intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Du lịch sinh thái- Lê Huy Bá - part 3

Chia sẻ: Nguyễn Thị Ngọc Huỳnh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:25

Thêm vào BST
Báo xấu
305
lượt xem 120
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'du lịch sinh thái- lê huy bá - part 3', khoa học xã hội, lịch sử văn hoá phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Du lịch sinh thái- Lê Huy Bá - part 3

  1. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi Nhöõng cuoäc di chuyeån daân cö khoâng coù keá hoaïch vaø naèm laø neân laøm gì vaø laøm nhö theá naøo, ñoù laø nhöõng vaán ñeà chuû ngoaøi söï kieåm soaùt cuõng ñaõ phaù hoaïi haøng trieäu ha röøng yeáu do caùc nhaø laâm nghieäp quyeát ñònh. nguyeân sinh, röøng giaø… vaø ñaõ gaây ra söï troïc hoùa treân nhöõng Röøng vaø khí haäu coù quan heä maät thieát vôùi nhau. Röøng laø vuøng dieän tích ñaát röøng. moät trong nhöõng yeáu toá quyeát ñònh leân chaát löôïng cuûa moâi tröôøng; “khoâng khí oâ nhieãm chöùa haøm löôïng laø 0,1 mg Trong khai thaùc röøng, ngöôøi ta chuù troïng ñeán saûn phaåm SO2/m3 seõ ñöôïc thanh loïc hoaøn toaøn khi baêng qua moät khu goã hôn laø caùch söû duïng ñaát ñai vaø taøi nguyeân. Caây goã döôùi maét nhaø laâm nghieäp laø nhöõng “loùng goã” thöông maïi, coøn ñoái röøng chæ khoaûng 1 ha” (M. Ragon, 1971; Les erreurs vôùi ngöôøi canh taùc nöông raãy thì noù chæ laø nguyeân lieäu ñeå ñoát monumentales). Theá nhöng, söï khai thaùc traéng dieän tích röøng laáy tro laøm phaân boùn cho ñaát, laøm cuûi, laøm nhaø ôû… vì vaäy, hoï raát lôùn ñaõ laøm giaûm khaû naêng treân. Söï taùi sinh cuûa röøng khoâng sôï toán keùm gì caû, cöù töï do chaët phaù röøng. Löûa röøng ñoái cuõng nhö nguoàn taøi nguyeân di truyeàn cuûa noù cuõng bò aûnh vôùi nhaø laâm nghieäp laø keû thuø cuûa röøng, nhöng ñoái vôùi nhaø höôûng. Nhöõng caây coøn soùt laïi thì ña soá laø keùm veà chaát löôïng noâng nghieäp thì noù laø moät “coâng cuï” höõu hieäu ñeå khai hoang, vaø keùm giaù trò. Do ñoù, chaát löôïng sinh hoïc cuûa röøng ñaõ bò suy laáy ñaát troàng vaø laáy tro boùn cho ñaát. Haäu quaû laâu daøi cho caùc bieán moät caùch traàm troïng. vaán ñeà treân thaät laø khuûng khieáp, soá lieäu cuûa chuùng toâi (Leâ 5.1.4.3 Suy thoaùi taøi nguyeân röøng Huy Baù, 1995) ñaõ chöùng minh ñöôïc raèng dieän tích ñaát röøng bò Suy thoaùi veà chaát löôïng thöông maïi: do chaët phaù röøng laterite hoùa ôû mieàn Ñoâng Nam Boä hieän nay ñaõ leân tôùi 15%. laáy goã ñeå xaây döïng vaø khai thaùc caùc saûn phaåm laâm nghieäp Söï taøn phaù röøng caøng lan roäng vaø gia taêng, ñaõ bieán khaùc neân chaát löôïng goã thöông maïi ñaõ bò suy giaûm nghieâm röøng töø moät heä sinh thaùi töï nhieân thaønh moät heä sinh thaùi troïng, thaäm chí moät soá loaøi haàu nhö ñaõ bieán maát (sao, caåm nhaân taïo vaø thöông maïi, phuïc vuï cho muïc ñích lôïi töùc vaø caùc lai, baèng laêng, caêm xe…). nhu caàu löông thöïc cô baûn cuûa con ngöôøi. Vì vaäy, phaù röøng laø Suy thoaùi naëng neà veà soá löôïng: do aùp löïc cuûa söï gia taêng moät trong nhöõng nguyeân nhaân gaây ra söï thoaùi hoùa vaø xuoáng daân soá cho neân ôû nhieàu nôi goã ñaõ bò laïm duïng quaù möùc, ñöa caáp ñaát ñai nhanh nhaát. ñeán tình traïng caây goã bò tieâu dieät hoaøn toaøn. Chaùy röøng, trong 5.1.4.2 Phaù huûy thaûm thöïc vaät röøng nhöõng naêm gaàn ñaây maëc duø coù giaûm phaàn naøo, nhöng caùc thieät Caùc vaán ñeà veà röøng lieân quan ñeán vieäc söû duïng thaûm haïi do noù gaây ra ñoái vôùi taøi nguyeân röøng cuõng khoâng nhoû. thöïc vaät röøng khoâng theå chæ ñöôïc phaân tích moät caùch ñôn 5.1.4.4 Gia taêng taùc haïi do hieäu öùng nhaø kính giaûn veà hai maët: khai thaùc röøng vaø troàng röøng. Quaù trình (green house effects) khai thaùc röøng hay troàng laïi röøng thuoäc veà saùch löôïc chung cuûa vuøng. Xeùt veà maët “moâi sinh” thì caàn thieát phaûi caân nhaéc 101 102
  2. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi Hieäu öùng nhaø kính ñöôïc xem laø quy luaät cuûa töï nhieân ñeå Cuõng caàn nhaán maïnh raèng haäu quaû cuûa vieäc gia taêng duy trì ñoä aám cuûa traùi ñaát. Neáu khoâng coù noù thì nhieät ñoä cuûa caùc khí nhaø kính laø do söï taøn phaù röøng. Nhö chuùng ta ñaõ traùi ñaát seõ laïnh giaù (-80C), baêng haø seõ phuû ñaày beà maët luïc bieát, thöïc vaät coù khaû naêng haáp thuï tröïc tieáp naêng löôïng cuûa ñòa, gioáng nhö thôøi kyø “Baêng haø Ñeä Töù” ñaõ töøng xaûy ra trong caùc dao ñoäng ñieän töø. Nhôø naêng löôïng naøy, chuùng coù theáå lòch söû cuûa nhaân loaïi. Theá nhöng, trong voøng 30 naêm trôû laïi chuyeån hoùa caùc chaát voâ cô ñaëc bieät laø nöôùc vaø CO2 thaønh caùc chaát höõu cô. Noùi chung, vai troø cuûa thöïc vaät voâ cuøng to lôùn ñaây caùc khí gaây hieäu öùng nhaø kính ñaõ gia taêng ñeán choùng maët (gaáp ba laàn); töø ñoù, nhieät ñoä cuûa traùi ñaát ñaõ khoâng ngöøng trong vieäc haáp thuï CO2 vaø thaûi oxy trong töï nhieân ñeå duy trì taêng leân. caùn caân CO2/O2,baûo ñaûm cho söï sinh toàn vaø phaùt trieån cuûa theá giôùi ñoäng - thöïc vaät treân traùi ñaát. Theá nhöng, con ngöôøi Vieäc gia taêng caùc khí gaây hieäu öùng nhaø kính tröôùc heát khoâng ngöøng taøn phaù röøng, laøm cho khaû naêng haáp thuï khí laø do söï ñoùng goùp cuûa ngaønh naêng löôïng. Chaúng haïn nhö: CO2 bò giaûm. Do ñoù, noàng ñoä CO2 trong khí quyeån gia taêng 80% khí CO2 toûa ra do vieäc ñoát nhieân lieäu hoùa thaïch, coøn lieân tuïc trong thôøi gian qua. laïi laø taøn dö cuûa söï