Đồ án tốt nghiệp: Đặc điểm sinh trưởng nấm bào ngư kim đỉnh trên cơ chất mạt cưa

Chia sẻ: Trương Yến | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:74

Thêm vào BST

Báo xấu

43
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đồ án tốt nghiệp: Đặc điểm sinh trưởng nấm bào ngư kim đỉnh trên cơ chất mạt cưa được thực hiện với mục tiêu nhằm nghiên cứu về đặc tính sinh trưởng của nấm bào ngư kim đỉnh, nghiên cứu về quy trình trồng nấm trên mạt cưa, khảo sát tốc độ lan tơ trên môi trường thạch, hạt, cọng mì, mạt cưa. Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đồ án tốt nghiệp: Đặc điểm sinh trưởng nấm bào ngư kim đỉnh trên cơ chất mạt cưa

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO ÑAÏI HOÏC COÂNG NGHEÄ THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH VIEÄN KHOA HOÏC ÖÙNG DUÏNG ÑOÀ AÙN TOÁT NGHIEÄP ÑAËC ÑIEÅM SINH TRÖÔÛNG NAÁM BAØO NGÖ KIM ÑÆNH TREÂN CÔ CHAÁT MAÏT CÖA Ngaønh: Coâng ngheä sinh hoïc Chuyeân ngaønh: Coâng ngheä sinh hoïc noâng nghieäp Giaûng vieân höôùng daãn: GVC.ThS.Nguyeãn Thò Saùu Sinh vieân thöïc hieän: Hoà Ñaëng Huyønh Ñöùc MSSV: 1411100300 Lôùp:14DSH02 TP. Hoà Chí Minh, naêm 2018
LÔØI CAM ÑOAN Toâi xin cam ñoan ñaây laø coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc ñoäc laäp cuûa rieâng toâi. Caùc soá lieäu söû duïng phaân tích trong ñoà aùn toát nghieäp coù nguoàn goác roõ raøng, ñaõ coâng boá theo quy ñònh. Caùc keát quaû nghieân cöùu trong ñoà aùn toát nghieäp do toâi töï tìm hieåu, phaân tích moät caùch trung thöïc, khaùch quan vaø phuø hôïp vôùi thöïc tieãn cuûa Vieät Nam. Caùc keát quaû naøy chöa töøng ñöôïc coâng boá trong baát kyø nghieân cöùu naøo khaùc. Ngaøy thaùng naêm Sinh vieân Hoà Ñaëng Huyønh Ñöùc i
LÔØI CAÛM ÔN Ñeå hoaøn thaønh ñeà taøi naøy ngoaøi söï noã löïc cuûa baûn thaân toâi coøn ñöôïc söï hoã trôï töø nhieàu ngöôøi, toâi chaân thaønh caûm ôn tôùi: Ban chuû nhieäm khoa Coâng Ngheä Sinh Hoïc, caùc thaày coâ trong boä moân Coâng Ngheä Sinh Hoïc cuûa Tröôøng Ñaïi Hoïc Coâng Ngheä TP.HCM ñaõ trang bò cho toâi nhöõng kieán thöùc cô baûn laøm neàn taûng cho vieäc thöïc hieän ñeà taøi naøy. GVC.ThS.Nguyeãn Thò Saùu coâ ñaõ höôùng daãn taän tình cho toâi. Baùc Phan Vaên Yeát chuû traïi naám Baûy Yeát, baùc ñaõ chæ daïy taän tình cho toâi ñeå hoaøn thaønh toát ñoà aùn toát nghieäp vaø cho ra keát quaû toát. Caùc baïn trong taäp theå lôùp 14DSH02, ñaõ ñoäng vieân giuùp ñôõ toâi trong suoát khoaù hoïc. Gia ñình, baïn beø ñaõ ñoäng vieân, giuùp ñôõ veà vaät chaát, tinh thaàn cho toâi hoaøn thaønh ñoà aùn toát nghieäp naøy. Toâi xin chaân thaønh caûm ôn vôùi nhöõng söï giuùp ñôõ ñoù. ii
MUÏC LUÏC CHÖÔNG 1: MÔÛ ÑAÀU .................................................................................................. 1 1.1 LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI ...................................................................................... 1 1.2 MUÏC ÑÍCH NGHIEÂN CÖÙU ............................................................................... 1 1.3 ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU .................................................... 2 1.4 PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU ....................................................................... 2 1.5 YÙ NGHÓA NGHIEÂN CÖÙU .................................................................................. 2 CHÖÔNG 2: TOÅNG QUAN VEÀ NAÁM BAØO NGÖ KIM ÑÆNH .................................... 3 2.1 GIÔÙI THIEÄU VEÀ NAÁM BAØO NGÖ KIM ÑÆNH ................................................ 3 2.1.1 Nguoàn goác vaø söï phaân boá............................................................................. 3 2.1.2 Phaân loaïi ñaëc ñieåm hình thaùi naám baøo ngö kim ñænh vôùi caùc naám baøo ngö khaùc .......................................................................................................................... 4 2.1.3 Ñaëc ñieåm toång quaùt cuûa naám baøo ngö ....................................................... 7 2.1.4 Ñaëc ñieåm sinh hoïc ...................................................................................... 