29(1): 6-9 T¹p chÝ Sinh häc 3-2007<br />
<br />
<br />
<br />
®Þnh lo¹i vµ ph©n biÖt hai d¹ng metacercaria cña s¸n l¸ phæi<br />
thu tõ cua suèi Potamiscus tannanti rathbun, 1904<br />
t¹i tØnh Yªn B¸i<br />
<br />
NguyÔn ThÞ Lª, Ph¹m Ngäc Doanh<br />
NguyÔn ThÞ Minh, NguyÔn V¨n Hµ<br />
<br />
ViÖn Sinh th¸i vµ tµi nguyªn sinh vËt<br />
<br />
BÖnh s¸n l¸ phæi Paragonimiasis lµ bÖnh l©y míi ®−îc ph¸t hiÖn vµ s¸n tr−ëng thµnh ph¸t<br />
truyÒn gi÷a ng−êi vµ ®éng vËt; bÖnh l−u hµnh ë triÓn tõ chóng hoµn toµn kh¸c h¼n víi 3 loµi s¸n<br />
nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ c¸c n−íc l¸ phæi ®d ®−îc ph¸t hiÖn ë ViÖt Nam, còng nh−<br />
thuéc ch©u ¸, ch©u Phi [1, 6, 16]. ë ViÖt Nam, c¸c loµi kh¸c trong gièng Paragonimus; cã thÓ<br />
bÖnh s¸n l¸ phæi míi ®−îc quan t©m nghiªn cøu ®©y lµ loµi míi cho khoa häc.<br />
kho¶ng h¬n 10 n¨m trë l¹i ®©y. C¸c kÕt qu¶<br />
nghiªn cøu cho thÊy bÖnh ph©n bè ë nhiÒu vïng I. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu<br />
thuéc c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c, n¬i ng−êi d©n<br />
cã tËp qu¸n ¨n cua sèng hay n−íng [3, 4, 5, 10, - Cua suèi P. tannanti ®−îc thu thËp t¹i c¸c<br />
15]. Cho ®Õn nay, cã 3 loµi s¸n l¸ phæi ®−îc huyÖn cña tØnh Yªn B¸i vµ ®−îc ®Þnh lo¹i theo<br />
ph¸t hiÖn ë ViÖt Nam, ®ã lµ Paragonimus §Æng Ngäc Thanh vµ Hå Thanh H¶i (2006)<br />
westermani (Kerbert, 1878) [8]; P. heterotremus [13].<br />
Chen et Hsia, 1964 [7, 9] vµ P. ohirai Miyazaki, - Tõng bé phËn cña cua ®−îc t¸ch riªng vµ<br />
1939 [9]. Tuy nhiªn, c¸c nghiªn cøu míi chØ Ðp d−íi hai tÊm kÝnh, sau ®ã kiÓm tra d−íi kÝnh<br />
ph¸t hiÖn metacercaria cña loµi P. heterotremus, lóp ®Ó thu metacercaria cña s¸n l¸ phæi.<br />
®ång thêi kh¼ng ®Þnh ®©y lµ loµi phæ biÕn nhÊt ë - Dùa vµo h×nh th¸i vµ kÝch th−íc, c¸c d¹ng<br />
ViÖt Nam vµ lµ t¸c nh©n g©y bÖnh cho ng−êi [3, metacercaria kh¸c nhau ®−îc t¸ch riªng vµ g©y<br />
5, 14]. B»ng kü thuËt sinh häc ph©n tö, kÕt qu¶ nhiÔm cho ®éng vËt thÝ nghiÖm (chã, mÌo).<br />
nghiªn cøu cña Lª Thanh Hßa vµ cs. (2006)<br />
còng kh¼ng ®Þnh chØ thu ®−îc loµi P. - §Þnh kú xÐt nghiÖm ph©n cña ®éng vËt thÝ<br />
heterotremus [11]. nghiÖm ®Ó t×m trøng cña s¸n l¸ phæi. Khi ph¸t<br />
hiÖn trøng cña s¸n th× mæ ®éng vËt thÝ nghiÖm ®Ó<br />
Víi môc ®Ých ®iÒu tra x¸c ®Þnh sù tån t¹i thu s¸n tr−ëng thµnh, b¶o qu¶n trong cån 70o vµ<br />
cña metacercaria cña c¸c loµi s¸n l¸ phæi, chóng lµm tiªu b¶n cè ®Þnh b»ng c¸ch nhuém c¸c-min.<br />
t«i thu thËp vµ xÐt nghiÖm cua suèi t¹i tØnh Yªn<br />
B¸i. KÕt qu¶ ®d ph¸t hiÖn hai d¹ng metacercaria - Ph©n lo¹i s¸n l¸ phæi tr−ëng thµnh dùa trªn<br />
cña s¸n l¸ phæi trong cïng mét loµi cua suèi ®Æc ®iÓm h×nh th¸i. C¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i chñ<br />
