Điều trị bằng châm cứu bệnh chứng Tạng Tâm

ÑIEÀU TRÒ BAÈNG CHAÂM CÖÙU BEÄNH CHÖÙNG TAÏNG TAÂM<br /> Tính chaát : Lyù thuyeát<br /> Ñoái töôïng: Chuyeân Khoa YHCT<br /> Thôøi gian : 12 tieát<br /> <br /> Phan Quan Chí Hieáu *<br /> <br /> MUÏC TIEÂU: Sau khi hoïc taäp, hoïc vieân PHAÛI<br /> Neâu ñöôïc teân goïi 7 hoäi chöùng beänh Taïng Taâm<br /> Neâu ñöôïc phaùp trò cuûa 7 hoäi chöùng noùi treân.<br /> Neâu ñöôïc nhöõng beänh danh YHHÑ gaëp trong nhöõng hoäi chöùng noùi treân.<br /> Neâu ñöôïc coâng thöùc huyeät vaø giaûi thích ñöôïc caùch caáu taïo (taùc duïng cuûa huyeät) cuûa<br /> coâng thöùc huyeät treân döïa theo caùch vaän duïng Du, Moä, Nguyeân, Laïc vaø Nguõ du huyeät<br /> cho 7 hoäi chöùng noùi treân.<br /> NOÄI DUNG<br /> I.<br /> <br /> CHÖÙC NAÊNG SINH LYÙ TAÏNG TAÂM<br /> 1. Döïa treân cô sôû Haäu Thieân baùt quaùi<br /> <br /> @ Theo kinh Dòch, taïng Taâm öùng vôùi queû LY cuûa Haäu thieân baùt quaùi. Queû LY ôû<br /> phöông Nam (ñoái xöùng vôùi queû LY ôû phöông Baéc la øqueû KHAÛM. öùng vôùi Taïng Thaän).<br /> „ Queû LY ñöôïc vieát bôûi 2 vaïch lieàn (Döông) vaø chính giöõa moät vaïch ñöùt (AÂm), gioáng<br /> nhö caùi beáp coù mieäng loø, goïi laø LY TRUNG HÖ, caùi ñöùc cuûa noù laø saùng, laø vaên minh.<br /> „ Queû LY thuoäc HOÛA, chæ muøa haï, Queû KHAÛM<br /> <br /> thuoäc THUÛY. Thuûy vaø Hoûa laø 2 daïng vaät chaát<br /> caên baûn ñaàu tieân taïo neân vuõ truï cuõng nhö söï<br /> soáng cuûa con ngöôøi,<br /> „ Bieåu töôïng cuûa LY laø maët trôøi, laø löûa, laø noùng,<br /> laø saùng.<br /> <br /> Nam<br /> <br /> Baéc<br /> „ Taâm töôïng LY vì cuøng thuoäc HOÛA, mang thuoäc tính cuûa HOÛA laø noùng, laø saùng. Do<br /> ñoù, Taâm laø nôi xuaát phaùt cuûa thaàn minh, söï saùng suoát minh maãn cuûa moãi con ngöôøi.<br /> @ Theo kinh Dòch, Phuû Tieåu Tröôøng öùng vôùi Queû Kieàn cuûa Haäu thieân baùt quaùi.<br /> „ Queû Kieàn töôïng tröng cho aùnh saùng röïc rôõ, laø söùc noùng. Coù nghóa laø Phuû Tieåu<br /> Tröôøng vaø Taïng Taâm coù cuøng 1 tính chaát vôùi nhau, coù moái quan heä vôùi nhau.<br /> „ Queû Kieàn laáy töôïng muøa heø vaø baùo hieäu laø muøa thu saép ñeán, baét ñaàu cho chu kyø aâm.<br /> Do ñoù neáu so saùnh vôùi queû Ly (Hoûa) cuûa Taïng Taâm, thì caùi hoûa cuûa Tieåu Tröôøng laø<br /> do Taâm truyeàn cho. Queû Kieàn laø nôi AÂm Döông tranh chaáp nhöng roài cuõng xuoâi<br /> theo. ÖÙng vôùi Queû Kieàn, Tieåu Tröôøng laø nôi thanh döông troïc aâm cuøng laãn loän,<br /> nhöng Tieåu Tröôøng coù chöùc naêng phaân bieät thanh troïc, cho neân roài thì thanh seõ thaêng<br /> maø troïc cuõng giaùng.