Alzheimer là một bệnh thoái hóa dần dần tổ chức não, làm suy giảm trí nhớ, khả năng suy nghĩ và biến đổi hành vi. Bác sĩ Alzheimer là người đầu tiên mô tả các triệu chứng của bệnh từ năm 1906 và từ đó đến nay đã có hàng triệu người được chẩn đoán là mắc bệnh này.
AMBIENT/
Chủ đề:
Nội dung Text: Dinh dưỡng với bệnh Alzheimer
- DINH DÖÔÕNG
VÔÙI BEÄNH ALZHEIMER
B eänh Alzheimer laø tình traïng roái loaïn naõo boä gaây ra
söï sa suùt daàn daàn vaø khoâng theå hoài phuïc cho trí nhôù
vaø khaû naêng söû duïng ngoân ngöõ, khaû naêng nhaän thöùc veà
khoâng gian, thôøi gian, vaø cuoái cuøng daãn ñeán tình traïng maát
khaû naêng töï chaêm soùc trong caùc nhu caàu haèng ngaøy.
Naêm 1906, baùc só ngöôøi Ñöùc Alois Alzheimer laàn ñaàu tieân
xaùc ñònh vaø moâ taû caên beänh naøy. Ngaøy nay, beänh Alzheimer
ñöôïc thöøa nhaän laø nguyeân nhaân phoå bieán nhaát gaây ra söï sa
suùt naêng löïc tinh thaàn vaø trí tueä ôû nhöõng ngöôøi töø 65 tuoåi
trôû leân. Beänh hieám khi xuaát hieän ôû ñoä tuoåi töø 30 – 60. Taïi
Hoa Kyø, soá beänh nhaân trong ñoä tuoåi naøy chæ chieám khoâng
ñeán 10% trong toång soá 4 trieäu ngöôøi maéc beänh Alzheimer.
Noùi moät caùch deã hieåu, beänh Alzheimer laøm cho beänh
nhaân daàn daàn trôû neân luù laãn, nhöng nghieâm troïng hôn
nhieàu so vôùi traïng thaùi luù laãn thoâng thöôøng do keùm minh
maãn ôû tuoåi giaø. Luù laø traïng thaùi suy keùm, haàu nhö khoâng
coøn trí nhôù, trí khoân, coøn laãn laø khoâng phaân bieät ñöôïc
söï vieäc, nhaän laàm söï vieäc naøy ra söï vieäc khaùc. Luù laãn laø
noùi chung tình traïng suy keùm trí nhôù, hay laãn, hay queân.
Nhöng luù laãn trong beänh Alzheimer laø moät söï suy keùm
nghieâm troïng ñeán möùc laøm cho ngöôøi beänh ngoaøi caùc roái
loaïn veà nhaän thöùc vaø suy xeùt coøn coù söï thay ñoåi veà haønh
vi, nhaân caùch vaø nhaát laø khoâng coøn khaû naêng töï chaêm soùc
trong caùc nhu caàu haèng ngaøy.
38
- Dinh döôõng vaø ñieàu trò
Tuy nhieân, tìm hieåu y söû vaø quan saùt moät soá trieäu chöùng
daáu hieäu cuõng giuùp ñònh beänh sô khôûi, trong giai ñoaïn ñaàu
cuûa beänh.
Ngöôøi maéc beänh Alzheimer thöôøng coù nhöõng bieåu hieän
sau:
– Hay queân, thaäm chí queân caû teân caùc con vaät nuoâi trong
nhaø hoaëc caùc ñoà vaät raát thöôøng duøng.
– Maát ñònh höôùng trong khoâng gian.
– Coù nhöõng nghi ngôø hoang töôûng.
– Tính tình böôùng bænh, phaù phaùch vaø thay ñoåi trong
daùng ñieäu ñi ñöùng.
Beänh thöôøng keùo daøi caû naêm, möôøi naêm, qua nhieàu dieãn
tieán khaùc nhau tuøy töøng ngöôøi beänh. Cuoái cuøng, vì suy nhöôïc
toaøn boä, ngöôøi beänh ñi ñeán tình traïng naèm lieät giöôøng lieät
chieáu, khoâng kieåm soaùt ñöôïc ñaïi tieåu tieän, suy dinh döôõng,
vaø thöôøng ra ñi vónh vieãn vì nhieãm truøng hoaëc söng phoåi.