Potamiscus tannanti Rathbun, 1904 kh¸c h¼n yÕu lµ sù s¾p xÕp cña gai cuticun trªn bÒ mÆt c¬<br />
nhau vÒ cÊu tróc vµ kÝch th−íc. Hai d¹ng thÓ, kÝch th−íc cña gi¸c miÖng vµ gi¸c bông,<br />
metacercaria nµy ®−îc g©y nhiÔm riªng cho còng nh− cña c¬ quan sinh dôc.<br />
®éng vËt thÝ nghiÖm vµ ®d thu ®−îc s¸n tr−ëng<br />
thµnh. D¹ng metacercaria nhá vµ s¸n tr−ëng II. KÕt qu¶ nghiªn cøu<br />
thµnh ph¸t triÓn tõ chóng cã ®Æc ®iÓm ®Æc tr−ng,<br />
dÔ dµng ®Þnh lo¹i lµ loµi P. heterotremus. Tr¸i KÕt qu¶ xÐt nghiÖm cua suèi P. tannanti t¹i<br />
l¹i, d¹ng metacercraria cã kÝch th−íc lín h¬n tØnh Yªn B¸i ®d thu ®−îc hai d¹ng metacercaria<br />
<br />
<br />
<br />
C«ng tr×nh ®−îc hoµn thµnh víi sù tµi trî cña Trung t©m hç trî nghiªn cøu ch©u ¸.<br />
6<br />
cña s¸n l¸ phæi. Hai d¹ng metacercaria nµy kh¸c mm) lín gÇn gÊp ®«i gi¸c bông (®−êng kÝnh<br />
h¼n nhau vÒ cÊu tróc vµ kÝch th−íc (h×nh 1). 0,48 mm) (h×nh 2).<br />
D¹ng metacercaria thø nhÊt (M1) cã kÝch th−íc Tõ d¹ng metacercaria míi (M2), còng ®d thu<br />
nhá, 0,176-0,250 × 0,168-0,230 mm (trung b×nh ®−îc s¸n tr−ëng thµnh. Trøng s¸n ®−îc ph¸t hiÖn<br />
0,212 ± 0,018 × 0,187 ± 0,016), cã líp vá trong trong ph©n cña ®éng vËt thÝ nghiÖm sau 90 ngµy<br />
dµy. D¹ng thø hai (M2) cã kÝch th−íc lín h¬n, g©y nhiÔm. Thêi gian nµy dµi h¬n rÊt nhiÒu so víi<br />
0,738-0,943 × 0,648-0,931 mm (trung b×nh loµi P. heterotremus (45-60 ngµy). Nh÷ng c¸ thÓ<br />
0,811 ± 0,079 × 0,775 ± 0,100), cã líp vá trong s¸n thu ®−îc tõ d¹ng metacercaria nµy dÔ dµng<br />
máng. §©y lµ d¹ng metacercaria cña s¸n l¸ phæi ph©n biÖt víi loµi P. heterotremus ë tû lÖ kÝch<br />
míi ®−îc ph¸t hiÖn ë ViÖt Nam. th−íc cña c¸c gi¸c b¸m. Loµi P. heterotremus cã<br />
gi¸c miÖng lín gÊp ®«i gi¸c bông, trong khi<br />
nh÷ng mÉu vËt míi cã gi¸c miÖng nhá h¬n gi¸c<br />
bông, víi nh÷ng ®Æc ®iÓm m« t¶ nh− sau (dùa<br />
trªn 4 c¸ thÓ): kÝch th−íc cña c¬ thÓ 9,40-10,0 ×<br />
5,12-5,84 mm; bÒ mÆt phñ gai ®¬n; kÝch th−íc<br />
cña gi¸c miÖng 0,754-0,760 × 0,738-0,740 mm;<br />
gi¸c bông lín h¬n gi¸c miÖng, cã kÝch th−íc<br />
0,836-0,840 × 0,902-0,908 mm vµ tû lÖ gi¸c<br />
bông/gi¸c miÖng lµ 1,2; gi¸c bông n»m ë kho¶ng<br />
gi÷a, h¬i dÞch vÒ nöa tr−íc c¬ thÓ, kho¶ng c¸ch tõ<br />
t©m gi¸c bông ®Õn mót tr−íc c¬ thÓ lµ 4,2mm,<br />
®Õn mót sau c¬ thÓ lµ 5,2 mm ; buång trøng ph©n<br />
H×nh 1. Hai d¹ng metacercaria cña s¸n l¸ phæi thïy, kÝch th−íc 0,820-0,840 × 1,230-1,246 mm,<br />
thu ®−îc tõ cua suèi P. tannanti Rathbun, 1904 tinh hoµn ph©n thuú, cã kÝch th−íc 0,984-0,890 ×<br />
t¹i tØnh Yªn B¸i 1,312-1,314 mm. Trøng cã kÝch th−íc 0,080-<br />