7 2.1.5 Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán söï sinh tröôûng naám baøo ngö kim ñænh ............. 10 2.1.6 Giaù trò dinh döôõng cuûa naám baøo ngö kim ñænh ........................................... 11 2.1.7 Moät soá ñieåm löu yù khi troàng naám baøo ngö kim ñænh .................................. 14 2.2 LÔÏI ÍCH CUÛA NGHEÀ TROÀNG NAÁM BAØO NGÖ KIM ÑÆNH ....................... 16 2.3 VAI TROØ COÂNG NGHEÄ NAÁM BAØO NGÖ KIM ÑÆNH ÔÛ VIEÄT NAM ......... 17 2.4 TIEÀM NAÊNG PHAÙT TRIEÅN NGHEÀ TROÀNG NAÁM BAØO NGÖ KIM ÑÆNH ÔÛ VIEÄT NAM ........................................................................................................... 18 2.5 THÖÏC TRAÏNG NGAØNH SAÛN XUAÁT NAÁM BAØO NGÖ KIM ÑÆNH HIEÄN NAY CUÛA VIEÄT NAM VAØ THEÁ GIÔÙI ................................................................... 19 2.5.1 Thöïc traïng trong nöôùc ............................................................................... 19 2.5.2 Thöïc traïng treân theá giôùi ............................................................................ 20 2.6 TÌNH HÌNH SAÛN XUAÁT VAØ TIEÂU THUÏ NAÁM BAØO NGÖ KIM ÑÆNH HIEÄN NAY TREÂN ÑÒA BAØN TP.HCM .................................................................... 20 iii
2.7 GIÔÙI THIEÄU VEÀ NGUOÀN CÔ CHAÁT LAØ MAÏT CÖA ................................... 20 2.7.1 Maït cöa laø pheá lieäu noâng nghieäp vaø nhöõng vaán ñeà phaùt sinh veà moâi tröôøng ................................................................................................................................ 20 2.7.2 Thaønh phaàn veà maït cöa .............................................................................. 21 2.7.2.1 Cellulose ............................................................................................ 21 2.7.2.2 Lignin................................................................................................. 22 2.7.2.3 Hemicellulose .................................................................................... 23 2.7.2.4 Thaønh phaàn khaùc ............................................................................... 23 CHÖÔNG 3: VAÄT LIEÄU VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU ................................. 24 3.1 NGUYEÂN VAÄT LIEÄU, DUÏNG CUÏ VAØ TRANG THIEÁT BÒ ........................... 24 3.1.1 Nguyeân lieäu ............................................................................................... 24 3.1.2 Duïng cuï vaø trang thieát bò ........................................................................... 24 3.2 PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU ................................................................... 25 3.2.1 Khaûo saùt toác ñoä lan, ñaëc ñieåm cuûa tô naám vaø hình thaùi cuûa naám baøo ngö kim ñænh treân moâi tröôøng thaïch (gioáng caáp 1) ....................................................... 25 3.2.2 Khaûo saùt toác ñoä lan, ñaëc ñieåm cuûa tô naám baøo ngö kim ñænh treân moâi tröôøng haït (gioáng caáp 2) ......................................................................................... 29 3.2.3 Khaûo saùt toác ñoä lan, ñaëc ñieåm cuûa tô naám baøo ngö kim ñænh treân moâi tröôøng coïng mì (gioáng caáp 3) ................................................................................. 33 3.2.4 Quaù trình nuoâi troàng khaûo nghieäm ............................................................ 37 3.3 PHÖÔNG PHAÙP THU NHAÄN KEÁT QUAÛ ....................................................... 45 3.4 PHÖÔNG PHAÙP XÖÛ LYÙ SOÁ LIEÄU ................................................................. 45 CHÖÔNG 4: KEÁT QUAÛ VAØ THAÛO LUAÄN ................................................................ 46 4.1 KEÁT QUAÛ NHAÂN GIOÁNG .............................................................................. 46 4.1.1 Toác ñoä lan tô vaø ñaëc ñieåm tô naám treân moâi tröôøng thaïch .......................... 46 4.1.2 Toác ñoä lan tô vaø ñaëc ñieåm tô naám treân moâi tröôøng haït.............................. 48 iv