phaù röøng vaø caùc hoaït ñoäng khaùc. (Veà vai troø Ngoaøi ra, maát röøng coøn gaây ra moät soá vaán ñeà khaùc cho cuûa moät soá khí gaây hieäu öùng ñieån hình nhö sau, trong ñoù: moâi tröôøng sinh thaùi: laøm giaûm tính ña daïng sinh hoïc, dòch CO2 : Ñoùng goùp 50% chuyeån taâm möa, laøm giaûm giaù trò myõ quan cho vaán ñeà du CH4 : Ñoùng goùp 13% lòch xanh… CFC-11 : Ñoùng goùp 5% 5.1.4.5 Laøm giaûm ñoä aåm ñaát vaø maïch nöôùc ngaàm CFC-12 : Ñoùng goùp 12% tuït saâu xuoáng N2O : Ñoùng goùp 5% Maát thaûm phuû röøng keùo theo löôïng nöôùc thaám vaøo loøng O3 : Ñoùng goùp 7% ñaát bò giaûm suùt nghieâm troïng, löôïng boác hôi nöôùc vöôït quaù Coøn laïi khoaûng 8% laø hôi nöôùc vaø caùc khí khaùc). nhieàu laàn so vôùi söï thaám nöôùc. Maïch nöôùc ngaàm tuït xuoáng (coù nôi ñeán 20m nhö tröôøng hôïp ôû Ñaék Laék). Haäu quaû laø muøa 35% khí CH4 toûa ra coù theáå quy veà naêng löôïng (20% töø khoâ trôû neân khoác lieät hôn, baèng chöùng laø ôû Ñaéc Laéc, haøng vieäc ñoát sinh khoái, 15% töø vieäc khai thaùc khí thieân nhieân). traêm hecta caø pheâ môùi troàng ñaõ bò chaùy truïi trong thaäp nieân Haøng naêm, con ngöôøi ñaõ thaûi vaøo khí quyeån 550 trieäu taán 90 do haäu quaû cuûa vieäc phaù röøng. Theâm vaøo ñoù, khi môùi khai CH4. hoang, nhaø nhaø ñaøo gieáng, ngöôøi ngöôøi ñaøo gieáng daãn tôùi Khoaûng 50% khí NO coù lieân quan ñeán vieäc söû duïng nhieân lieäu hoùa thaïch. 103 104
  3. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi maïch nöôùc ngaàm caøng tuït xuoáng saâu hôn, caøng gaây ra haäu 5.2.1 Ña daïng sinh hoïc quaû naëng neà hôn. Ña daïng sinh hoïc laø moät khaùi nieäm noùi leân söï ña daïng 5.1.4.6 Gaây ra naïn luõ queùt vaø phong phuù veà nguoàn gen, loaøi sinh vaät trong heä sinh thaùi Nhöõng naêm gaàn ñaây, nhaát laø naêm 1998 vaø 1999 vöøa qua vaø trong töï nhieân. Trong moät heä sinh thaùi moâi tröôøng, soá coù haøng chuïc côn luõ queùt xaûy ra ôû caû mieàn Baéc, mieàn Trung, löôïng caùc gioáng vaø caùc loaøi caøng nhieàu, töùc laø caùc heä gen caøng mieàn Ñoâng Nam Boä vaø Taây nguyeân Vieät Nam cuõng laø do söï nhieàu. Moät heä sinh thaùi naøo ñoù daãu soá löôïng caù theå raát ñoâng maát röøng ñaàu nguoàn gaây neân. Luõ luït vaø xoùi moøn laø hai yeáu toá nhöng nguoàn gen ít thì ña daïng sinh hoïc raát thaáp. Ví duï ôû coù quan heä nhaân quaû: luõ luït laøm gia taêng cöôøng ñoä xoùi moøn, moät vuøng ñaát khoâ caèn, coù haøng vaïn haøng trieäu con kieán, vaät lieäu bò xoùi moøn laïi boài caïn loøng soâng, laøm cho luõ luït caøng nhöng ít loaïi coân truøng, caây coû thì ta noùi raèng ña daïng sinh trôû neân nghieâm troïng hôn. hoïc ngheøo naøn. Ngöôïc laïi, moät moâi tröôøng coù ñoâng caù theå sinh vaät soáng; nhieàu ñoäng, thöïc vaät vaø vi sinh vaät khaùc nhau 5.1.4.7 Laøm cho khí haäu baát thöôøng thì ta noùi ña daïng sinh hoïc raát phong phuù. Vuøng sinh thaùi Keát hôïp vôùi Elnino vaø Lanina, maát röøng ñaõ taïo ra bieân cöûa soâng laø moät ví duï (coù thöïc vaät treân caïn, döôùi nöôùc, nöûa ñoä nhieät lôùn, aûnh höôûng nghieâm troïng tôùi thôøi tieát vaø khí treân caïn, nöûa döôùi nöôùc, thöïc vaät chòu maën, thöïc vaät nöôùc lôï, haäu. Theo tính toaùn cuûa chuùng toâi (Leâ Huy Baù vaø ctv), nhöõng nöôùc ngoït…). Ñoäng vaät cuõng vaäy, toâm caù raát nhieàu chuûng loaïi, vuøng ñaát bò maát röøng coù bieân ñoä nhieät cao hôn nhöõng nôi coù vi sinh vaät cuõng theá, ta coù theå noùi nôi ñaây ña daïng sinh hoïc röøng töø 3-40C. Löôïng möa haøng naêm cuõng coù chieàu höôùng phong phuù. Tuy nhieân, vuøng ñaát ñoài soûi ñaù, bò laterit hoùa, caây giaûm töø 200-250 mm so vôùi ñoái chöùng. Beân caïnh ñoù, nhöõng coái khoâng moïc noåi thì sinh vaät cuõng trôû neân hieám hoi. Vaäy ña côn baõo thöôøng xuyeân xaûy ra ôû nhöõng vuøng maát röøng, thaäm daïng sinh hoïc ôû ñaây laø raát ngheøo naøn. chí ngay caû nhöõng vuøng thung luõng. Ta cuõng coù theå hieåu ña daïng sinh hoïc ñöôïc bieåu hieän Nhö vaäy, röøng laø guoàng maùy ñieàu hoøa sinh caûnh vaø sinh thaùi. qua söï phong phuù veà soá löôïng nhöõng nguoàn soáng treân haønh Vaø cuõng chính ñieàu naøy, trong nghieân cöùu veà DLST neáu khoâng tinh bao goàm toaøn boä caû caây vaø con, chuùng ña daïng vaø thay quan taâm tôùi yeáu toá röøng thì laø moät thieáu soùt nghieâm troïng. ñoåi veà muoân loaøi, cuõng nhö söï phong phuù veà heä sinh thaùi maø sinh vaät soáng trong ñoù. 5.2 ÑA DAÏNG SINH HOÏC TRONG SINH THAÙI HOÏC Do ñoái töôïng nghieân cöùu laø sinh thaùi hoïc phuïc vuï cho DLST neân nhöõng vaán ñeà chuùng toâi ñöa ra ñaây cuõng khoâng Muïc tieâu chung laø chuùng ta laø phaûi baûo toàn tính ña daïng thoaùt khoûi phaïm vi treân. Ña daïng sinh hoïc laø moät trong sinh hoïc treân toaøn caàu trong khuoân khoå cuûa söï phaùt trieån beàn nhöõng ñieàu kieän caàn cho phaùt trieån DLST. 105 106