a. M1. metacercaria cña loµi P. heterotremus; b. M2. 0,103 × 0,045-0,057 mm (trung b×nh 0,093 ±<br />
metacercaria cña Paragonimus sp. 0,005 × 0,054 ± 0,003) (h×nh 3).<br />
D¹ng metacercaria M1 cã kÝch nhá víi Víi nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn, chóng t«i thÊy<br />
nh÷ng ®Æc ®iÓm ®Æc tr−ng, dÔ dµng ®Þnh lo¹i lµ r»ng nh÷ng mÉu vËt nµy kh¸c víi loµi P. ohirai<br />
metacercaria cña loµi P. heterotremus. Tr¸i l¹i, (cã gai cuticun xÕp thµnh nhãm) vµ loµi P.<br />
d¹ng M2 cã cÊu tróc gièng víi metacercaria cña westermani (gi¸c miÖng h¬i lín h¬n gi¸c bông).<br />
mét sè loµi s¸n l¸ phæi (P. skrjabini), nh−ng So víi nh÷ng loµi kh¸c trong gièng<br />
hoµn toµn kh¸c víi tÊt c¶ c¸c loµi s¸n l¸ phæi Paragonimus, nh÷ng mÉu vËt nµy gÇn gièng<br />
kh¸c vÒ kÝch th−íc, gåm c¶ nh÷ng loµi ®d ®−îc nhÊt víi loµi P. skrjabini vµ loµi P. harinasutai<br />
ph¸t hiÖn ë ViÖt Nam: P. ohirai (0,4-0,5 mm), ë hai ®Æc ®iÓm næi bËt lµ gai cuticun xÕp ®¬n vµ<br />
P. westermani (0,3-0,4 mm), P. skrjabini Chen, gi¸c bông h¬i lín h¬n gi¸c miÖng [12]. Tuy<br />
1959 (0,42-0,55 mm), P. harinasutai Miyazaki nhiªn, nh÷ng mÉu vËt nµy l¹i cã nh÷ng ®Æc ®iÓm<br />
and Vajrasthira, 1967 (0,5-0,6 mm), cßn d¹ng kh¸c so víi hai loµi trªn hoÆc ë giai ®o¹n<br />
metacercaria míi thu ®−îc cã kÝch th−íc tíi metacercaria hoÆc ë s¸n tr−ëng thµnh. Chóng<br />
0,811 × 0,775 mm. gÇn gièng nhÊt víi loµi P. harinasutai ë giai<br />
Hai d¹ng metacercaria nµy ®−îc t¸ch riªng vµ ®o¹n tr−ëng thµnh, nh−ng l¹i kh¸c biÖt ë giai<br />
g©y nhiÔm cho ®éng vËt thÝ nghiÖm (chã, mÌo); ®o¹n metacercaria: metacercaria cña loµi P.<br />
chóng t«i ®Òu ®d thu ®−îc s¸n tr−ëng thµnh. harinasutai cã kÝch th−íc nhá, cã kho¶ng trèng<br />
vµ nh÷ng h¹t globule mµu hång ë bªn trong<br />
Tõ d¹ng metacercaria nhá M1, sau 45-60<br />
metacercria, trong khi metacercaria cña nh÷ng<br />
ngµy g©y nhiÔm, ®d ph¸t hiÖn trøng trong ph©n<br />
mÉu s¸n míi cã kÝch th−íc lín h¬n, kh«ng cã<br />
cña ®éng vËt thÝ nghiÖm. S¸n tr−ëng thµnh tõ<br />
kho¶ng trèng vµ nh÷ng h¹t globule mµu hång.<br />
d¹ng metacercaria nµy mang ®Æc ®iÓm ®Æc tr−ng<br />
Ng−îc l¹i, nh÷ng mÉu vËt míi nµy cã cÊu tróc<br />
cña loµi P. heterotremus [2]: gai cuticun trªn bÒ<br />
metacercaria gÇn gièng víi loµi P. skrjabini,<br />
mÆt c¬ thÓ xÕp ®¬n vµ gi¸c miÖng (0,84 × 0,98<br />
7<br />
nh−ng ë giai ®o¹n tr−ëng thµnh th× cã c¬ thÓ P. skrjabini cã c¬ thÓ dµi h¬n vµ tinh hoµn lín<br />
h×nh ovan vµ tinh hoµn nhá h¬n, trong khi loµi h¬n (b¶ng 1).<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
H×nh 2. Paragonimus heterotremus H×nh 3. Paragonimus sp.<br />
B¶ng 1<br />
So s¸nh mét sè ®Æc ®iÓm cña loµi Paragonimus sp. víi mét sè loµi s¸n l¸ phæi kh¸c<br />
