kh«ng ph¶i huy ®éng lîng vèn lín. Trung b×nh mçi hé cã kho¶ng 300 000 ®ång- 1 triÖu ®ång lµ cã thÓ tham gia s¶n xuÊt mét nghÒ nµo ®ã cho mét c¬ së. §©y lµ mét thuËn lîi nhÊt lín cho viÖc ph¸t triÓn ngµnh nghÒ truyÒn thèng cña tØnh Hµ Nam. 19
Tãm l¹i, hiÖn nay ngµnh nghÒ truyÒn thèng cña tØnh Hµ Nam ®ang gÆp khã kh¨n vÒ vèn ®Ó më réng s¶n xuÊt, lîng vèn hiÖn vÉn cha ®ñ ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn m¹nh ngµnh nghÒ. Do ®ã tØnh cÇn cã nh÷ng biÖp ph¸p hç trî vÒ vèn cho c¸c c¬ së, hé gia ®×nh nh»m t¹o ®éng lùc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña ngµnh nghÒ truyÒn thèng trong toµn tØnh. 4. S¶n phÈm, thÞ trêng cña s¶n xuÊt ngµnh nghÒ. 4.1 S¶n phÈm. S¶n phÈm cña ngµnh nghÒ n«ng th«n tØnh Hµ Nam kh¸ phong phó ®a d¹ng, ®¸p øng theo yªu cÇu cña thÞ trêng. C¸c s¶n phÈm cña ngµnh nghÒ chñ yÕu ®· ë d¹ng thµnh phÈm, cã thÓ ®em tiªu thô ngay ®Õn tay ngêi tiªu dïng tong vµ ngoµi níc. Thùc tÕ hiÖn nay cho thÊy mét sè s¶n phÈm chñ yÕu cña ngµnh nghÒ truyÒn thèng ë Hµ Nam lµ: s¶n phÈm m©y, giang ®an; s¶n phÈm thªu ren, b¸nh ®a nem; sõng mü nghÖ, may mÆc quÇn ¸o, kh¨n mÆt, kh¨n b«ng, bón b¸nh, rîu, sen hång, sen tr¾ng, dòa ca, gèm sø; h¬ng ®en, giêng tñ, ¬m t¬, dÖt lôa, th¶m ®ay; ®Ëu phô, lµm nãn, lµm l«ng ni gi¶, lµm trèng, lµm cãt... ngoµi ra cßn cã mét sè lo¹i s¶n phÈm kh¸c. Trong ®ã hiÖn nay ph¸t triÓn nhÊt lµ: thªu ren vµ m©y giang ®an víi nh÷ng chñng lo¹i mÆt hµng rÊt phong phó ®a d¹ng. MÆc dï chñng lo¹i s¶n phÈm ngµnh nghÒ rÊt phong phó ®a d¹ng nhng chÊt lîng s¶n phÈm cha cao; mét sè nghÒ cha cã s¶n phÈm m¹ng tÝnh nghÖ thuËt, truyÒn thèng vµ ®ßi hái tay nghÒ cña ngêi thî. Nh s¶n phÈm gèm sø, m©y giang ®an, thªu ren... vÉn lµ nh÷ng s¶n phÈm rÊt gi¶n ®¬n chiÕm tû träng lín trong tæng sè lîng s¶n phÈm cña ngµnh nghÒ ®ã. Nh×n chung chÊt lîng s¶n phÈm lµ do tr×nh ®é cña ngêi lao ®éng quyÕt ®Þnh trùc tiÕp v× hÇu hÕt ngµnh nghÒ ë Hµ Nam lµ nghÒ thñ c«ng, tiÕp ®Õn lµ yÕu tè c«ng nghÖ, thiÕt bÞ (mÉu m· hµng ho¸) còng cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn chÊt lîng s¶n phÈm. VËy, nh×n chung s¶n phÈm cña ngµnh nghÒ n«ng th«n tØnh Hµ Nam tuy phong phó, ®a d¹ng nhng chÊt lîng s¶n phÈm kh«ng cao, nhiÒu s¶n phÈm cña lµng nghÒ truyÒn thèng nhng l¹i rÊt gi¶n ®¬n, cha mang ®îc tÝnh nghÖ thuËt, truyÒn thèng. §iÒu nµy ¶nh hëng rÊt lín tíi viÖc c¹nh tranh trªn thÞ trêng ®èi víi s¶n phÈm cïng lo¹i cña ®i¹ 20