<br /> <br /> *<br /> <br /> , Khoa YHCT, Ñaïi Hoïc Y Döôïc, TP. Hoà Chí Minh<br /> <br /> 2. Chöùc Naêng Sinh Lyù Taïng Taâm<br /> Taâm thuoäc Thieáu AÂm, thuoäc haønh Hoûa. Taâm ñöùng ñaàu 12 khí quan neân goïi laø “Thieáu<br /> AÂm quaân chuû”. Taâm coù Taâm aâm laø Taâm huyeát; Taâm döông laø Taâm khí, Taâm hoûa.<br /> a. Taâm laø Quaân chuû, chuû thaàn minh, Taâm taøng thaàn<br /> Thieân taø khaùch, saùch Linh khu: ”Taâm laø vò ñaïi chuû cuûa luïc phuû nguõ taïng, laø choã cö truù<br /> cuûa thaàn minh”. Taâm laø chuû theå söï hoaït ñoäng sinh meänh cuûa cô theå, ñöùng haøng ñaàu trong<br /> hoaït ñoäng taïng phuû. Taát caû tinh thaàn, yù thöùc vaø tö töôûng ñeàu quy vaøo coâng naêng cuûa Taâm.<br /> Treân laâm saøng, roái loaïn chöùc naêng naøy daãn ñeán nhöõng trieäu chöùng hoaûng sôï, noùi saûng, noùi<br /> meâ, cöôøi khoâng nghæ.<br /> b. Taâm chuû huyeát maïch, vinh nhuaän ra maët<br /> „ Trung tieâu baåm thuï khí, giöõ laïi traáp dòch. Taâm khí bieán hoùa ñoû ra goïi laø huyeát.<br /> <br /> (Thieân Quyeát khí luaän, saùch Linh khu). Maïch laø moät trong nguõ theå, maïch bao boïc<br /> huyeát dòch chu löu toaøn thaân khoâng ngöøng. Thieân Luïc tieát taïng troïng luaän, saùch Toá<br /> Vaán noùi: ”Taâm laø goác cuûa sinh meänh, vinh nhuaän ra ôû maët, laøm ñaày ñuû ôû huyeát<br /> maïch”. Huyeát do Taâm laøm chuû, maïch laø ñöôøng oáng cuûa huyeát löu haønh, Taâm vôùi<br /> huyeát maïch phuï thuoäc chaët cheõ vaøo nhau.<br /> „ Roái loaïn chöùc naêng naøy daãn ñeán saéc dieän nhôït nhaït keùm töôi. Neáu huyeát vaän haønh<br /> bò trôû ngaïi, ngöng treä thì saéc maët tím ñen, neáu huyeát ngöng ñoïng khoâng löu thoâng thì<br /> chaúng nhöõng saéc maët saïm ñen maø coøn khoâ nhö cuûi nöõa.<br /> „ Ngoaøi ra, Thaàn coøn nhôø Huyeát maø töôi saùng, huyeát khí baát thöôøng thì thaàn minh<br /> cuõng baát thöôøng. Cho neân Taâm khí hö thì thaàn suùt keùm, buoàn baõ. Taâm khí thònh thì<br /> thaàn khoûe maïnh, cöôøi luoân. Hoaït ñoäng cuûa thaàn minh cuõng aûnh höôûng ñeán huyeát<br /> maïch, lo buoàn tö löï quaù ñoä thì toån thöông Taâm khí.<br /> „ Söï hoaït ñoäng cuûa nguõ taïng luïc phuû laïi caàn nhôø vaøo söï nuoâi döôõng cuûa khí huyeát, vì<br /> theá noùi roõ ñöôïc Taâm laø chuû teå söï hoaït ñoäng sinh meänh, laø chæ toaøn thaân.<br /> c. Taâm thaàn Quaân Hoûa<br /> Söùc soáng cuûa con ngöôøi nhôø Taâm khí, Taâm huyeát töôùi nhuaàn ñeán moïi choã, khoâng nôi<br /> naøo khoâng ñöôïc höôûng söï noùng aám aáy. Luïc phuû nguõ taïng ñeàu nhôø vaøo söï noùng aám aáy maø<br /> phaùt sinh, phaùt trieån. Hoûa cuûa Taâm laø quaân Hoûa, trong khi ñoù Hoûa cuûa Taâm baøo, Tam tieâu,<br /> cuûa Thaän ñeàu laø töôùng Hoûa. Taát caû nhaèm boå sung vaø hoã trôï cho quaân Hoûa.<br /> d. Taâm khai khieáu ra löôõi<br /> „ Löôõi vaø Taâm coù quan heä maät thieát vôùi nhau. Taâm bieåu hieän ra löôõi. Löôõi noùi leân tình<br /> <br /> traïng cuûa Taâm.