4.1.3 Toác ñoä lan tô vaø ñaëc ñieåm tô naám treân moâi tröôøng coïng ........................... 51 4.1.4 Ñaëc ñieåm sinh tröôûng nuoâi troàng khaûo nghieäm treân moâi tröôøng cô chaát maït cöa ......................................................................................................................... 55 CHÖÔNG 5: KEÁT LUAÄN VAØ KIEÁN NGHÒ ................................................................ 58 5.1 KEÁT LUAÄN .................................................................................................... 58 5.2 KIEÁN NGHÒ .................................................................................................... 58 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO ............................................................................................ 60 PHUÏ LUÏC ..................................................................................................................... 62 v
DANH MUÏC CAÙC BAÛNG Baûng 2.1: Nhieät ñoä thích hôïp cho uû tô vaø ra quaû theå cuûa vaøi loaøi naám baøo ngö ......... 10 Baûng 2.2: Ñoä aåm thích hôïp cho söï phaùt trieån naám baøo ngö kim ñænh ......................... 11 Baûng 2.3: Thaønh phaàn dinh döôõng cuûa moät soá naám baøo ngö (%) ............................... 13 Baûng 2.4: Giaù trò dinh döôõng cuûa moät soá loaïi naám baøo ngö ........................................ 14 Baûng 4.1: Toác ñoä lan tô naám baøo ngö kim ñænh treân moâi tröôøng thaïch ....................... 46 Baûng 4.2: Toác ñoä lan tô naám baøo ngö kim ñænh treân moâi tröôøng haït ........................... 49 Baûng 4.3: Toác ñoä lan tô naám baøo ngö kim ñænh treân moâi tröôøng coïng mì ................... 52 Baûng 4.4: Toác ñoä lan tô naám baøo ngö kim ñænh treân cô chaát maït cöa ......................... 55 vi
DANH MUÏC CAÙC HÌNH Hình 2.1: Naám baøo ngö kim ñænh (Pleurotus citrinopileatus) ........................................ 5 Hình 2.2: Naám baøo ngö xaùm (Pleurotus sajor - caju) .................................................... 5 Hình 2.3: Naám baøo ngö traéng (Pleurotus florida) .......................................................... 6 Hình 2.4: Naám baøo ngö Nhaät (Pleurotus abalonus) ....................................................... 6 Hình 2.5: Hình daùng naám baøo ngö ............................................................................... 7 Hình 2.6: Chu trình soáng cuûa naám baøo ngö kim ñænh ................................................... 8 Hình 2.7: Caùc giai ñoaïn phaùt trieån quaû theå naám baøo ngö kim ñænh ............................. 9 Hình 2.8: Tai naám bò thieáu nöôùc .................................................................................. 15 Hình 2.9: Bòch phoâi bò moác cam taán coâng .................................................................... 15 Hình 2.10: Bòch phoâi bò moác xanh taán coâng ................................................................. 16 Hình 2.11: Caáu truùc phaân töû cellulose ......................................................................... 21 Hình 2.12: Caáu truùc phaân töû lignin ............................................................................... 23 Hình 3.1: Chuaån bò moâi tröôøng PGA caûi tieán ............................................................... 26 Hình 3.2: Troän vaø khuaáy tan ñeàu moâi tröôøng............................................................... 27 Hình 3.3: Roùt moâi tröôøng vaøo oáng nghieäm .................................................................. 27 Hình 3.4: Haáp tieät truøng moâi tröôøng............................................................................. 28 Hình 3.5: Phaân laäp moâ naám baøo ngö kim ñænh............................................................. 29 Hình 3.6: Luoäc thoùc ...................................................................................................... 30 Hình 3.7: Laáy thoùc ra ñeå nguoäi .................................................................................... 30 Hình 3.8: Ñem thoùc ra ngoaøi saân phôi naéng................................................................. 31 Hình 3.9: Boû thoùc vaøo chai thuyû tinh ........................................................................... 31 Hình 3.10: Haáp tieät truøng moâi tröôøng haït .................................................................... 32 Hình 3.11: Nhaân gioáng caáp 2 ....................................................................................... 33 Hình 3.12: Coïng mì ngaâm uû voâi ................................................................................... 34 vii