  4. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi vöõng. Trong töông lai, nhöõng caây troàng, vaät nuoâi seõ ñöôïc laáy thích nghi ñeå ñaùp öùng vôùi söï thay ñoåi cuûa moâi tröôøng (ñaëc töø nhöõng loaøi hoang daïi hieän coù, moãi loaøi naøy coù ñaëc thuø vaø bieät laø söï thay ñoåi veà nhieät ñoä). Vì vaäy, traûi qua haøng trieäu giaù trò rieâng töông öùng vôùi nhöõng loaøi ñaõ ñöôïc thuaàn döôõng. naêm, moät soá loaøi ñaõ bò bieán maát, chæ coøn moät soá loaøi sinh soâi Chuùng coù nguoàn gen caàn thieát cho pheùp phaùt trieån thoâng qua naûy nôû. Chính söï ñieàu chænh ñeå thích nghi naøy ñaõ taïo ra söï phöông phaùp nhaân taïo, nhöõng gioáng môùi coù kieåu hình ñaëc ñoät bieán; ví duï: nhö moät soá bieán ñoåi trong caáu truùc gen di bieät, vaø coù khaû naêng thích nghi, khaùng beänh tröôùc nhöõng truyeàn cuûa chuùng. thay ñoåi cuûa moâi tröôøng. Töø thôøi sô khai cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa nhaân loaïi, toå DLST laø moät trong nhöõng coâng cuï ñaéc löïc nhaèm baûo veä tieân cuûa chuùng ta ñaõ nhaän thaáy ñöôïc giaù trò cuûa töøng loaøi vaø caùc nguoàn gen quyù hieám naøy. söï phong phuù cuûa noù, ñoàng thôøi cuõng caûm nhaän ñöôïc söï gia taêng daân soá neân ñaõ nhaân gioáng raát nhieàu loaøi. Chính ñieàu Hieän nay, coù nhieàu loaøi hoang daïi ñöôïc thuaàn döôõng naøy ñaõ laøm gia taêng khaû naêng toàn taïi vaø phaïm vi phaân boá duøng vaøo muïc ñích löông thöïc, döôïc lieäu, goã, sôïi, nhieân lieäu cuûa sinh vaät. Noù khoâng nhöõng taêng söï ña daïng giöõa caùc sinh vaø coù nhieàu tính naêng söû duïng khaùc ñaùp öùng cho nhieàu nhu vaät vôùi nhau maø töï trong baûn thaân caùc sinh vaät cuõng ñaõ caàu khaùc nhau. Tuy nhieân, vieäc gia taêng saûn xuaát vaø khai phong phuù hôn. Noùi caùch khaùc, con ngöôøi ñaõ laøm thay ñoåi thaùc caùc daïng taøi nguyeân ñaõ vaø ñang ñe doïa nghieâm troïng moät caùch coù caân nhaéc caùc gen ñeå boå khuyeát cho caùc thöïc vaät ñeán tình traïng ña daïng sinh hoïc. Caàn phaûi coù bieän phaùp baûo vaø ñoäng vaät maø hoï thaáy höõu ích. Ñaây laø moät trong nhöõng caên veä, trong ñoù “keá hoaïch haønh ñoäng veà ña daïng sinh hoïc” cuûa nguyeân ñeå thuùc ñaåy söï ña daïng sinh hoïc. Vieät Nam laø moät ñieån hình veà chieán löôïc quoác gia ñeå tìm lôøi giaûi chung cho nhöõng thaùch thöùc ñang ñaët ra tröôùc maét. 5.2.2 Vai troø cuûa sinh vaät ñoái vôùi söï soáng treân traùi ñaát Sinh vaät phaân boá roäng khaép treân toaøn theá giôùi; phaân boá thöa thôùt ôû hai cöïc vaø coù khuynh höôùng taêng leân khi caøng Söï maát ñi tính ña daïng sinh hoïc laø moät vaán ñeà thuoäc gaàn veà phía xích ñaïo. Soá löôïng cuûa chuùng ñaït ñieåm ñænh ôû khoa hoïc ñaïo ñöùc, thaåm myõ, chính trò vaø kinh teá. Noù aûnh vuøng nhieät ñôùi, ôû bieån vaø ôû caùc baõi ngaàm san hoâ trong caùc höôûng raát maïnh meõ ñeán töông lai cuûa nhaân loaïi. Thöïc vaät vaø vuøng bieån nhieät ñôùi naøy. Moãi thaønh vieân cuûa moãi loaøi sinh ñoäng vaät laø neàn taûng khoâng theå thieáu cho caùc loaïi döôïc phaåm, vaät laø moät caù theå vaø moãi caù theå naøy ñeàu coù khaû naêng thöïc caùc chuûng noâng saûn thöïc phaåm vaø caùc saûn phaåm coâng nghieäp. hieän chöùc naêng sinh lí cô baûn cuûa mình. Söï tieán hoùa cuûa sinh Khi caùc quaàn theå sinh vaät bò bieán maát, con ngöôøi seõ chòu moät vaät laø moät trong nhöõng bieåu hieän veà söï thích nghi cuûa sinh moái ñe doïa khaùc, ñoù laø söï suy yeáu khaû naêng tieán hoùa vaø thích vaät ñoù vôùi moâi tröôøng soáng. Nhöõng sinh vaät phaùt trieån trong nghi vôùi moät theá giôùi ñang bieán ñoäng. Khi söï toån thaát loaøi nhöõng ñieàu kieän moâi tröôøng khaùc nhau vaø caàn thieát phaûi 107 108
  5. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi leân cao nhaát (aùp löïc treân traùi ñaát lôùn nhaát) thì khaû naêng Toùm laïi, röøng vaø ña daïng sinh hoïc laø yeáu toá raát caàn ñeå thích nghi cuûa caùc quaàn theå cuõng bieán maát. Ñoàng thôøi caùc heä phaùt trieån loaïi hình du lich sinh thaùi. Vì vaäy, baûo toàn taøi sinh thaùi seõ maát ñi nhieàu chöùc naêng hoã trôï cuoäc soáng cuûa con nguyeân röøng vaø baûo toàn ña daïng sinh hoïc seõ giuùp cho hoaït ngöôøi. ñoäng cuûa DLST coù ñieàu kieän ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån. Noùi ñeán vai troø cuûa sinh vaät ñoái vôùi söï soáng treân traùi ñaát thì khoâng theå khoâng noùi ñeán vai troø cuûa röøng. Ñoái vôùi Chöông V moâi tröôøng ñaát, thöïc vaät cuûa röøng (xaùc, baõ thöïc vaät cheát) laø 1. Heä sinh thaùi röøng laø gì? nguoàn cung caáp chaát muøn laøm taêng löôïng höõu cô cho ñaát, giuùp 2. Haõy neâu moät soá neùt veà dieãn bieán cuûa heä sinh thaùi röøng cho ñaát coù ñoä phì nhieâu, maøu môõ cao. Caùc loaøi ñoäng vaät soáng gaén vôùi lòch söû phaùt trieån cuûa loaøi ngöôøi? trong ñaát ñaøo loã hang vaø laáy xaùc baõ caây muïc laøm thöùc aên ñeå 3. Ñieàu kieän hình thaønh vaø phaùt trieån röøng? roài baøi tieát ra chaát thaûi chöùa nhieàu höõu cô, ñaëc bieät laø canxi. 4. Söï phaân boá cuûa taøi nguyeân röøng treân Theá giôùi qua caùc Ngoaøi ra, röøng coøn coù taùc duïng choáng xoùi moøn ñaát. Thöïc teá thôøi kyø? Nguyeân nhaân? cho thaáy ôû moät soá nôi do khai thaùc röøng böøa baõi ñaõ laøm cho 5. Söï phaân boá cuûa taøi nguyeân röøng ôû Vieät Nam qua caùc thôøi ñaát bò xoùi moøn trô soûi ñaù, maát tính naêng saûn xuaát. kyø phaùt trieån? Nguyeân nhaân? Ñoái vôùi moâi tröôøng nöôùc, röøng ñaàu nguoàn coù vai troø raát 6. Moái quan heä giöõa moâi tröôøng sinh thaùi vaø röøng ôû nöôùc ta? lôùn, noù haïn cheá toác ñoä cuûa nöôùc do nhöõng traän möa lôùn gaây 7. Neâu nhöõng hieåu bieát cuûa anh (chò) veà röøng? Vai troø cuûa ra, laøm giaûm nguy cô luõ luït ôû vuøng haï löu. Maët khaùc, do coù söï röøng trong neàn kinh teá quoác daân? caûn trôû cuûa caây coái trong röøng maø nöôùc möa coù thôøi gian 8. Naïn phaù röøng coù theå gaây ra nhöõng hieåm hoïa gì cho moâi ngaám saâu xuoáng ñaát, laø moät nguoàn caáp quí giaù cho nöôùc tröôøng? Ví duï cuï theå ôû Vieät Nam? ngaàm. Röøng coøn coù taùc duïng lôùn trong vieäc ñieàu hoøa löôïng 9. Ña daïng sinh hoïc laø gì? Coâng cuï ñöôïc xem laø ñaéc löïc nöôùc boác hôi. nhaèm baûo veä caùc nguoàn gen quyù hieám? Ñoái vôùi moâi tröôøng khoâng khí, do söï quang hôïp cuûa caây 10. Neâu vaø phaân tích vai troø cuûa sinh vaät ñoái vôùi söï soáng treân xanh, röøng cung caáp moät löôïng oxy lôùn cho nhu caàu hoâ haáp traùi ñaát? cuûa con ngöôøi, loaïi bôùt khí cacbonic ra khoûi baàu khí quyeån, laøm cho moâi tröôøng trong saïch hôn, ñieàu hoøa khí haäu. Vì theá, coù theå noùi röøng laø “laù phoåi xanh” cuûa haønh tinh chuùng ta. 109 110