Moïi bieän phaùp can thieäp ñeàu chæ taäp trung vaøo vieäc hoã
trôï, chaêm soùc ngöôøi beänh, vì thöïc ra chöa coù döôïc phaåm
hay phöông thöùc naøo ñeå ñieàu trò beänh naøy. Ñaõ coù nhieàu thöû
nghieäm moät soá döôïc phaåm, nhöng ña soá chæ caûi thieän ñöôïc
ñoâi chuùt veà roái loaïn tri thöùc maø thoâi.
Moät vaøi nghieân cöùu cho raèng niacin coù theå coù coâng duïng
taêng maùu löu thoâng leân naõo.
Gaàn ñaây, moät soá nghieân cöùu cho thaáy acetylcholine,
moät chaát coù chöùc naêng daãn truyeàn tín hieäu thaàn kinh
(neurotransmitter) coù veû nhö giaûm raát nhieàu ôû ngöôøi beänh
Alzheimer. Acetylcholine coù nhieàu aûnh höôûng tôùi söï hoïc
hoûi vaø trí nhôù, neân nhieàu nhaø khoa hoïc cho laø thöïc phaåm coù
acetylcholine seõ giuùp ích cho ngöôøi beänh moät phaàn naøo.
40
- Dinh döôõng vaø ñieàu trò
laø thöïc phaåm maø hoï nhaët ôû ñaâu ñoù. Vôùi haønh vi cuûa moät treû
thô, hoï cuõng giaáu hoaëc neùm thöïc phaåm ñi.
Nhieàu khi ngöôøi beänh khoâng nhaän ra thöùc aên laø gì, ñöa
vaøo mieäng maø khoâng nhai nuoát.
Ngöôøi beänh cuõng nghòch vôùi thöïc phaåm nhö ñoà chôi;
khoâng bieát thìa ñuõa duøng ñeå laøm gì, hoaëc khoâng nhôù caû
caùch ñöa thöùc aên vaøo mieäng.
Beänh nhaân hay giaãy giuïa, chuyeån ñoäng cô theå neân vieäc
töï aên hoaëc nuoâi aên cuõng trôû ngaïi.
Trung taâm thaàn kinh ñieàu haønh caûm giaùc ñoùi vaø khaùt bò
suy hao neân ngöôøi beänh khoâng thaáy ñoùi khaùt.
Keùm veä sinh raêng mieäng neân ngöôøi beänh nhai nuoát khoù
khaên, nhaát laø khi mieäng khoâ khoâng coù nöôùc boït.
Muøi hoâi cuûa nöôùc tieåu, phaân trong ngöôøi laøm ngöôøi beänh
maát höùng thuù aên uoáng.
Vieäc dinh döôõng haàu nhö leä thuoäc vaøo ngöôøi chaêm soùc.
Nhu caàu dinh döôõng vaãn laø söï caân baèng cuûa nhöõng nhoùm
thöïc phaåm cô baûn hôïp vôùi sôû thích vaø tình traïng söùc khoûe
ngöôøi beänh. Neân ñeå yù tôùi nhöõng moùn aên maø ngöôøi beänh
thích hoaëc khoâng thích, hoaëc phaûi kieâng cöõ vì ñang maéc vaøi
beänh maïn tính naøo khaùc.
2. Moät soá vaán ñeà maø ngöôøi chaêm soùc caàn löu yù
a. Löu yù xem beänh nhaân coù coøn maéc phaûi nhöõng beänh
naøo khaùc, hoaëc do aûnh höôûng döôïc phaåm naøo khieán
hoï khoâng aên ngon mieäng. Ñoâi khi chæ vì buoàn raàu maø
ngöôøi beänh bieáng aên.