Hình 3.13: Cho coïng mì vaøo noài luoäc .......................................................................... 34 Hình 3.14: Boû coïng mì vaøo chai thuyû tinh ................................................................... 35 Hình 3.15: Sau khi phoái vaøo chai thuyû tinh cho vaøo noài haáp ....................................... 35 Hình 3.16: Haáp tieät truøng moâi tröôøng coïng .................................................................. 36 Hình 3.17: Nhaân gioáng caáp 3 ....................................................................................... 37 Hình 3.18: Chuaån bò maït cöa ñem ñi phoái troän ............................................................ 38 Hình 3.19: Boå sung dinh döôõng cho maït cöa ............................................................... 38 Hình 3.20: Ñaûo troän ñeàu dinh döôõng............................................................................ 39 Hình 3.21: Khuaáy troän voâi chuaån bò töôùi leân ñoáng maït cöa ......................................... 40 Hình 3.22: Duøng taám baït uû ñoáng maït cöa .................................................................... 40 Hình 3.23: Ñoùng bòch ................................................................................................... 41 Hình 3.24: Haáp khöû truøng bòch phoâi ............................................................................. 42 Hình 3.25: Ñeå nguoäi bòch phoâi ..................................................................................... 42 Hình 3.26: Caáy gioáng caáp 2 vaøo bòch phoâi ................................................................... 43 Hình 3.27: Xeáp bòch phoâi leân keä nuoâi uû tô ................................................................... 43 Hình 3.28: Töôùi ñoùn naám ............................................................................................. 45 Hình 4.1: OÁng nghieäm caáy gioáng naám baøo ngö kim ñænh ............................................ 46 Hình 4.2: Söï taêng tröôûng cuûa tô naám baøo ngö kim ñænh treân moâi tröôøng thaïch .......... 47 Hình 4.3: Tô naám baøo ngö kim ñænh treân moâi tröôøng haït ............................................ 49 Hình 4.4: Söï taêng tröôûng cuûa tô naám baøo ngö kim ñænh treân moâi tröôøng haït .............. 50 Hình 4.5: Tô naám baøo ngö kim ñænh treân moâi tröôøng coïng mì .................................... 52 Hình 4.6: Söï taêng tröôûng cuûa tô naám baøo ngö kim ñænh treân moâi tröôøng coïng mì ...... 53 Hình 4.7: Bòch phoâi naám baøo ngö kim ñænh treân cô chaát maït cöa ................................ 55 Hình 4.8: Söï lan tô naám baøo ngö kim ñænh treân cô chaát maït cöa ................................. 56 Hình 5.1: Quaû theå daïng san hoâ..................................................................................... 62 viii
Hình 5.2: Quaû theå daïng duøi troáng ................................................................................ 62 Hình 5.3: Quaû theå daïng pheãu ....................................................................................... 63 Hình 5.4: Quaû theå daïng baùn caàu leäch .......................................................................... 63 Hình 5.5: Quaû theå naám baøo ngö kim ñænh daïng laù luïc bình ......................................... 63 ix