  6. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi Chöông 6 ÑAÏI CÖÔNG VEÀ DU LÒCH SINH THAÙI PHAÀN 2 SINH THAÙI MOÂI TRÖÔØNG HOÏC 6.1 DU LÒCH SINH THAÙI Ngaøy nay, xu höôùng chung cuûa toaøn theá giôùi coi du lòch noùi PHUÏC VUÏ DU LÒCH SINH THAÙI chung, DLST noùi rieâng nhö laø nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân quyù giaù. DLST ñaõ vaø ñang treân ñaø trôû mình vaø ñaõ trôû neân phoå bieán ñoái vôùi nhöõng ngöôøi yeâu thieân nhieân, noù xuaát phaùt töø caùc traên trôû veà moâi tröôøng, kinh teá vaø xaõ hoäi – moät trong nhöõng caùch thöùc ñeå traû nôï cho moâi tröôøng töï nhieân vaø laøm taêng giaù trò cuûa caùc khu baûo toàn thieân nhieân (BTTN) coøn laïi. DLST (ecotourism) laø moät khaùi nieäm töông ñoái môùi vaø ñaõ nhanh choùng thu huùt ñöôïc söï quan taâm cuûa nhieàu ngöôøi hoaït ñoäng trong nhieàu lónh vöïc khaùc nhau. Ñaây laø moät khaùi nieäm roäng, ñöôïc hieåu theo nhöõng caùch khaùc nhau töø nhöõng goùc ñoä tieáp caän khaùc nhau. Ñoái vôùi moät soá ngöôøi, DLST chæ ñôn giaûn laø söï gheùp noái yù nghóa cuûa hai khaùi nieäm “du lòch” vaø “sinh thaùi” voán ñaõ quen thuoäc töø laâu. Tuy nhieân, ñöùng ôû goùc nhìn roäng hôn, toång quaùt hôn thì moät soá ngöôøi quan nieäm raèng DLST laø moät loaïi hình du lòch thieân nhieân. Nhö vaäy, vôùi 111 112
  7. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi caùch tieáp caän naøy, moïi hoaït ñoäng cuûa du lòch coù lieân quan ñeán döïa vaøo thieân nhieân vaø vaên hoùa baûn ñòa, gaén vôùi giaùo duïc thieân nhieân nhö taém bieån, nghæ nuùi... ñeàu ñöôïc hieåu laø DLST. moâi tröôøng, coù ñoùng goùp cho noã löïc baûo toàn vaø phaùt trieån beàn vöõng, vôùi söï tham gia tích cöïc cuûa coäng ñoàng ñòa phöông”. DLST coøn coù theå ñöôïc bieát ñeán döôùi nhieàu teân goïi khaùc Ngoaøi nhöõng khaùi nieäm vaø ñònh nghóa treân coøn coù moät nhau soá ñònh nghóa môû roäng hôn veà noäi dung cuûa DLST: - Du lòch thieân nhieân (Natural tourism) “DLST laø moät loaïi hình du lòch laáy caùc heä sinh thaùi ñaëc - Du lòch döïa vaøo thieân nhieân (Natural-based tourism) thuø, töï nhieân laøm ñoái töôïng ñeå phuïc vuï cho nhöõng khaùch du - Du lòch moâi tröôøng (Environmental tourism) lòch yeâu thieân nhieân, du ngoaïn, thöôûng thöùc nhöõng caûnh - Du lòch ñaëc thuø (Particular tourism) quan hay nghieân cöùu veà caùc heä sinh thaùi. Ñoù cuõng laø hình thöùc keát hôïp chaët cheõ, haøi hoøa giöõa phaùt trieån kinh teá du lòch - Du lòch xanh (Green tourism) vôùi giôùi thieäu veà nhöõng caûnh ñeïp cuûa quoác gia cuõng nhö giaùo - Du lòch thaùm hieåm (Adventure tourism) duïc tuyeân truyeàn vaø baûo veä, phaùt trieån moâi tröôøng vaø taøi - Du lòch baûn xöù (Indigenous tourism) nguyeân thieân nhieân moät caùch beàn vöõng” (Leâ Huy Baù – 2000) - Du lòch coù traùch nhieäm (Responsible tourism) “DLST laø söï taïo neân vaø thoûa maõn söï khao khaùt thieân - Du lòch nhaïy caûm (Sensitized tourism) nhieân, laø söï khai thaùc caùc tieàm naêng du lòch cho baûo toàn vaø - Du lòch nhaø tranh (Cottage tourism) phaùt trieån vaø laø söï ngaên ngöøa caùc taùc ñoäng tieâu cöïc leân sinh - Du lòch beàn vöõng (Sustainable tourism). thaùi, vaên hoùa vaø thaåm myõ”. “DLST laø du lòch vaøo nhöõng khu töï nhieân haàu nhö DLST baét nguoàn töø du lòch thieân nhieân vaø du lòch ngoaøi khoâng bò oâ nhieãm hoaëc ít bò xaùo troän vôùi muïc tieâu ñaëc bieät: trôøi. Coù ngöôøi quan nieäm, DLST laø loaïi hình du lòch coù lôïi cho nghieân cöùu, thöôûng ngoaïn, traân troïng khung caûnh vaø muoâng sinh thaùi, ít coù nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc ñeán söï toàn taïi vaø thuù hoang daõ vaø caùc bieåu thò vaên hoùa ñöôïc khaùm phaù trong phaùt trieån cuûa heä sinh thaùi, nôi dieãn ra caùc hoaït ñoäng du lòch. caùc khu vöïc naøy” (Cebllos – Lascurain, H, 1987). Cuõng coù yù kieán cho raèng DLST ñoàng nghóa vôùi du lòch ñaïo lyù, du lòch coù traùch nhieäm, du lòch xanh, du lòch coù lôïi cho moâi “DLST laø du lòch taïi caùc vuøng coøn chöa bò con ngöôøi tröôøng hay coù tính beàn vöõng. laøm bieán ñoåi. Noù phaûi ñoùng goùp vaøo BTTN vaø phuùc lôïi cuûa daân ñòa phöông” (L. Hens, 1998). ÔÛ Vieät Nam, trong laàn hoäi thaûo veà “Xaây döïng chieán löôïc phaùt trieån DLST ôû Vieät Nam” töø ngaøy 7 ñeán ngaøy 9/9/1999 ñaõ “DLST laø du lòch coù muïc ñích vôùi caùc khu töï nhieân, hieåu ñöa ra ñònh nghóa veà DLST laø: “DLST laø loaïi hình du lòch bieát veà lòch söû vaên hoùa vaø lòch söû töï nhieân cuûa moâi tröôøng, 113 114