b. Ñöa ngöôøi beänh ñi khaùm nha só ñeå kieåm tra tình traïng
raêng mieäng, neáu coù theå caàn xöû lyù thích hôïp ñeå giuùp
42
- Dinh döôõng vaø ñieàu trò
k. Daønh nhieàu thôøi gian ñuû ñeå ngöôøi beänh aên cuõng nhö
ñeå giuùp ngöôøi beänh aên. Nhaéc nhôû ngöôøi beänh nhai,
nuoát khi thaáy hoï lô ñaõng.
l. Moät soá beänh nhaân thöôøng ñi lang thang neân tieâu hao
nhieàu naêng löôïng maø laïi khoâng ngoài yeân ñeå aên, do
ñoù raát deã bò suy dinh döôõng. Caàn coù saün moät soá thöïc
phaåm deã aên, laøm saün ñeå tieän ñaâu cho aên ñoù.
m. Vôùi beänh nhaân khoâng töï aên uoáng ñöôïc, ngöôøi chaêm
soùc caàn kieân nhaãn giuùp hoï aên, khích leä hoï nhai, nuoát;
taïo khoâng khí vui nheï ñeå beänh nhaân khoûi phaân taâm,
boái roái.
n. Löu yù nhieàu neáu beänh nhaân hay bò ngheïn vì thöïc
phaåm, nöôùc uoáng, nhaát laø ngöôøi ñang uoáng caùc loaïi
thuoác thaàn kinh, an thaàn. Nhöõng ngöôøi naøy raát deã bò
khoù khaên veà hoâ haáp, ñöa ñeán thöùc aên ñi laàm ñöôøng
vaøo khí quaûn, gaây ra söng phoåi.
Söï chaêm soùc thöôøng keùo daøi nhieàu naêm. Neân ngöôøi chaêm
soùc caàn ñöôïc söï giuùp ñôõ, hoã trôï cuûa thaân nhaân, baïn beø.
Khi caàn, cuõng khoâng neân ngaàn ngaïi nhôø ñeán cô quan y
teá xaõ hoäi vì caùc nôi naøy ñaõ thaáu hieåu vaán ñeà neân coù saün caùc
phöông tieän trôï giuùp.
44
- Dinh döôõng vaø ñieàu trò
– Tieåu caàu (platelet) taïo nuùt bít choã hôû ôû maïch maùu vaø
kích thích söï ñoâng maùu ñeå choáng laïi tình traïng chaûy
maùu khi cô theå bò thöông tích, baêng huyeát...
Thieáu hoaëc thöøa dinh döôõng ñeàu gaây ra nhieàu roái loaïn
cho caû teá baøo maùu laãn huyeát töông. Huyeát töông coù quaù
nhieàu chaát beùo seõ ñöa tôùi caùc beänh tim maïch. Hoàng caàu laø
thaønh phaàn cuûa maùu chòu aûnh höôûng tröïc tieáp töø cheá ñoä
dinh döôõng. Thieáu dinh döôõng daãn ñeán beänh thieáu maùu
(anemia) laø tröôøng hôïp raát thöôøng xaûy ra.
Thieáu maùu
Thieáu maùu laø tình traïng giaûm kích thöôùc hoàng caàu vaø
löôïng huyeát caàu toá (hemoglobin).
Nguyeân nhaân thieáu maùu coù theå laø do chaûy maùu, xuaát
huyeát noäi taïng, baêng huyeát... hoaëc do maát caân ñoái khi cô theå
taïo ra ít hoàng caàu hôn soá löôïng bò maát ñi, do moät soá beänh
maïn tính, do tieâu huûy hoàng caàu trong moät soá beänh baåm
sinh, do ñoäc tính cuûa moät soá döôïc phaåm, hoùa chaát, do thieáu
caùc chaát dinh döôõng caàn thieát cho söï saûn xuaát hoàng caàu nhö
saét, vitamin B12, E, folacin... hoaëc do taäp hôïp cuûa taát caû caùc
nguyeân nhaân naøy.
Nhö vaäy, thieáu maùu töï noù khoâng phaûi laø moät chöùng beänh,
maø laø bieåu hieän cuûa nhieàu beänh khaùc nhau. Haäu quaû cuûa
thieáu maùu laø giôùi haïn söï trao ñoåi döôõng khí vaø thaùn khí
giöõa maùu vaø caùc teá baøo cô theå, cuõng nhö cung caáp khoâng
ñuû löôïng dinh döôõng caàn thieát cho söï hoaït ñoäng cuûa caùc teá
baøo, cô quan...