CHÖÔNG 1: MÔÛ ÑAÀU 1.1 LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI Hieän nay, Vieät Nam vaø nhieàu nöôùc treân theá giôùi ñang phoå bieán vaø nghieân cöùu ñeå phaùt trieån naám aên. Taøi nguyeân cuûa nöôùc ta coù raát nhieàu cuøng vôùi nguoàn phuï pheá phaåm doài daøo nhö chaát xô (cellulose) vaø chaát goã (lignin). Ngheà troàng naám giuùp cho nhieàu noâng daân ngheøo taïo ñöôïc vieäc laøm vaø naâng cao thu nhaäp. Naám aên vaø naám döôïc lieäu coù nhieàu loaïi khaùc nhau ôû nöôùc ta. Cuoäc soáng cuûa con ngöôøi ñoøi hoûi nhu caàu aên uoáng ngaøy caøng cao, ngöôøi tieâu duøng quan taâm ñeán vaán ñeà haøm löôïng dinh döôõng vaø phaûi ñaûm baûo an toaøn thöïc phaåm. Naám aên ñöôïc choïn laø thöïc phaåm toát cho söùc khoeû ngöôøi tieâu duøng söû duïng haèng ngaøy. Naám baøo ngö kim ñænh chæ môùi xuaát hieän treân thò tröôøng gaàn ñaây. Naám baøo ngö kim ñænh laø moät loaïi naám cuõng deã troàng cho ra naêng suaát khaù cao. Ngoaøi ra noù coøn coù khaû naêng cung caáp nhieàu chaát dinh döôõng nhö chaát khoaùng, chaát ñaïm, caùc vitamin, ñöôøng boät. Maët khaùc noù coøn coù chöùc naêng phoøng beänh tim maïch, phoøng beänh ung thö vaø coøn phoøng nhieàu loaïi beänh khaùc. Trong nhöõng naêm trôû laïi ñaây, caùc ngaønh noâng nghieäp ñang coù xu höôùng phaùt trieån trong ñoù coù ngaønh naám. Nöôùc ta laø nöôùc coù ñieàu kieän moâi tröôøng thuaän lôïi raát thích hôïp ñeå cho naám phaùt trieån. Ngoaøi ra nhôø coù troàng naám maø ñaõ giuùp giaûm thieåu ñöôïc caùc oâ nhieãm moâi tröôøng xung quanh nhö: söû duïng caùc pheá thaûi cuûa maït cöa cao su, boâng vaûi, baõ mía… Trong khi ñoù naám baøo ngö kim ñænh ñöôïc bieát ñeán laø moät loaïi thöïc phaåm giaøu dinh döôõng vaø ñöôïc choïn laø loaïi thöïc phaåm cao caáp nhöng chöa ñöôïc phoå bieán cho moïi ngöôøi. Maït cöa cao su laø moät pheá lieäu raát thích hôïp cho nhieàu loaøi naám neáu bieát taän duïng toái ña nguoàn pheá lieäu naøy seõ mang laïi lôïi nhuaän raát cao. Moät soá nôi ñem maït cöa ñi ñoát boû gaây oâ nhieãm moâi tröôøng xung quanh. Do ñoù ñeå caûi thieän tình traïng naøy, caàn coù bieän phaùp an toaøn hôn laø söû duïng maït cöa troàng naám khoâng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng. Do ñoù toâi quyeát ñònh thöïc hieän ñeà taøi: “Kyõ thuaät troàng naám baøo ngö kim ñænh treân maït cöa”. 1.2 MUÏC ÑÍCH NGHIEÂN CÖÙU ❖ Nghieân cöùu veà ñaëc tính sinh tröôûng cuûa naám baøo ngö kim ñænh. ❖ Nghieân cöùu veà quy trình troàng naám treân maït cöa. ❖ Khaûo saùt toác ñoä lan tô treân moâi tröôøng thaïch, haït, coïng mì, maït cöa. 1
1.3 ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU ❖ Ñoái töôïng nghieân cöùu: naám baøo ngö kim ñænh nuoâi troàng treân cô chaát maït cöa. ❖ Phaïm vi nghieân cöùu: - Gioáng naám laáy taïi sieâu thò Auchan. - Xaây döïng quy trình nuoâi troàng ñöôïc thöïc hieän ôû trang traïi naám Baûy Yeát ôû ñòa chæ 2/73A aáp Taân Laäp, xaõ Taân Thôùi Nhì, huyeän Hoùc Moân, TPHCM. 1.4 PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU ❖ Thöïc hieän quy trình troàng naám baøo ngö kim ñænh. ❖ Khaûo saùt toác ñoä lan tô treân moâi tröôøng caáp 1 (moâi tröôøng thaïch), caáp 2 (moâi tröôøng haït), caáp 3 (moâi tröôøng coïng). ❖ Khaûo saùt toác ñoä lan tô treân moâi tröôøng nuoâi troàng quaû theå vôùi cô chaát laø maït cöa. 1.5 YÙ NGHÓA NGHIEÂN CÖÙU ❖ Söû duïng maït cöa ñeå troàng naám ñem laïi lôïi ích veà kinh teá. ❖ Ñöa ra kyõ thuaät troàng naám baøo ngö kim ñænh phuø hôïp vôùi thöïc teá xaõ hoäi. ❖ Söû duïng maït cöa ñeå goùp phaàn giaûi quyeát vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng. 2
CHÖÔNG 2: TOÅNG QUAN VEÀ NAÁM BAØO NGÖ KIM ÑÆNH 2.1 GIÔÙI THIEÄU VEÀ NAÁM BAØO NGÖ KIM ÑÆNH 2.1.1 Nguoàn goác vaø söï phaân boá Naám baøo ngö kim ñænh (Pleurotus citrinopileatus) laø một loaïi naám coù theå aên ñöôïc. Coù nguoàn goác töø mieàn ñoâng nöôùc Nga, mieàn baéc Trung Quoác vaø Nhaät Baûn, naám baøo ngö kim ñænh raát gaàn guõi vôùi Pleurotus cornucopiae cuûa chaâu AÂu, vôùi moät soá taùc giaû cho raèng chuùng ôû caáp baäc phaân loaøi. ÔÛ mieàn ñoâng nöôùc Nga, naám baøo ngö kim ñænh laø moät trong nhöõng loaïi naám aên ñöôïc phoå bieán nhaát hoang daõ(Singer, 1943). Söï xuaát hieän cuûa naám baøo ngö kim ñænh laàn ñaàu tieân ôû Kenya. Naám ñöôïc thu thaäp töø caùc khuùc goã ñaõ cheát vôùi nhöõng caây laø baûn ñòa vaø laø vaät chuû môùi cho loaøi naøy. Naám naøy ñöôïc söû duïng laøm thöïc phaåm cho ñòa phöông coäng ñoàng ôû Kenya nhöng chöa ñöôïc ghi cheùp vaø nghieân cöùu. Naám chæ ñöôïc söû duïng nhö moät saûn phaåm cuûa töï nhieân. Moïi ngöôøi thu thaäp naám vaø chuaån bò naám theo truyeàn thoáng vôùi caùc loaïi thöïc phaåm khaùc ñeå tieâu thuï. Singer (1943) laø