Điều trị phẫu thuật u nang thượng bì nội sọ

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 4 * 2012<br /> <br /> ĐIỀU TRỊ PHẪU THUẬT U NANG THƯỢNG BÌ NỘI SỌ<br /> Huỳnh Lê Phương*, Trần Thiện Khiêm*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Đánh giá đặc điểm lâm sàng, hình ảnh học và kết quả điều trị phẫu thuật của u nang thượng bì<br /> (UNTB) nội sọ.<br /> Phương pháp: Nghiên cứu hồi cứu mô tả hàng loạt ca. Từ tháng 1/2008 đến tháng 06/2012 có 44 trường<br /> hợp u nang thượng bì được phẫu thuật tại khoa Ngoại Thần kinh-BV Chợ Rẫy. Tác giả đã mô tả các dấu hiệu lâm<br /> sàng của UNTB, tất cả bệnh nhân đều được đánh giá hình ảnh dựa vào MRI não. Tình trạng trước mổ được<br /> đánh giá bằng thang điểm Glasgow và Karnofsky. Kết quả phẫu thuật đánh giá lúc ra viện bằng điểm GOS, lấy<br /> hết u và biến chứng sau mổ.<br /> Kết quả: Tuổi trung bình của 15 nam (34%) và 29 nữ (66%) là 39,4 ± 11,2 tuổi (14 -59). Triệu chứng lâm<br /> sàng gồm: đau đầu (91%), đau dây V (32%), dấu tiểu não (32%) và yếu nửa người là 11,4%. UNTB dưới lều<br /> chiếm 61,3%, thường gặp ở góc cầu tiểu não (45,5%), u trên lều chủ yếu là ở thùy thái dương (16%). Kết quả<br /> lấy toàn bộ u-hết bao là 41%, có 1 trường hợp tử vong do mổ (2,3%), 1 trường hợp máu tụ ngoài màng cứng hố<br /> mổ (2,3%) và 1 máu tụ dưới màng cứng hố mổ, không có biến chứng viêm màng não hay dò dịch não tủy sau<br /> mổ. 95,6 % có kết quả tốt sau mổ với tỉ lệ hồi phuc là 84,1% và di chứng vừa 11,4%.<br /> Kết luận: UNTB có lâm sàng đa dạng, phẫu thuật là điều trị duy nhất, độ an toàn và hiệu quả cao. Kế hoạch<br /> phẫu thuật là lấy càng nhiều bao u càng tốt nhưng có thể để lại bao u dính vào cấu trúc quan trọng.<br /> Từ khóa: U nang thượng bì, phẫu thuật<br /> <br /> ABSTRACT<br /> THE SURGICAL TREATMENT OF INTRACRANIAL EPIDERMOID CYST<br /> Huynh Le Phuong, Tran Thien Khiem<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 16 - Supplement of No 4 - 2012: 206 - 211<br /> Objective: To evaluate the clinical feature, radiology and results of surgical treatment of epidermoid cysts.<br /> Methods: Retrospective descriptive study, 44 patients with epidermoid cysts who underwent surgery at the<br /> Neurosurgery department of Cho Ray Hospital from 1/2008 to 06/2012. We descriptive clinical features of<br /> epidermoid cysts, diagnosis were made by MRI of the brain. All patients were assessed by the GCS and Karnofsky<br /> scale in the preoperative. The post-operative results were evaluated by GOS, total tumoral remove and<br /> complication on the discharge time.<br /> Results: Mean age of the 15 male (34%) and 29 female (66%) patient was 39.4 ± 11.2 years (ranging 14- 59<br /> years). Clinical features consisted of: headache (91%), trigeminal neuralgia (32%), cerebellar signs (32%) and<br /> hemiparesis (11.4%). The infratentorial tumors (61.3%), the highest incidence of the tumor was cerebellopontine<br /> angle (45.5%). The main supratentorial tumors is the temporal lobe (16%). 41% totally removed. One patient<br /> died in this study. Complications in surgical group include one of epidural hematoma (2.3%) and one case of the<br /> subdural hematoma (2.3%). There were no meningitis, or CFS leakage. 