  8. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi khoâng laøm bieán ñoåi tình traïng cuûa heä sinh thaùi, ñoàng thôøi ta maët sinh thaùi. Du khaùch seõ ñöôïc höôùng daãn tham quan vôùi coù cô hoäi ñeå phaùt trieån kinh teá, baûo veä nguoàn taøi nguyeân thieân nhöõng dieãn giaûi caàn thieát veà moâi tröôøng ñeå naâng cao hieåu nhieân vaø lôïi ích taøi chính cho coäng ñoàng ñòa phöông” (Hieäp bieát, caûm nhaän ñöôïc giaù trò thieân nhieân vaø vaên hoùa maø khoâng gaây ra nhöõng taùc ñoäng khoâng theå chaáp nhaän ñoái vôùi hoäi DLST Hoa Kyø, 1998). caùc heä sinh thaùi vaø vaên hoùa baûn ñòa. DLST noùi theo moät ñònh “DLST laø moät hình thöùc du lòch döïa vaøo thieân nhieân vaø nghóa naøo chaêng nöõa thì noù phaûi hoäi ñuû caùc yeáu toá caàn: (1) söï ñònh höôùng veà moâi tröôøng töï nhieân vaø nhaân vaên, ñöôïc quaûn quan taâm tôùi thieân nhieân vaø moâi tröôøng; (2) traùch nhieäm vôùi lí moät caùch beàn vöõng vaø coù lôïi cho sinh thaùi” (Hieäp hoäi DLST xaõ hoäi vaø coäng ñoàng. Australia). Cöùu thieân nhieân baèng caùch du lòch hoùa vaøo trong ñieàu “DLST laø moät loaïi hình du lòch döïa vaøo thieân nhieân vaø kieän thieân nhieân ñoù khoâng coøn laø caùch thöùc môùi meû ñoái vôùi vaên hoùa baûn ñòa gaén vôùi giaùo duïc moâi tröôøng, coù ñoùng goùp caùc doanh nghieäp löõ haønh. Tuy nhieân, ñeå cöùu noù ñuùng nghóa cho noã löïc baûo toàn vaø phaùt trieån beàn vöõng vôùi söï tham gia ñang laø vaán ñeà laøm ñau ñaàu nhieàu nhaø ñieàu haønh vaø quaûn lí tích cöïc cuûa coäng ñoàng ñòa phöông” (Ñònh nghóa veà DLST ôû du lòch. DLST chuù troïng vaøo taøi nguyeân vaø nhaân coâng ñòa Vieät Nam). phöông, ñaây laø moät söï thu huùt haáp daãn ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån. DLST taïo neân nhöõng khao khaùt vaø söï thoûa maõn Lòch söû nhaân loaïi ñaõ chæ ra raèng “quaù trình ñoâ thò hoùa, veà thieân nhieân, kích thích loøng yeâu meán thieân nhieân vaø töø ñoù coâng nghieäp hoùa, moät maët goùp phaàn vaøo vieäc thuùc ñaåy söï môùi thoâi thuùc ñöôïc yù thöùc baûo toàn vaø phaùt trieån nhaèm ngaên phaùt trieån kinh teá, naâng cao ñôøi soáng nhaân daân; maët khaùc, ngöøa caùc taùc ñoäng tieâu cöïc leân töï nhieân, vaên hoùa vaø thaåm myõ. noù cuõng gaây ra nhöõng “vaán ñeà” cho moâi tröôøng sinh thaùi: taøi nguyeân sinh vaät vaø ña daïng sinh hoïc ñaõ vaø ñang bò ñe doïa 6.2 KHAÙI NIEÄM VEÀ PHAÙT TRIEÅN DU LÒCH BEÀN VÖÕNG ñeán möùc baùo ñoäng, caùc daïng taøi nguyeân moâi tröôøng ñaát, nöôùc, khoâng khí cuõng ñang treân ñaø suy thoaùi vaø oâ nhieãm”. 6.2.1 Cô sôû cuûa phaùt trieån beàn vöõng trong DLST Giaûm ñeán möùc thaáp nhaát vieäc khaùnh kieät taøi nguyeân Cho ñeán nay, khaùi nieäm DLST vaãn coøn ñöôïc hieåu döôùi moâi tröôøng: ñaát, nöôùc ngoït, caùc thuûy vöïc, khoaùng saûn… ñaûm nhieàu goùc ñoä khaùc nhau, vôùi nhöõng teân goïi khaùc nhau. Maëc baûo söû duïng laâu daøi caùc daïng taøi nguyeân khoâng taùi taïo laïi duø, nhöõng tranh luaän vaãn coøn ñang dieãn tieán nhaèm tìm ra ñöôïc baèng caùch taùi cheá, traùnh laõng phí, söû duïng ít hôn hoaëc moät ñònh nghóa chung nhaát veà DLST, nhöng ña soá yù kieán cuûa thay theá chuùng. Nhö vaäy, caàn phaûi söû duïng taøi nguyeân theo caùc chuyeân gia haøng ñaàu veà DLST ñeàu cho raèng DLST laø loaïi nguyeân taéc “nhu caàu söû duïng chuùng khoâng vöôït quaù khaû naêng hình du lòch döïa vaøo thieân nhieân, hoã trôï cho caùc hoaït ñoäng buø ñaép (taùi taïo) taøi nguyeân ñoù”. baûo toàn vaø ñöôïc nuoâi döôõng, quaûn lí theo höôùng beàn vöõng veà 115 116
  9. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi Baûo toàn tính ña daïng sinh hoïc, baûo toàn tính di truyeàn Heä sinh thaùi Nhaø cuûa caùc loaïi ñoäng vaät vaø thöïc vaät nuoâi troàng cuõng nhö hoang haøng, Taøi daõ. Ñaûm baûo vieäc söû duïng laâu beàn baèng caùch quaûn lí phöông khaùch nguyeân thöùc vaø möùc ñoä söû duïng, laøm cho caùc nguoàn taøi nguyeân ñoù Sinh thaùi Du lòch DL saïn Moâi vaãn coøn coù khaû naêng hoài phuïc. hoïc hoïc ST Toå chöùc Tröôøng Höôùng Duy trì caùc heä sinh thaùi thieát yeáu, ñaûm baûo cho cuoäc Caûnh daãn soáng coäng ñoàng vaø neân nhôù raèng söùc chòu ñöïng cuûa caùc heä quan Hoäi sinh thaùi treân traùi ñaát laø coù haïn. Con nghò ngöôøi Neáu coù ñieàu kieän thì duy trì caùc heä sinh thaùi töï nhieân. Hoaït ñoäng trong khaû naêng chòu ñöïng cuûa traùi ñaát. Phuïc hoài Hình 6.1: Du lòch sinh thaùi ñöôïc taïo thaønh laïi moâi tröôøng ñaõ bò suy thoaùi, giöõ gìn söï caân baèng caùc heä bôûi söï thoáng nhaát vaø boå sung cuûa du lòch hoïc sinh thaùi. vaø DLST 6.2.2 DLST beàn vöõng Khaùi nieäm phaùt trieån beàn vöõng (sustainable development) Sinh thaùi laàn ñaàu tieân xuaát hieän trong baùo caùo “Töông lai cuûa chuùng ta” moâi tröôøng hoïc cuûa uûy ban moâi tröôøng vaø phaùt trieån thuoäc ngaân haøng theá giôùi (WB) vaøo naêm 1987. Trong phaùt trieån beàn vöõng, ñieàu caàn chuù yù nhaát laø thoûa DLST maõn caùc nhu caàu hieän taïi vaø khoâng laøm toån haïi ñeán söï thoûa maõn caùc nhu caàu trong töông lai, ñaûm baûo söû duïng ñuùng möùc Vaên hoùa, kinh teá, xaõ hoäi hoïc Khoa hoïc du lòch vaø oån ñònh taøi nguyeân thieân nhieân, moâi tröôøng soáng. Nhö vaäy, phaùt trieån beàn vöõng khoâng chæ laø phaùt trieån kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi moät caùch beàn vöõng nhôø khoa hoïc coâng ngheä tieân Hình 6.2: DLST laø keát tinh cuûa khoa hoïc, du lòch, vaên hoùa, tieán maø coøn phaûi ñaûm baûo nhöõng ñieàu kieän moâi tröôøng thieát kinh teá, xaõ hoäi vaø heä sinh thaùi moâi tröôøng hoïc yeáu cho con ngöôøi ñang toàn taïi vaø cho caùc theá heä seõ toàn taïi (nhöõng ngöôøi ñang soáng vaø nhöõng ngöôøi seõ soáng). 117 118