ngöôøi ñaàu tieân thu thaäp P.citrinopileatus khi chaïy troán quaân ñoäi Ñöùc trong theá chieán II. Anh ñi veà phía ñoâng, baêng qua chaâu AÙ vaø trong chuyeán du haønh cuûa anh tìm thaáy naám baøo ngö kim ñænh. Maãu khoâ ñaõ ñöôïc ñöa ñeán Hoa Kyø ñeå nghieân cöùu sau naøy. Neáu ñem maãu naøy veà caáy ñeå ra sôïi naám thì raát ñôn giaûn nhöng keát quaû chaát löôïng maãu caáy seõ keùm. Ñeå sôïi naám moïc deã daøng toát hôn thì neân laáy moâ coù nguoàn goác gaàn vôùi thaân goác cuûa naám. Do ñoù, söï nhaàm laãn nhö vaäy khoâng phaûi laø khoâng phoå bieán khi kieåm tra nguoàn goác naám treân caùc chaát höõu cô röûa naùt. ÔÛ Nhaät Baûn, naám baøo ngö kim ñænh ñöôïc bieát ñeán nhö laø moät naám aên ngon ôû nhöõng khu vöïc phía baéc. Veà maët ñòa lyù, P.citrinopileatus ñöôïc giôùi haïn ôû chaâu AÙ trong khi P.cornucopiae xaûy ra ôû chaâu AÂu. Chöa ñöôïc phaùt hieän hoang daõ ôû Baéc Myõ. Vôùi söï khôûi ñaàu cuûa canh taùc thöông maïi cuûa nhöõng loaïi naám naøy tieáp giaùp vôùi röøng ôû Baéc Myõ, ñieàu ñoù seõ raát thuù vò ñeå thaáy caùc naám naøy ñöôïc troàng ôû ñaây. Taát caû loaøi naám baøo ngö bao goàm naám baøo ngö kim ñænh laø moät trong nhöõng thöïc phaåm maø con ngöôøi ñöôïc bieát ñeán vaø ñöôïc coâng nhaän laø thöïc phaåm giaøu dinh döôõng, ít calo, nhöng giaøu protein vaø vitamin. Naám laø moät thöïc phaåm boå sung trong caùc neàn vaên hoaù khaùc nhau vaø chuùng duøng ñeå troàng vaø aên. Naám naøy coù theå ñöôïc troàng treân goã vaø roäng hôn nöõa treân nhieàu loaïi pheá phaãm noâng nghieäp, coû daïi vaø chaát thaûi ñeå saûn xuaát thöïc phaåm, thöùc aên, enzyme vaø hôïp chaát döôïc phaåm, hoaëc ñeå phaân huyû chaát thaûi vaø giaûi ñoäc (Gregori vaø coäng söï, 2007). Trong khi ñoù naám baøo ngö kim ñænh ñöôïc ví nhö laø moät trong nhöõng loaïi naám tuyeät vôøi nhaát cuûa taát caû caùc loaïi naám ngon. Loaïi naám naøy phuø hôïp hôn cho canh taùc 3
ôû vuøng khí haäu aám aùp cuûa chaâu AÙ, mieàn nam Hoa Kyø, hoaëc Mexico, hoaëc trong nhöõng thaùng muøa heø ôû nhöõng vuøng oân ñôùi. Ñaëc ñieåm cuûa naám laø hình thaønh caùc chuøm ñeå cho thu hoaïch deã daøng vaø ngaên ngöøa ñöôïc thieät haïi cho caùc caù theå naám. Coù nguoàn goác töø röøng, caän nhieät ñôùi cuûa Trung Quoác, mieàn nam Nhaät Baûn vaø caùc vuøng laân caän. Moâi tröôøng soáng töï nhieân cuûa naám baøo ngö kim ñænh ñöôïc phaân boá soáng treân caùc goã cöùng ôû chaâu AÙ, ñaëc bieät laø caây soài, caây du vaø caây döông. Naám baøo ngö kim ñænh coù teân goïi chung laø naám baøo ngö vaøng. Pleurotus citrinopileatus coù maøu vaøng röïc rôõ vaø hình thaønh caùc nhoùm chuøm vôùi moät soá löôïng lôùn cuûa naám rieâng leû (Stamets, 2000). Naám baøo ngö kim ñænh coù teân khoa hoïc laø Pleurotus citrinopileatus thuoäc: Giôùi: Fungi Ngaønh: Basidiomycota Lôùp: Agaricomycetes Boä: Agaricales Hoï: Pleurotaceae Chi: Pleurotus Loaøi: P.citrinopileatus Naám baøo ngö kim ñænh raát phong phuù vaø phaân boá khaù roäng, nhaát laø nhöõng vuøng nhieät ñôùi aám aùp vaø aåm, moät soá vuøng coøn duøng laøm thöïc phaåm cho moùn aên haøng ngaøy. 2.1.2 Phaân loaïi ñaëc ñieåm hình thaùi naám baøo ngö kim ñænh vôùi caùc naám baøo ngö khaùc ➢ Baøo ngö kim ñænh (Pleurotus citrinopileatus) Quaû theå to trung bình muõ naám coù ñöôøng kính khoaûng 3 - 10 cm, trôn boùng, maøu töø vaøng töôi ñeán vaøng coû. Thòt naám maøu traéng. Cuoáng moïc thaønh nhaùnh, maøu traéng daøi khoaûng 2 - 10 cm. Loaøi naám baøo ngö naøy coù theå vöøa troàng ñeå aên, vöøa coù giaù trò döôïc lieäu, aên khaù ngon (Nguyeãn Laân Duõng, 2008). Naám baøo ngö kim ñænh coù teân goïi chung laø naám baøo ngö vaøng. Pleurotus citrinopileatus coù maøu vaøng röïc rôõ vaø hình thaønh caùc nhoùm chuøm vôùi moät soá löôïng lôùn cuûa naám rieâng leû. Muõ vaøng vôùi maøu vaøng saùng, coù ñöôøng kính 2 - 5 cm, loài leân treân maët phaúng khi tröôûng thaønh, thöôøng bò loõm ôû trung taâm, thòt naám moûng, vôùi keùo daøi phaàn beân döôùi cheû naám bieåu hieän qua trong suoát muõ naám. Thaân maøu traéng, gaén lieàn vôùi muõ. Thöôøng phaùt trieån trong caùc cuïm lôùn phaùt sinh töø moät goác tham gia duy 4