<br /> „ Löôõi linh hoaït laø Taâm khí toát.<br /> „ Löôõi leäch veïo, noùi naêng ngoïng nghòu laø Taâm thaàn beänh.<br /> „ Choùt löôõi thuoäc Taâm.<br /> „ Choùt löôõi hoàng, nhuaän laø Taâm huyeát ñuû.<br /> „ Choùt löôõi ñoû laø Taâm huyeát nhieät,<br /> „ Choùt löôõi nhôït nhaït laø Taâm huyeát hö,<br /> „ Choùt löôõi tím laø Taâm huyeát öù.<br /> <br /> 5. Taâm coù Taâm baøo laïc laø ngoaïi veä cuûa Taâm, baûo veä Taâm ñoàng thôøi chaáp haønh meänh<br /> leänh cuûa Taâm.<br /> Thieân Taø khaùch saùch Linh khu noùi: “Taâm laø vò ñaïi chuû cuûa Nguõ taïng luïc phuû, ngoaïi taø<br /> khoâng theå loït vaøo ñöôïc, neáu loït vaøo ñöôïc thì Taâm thöông, Taâm bò thöông thì thaàn ñi maát,<br /> Thaàn maát thì cheát, cho neân moïi thöù taø khí vaøo ñeàu ôû Taâm baøo”. Ñoù laø noùi roõ Taâm baøo laïc<br /> coù taùc duïng baûo veä Taâm taïng.<br /> 6. Nhöõng vuøng cô theå coù lieân quan ñeán taïng Taâm<br /> Do ñöôøng Kinh Taâm coù ñi qua hoaønh caùch moâ, Tieåu tröôøng, Pheá, coå hoïng, thöïc quaûn,<br /> maét neân trong beänh lyù taïng Taâm thöôøng xuaát hieän nhöõng trieäu chöùng coù lieân quan ñeán moái<br /> quan heä treân<br /> II.<br /> <br /> NHÖÕNG BEÄNH CHÖÙNG TAÏNG TAÂM<br /> <br /> Taâm bao goàm Taâm aâm vaø Taâm döông, Taâm huyeát vaø Taâm khí. Taâm laø vò ñaïi chuû, ñöùng<br /> ñaàu hoaït ñoäng Taïng phuû cuûa cô theå. Do vaäy, beänh lyù toån thöông Taïng Taâm bao goàm 2<br /> nhoùm<br /> Taïng Taâm coù theå bò beänh töø 2 nguyeân nhaân:<br /> Nhoùm nguyeân nhaân beân ngoaøi: do ngoaïi caûm luïc daâm (Phong, Haøn, Thöû, Thaáp, Taùo,<br /> Hoûa) bao goàm:<br /> - Thieáu Aâm hoaù Nhieät<br /> - Thieáu aâm hoùa Haøn<br /> Nhoùm nguyeân nhaân khaùc, coøn laïi: bao goàm nguyeân nhaân beân trong – noäi nhaân (thaát<br /> tình) vaø baát noäi ngoaïi nhaân (nhö noäi thöông, beänh laâu ngaøy, aåm thöïc ….) bao goàm:<br /> „ Nhoùm ñôn beänh<br /> „ Taâm huyeát uaát treä.<br /> „ Ñaøm hoûa nhieãu Taâm. Ñaøm meâ Taâm khieáu.<br /> „ Taâm huyeát hö.<br /> „ Taâm aâm hö. Taâm hoûa thöôïng cang.<br /> „ Taâm khí hö.<br /> „ Taâm döông hö.<br /> „ Nhoùm hôïp beänh<br /> „ Taâm Tyø hö.<br /> „ Taâm Thaän baát giao.<br /> „ Taâm Pheá khí hö.<br /> III.<br /> <br /> ÑIEÀU TRÒ BAÈNG CHAÂM CÖÙU NHÖÕNG BEÄNH CHÖÙNG TAÏNG TAÂM<br /> <br /> A. H/C THIEÁU AÂM<br /> Beänh nguyeân, beänh sinh, nhöõng beänh lyù YHHÑ thöôøng gaëp trong beänh chöùng Thieáu aâm<br /> vaø coâng thöùc huyeät ñieàu trò hoaøn toaøn gioáng vôùi tröôøng hôïp hoäi chöùng Thieáu aâm trong<br /> beänh chöùng taïng Thaän (xin tham khaûo baøi Ñieàu trò beänh Thaän baèng Chaâm cöùu)<br /> B. TAÂM HUYEÁT UAÁT TREÄ<br /> a/ Beänh nguyeân<br /> „ Do ñôøm troïc (saûn vaät beänh lyù do khí hö hoaëc döông hö sinh ra).