  10. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi DLST caàn phaûi döïa vaøo ba yeáu toá: - Thöù nhaát laø thò tröôøng theá giôùi veà nhöõng ñieåm du lòch môùi vaø caùc saûn phaåm du lòch ngaøy caøng gia taêng; - Thöù hai laø phaùt trieån phaûi coi troïng vieäc baûo toàn taøi Du lòch vaên hoùa, Caùc loaïi hình nguyeân thieân nhieân; lòch söû du lòch khaùc - Thöù ba laø du lòch tröïc tieáp mang laïi nhieàu lôïi ích veà (Du lòch khaùm phaù, giaûi trí…) kinh teá vaø caûi thieän phuùc lôïi cho caùc coäng ñoàng. Hình 6.3: Töông quan giöõa DLST, du lòch vaên hoùa, Trong neàn coâng nghieäp du lòch ñöông ñaïi, caû ba nhaân toá du lòch lòch söû vaø caùc loaïi hình du lòch khaùc treân gaén boù chaët cheõ vôùi nhau, ñeå cho ngöôøi ta nhaän bieát nhö “DLST beàn vöõng laø vieäc phaùt trieån caùc hoaït ñoäng du lòch moät ngaønh DLST, ñaûm baûo moâi tröôøng vaø caûnh quan cho moïi nhaèm ñaùp öùng caùc nhu caàu hieän taïi cuûa khaùch du lòch vaø ñieåm du lòch. Chính vì vaäy, caùc chuyeân gia du lòch ñaõ khaúng ngöôøi daân baûn ñòa trong khi ñoù vaãn quan taâm ñeán vieäc baûo ñònh “caàn chuù yù söï taäp trung vaøo du lòch beàn vöõng cuøng vôùi toàn vaø toân taïo caùc nguoàn taøi nguyeân vaø phaùt trieån du lòch vai troø cuûa noù trong söï phaùt trieån coäng ñoàng vaø baûo toàn laø voâ trong töông lai”. Du lòch beàn vöõng ñöa ra keá hoaïch quaûn lí caùc cuøng quan troïng”. Vì neáu chæ rieâng phaùt trieån du lòch khoâng nguoàn taøi nguyeân nhaèm thoûa maõn caùc nhu caàu veà kinh teá, xaõ thoâi thì khoâng phaûi laø söï phaùt trieån beàn vöõng, vaán ñeà ñaët ra hoäi vaø thaåm myõ cuûa con ngöôøi, maët khaùc vaãn duy trì ñöôïc söï laø söï phaùt trieån beàn vöõng aáy nhö theá naøo vaø ñeå cho ai? toaøn veïn veà maët xaõ hoäi, söï ña daïng veà sinh hoïc, söï phaùt trieån Nhö chuùng ta ñaõ bieát, du lòch döïa treân cô sôû khai thaùc caùc cuûa caùc heä sinh thaùi vaø caùc heä thoáng hoã trôï cho con ngöôøi. lôïi theá töø töï nhieân laø hình thöùc phaùt trieån du lòch nhanh nhaát Phaùt trieån DLST beàn vöõng khoâng nhöõng ñoùng goùp tích treân theá giôùi. Trong boái caûnh hieän nay nhöõng nöôùc bieát keát hôïp cöïc cho söï phaùt trieån beàn vöõng maø coøn laøm giaûm toái thieåu caùc giöõa phaùt trieån du lòch, baûo veä moâi tröôøng töï nhieân vaø baûo veä taùc ñoäng cuûa khaùch du lòch ñeán vaên hoùa vaø moâi tröôøng, ñaûm quyeàn lôïi cuûa coäng ñoàng ñòa phöông seõ laø nhöõng nöôùc thu ñöôïc baûo cho ñòa phöông ñöôïc höôûng nguoàn lôïi taøi nguyeân do du lòch nhieàu lôïi ích nhaát trong hoaït ñoäng du lòch. Vieät Nam coù nhieàu mang laïi vaø caàn chuù troïng ñeán nhöõng ñoùng goùp taøi chính cho nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân quyù giaùù vaø neàn vaên hoùa daân toäc vieäc BTTN. Phaùt trieån DLST beàn vöõng caàn coù söï caân baèng hoäi ñuû ñieàu kieän ñeå phaùt trieån du lòch; song song vôùi quaù trình giöõa caùc muïc tieâu kinh teá, xaõ hoäi vaø moâi tröôøng trong khuoân phaùt trieån caàn phaûi luoân luoân nhaán maïnh ñeán yeáu toá beàn vöõng khoå caùc nguyeân taéc vaø caùc giaù trò ñaïo ñöùc (Allen K., 1993) theo nguyeân taéc phuø hôïp vôùi DLST, töùc laø phaùt trieån du lòch Theo ñaùnh giaù cuûa caùc chuyeân gia nghieân cöùu veà du lòch, theo höôùng ñaåy maïnh vieäc giöõ gìn moâi tröôøng töï nhieân vôùi ñaûm muoán cho ngaønh du lòch thaät söï coù theå phaùt trieån beàn vöõng baûo lôïi ích coäng ñoàng daân cö trong vuøng. 119 120
  11. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi - DLST neân khôûi ñaàu vôùi söï giuùp ñôõ cuûa nhöõng thoâng 6.3 CAÙC NGUYEÂN TAÉC DLST BEÀN VÖÕNG tin cô baûn nhöng ña daïng cuûa coäng ñoàng vaø coäng ñoàng neân 6.3.1 Cô sôû cuûa caùc nguyeân taéc DLST duy trì vieäc kieåm soaùt söï phaùt trieån cuûa du lòch. Vôùi muïc tieâu ñaùp öùng nhu caàu cuûa du khaùch, giaûm thieåu - Söû duïng vaø baûo veä taøi nguyeân moät caùch beàn vöõng: bao caùc taùc ñoäng leân moâi tröôøng sinh thaùi vaø ñem laïi phuùc lôïi goàm caû taøi nguyeân thieân nhieân, xaõ hoäi, vaên hoùa. Vieäc söû duïng (sinh thaùi, kinh teá, xaõ hoäi) cho coäng ñoàng ñòa phöông, DLST beàn vöõng taøi nguyeân laø neàn taûng cô baûn nhaát cuûa vieäc phaùt laáy moät soá cô sôû sau ñeå phaùt trieån: trieån DLST beàn vöõng. o Tìm hieåu vaø baûo veä caùc giaù trò thieân nhieân, vaên hoùa - Chöông trình giaùo duïc vaø huaán luyeän ñeå caûi thieän, o Giaùo duïc moâi tröôøng quaûn lí di saûn vaø caùc taøi nguyeân thieân nhieân neân ñöôïc thaønh o Phaûi coù toå chöùc veà nghieäp vuï du lòch, haïn cheá tôùi möùc laäp. Giaûm tieâu thuï, giaûm chaát thaûi moät caùch trieät ñeå nhaèm thaáp nhaát ñoái vôùi moâi tröôøng naâng cao chaát löôïng moâi tröôøng. o Phaûi hoã trôï cho baûo veä moâi tröôøng - Duy trì tính ña daïng veà töï nhieân, vaên hoùa… (chuûng loaøi thöïc vaät, ñoäng vaät, baûn saéc vaên hoùa daân toäc…). Muïc tieâu xaõ hoäi: Muïc tieâu - Loàng gheùp caùc chieán löôïc phaùt trieån du lòch cuûa ñòa naâng cao söùc kinh teá: phöông vôùi quoác gia. khoûe, trình ñoä taêng tröôûng Du lòch GDP vaên hoùa coäng - Phaûi hoã trôï kinh teá ñòa phöông, traùnh gaây thieät haïi Sinh thaùi ñoàng cho caùc heä sinh thaùi ôû ñaây. beàn vöõng - Phaûi thu huùt söï tham gia cuûa coäng ñoàng ñòa phöông. Ñieàu naøy khoâng chæ ñem laïi lôïi ích cho coäng ñoàng, cho moâi tröôøng sinh thaùi maø coøn nhaèm taêng cöôøng khaû naêng ñaùp öùng Muïc tieâu: caùc thò hieáu cuûa du khaùch. baûo veä taøi nguyeân, - Phaûi bieát tö vaán caùc nhoùm quyeàn lôïi vaø coâng chuùng. Tö moâi tröôøng vaán giöõa coâng nghieäp du lòch vaø coäng ñoàng ñòa phöông, caùc toå chöùc vaø cô quan nhaèm ñaûm baûo cho söï hôïp taùc laâu daøi cuõng nhö giaûi quyeát caùc xung ñoät coù theå naûy sinh. Hình:6.4 Phaùt trieån DLST beàn vöõng phaûi ñaûm baûo phaùt trieån caân baèng caû ba muïc tieâu lieân quan 6.3.2 Nguyeân taéc DLST beàn vöõng 121 122