Coù nhieàu loaïi thieáu maùu, nhöng döïa vaøo nguyeân nhaân coù
theå phaân thaønh hai nhoùm chính:
46
- Dinh döôõng vaø ñieàu trò
Cô theå haáp thuï saét nhieàu hôn khi löôïng döï tröõ cuûa cô theå
xuoáng thaáp vaø ít hôn khi löôïng döï tröõ ñaày ñuû.
Trong thöïc phaåm coù hai daïng saét: saét heme coù nhieàu trong
thòt ñoû (thòt heo, boø, cöøu...), thòt gaø, caù... vaø saét nonheme coù
nhieàu trong thöïc vaät vaø loøng ñoû tröùng.
Saét heme ñöôïc haáp thuï deã daøng hôn neân cô theå haáp thuï
nhanh vaø nhieàu daïng saét naøy hôn so vôùi saét nonheme.
Nhöng khi aên chung thöïc phaåm goác thöïc vaät vôùi thòt caù
hoaëc duøng theâm vitamin C thì söï haáp thuï saét nonheme
cuõng trôû neân deã hôn.
Thí duï aên saùng vôùi tröùng traùng maø coù theâm ít thòt naïc seõ
giuùp haáp thuï saét deã hôn; thòt gaø giuùp haáp thuï saét coù trong
gaïo; thòt heo giuùp haáp thuï saét coù trong ñaäu... Gan boø coù
nhieàu saét hôn thòt boø, thòt gaø, thòt heo, caù.
Trong thieáu maùu do thieáu saét, hoàng caàu thöôøng nhoû vaø
löôïng hemoglobin cuõng thaáp. Ñaây laø beänh thieáu dinh döôõng
thoâng thöôøng nhaát treân theá giôùi vaø cuõng laø beänh thieáu maùu
thöôøng thaáy ôû phuï nöõ coù thai vaø treû em.
Nhu caàu saét
Nhu caàu saét cao ôû treû sinh thieáu thaùng: moãi ngaøy 1mg
saét, so vôùi treû sinh bình thöôøng chæ caàn moät phaàn ba soá
löôïng naøy.
Treû 2 tuoåi caàn 1mg /ngaøy, vaø taêng leân 2mg/ngaøy ôû tuoåi
ñang lôùn ñeå roài trôû laïi möùc trung bình laø 1,2mg/ngaøy.
Phuï nöõ trong tuoåi sinh ñeû thì caàn khoaûng 2mg/ngaøy ñeå
buø laïi löôïng saét thaát thoaùt vaøo moãi kyø kinh. Khi coù thai,
nhu caàu saét taêng gaáp ñoâi vaøo khoaûng thaùng thöù 6, gaáp ba
vaøo thaùng thöù 9 ñeå cung öùng ñuû maùu cho thai nhi vaø cho töû
cung lôùn roäng.
48
- Dinh döôõng vaø ñieàu trò
Ñònh beänh
Thöôøng thöôøng, xeùt nghieäm kích thöôùc, hình daùng vaø
maøu cuûa hoàng caàu cho ta moät khaùi nieäm cô baûn veà loaïi thieáu
maùu.
Ñeå chính xaùc hôn, coù theå ño löôïng ferritin trong huyeát
töông ñeå bieát kho döï tröõ saét coù thieáu hay khoâng; ño löôïng
transferin ñöôïc chuyeån cho hoàng caàu; ño löôïng erythrocyte
protoporphyrin töï do, moät chaát maø khi hôïp vôùi saét seõ trôû
thaønh hemoglobin. Neáu chaát naøy coù nhieàu trong maùu laø daáu
hieäu cuûa thieáu saét.
Vì theá, khoâng phaûi cöù thaáy saét trong maùu thaáp
laø uoáng saét, maø phaûi caên cöù vaøo möùc ñoä ferririn vaø
transferin.