95.6% patients had post-operative good<br /> outcome (good recovery: 84.1% and moderate disability 11.4%).<br /> <br /> *Khoa Ngoại thần kinh, bệnh viện Chợ Rẫy<br /> Tác giả liên hệ: TS, BS Huỳnh Lê Phương, ĐT: 0909225188, Email: phuongsds@yahoo.com<br /> <br /> 206<br /> <br /> Hội Nghị Phẫu thuật Thần Kinh TP. HCM - 2012<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 4 * 2012<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Conclusions: The surgical treatment of epidermoid cyst was safe and effective treatment. The surgical plan<br /> is to remove as much as possible but can leave capsule adherent to critical structures<br /> Key words: Epidermoid cyst, surgical treatment<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> U nang thượng bì (UNTB) là một thương tổn<br /> bẩm sinh lành tính hiếm gặp, chiếm tỉ lệ từ 1 ~2<br /> % các loại u trong sọ(1,4). UNTB có nguồn gốc từ<br /> ngoại bì phôi và được hình thành do sự tách<br /> không hoàn toàn giữa ngoại bì da và ngoại bì<br /> thần kinh trong giai đoạn đóng ống thần kinh<br /> xảy ra vào tuần thứ 3 đến tuần thứ 5 của thai kì.<br /> Vì có nguồn gốc khiếm khuyết bẩm sinh trong<br /> phôi thai, UNTB thường gặp ở những vị trí xa<br /> đường giữa trong sọ. Tuy nhiên, cũng có thể<br /> gặp UNTB ở nhiều vị trí khác như: vùng trên<br /> yên, sàn não thất IV, vùng tuyến tùng, thể chai,<br /> trong mô não, trong tủy sống và xương sọ.<br /> Trong đó vị trí vùng GCTN chiếm tỉ lệ cao nhất,<br /> khoảng 40%-50% tổng số ca UNTB nội sọ và<br /> đứng hàng thứ ba trong các loại u não tại vùng<br /> này sau u sợi thần kinh và u màng não.<br /> <br /> sở Khoa Ngoại thần kinh BV Chợ Rẫy, tỉ lệ bệnh<br /> lý này tập trung số lượng lớn là cơ sở để chúng<br /> tôi tiến hành đề tài này<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> 44 trường hợp UNTB nội sọ được phẫu<br /> thuật từ tháng 01/2008- 06/2012.<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Phương pháp<br /> Hồi cứu mô tả hàng loạt ca<br /> Cách thức tiến hành<br /> Thu thập các dữ liệu lâm sàng và cận lâm<br /> sàng, kết quả phẫu thuật với mẫu bệnh án được<br /> thiết kế sẵn cho tất cả bệnh nhân mổ u não có<br /> kết quả giải phẫu bệnh là UNTB não<br /> Các biến số nghiên cứu bao gồm:Thông tin<br /> <br /> UNTB không nhạy cảm với tia xạ, do đó<br /> điều trị phẫu thuật là lựa chọn hàng đầu. Phẫu<br /> thuật, lấy toàn bộ u là lý tưởng nhất và mục tiêu<br /> của điều trị phẫu thuật là giảm được tỉ lệ tái<br /> phát và biến chứng viêm màng não sau mổ. Từ<br /> hơn nửa thế kỷ nay đã có nhiều báo cáo về phẫu<br /> thuật UNTB nội sọ cho kết quả khả quan như<br /> trong báo cáo của tác giả Yasargil năm 1989 với<br /> tỉ lệ lấy toàn phần u là 95%. Tuy nhiên, ngoài<br /> việc u liên quan mật thiết với các cấu trúc thần<br /> kinh mạch máu quan trọng, vỏ bao của chúng<br /> còn dính chặt vào các cấu trúc này làm cho phẫu<br /> thuật lấy toàn bộ u vẫn là một thực tế khó khăn.<br /> <br /> cá nhân: tuổi, giới, nghề nghiệp, lý do nhập<br /> <br /> Ở nước ta có rất ít các báo cáo về u này và số<br /> lượng cỡ mẫu nhỏ. Bệnh viện Chợ Rẫy chúng<br /> tôi ghi nhận hằng năm có từ 12~15 trường hợp<br /> UNTB được chẩn đoán và điều trị phẫu thuật.