P. P. P. Paragonimus P. P.<br />
§Æc ®iÓm<br />
heterotremus westermani ohirai sp. skrjabini harinasutai<br />
KÝch th−íc<br />
0,21 × 0,18 0,3-0,4 0,4-0,5 0,81 × 0,77 0,42-0,55 0,5-0,6<br />
meta (mm)<br />
Vá trong dÇy dÇy dÇy máng dÇy máng<br />
Kho¶ng trèng kh«ng kh«ng kh«ng kh«ng kh«ng cã<br />
H¹t globule kh«ng kh«ng cã kh«ng kh«ng cã<br />
Gai cuticun ®¬n ®¬n nhãm ®¬n ®¬n ®¬n<br />
gi¸c miÖng gi¸c miÖng gi¸c bông gi¸c bông<br />
Gi¸c miÖng/ gi¸c bông > gi¸c bông ><br />
lín gÊp ®«i h¬i lín h¬n > gi¸c > gi¸c<br />
gi¸c bông gi¸c miÖng gi¸c miÖng<br />
gi¸c bông gi¸c bông miÖng miÖng<br />
Tinh hoµn to to to nhá to nhá<br />
<br />
Nh÷ng so s¸nh trªn cho thÊy d¹ng metacercaria tannanti t¹i tØnh Yªn B¸i. D¹ng thø nhÊt (M1)<br />
míi thu ®−îc vµ s¸n l¸ tr−ëng thµnh ph¸t triÓn tõ cã kÝch th−íc nhá víi líp vá trong dµy. D¹ng<br />
chóng kh¸c víi c¸c loµi trong gièng Paragonimus thø hai (M2) cã kÝch th−íc lín h¬n vµ chØ cã<br />
®d ®−îc c«ng bè; cã thÓ ®©y lµ mét loµi s¸n l¸ phæi mét líp vá máng.<br />
míi cho khoa häc. Tuy nhiªn, do sè l−îng mÉu 2. D¹ng metacercaria cã kÝch th−íc nhá vµ<br />
nghiªn cøu cßn Ýt, nªn ®Ó kh¼ng ®Þnh lµ mét loµi s¸n tr−ëng thµnh ph¸t triÓn tõ chóng dÔ dµng<br />
míi, cÇn ph¶i nghiªn cøu thªm vÒ h×nh th¸i vµ ®Þnh lo¹i lµ loµi P. heterotremus.<br />
ph©n tö víi sè l−îng mÉu vËt nhiÒu h¬n ë nh÷ng<br />
giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhau. 3. D¹ng metacercaria lín vµ s¸n tr−ëng<br />
thµnh cña chóng kh¾c h¼n víi loµi P.<br />
III. KÕt luËn heterotremus vµ c¸c loµi kh¸c trong gièng<br />
Paragonimus. Nh÷ng mÉu vËt nµy gÇn gièng<br />
1. Ph¸t hiÖn hai d¹ng metacercaria cña s¸n nhÊt víi hai loµi P. skrjabini vµ P. harinasutai ë<br />
l¸ phæi cïng tån t¹i trong loµi cua suèi P. sù s¾p xÕp cña gai cuticun vµ gi¸c bông h¬i lín<br />
8<br />
h¬n gi¸c miÖng; tuy nhiªn kh¸c víi loµi P. 8. Landmann H., Ngu D. V. and Thai D. D.,<br />
skrjabini vÒ kÝch th−íc cña tinh hoµn, kh¸c víi 1961: Wochenschrift fur die Gesamte<br />
loµi P. harinasutai ë cÊu tróc vµ kÝch th−íc cña Medizin, 16: 1355-1364.<br />
metacercaria. Cã thÓ ®©y lµ mét loµi míi cho 9. NguyÔn ThÞ Lª, Lª §¨ng Hµ, Cao V¨n<br />
khoa häc. Viªn, 1997: T¹p chÝ Sinh häc, 19(1): 5-7.<br />
Tµi liÖu tham kh¶o 10. NguyÔn ThÞ Lª, §Æng TÊt ThÕ, Ph¹m<br />
Ngäc Doanh, 1997: Y häc ViÖt Nam, 2: 35-<br />
1. Blair D., Xu Z. B., Agatsuma T., 1999: 40.<br />
Adv Parasitol, 42: 113-222. 11. Le T. H. et al., 2006: Acta Trop., 98: 25-33.<br />
2. Chen H. T. and Hsia T. K., 1964: Acta 12. Miyazaki I. and Vajrasthira S., 1967: Ann.<br />
Zhongshan University, 2: 236-238. Trop. Med. Parasitol., 62: 81-87.<br />
3. Ph¹m Ngäc Doanh, §Æng TÊt ThÕ, 13. §Æng Ngäc Thanh, Hå Thanh H¶i, 2006:<br />