nhaát. Caùc cuïm naøy thöôøng naêm möôi ñeán traêm hoaëc nhieàu naám. Khi caùc chuûng naám naøy bò giaø, maøu saéc muõ maøu vaøng bò maát, trôû thaønh maøu be vaø ít naám ñöôïc sinh ra trong moãi cuïm sôïi naám. Höông thôm ñaëc tröng baøo töû phoùng ra coù muøi noàng, vò chaùt, haáp daãn, ñoâi khi tanh vôùi moät muøi höông ñoù, ñaëc bieät nhaän bieát ñeán loaøi naøy (Stamets, 2000). Hình 2.1: Naám baøo ngö kim ñænh (Pleurotus citrinopileatus) ➢ Baøo ngö xaùm (Pleurotus sajor - caju) Quaû theå phaúng, luùc giaø môùi cong laïi, muõ naám coù hình troøn, hình nöûa troøn, hình thaän, coù ñöôøng kính 5 - 15 cm hay lôùn hôn, maøu traéng tro hay naâu xaùm. Thòt naám daøy vöøa phaûi, maøu traéng. Cuoáng naám maøu traéng, treân to döôùi nhoû, daøi 3 - 10 cm, goác cuoáng coù loâng nhung. Loaøi naám naøy luùc ñaàu ñöôïc nuoâi troàng ôû AÁn Ñoä, sau ñoù du nhaäp vaøo Trung Quoác, Vieät Nam…Naám aên ngon vaø coù giaù trò dinh döôõng cao. Hình 3.2: Naám baøo ngö xaùm (Pleurotus sajor - caju) 5
➢ Baøo ngö traéng (Pleurotus florida) Khi ôû nhieät ñoä cao thì caây naám coù maøu traéng söõa. Nhieät ñoä toát nhaát hình thaønh quaû theå laø 12 - 24 cm, coù tính khaùng taïp naám, taïp khuaån, coù saûn löôïng cao. Hình 2.3: Naám baøo ngö traéng (Pleurotus florida) ➢ Baøo ngö Nhaät (Pleurotus cystidiosus) Quaû theå to hoaëc khaù to. Muõ naám coù ñöôøng kính khoaûng 7 - 12 cm, coù khi ñeán 35 cm, maøu naâu pha da cam, treân beà maët coù vaûy maøu naâu ñen, ôû giöõa coù maøu naâu khoùi, aên ngon. Hình 2.4: Naám baøo ngö Nhaät (Pleurotus abalonus) 6
2.1.3 Ñaëc ñieåm toång quaùt cuûa naám baøo ngö ➢ Trong taát caû caùc naám baøo ngö thì coù nhieàu loaøi khaùc nhau. Ngoaøi ra naám baøo ngö coù theå phaân bieät qua caùc hình daïng beân ngoaøi cuûa naám nhö maøu saéc, kích thöôùc vaø ñieàu kieän thích nghi khí haäu moâi tröôøng cuõng khaùc nhau. ➢ Ñaëc ñieåm chung cuûa naám baøo ngö laø tai naám coù daïng pheãu leäch, moïc thaønh cuïm taäp trung, moãi caùnh naám bao goàm coù 3 boä phaän: muõ, phieán vaø cuoáng naám. 1. Muõ naám 2. Thaân naám 3. Cuoáng naám 4. Sôïi naám Hình 2.5: Hình daùng naám baøo ngö 2.1.4 Ñaëc ñieåm sinh hoïc - Giai ñoaïn tröôûng thaønh naám baøo ngö kim ñænh seõ sinh ra baøo töû raûi xung quanh, sau ñoù hình thaønh heä sôïi naám sô caáp. Heä sôïi naám sô caáp phaùt trieån ñaày ñuû taïo neân moät maïng ñeå roài hình thaønh heä sôïi naám thöù caáp, sau ñoù coù söï keát hôïp cuûa heä sôïi naám thöù caáp hình thaønh quaû theå hoaøn chænh (GS.PTS.Nguyeãn Höõu Ñoáng vaø coäng söï, 2005). - Chu trình soáng baét ñaàu töø ñaûm baøo töû höõu tính naûy maàm cho heä sôïi tô dinh döôõng sô caáp vaø thöù caáp, keát thuùc baèng vieäc hình thaønh cô quan sinh saûn laø tai naám. Tai naám laïi sinh ñaûm baøo töû vaø chu trình soáng tieáp tuïc. - Khi caùc naám baøo ngö kim ñænh naøy ñöôïc nuoâi caáy, maøu vaøng laø moät trong nhöõng ñaëc ñieåm ñaàu tieân bò maát ñi. Sôïi naám maøu traéng thöôøng coù caùc chuøm xô daøy 7
ñaëc, ñoâi khi coù toâng maøu hôi vaøng vaø thænh thoaûng chaïy qua caùc chuøm sôïi naám beân döôùi. Luùc ñaàu nuï naám coù maøu vaøng, ñaëc bieät caùc chuûng naám naøy vaãn giöõ ñöôïc nguoàn goác töï nhieân cuûa chuùng. Sôïi naám daøy ñaëc treân haït. Söï xaâm chieám cuûa cô chaát luùc ñaàu thì moûng, chæ trôû neân daøy ñaëc sau khi phaân chia. Naám naøy taïo ra moät taám thaûm sôïi toát hôn nhieàu so vôùi P.ostreatus hoaëc P.pulmonarius treân moâi tröôøng haït (Stamets, 2000). Hình 2.6: Chu trình soáng cuûa naám baøo ngö kim ñænh - Quaû theå naám baøo ngö kim ñænh phaùt trieån qua nhieàu giai ñoaïn döïa theo hình daïng naám maø coù teân goïi theo caùc giai ñoaïn: ⚫ Daïng san hoâ: quaû theå môùi hình thaønh, daïng sôïi maõnh hình chuøm. ⚫ Daïng duøi troáng: muõ xuaát hieän döôùi daïng khoái troøn, coøn cuoáng phaùt trieån theo caû chieàu ngang vaø chieàu daøi neân ñöôøng kính cuoáng vaø muõ khoâng khaùc nhau bao nhieâu. ⚫ Daïng pheãu: muõ môû roäng, trong khi cuoáng coøn ôû giöõa. ⚫ Daïng baùn caàu leäch: cuoáng lôùn nhanh moät beân vaø baét ñaàu leäch so vôùi vò trí trung taâm cuûa muõ. 8