<br /> „ Do tình chí bò kích ñoäng gaây khí uaát.<br /> <br /> b/ Beänh sinh<br /> Taâm huyeát uaát treä laø beänh caûnh ñaëc bieät cuûa moät bieåu hieän thöïc chöùng treân neàn taûng hö<br /> chöùng. Ñoù laø cô theå coù saün khí hö hoaëc döông hö sinh ra ñôøm troïc, Ñôøm troïc ngöng tuï laøm<br /> aûnh höôûng ñeán söï vaän haønh chu löu toaøn thaân cuûa Huyeát.<br /> Hoaëc tình chí bò kích ñoäng laøm cho khí uaát, cuõng aûnh höôûng ñeán söï vaän haønh cuûa<br /> Huyeát. Maø huyeát dòch laø cô sôû cho hoaït ñoäng cuûa thaàn chí. Khi huyeát dòch vaän haønh bò uaát<br /> treä, ngöng tuï seõ sinh ra chöùng ñau, töùc, daáu öù huyeát.<br /> c/ Trieäu chöùng laâm saøng<br /> „ Naëng ñaàu, ñau ñaàu, choùng maët. Hoài hoäp, ñaùnh troáng ngöïc.<br /> „ Ñau vuøng tröôùc ngöïc, Ñau caáp ôû tim. Böùc röùc, naëng moûi, teâ buoát ôû chi. Tieåu<br /> <br /> ñaäm maøu. Löôõi ñoû, coù veát tím baàm. Maïch teá hoaëc saùp.<br /> „ Neáu naëng hôn: Tay chaân laïnh. Vaõ moà hoâi. Maët moâi xanh tím. Ñau töùc ngöïc,<br /> ngheït thôû.<br /> d/ Beänh chöùng YHHÑ thöôøng gaëp<br /> „ Côn ñau thaét ngöïc (oån ñònh hoaëc khoâng oån ñònh)<br /> „ Nhoài maùu cô tim, thuyeân taéc ñoäng maïch phoåi, boùc taùch ñoäng maïch chuû: ñaây laø<br /> <br /> nhöõng beänh caûnh raát naëng cuûa Taâm huyeát uaát treä.<br /> e/ Phaùp trò<br /> „ Hoaït huyeát, khöû öù, haønh khí, chæ thoáng.<br /> „ Thoâng döông hoùa öù.<br /> „ Neáu naëng: Hoài döông, cöùu nghòch, ích khí, sinh maïch.<br /> <br /> Nhìn chung, cho ñeán hieän nay, ñieàu trò Ñoâng y chuû yeáu giaûi quyeát nhöõng tröôøng hôïp<br /> nheï cuûa Taâm huyeát uaát treä (côn ñau thaét ngöïc). Nhöõng tröôøng hôïp naëng (nhoài maùu cô tim,<br /> thuyeân taéc ñoäng maïch phoåi, boùc taùch ñoäng maïch chuû) phaûi ñöôïc theo doõi vaø ñieàu trò keát<br /> hôïp Ñoâng Taây Y.<br /> Do ñaây laø bieåu hieän thöïc chöùng treân neàn taûng hö chöùng, do laø beänh caûnh laâm saøng caáp<br /> tính vaø nguy hieåm, neân phaùp trò cô baûn laø giaûi quyeát trieäu chöùng, “boû goác laáy ngoïn” maø<br /> chöõa.<br /> „ Coâng thöùc huyeät söû duïng<br /> Teân huyeät<br /> Ñaûn Trung<br /> Taâm Du<br /> Cöï Khuyeát<br /> Noäi quan<br /> <br /> Cô sôû lyù luaän<br /> Hoäi cuûa khí, Moä cuûa Taâm baøo<br /> Du huyeät cuûa Taâm<br /> Moä huyeät cuûa Taâm<br /> Giao hoäi huyeät cuûa Taâm baøo<br /> vaø Maïch Aâm duy⇒Ñaëc hieäu<br /> vuøng ngöïc<br /> <br /> Huyeät thay theá<br /> A thò huyeät<br /> <br /> C. ÑAØM HOÛA NHIEÃU TAÂM - ÑAØM ME TAÂM KHIEÁU<br /> a/ Beänh nguyeân<br /> „ Do noäi thöông thaát tình laøm nhieãu loaïn thaàn minh.<br /> „ Do beänh nhieät laïi uoáng thuoác nhieät.