NguyÔn ThÞ Lª, 2002: T¹p chÝ Sinh häc, §éng vËt chÝ ViÖt Nam, tËp 5. Gi¸p x¸c<br />
24(1): 14-22. n−íc ngät. Nxb. Khoa häc vµ Kü thuËt, Hµ<br />
4. Doanh P. N., Le N. T., The D. T., 2005: Néi.<br />
Asian Parasitology, 1: 149-153. 14. Cao V¨n Viªn, 1997: Kû yÕu Héi nghÞ<br />
5. NguyÔn V¨n §Ò vµ cs., 1998: Th«ng tin khoa häc - C«ng nghÖ - M«i tr−êng lÇn thø<br />
phßng chèng sèt rÐt vµ c¸c bÖnh ký sinh V c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c, 81-84.<br />
trïng, 2: 35. 15. Cao V¨n Viªn vµ cs., 1994: T¹p chÝ Y häc<br />
6. Keiser J. and Utginger J., 2005: Emerg thùc hµnh, 2: 4-6.<br />
Infect Dis, 10: 1507-1514. 16. WHO/FAO, 2004: Report of World Health<br />
7. Kino H. et al., 1995: Japan J. Parasitol., 44: Organization, Regional office for the<br />
470-472. Western Pacific, Manila, Philippines.<br />
<br />
identification and distinction of two Paragonimus<br />
metacercaria types found in the same crab species Potamiscus<br />
tannanti Rathbun, 1904 collected in yenbai province<br />
<br />
Nguyen Thi Le, Pham Ngoc Doanh<br />
Nguyen Thi Minh, Nguyen Van Ha<br />
<br />
Summary<br />
<br />
Although three species of the genus Paragonimus Braun, 1899, including P. westermani (Kerbert, 1878),<br />
P. heterotremus Chen et Hsia, 1964 and P. ohirai Miyazaki, 1939, have been recorded in Vietnam, only the<br />
metacercaria of P. heterotremus has been collected by previous authors. During investigations in the Yenbai<br />
province, we have collected two types of Paragonimus metacercariae in the same freshwater crab, Potamiscus<br />
tannanti (Rathbun, 1904). They remarkably differed from each other in morphology and size. The small<br />
metacercariae which were 0.212 ± 0.018 × 0.187 ± 0.016 mm in size, had thick inner cyst wall. In contrast, the<br />
bigger metacercariae, which were found for the first time in Vietnam, were 0.811 ± 0.079 × 0.775 ± 0.100 mm<br />
in size and provided with thin inner cyst wall, occupying the entire space of the cyst. The small metacercariae<br />
types and its adult worms were completely identical to P. heterotremus. In contrast, the big metacercaria types<br />
and its adult worms recovered from experimental dogs and cats differed from other known Paragonimus<br />
species. Morphologically, they were somewhat similar to P. skrjabini Chen, 1959 and P. harinasutai Miyazaki<br />
and Vajrasthira, 1967, but different from them either in metacercaria stage or adult worm. These Paragonimus<br />
sp. samples collected from the Yenbai province of Vietnam, might be of a new species to science.<br />
<br />
Ngµy nhËn bµi: 8-9-2006<br />
9<br />
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