<br /> Cho đến nay trong y văn vẫn còn có những ý<br /> kiến trái ngược nhau về vấn đề nên lấy hết u<br /> hay không. Nhiều tác giả cho rằng lấy hết u để<br /> tránh tái phát, trong khi vài tác giả lại khuyên<br /> không nên quá cố gắng để tránh biến chứng do<br /> phẫu thuật, đây là vấn đề còn bàn cãi. Trên cơ<br /> <br /> SPSS 13.0.<br /> <br /> viện, thời gian bệnh sử, tiền sử, triệu chứng lâm<br /> sàng gồm cơ năng và thực thể. Tri giác được<br /> đánh giá theo thang điểm Glasgow, tình trạng<br /> sức khỏe trước mổ đánh giá dựa theo thang<br /> điểm Karnofsky. Khảo sát hình thái u dựa trên<br /> CT, MRI: vị trí, tính chất. Kỹ thuật mổ: lấy hết u,<br /> có sử dụng vi phẫu. Biến chứng sau mổ, tình<br /> trạng xuất viện được đánh giá theo thang điểm<br /> GOS<br /> Xử lí số liệu bằng phần mềm thống kê<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> Trong thời gian 3,5 năm, chúng tôi đã phẫu<br /> thuật 44 trường hợp UNTB não. Tuổi trung bình<br /> của 15 nam (34%) và 29 nữ (66%) là 39,4 ± 11,2<br /> tuổi (14- 59), trải đều ở các nhóm tuổi, nữ gần<br /> gấp đôi nam. Đặc điểm lâm sàng của UNTB não<br /> được trình bày trong bảng 1.<br /> <br /> Hội Nghị Phẫu thuật Thần Kinh TP. HCM - 2012<br /> <br /> 207<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 4 * 2012<br /> <br /> Bảng 1. Đặc điểm lâm sàng của UNTB não<br /> Đặc điểm<br /> Số lượng (%)<br /> Bệnh sử kéo dài<br /> < 3 tháng<br /> 17 (38,6%)<br /> 3- 6 tháng<br /> 6 (13,6%)<br /> > 6 tháng<br /> 21 (47,7%)<br /> Triệu chứng lâm sàng<br /> Đau đầu<br /> 40 (91%)<br /> Ói<br /> 13 (29,5%)<br /> Hội chứng tiểu não<br /> 14 (32%)<br /> Yếu liệt nửa người<br /> 5 (11,4%)<br /> Rối loạn chức năng dây VVIII<br /> 5 (11,4%)<br /> Giảm thị lực<br /> 4 (9%)<br /> Liệt mặt ngoại biên<br /> 3 (6,8%)<br /> Liệt dây IX, X<br /> 2 (4,5)<br /> Động kinh<br /> 2 (4,5%)<br /> Sụp mi<br /> 1 (2,3%)<br /> <br /> Tình trạng trước mổ được chúng tôi đánh<br /> giá bằng thang điểm Glasgow và thang điểm<br /> Karnofsky, thể hiện trong bảng 2:<br /> Bảng 2: Tình trạng trước mổ<br /> <br /> Tất cả bệnh nhân đều được chẩn đoán bằng<br /> MRI não và chỉ có 23 trường hợp bệnh nhân<br /> được chụp CT trước mổ. U dưới lều chiếm<br /> 61,3%, trong đó thường gặp nhất là vùng góc<br /> cầu tiểu não (45,5%). U trên lều 36,4% chủ yếu là<br /> thùy thái dương (16%), các đặc điểm khác trình<br /> bày trong bảng 3.<br /> Bảng 3. Vị trí UNTB ở não<br /> <br /> 208<br /> <br /> Bảng 4: Chẩn đoán trước mổ<br /> Chẩn đoán trước mổ<br /> UNTB<br /> 39 (88,6%)<br /> U sao bào<br /> 3 (6,8%)<br /> Nang màng nhện<br /> 2 (4,5%)<br /> <br /> Tính chất u được chúng tôi phân tích chi tiết<br /> trên hình MRI, chỉ có 23 bệnh nhân có chụp CT<br /> trước mổ và cũng được phân tích cụ thể trong<br /> bảng 5 và bảng 6.<br /> Bảng 5. Đặc điểm hình ảnh CT của UNTB<br /> Đặc điểm trên CT<br /> Đồng đậm độ<br /> Giảm đậm độ<br /> Bắt thuốc cản quang<br /> Lắng đọng canxi<br /> <br /> (n=23)<br /> 3 (13%)<br /> 20 (87%)<br /> 1 (4,3%)<br /> 3 (13%)<br /> <br /> Bảng 6. Hình ảnh MRI của UNTB<br /> <br /> Điểm GCS trước mổ<br /> 13-15 điểm<br /> 44(100%)<br /> Điểm Karnofsky trước mổ<br />