⚫ Daïng laù luïc bình: cuoáng ngöøng taêng tröôûng, trong khi muõ vaãn tieáp tuïc phaùt trieån, bìa meùp thaúng ñeán dôïn soùng. Hình 2.7: Caùc giai ñoaïn phaùt trieån quaû theå naám baøo ngö kim ñænh - Töø giai ñoaïn pheãu sang pheãu leäch sang baùn caàu leäch coù söï thay ñoåi veà chaát coøn töø giai ñoaïn baùn caàu leäch sang giai ñoaïn laù coù söï nhaûy voït veà khoái löôïng, sau ñoù giaûm daàn. Vì vaäy thu haùi naám baøo ngö neân choïn luùc tai naám vöøa chuyeån sang daïng laù (Leâ Duy Thaéng, 1999). - Caùc nhaø nghieân cöùu phaùt hieän söï bieán ñoäng kích thöôùc caùc baøo töû ñaûm naám baøo ngö kim ñænh coù daïng hình truï, hoaëc hình elip, mòn, coù tính kieàm, chöùa tinh boät vaø coù kích thöôùc khoaûng töø 6 - 9 x 2 - 3,5 μm (Singer, 1943). Beân caïnh ñoù, Nguyeãn Laân Duõng (2008) coøn phaùt hieän ra naám baøo ngö kim ñænh coù kích thöôùc baøo töû khoaûng 7,5 - 9,5 x 2 - 4 μm. Ngoaøi ra, P.citrinopileatus coøn coù baøo töû maøu hoàng nhaït, coù kích thöôùc khoaûng töø 7,5 - 9 x 3 - 3,5 μm keïp keát noái vôùi phaàn heä thoáng caáu truùc sôïi naám (Stamets, 2000). - Naám baøo ngö kim ñænh cuõng gioáng nhö caùc loaøi naám baøo ngö khaùc cuõng laø loaïi naám phaù hoaïi goã. Phaàn lôùùn cô chaát duøng troàng naám baøo ngö kim ñænh ñeàu chöùa nguoàn cellulose. Tuy nhieân, ña soá tröôøng hôïp nguoàn cellulose luoân thaáp hôn 50% coøn laïi laø lignin, hemicellulose vaø khoaùng. - Ñoái vôùi naám baøo ngö noùi chung vaø naám baøo ngö kim ñænh noùi rieâng laø loaøi coù khaû naêng söû duïng lignin maïnh, nhaát laø thôøi gian khôûi ñaàu cuûa vieäc taïo quaû theå naám. Thí nghieäm cuûa Zadrazil (1980) cho thaáy haàu heát caùc cô chaát nuoâi troàng naám baøo ngö (P.ps florida vaø P.cornucopiae) ñeàu coù söï giaûm lignin moät caùch ñaùng keå. - ÔÛ goã maø naám thöôøng moïc, haàu nhö raát ngheøo ñaïm. Vì vaäy, ñeå naám moïc toát caàn coù theâm nguoàn ñaïm thích hôïp. Nhieàu thí nghieäm boå sung muoái nitrat, muoái ammonium vaø ureâ cho thaáy: tô naám taêng tröôûng toát nhaát treân nguyeân lieäu coù theâm ureâ. Boät ñaäu naønh, boät loâng vuõ cuõng laø nguoàn boå sung raát toát cho baøo ngö kim ñænh. Ngoaøi ra, moãi taùc giaû cuõng tìm thaáy moät loaïi ñaïm thích hôï p cho naám (Leâ Duy Thaéng, 1999). 9
- Tuy nhieân, naám baøo ngö kim ñænh coù hình daïng haáp daãn vaø maøu vaøng nhöng keát caáu bao bì phöùc taïp deã vôõ vaø höông thôm maïnh meõ cuûa noù laø khoâng haáp daãn ñoái vôùi ngöôøi tieâu duøng. Nhaèm muïc ñích caûi thieän ñaëc tính vaø naêng suaát cuûa P.citrinopileatus caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ tìm ra baèng caùch giao phoái giöõa caùc gioáng ñôn baøo cuûa P.citrinopileatus vaø P.pulmonarius. (Rosnina vaø coäng söï, 2016). 2.1.5 Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán söï sinh tröôûng naám baøo ngö kim ñænh - Ngoaøi yeáu toá dinh döôõng töø caùc chaát coù trong nguyeân lieäu troàng naám baøo ngö kim ñænh thì söï taêng tröôûng vaø phaùt trieån cuûa naám coøn coù lieân quan ñeán nhieàu yeáu toá khaùc cuûa moâi tröôøng nhö: Nhieät ñoä, ñoä aåm, pH, aùnh saùng, oxy… - Nhieät ñoä: Naám baøo ngö kim ñænh moïc ñöôïc ôû nhieät ñoä tuyø theo ñieàu kieän moâi tröôøng thích hôïp. Nhieät ñoä thích hôïp cho taêng tröôûng tô naám cuûa P.citrinopileatus töø 24 - 290C vaø ra naám töø 21 - 270C. Naám baøo ngö kim ñænh laø moät loaïi naám chòu ñöôïc nhieät ñoä cao, nuï naám seõ khoâng hình thaønh döôùi 16 - 180C (Stamets, 2000). Baûng 2.1: Nhieät ñoä thích hôïp cho uû tô vaø ra quaû theå cuûa vaøi loaøi naám baøo ngö Nhieät ñoä thích hôïp Nhieät ñoä thích hôïp Nhieät ñoä thích hôïp Loaøi naám baøo cho taêng tô ra naám ñeå saûn xuaát P.citrinopileatus 24 - 290C 21 - 270C 25 ± 50C P.ostreatus 20 - 300C 150C 20 ± 50C P.sajor - caju 25 - 300C 200C 25 ± 50C P.cystidiosus 27 - 320C 25 - 280C 30 ± 50C P.eryngii 20 - 300C 20 - 220C 25 ± 50C P.florida 25 - 300C 200C 25 ± 50C P.cornucopiae 250C 15 - 250C 20 ± 50C - Ñoä aåm: Naám baøo ngö kim ñænh cuõng caàn ñoä aåm raát nhieàu ñeå phaùt trieån ra quaû theå. Khi naám baøo ngö kim ñænh ôû giai ñoaïn taêng tröôûng, caàn ñoä aåm khoâng khí thích hôïp cho söï sinh tröôûng cuûa heä sôïi naám töø 90 -100%, ñoä aåm nguyeân lieäu ñaït 70%, ñoä aåm toát nhaát thích hôïp cho söï phaùt trieån cuûa quaû theå laø töø 90 - 95% (Stamets, 2000). 10