  12. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi - Ñaøo taïo caùc caùn boä, nhaân vieân phuïc vuï trong hoaït 6.4.2 Muïc tieâu taêng tính thaåm myõ ñoäng kinh doanh du lòch nhaèm naâng cao chaát löôïng dòch vuï Toái thieåu hoùa nhöõng thieät haïi sinh thaùi do du khaùch du lòch. mang laïi laø moät phaàn trong muïc tieâu thaåm myõ cuûa DLST. Du khaùch coù theå giaûm “thieän chí traû tieàn” moät khi tính haáp Nghieân cöùu hoã trôï cho du lòch. Phaûi cung caáp cho du daãn veà thaåm myõ, sinh thaùi cuûa caûnh quan ñaõ bò suy giaûm, bò khaùch nhöõng thoâng tin ñaày ñuû vaø coù traùch nhieäm nhaèm naâng phaù vôõ. DLST ôû ñaây thöïc chaát laø hieän thaân cuûa moät loaït caùc cao söï toân troïng cuûa du khaùch ñeán moâi tröôøng töï nhieân, xaõ chôø ñôïi noùng boûng veà tính hoang daõ cuûa thieân nhieân hoaëc hoäi vaø vaên hoùa khu du lòch, qua ñoù goùp phaàn thoûa maõn caùc nhöõng nôi chöa ñöôïc khaùm phaù. nhu caàu cuûa du khaùch. Veà baûn chaát thì DLST laø moät loaïi hình du lòch nhaèm 6.4 MUÏC TIEÂU NGHIEÂN CÖÙU VEÀ DLST laøm gia taêng söï mong ñôïi vaø ñoàng thôøi cuõng laøm taêng nguy cô Nhaèm phaùt trieån moät ngaønh “kinh teá xanh”, coù söùc veà moät loaïi hình du lòch “ñeán roài chaïy xa moät caùch voâ caïnh tranh vaø ñoùng goùp ñöôïc vaøo söï phaùt trieån kinh teá - xaõ traùch nhieäm” moät söï traøn vaøo cuûa nhöõng doøng ngöôøi yeâu hoäi cuûa coäng ñoàng ñòa phöông; nhöõng muïc tieâu, chieán löôïc thích thieân nhieân ñeán “ñieân daïi” taïi nhöõng ñieåm môùi nhaát vaø ñöôïc vaïch ra cho DLST laø phaûi ñaët döôùi söï chæ ñaïo cuûa hoaït sau ñoù chuùng laïi bò boû rôi moät khi ñaõ ñöôïc khaùm phaù vaø moâi ñoäng toaøn ngaønh du lòch, gaén vôùi quy hoaïch phaùt trieån kinh tröôøng ôû ñoù ñaõ bò thoaùi hoùa. Vì vaäy, trong quy hoaïch vaø ñieàu teá - xaõ hoäi cuûa vuøng, theo ñònh höôùng phaùt trieån du lòch cuûa haønh DLST phaûi döï tính ñeán khaû naêng naøy. töøng quoác gia. Caùc muïc tieâu cuï theå sau caàn ñöôïc quan taâm: 6.4.3 Muïc tieâu kinh teá 6.4.1 Muïc tieâu sinh thaùi – moâi tröôøng Vieäc xaùc ñònh lôïi ích töø du lòch döïa treân cô sôû “toång thu Xem xeùt ñeán khaû naêng gaùnh chòu cuûa vuøng sinh thaùi veà nhaäp” ñôn thuaàn giôø ñaây khoâng coøn phuø hôïp nöõa. DLST theo löôïng du khaùch. Tính nhaïy caûm cuûa sinh vaät vaø caùc heä sinh chuùng toâi, neáu chæ quan taâm ñeán nhöõng trang giaáy vôùi nhöõng thaùi, vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng, taûi löôïng raùc thaûi, nöôùc “coät caân ñoái tieàn teä” thì chaéc chaén seõ khoâng phaûn aùnh ñöôïc gì thaûi vaø caùc quaù trình laøm giaùn ñoaïn sinh thaùi do du khaùch caû. Caàn so saùnh veà thieät haïi boû ra so vôùi toång lôïi ích kinh teá, gaây ra. caùc yeáu toá ngoaïi vi vaø chi phí cô hoäi ñoái vôùi du khaùch ñöôïc thu huùt vaø vaán ñeà phuï thuoäc kinh teá do DLST mang laïi. Phaùt trieån DLST phaûi ñi ñoâi vôùi vieäc baûo veä moâi tröôøng sinh thaùi beàn vöõng, töø ñoù ñaët ra caùc keá hoaïch vaø cô cheá quaûn Roõ raøng muïc tieâu kinh teá ñaït ñöôïc cuûa DLST theå hieän ôû lí phuø hôïp vôùi vieäc khai thaùc, toân taïo caùc loaïi taøi nguyeân khía caïnh kinh teá sinh thaùi vaø thoâi thuùc söï phaùt trieån kinh thieân nhieân vaø moâi tröôøng sinh thaùi. teá cuûa nhöõng vuøng coù khu DLST. 123 124
  13. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi khuyeán khích hoã trôï cho söï phaùt trieån, xuùc tieán, laäp keá 6.4.4 Muïc tieâu an ninh quoác phoøng, traät töï an hoaïch, thieát laäp moái quan heä giöõa caùc ban ngaønh, taïo löïc ñaåy toaøn xaõ hoäi cho söï phaùt trieån cuûa ngaønh “coâng nghieäp xanh” naøy. Quy hoaïch vaø phaùt trieån DLST khoâng ngoaøi muïc tieâu thu huùt löõ haønh thieân nhieân trong vaø ngoaøi nöôùc ñeán vôùi Nhö vaäy, DLST phaûi hoäi ñuû caùc yeâu caàu sau: coäng ñoàng ñòa phöông. Tuy nhieân, khoâng vì theá maø chuùng ta - Kích thích söï gia taêng löõ haønh veà vôùi thieân nhieân. boû qua vaán ñeà an ninh quoác phoøng vaø traät töï an toaøn xaõ hoäi. - Baûo toàn caùc giaù trò cuûa töï nhieân, caùc giaù trò cuûa ña Caàn chuù yù taïo theâm vieäc laøm, taêng theâm thu nhaäp vaø goùp daïng sinh hoïc. phaàn oån ñònh kinh teá, xaõ hoäi vaø baûo veä an ninh quoác phoøng cho khu vöïc. - Giaûi quyeát caùc moái quan taâm traên trôû veà moâi tröôøng, 6.4.5 Muïc tieâu vaên hoùa - xaõ hoäi kinh teá - xaõ hoäi… laáy baûo toàn taøi nguyeân thieân nhieân laøm troïng taâm. Vaên hoùa ñaõ töøng laø moät nhaân toá bò boû rôi trong baûo toàn. Baûo toàn vaø phaùt trieån du lòch maø töø choái quyeàn lôïi vaø moái - Thuùc ñaåy söï phaùt trieån beàn vöõng - moät trong nhöõng quan taâm cuûa coäng ñoàng ñòa phöông laø töï chuoác haïi vaøo mình, neàn taûng cô baûn cuûa ngaønh kinh teá “saïch” vaø “xanh”. neáu khoâng muoán noùi laø xaâm phaïm ñeán vaên hoùa vaø laøm hoûng 6.5. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU DLST ñeán neàn kinh teá baûn ñòa; nguy cô veà thaát baïi trong DLST seõ raát cao. 6.5.1. Phöông phaùp luaän Do ñoù, trong quy hoaïch DLST, theo chuùng toâi caàn phaûi a. Nghieân cöùu DLST laø nghieân cöùu söï töông taùc gaén keát vieäc giöõ gìn vaø toân taïo caùc truyeàn thoáng vaên hoùa ñaëc giöõa caùc thaønh phaàn cuûa noù tröng cuûa ñòa phöông, baûo toàn ñöôïc moâi tröôøng nhaân vaên Coù ngöôøi cho raèng, DLST ñöôïc taïo thaønh bôûi hai thaønh trong saïch, ñoàng thôøi khai thaùc toát caùc di saûn vaên hoùa coù giaù phaàn chính laø du lòch vaø sinh thaùi. Noùi nhö vaäy cho ñôn giaûn, trò phuïc vuï cho du lòch. deã hieåu chöù thöïc ra noù khoâng heà laø moät pheùp coäng soá hoïc ñôn 6.4.6 Muïc tieâu hoã trôï phaùt trieån thuaàn maø noù coù söï töông taùc vôùi nhau raát chaët cheõ, thoâng qua Nghieân cöùu veà DLST ôû ñaây khoâng chæ nhaèm muïc ñích nhieàu hình thöùc vaø nhaân toá. Ngoaøi hai phaàn chính naøy, ñôn thuaàn laø tìm hieåu veà thò hieáu du khaùch ñeå toái ña hoùa lôïi chuùng coøn nhöõng thaønh phaàn phuï vaø nhöõng thaønh phaàn ích kinh teá, xaõ hoäi vaø moâi tröôøng maø coøn phaûi cung caáp caùc trung gian. thoâng tin tö lieäu, nhöõng ñònh höôùng chieán löôïc cô baûn ñeå 125 126