<br /> <br /> Taùc duïng ñieàu trò<br /> Haønh khí<br /> Hoaït huyeát<br /> Giaûm ñau<br /> Chöõa chöùng hoài hoäp,<br /> ñau ngöïc gaây khoù<br /> thôû, ngaên ngöïc<br /> <br /> b/ Beänh sinh<br /> „ Noäi thöông thaát tình laøm cho tinh thaàn bò kích ñoäng, khí uaát keát laïi saûn sinh ra thaáp,<br /> <br /> thaáp hoùa ñaøm troïc uaát laïi beân trong laøm nhieãu loaïn thaàn minh, thaàn minh bò che laáp<br /> luùc tænh luùc meâ, khoùc cöôøi thaát thöôøng hoaëc thaàn chí hoân meâ, khoâng hay bieát gì caû.<br /> „ Hoaëc do beänh ñaõ nhieät laïi duøng thuoác nhieät laøm hoùa hoûa, aûnh höôûng ñeán thaàn minh,<br /> phaùt cuoàng phaùt ñieân. Maïch hoàng thöïc hoaëc traàm hoaït.<br /> Tuøy thuoäc vaøo caùch thöùc cuûa Ñaøm troïc hoaëc tích nhieät hoùa hoûa thöông Taâm, maø seõ coù<br /> beänh bieán Ñaøm hoûa nhieãu Taâm hoaëc Ñaøm meâ taâm khieáu.<br /> c/ Trieäu chöùng laâm saøng<br /> „ Ñaøm hoûa nhieãu Taâm<br /> „ Vaät vaõ, maát nguû. Mieäng ñaéng, hoïng khoâ, löôõi ñoû, reâu löôõi traéng daày. Deã kinh<br /> <br /> sôï.<br /> „ Cöôøi noùi huyeân thuyeân. Thao cuoàng, ñaùnh maéng ngöôøi. Maïch hoaït, höõu löïc.<br /> „ Ñaøm meâ taâm khieáu<br /> „ Tinh thaàn ñaàn ñoän. Cöôøi noùi moät mình. Ñoät nhieân ngaõ laên. Ñôøm khoø kheø.<br /> „ Reâu traéng daøy. Maïch huyeàn hoaït.<br /> <br /> d/ Beänh chöùng Taây Y thöôøng gaëp<br /> „<br /> „<br /> „<br /> „<br /> <br /> Taâm thaàn phaân lieät theå höng phaán<br /> Höng traàm caûm (giai ñoaïn höng caûm).<br /> Côn ñoäng kinh<br /> Bieán chöùng roái loïan taâm thaàn do duøng thuoác<br /> <br /> e/ Phaùp trò<br /> „ Thanh Taâm taû hoûa tröø ñaøm khai khieáu.<br /> „ Tröø ñôøm khai khieáu.<br /> „ Coâng thöùc huyeät söû duïng<br /> <br /> f/ Coâng thöùc huyeät ñieàu trò gia giaûm trong caùc beänh chöùng thuôøng gaëp cuûa Ñaøm meâ<br /> taâm khieáu<br /> Ñieàu trò Ñaøm meâ Taâm khieáu / ñoäng kinh (trong côn): Ngoaøi nhöõng bieän phaùp sô cöùu<br /> thoâng thöôøng trong côn ñoäng kinh (phoøng traùnh chaán thöông ñaàu, caén löôõi, suy hoâ haáp…),<br /> coù theå söû duïng coâng thöùc huyeät sau:<br /> Teân huyeät<br /> Baùch hoäi<br /> Töù thaàn<br /> thoâng<br /> Nhaân trung<br /> <br /> Cô sôû lyù luaän<br /> Hoäi cuûa Ñoác maïch vaø 6<br /> döông kinh<br /> <br /> Thaäp tuyeân<br /> <br /> Keát hôïp vôùi Nhaân trung<br /> caáp cöùu ngaát, hoân meâ<br /> <br /> Hoäi cuûa Maïch Ñoác vôùi caùc<br /> kinh Döông minh ôø tay.<br /> <br /> Huyeät thay theá<br /> Thaàn ñình (Hoäi cuûa<br /> Ñoác vôùi Tuùc Thaùi<br /> döông vaø Döông minh)<br /> <br /> Taùc duïng ñieàu trò<br /> Thanh thaàn chí<br /> tieát nhieät<br /> Ñaëc hieäu caáp cöùu<br /> ngaát, hoân meâ,<br /> truùng phong<br /> Haï soát. Phoái hôïp<br /> trong chöõa chöùng<br /> truùng phong<br /> <br />