Ñieàu trò
Ñieàu trò caên cöù vaøo vieäc xaùc ñònh nguyeân nhaân gaây beänh
roài trò nguyeân nhaân. Ngoaøi ra, cuõng caàn boå sung cho kho
döï tröõ saét baèng caùch cho ngöôøi beänh duøng saét döôùi daïng
ferrous sulfat töø 200–300mg/laàn, moãi ngaøy ba laàn. Coù 2
daïng thuoác vieân vaø thuoác nöôùc.
Saét ñöôïc haáp thuï deã daøng khi buïng ñoùi, nhöng laïi gaây ra
kích thích nieâm maïc. Ñeå traùnh khoù chòu daï daøy vaø taùo boùn,
coù theå uoáng khi no buïng. Khi khoâng uoáng ñöôïc nhö laø roái
loaïn tieâu hoùa thì coù theå tieâm dung dòch thuoác boå coù saét.
Veà thöïc phaåm thì thòt boø, caù, gaø, gan, tröùng, ñaäu, söõa,
ñeàu coù nhieàu saét. Saét trong caùc thöïc phaåm ñoäng vaät (daïng
saét heme) ñöôïc haáp thuï nhieàu hôn saét trong thöïc vaät (daïng
saét nonheme).
50
- Dinh döôõng vaø ñieàu trò
Thieáu vitamin naøy thöôøng laø do:
a. Khoâng aên ñaày ñuû thöïc phaåm coù B12 nhö thòt, pho maùt,
tröùng, söõa boø, söõa chua... Beänh thöôøng gaëp ôû ngöôøi
aên chay thuaàn tuùy, chæ aên rau traùi. Treû em buù söõa cuûa
ngöôøi meï aên chay hoaëc aùp duïng cheá ñoä dinh döôõng sai,
thöôøng laø do kieâng khem, vaø ñoâi khi beänh cuõng xuaát
hieän ôû ngöôøi nghieän röôïu. Vì gan döï tröõ nhieàu vitamin
B12, neân beänh chæ xaûy ra sau khoaûng vaøi naêm lieân tuïc
khoâng aên thöïc phaåm coù vitamin naøy.
b. Khoâng haáp thuï ñöôïc vitamin B12 laø nguyeân nhaân chính
gaây beänh. Söï haáp thuï naøy xaûy ra ôû ñoaïn cuoái cuûa hoài
traøng (ileum) vôùi söï hieän dieän cuûa moät nhaân toá noäi taïi
(intrinsic factor) do daï daøy tieát ra. B12 baùm vaøo nhaân
toá naøy ñeå ñöôïc haáp thuï vaøo ruoät. Beänh xaûy ra tröôùc
khi kho döï tröõ caïn haún vitamin naøy. Nhöõng lyù do
ñöa tôùi keùm haáp thuï laø: beänh daï daøy tieát ra khoâng ñuû
nhaân toá noäi taïi; caét boû moät phaàn daï daøy; beänh ôû hoài
traøng (ileum) nhö trong beänh Crohn; kyù sinh truøng
trong ruoät söû duïng heát vitamin B12. Haáp thuï cuõng
giaûm daàn khi cao tuoåi, vì dòch vò daï daøy ít daàn ñi. Vì
theá, sau 60 tuoåi neân kieåm tra möùc ñoä B12 haèng naêm ñeå
phaùt hieän nhöõng tröôøng hôïp thieáu vitamin naøy vaø boå
sung baèng caùch tieâm B12.
c. Khoâng söû duïng ñöôïc B12 trong caùc beänh thaän, gan, suy
dinh döôõng, ung thö.
Dieãn tieán cuûa beänh raát aâm thaàm. Ngöôøi beänh aên maát
ngon, ñaïi tieän khi boùn khi loûng, ñau ngaàm ôû buïng döôùi, löôõi
ñoû raùt, suùt caân, roái loaïn chöùc naêng daây thaàn kinh ngoaïi vi.
Khi beänh ñaõ ñöôïc chaån ñoaùn thì beänh nhaân caàn ñöôïc
tieâm B12. Ban ñaàu tieâm moãi tuaàn moät muõi, cho tôùi khi hoàng
52
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