  14. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi Trong phaàn sinh thaùi goàm coù nhieàu thaønh phaàn nhoû nöõa thuaàn A seõ töông quan vôùi C. Tuy nhieân trong thöïc teá sinh ñoäng cuûa DLST coù theå A vaø C laïi khoâng coù bieåu hieän gì laø caáu taïo neân nhö ñaát, nöôùc, khoâng khí, sinh vaät vaø con ngöôøi... töông quan caû. Vì vaäy, khi nghieân cöùu DLST ngöôøi ta khoâng Caùc thaønh phaàn naøy lieân quan chaët cheõ vaø raát höõu cô vôùi döøng laïi ôû tìm söï töông quan maø quan troïng hôn laø tìm söï nhau trong moät heä sinh thaùi töông taùc giöõa chuùng. Trong phaàn Du lòch laïi cuõng coù caùc phaàn nhoû nöõa taïo neân nhö: cô sôû haï taàng, ngöôøi quaûn lyù, ngöôøi höôùng daãn… * Söï töông taùc giöõa caùc thaønh phaàn vaø caùc yeáu toá DLST Xin nhaéc laïi, giöõa caùc thaønh phaàn nhoû trong moät thaønh phaàn chính luoân töông quan vôùi nhau vaø giöõa caùc thaønh phaàn Söï töông taùc (interaction) bieåu thò söï lieân quan caû beân phuï cuûa hai thaønh phaàn chính, ñoâi luùc, töôûng nhö khoâng lieân trong laãn beân ngoaøi cuûa caùc yeáu toá. Khoâng nhöõng noù loaïi tröø quan, aáy vaäy maø noù laïi coù söï lieân quan. söï ngaãu nhieân, maø coøn bieåu hieän söï taùc ñoäng laãn nhau giöõa caùc yeáu toá, caùc thaønh phaàn caáu truùc moâi tröôøng. Söï taùc ñoäng Vì vaäy, khi nghieân cöùu moâi tröôøng sinh thaùi, tuyeät naøy mang tính chuû ñoäng vaø thuaän nghòch. Vì vaäy caùc nghieân nhieân chuùng ta phaûi chuù yù moät caùch ñaëc bieät ñeán söï töông hoã cöùu veà DLST cuõng phaûi ñaëc bieät chuù yù ñeán caùc söï töông taùc laãn nhau naøy. naøy. Noù bieåu hieän söùc soáng vaø hoaït ñoäng cuûa moät heä DLST * Moái töông quan laãn nhau nhaát ñònh, bôûi vì moãi heä DLST coù moät kieåu, moät daïng töông Söï töông quan (relationship) bieåu hieän ôû möùc ñoä lieân heä taùc ñaëc tröng. Tìm caùc töông taùc naøy laø coát loõi cuûa phöông laãn nhau giöõa 2, 3 hay nhieàu yeáu toá. Ñoù laø söï phuï thuoäc laãn phaùp luaän nghieân cöùu DLST. Neáu nhö moät nghieân cöùu DLST nhau theo chieàu thuaän hay nghòch, chaët hay khoâng chaët. naøo ñoù khoâng hoaëc raát ít quan taâm ñeán söï töông taùc thì nghieân cöùu aáy coi nhö khoâng thaønh coâng. Söï töông quan naøy ñöôïc theå hieän qua heä soá töông quan R (hö soá) maø 0≤ |R| ≤ 1. Khi ⎪R⎪> Rstandard, chuùng ta noùi Bieåu thò söï töông taùc coù theå coù nhieàu caùch: noù coù töông quan, coù theå tin caäy, chaët hoaëc raát chaët. − Söû duïng moâ hình toaùn. Neáu R > 0 ñoù laø töông quan thuaän − Söû duïng moâ hình khoâng gian nhieàu chieàu. Neáu R < 0 ñoù laø töông quan nghòch Ví duï ñeå bieåu dieãn söï töông taùc giöõa caùc yeáu toá taïo neân Tuy nhieân, caùc moái töông quan theo caùch tính naøy cuõng söï suy thoaùi cuûa moät khu DLST, ngöôøi ta ñöa daïng moâ hình chæ bieåu hieän moät phaàn cuûa moái lieân heä giöõa caùc yeáu toá khoâng gian nhieàu chieàu vaøo phöông phaùp nghieân cöùu. Ví duï, DLST. Thaäm chí, ñoâi luùc coøn coù töông quan giaû. Ví duï A töông ngöôøi ta coù theå duøng moâ hình keát hôïp GIS (heä thoáng thoâng quan vôùi B, B laïi töông quan vôùi C thì theo toaùn hoïc ñôn 127 128
  15. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi tin ñòa lí) vaø RS (ño ñaïc vieãn thaùm) ñeå xaây döïng neân caùc moâ - Tính baûo toàn taøi nguyeân DL ra sao? hình töông taùc 2 hay 3 hay nhieàu yeáu toá. - Phaân vuøng chi tieát döïa vaøo caùc chæ tieâu DLST chöa? Ngöôøi ta coù theå bieåu dieãn yeáu toá toång hôïp cuûa söï thoaùi - Coù khaû naêng du nhaäp caùc sinh vaät laï vaøo khu DLST hoùa DLST naøo ñoù döôùi daïng toïa ñoä treân maët phaúng nghieâng naøy khoâng? loaïi gì? soá löôïng bao nhieâu? löôïn soùng ba chieàu (3D) maø moãi truïc toïa ñoä bieåu hieän moät yeáu - Khaùch DLST ngöôøi thích gì? phaûn öùng ra sao vôùi töøng toá rieâng reõ taùc ñoäng vaøo khu DLST ñaáy. moâ hình sinh thaùi? b. Nghieân cöùu DLST khoâng ñöôïc coi nheï thaønh - Taïi sao khaùch nuôùc ngoaøi chæ coù 15% quay Vieät Nam phaàn naøo trong toaøn heä thoáng. trong ñoù coù vai troø gì cuûa DLST? Ví duï khi nghieân cöùu ñeå ñaàu tö moät khu DLST naøo ñoù, Ñoù chæ laø moät vaøi vaán ñeà caàn neâu ra trong nghieân cöùu, ta cuõng phaûi nghieân cöùu caû hai thaønh phaàn sinh thaùi vaø toå coù theå coøn nhieàu nöõa. chöùc DLST nhö theá naøo cho phuø hôïp. Traû lôøi caâu hoûi: AÁy vaäy maø laâu nay nhieàu hoaït ñoäng nghieân cöùu hay öùng - Vi sao ta phaûi toå chöùc DLST ôû ñaây? duïng ít khi löu taâm ñoàng ñeàu ñeán caùc töông taùc naøy. - Toå chöùc ôû ñaây coù taùc haïi gì ñeán taøi nguyeân moâi c. Nghieân cöùu DLST cuõng töùc laø tìm caùc yeáu toá tröôøng? troäi, chuû ñaïo trong heä töông taùc ñeå tìm ra theá - Heä sinh thaùi ôû ñaây laø heä sinh thaùi gì? Ñieåm ñaëc thuø laø maïnh cho phaùt trieån gì, ñeå haáp daãn du khaùch? Nhö phaàn treân chuùng ta ñaõ noùi, nghieân cöùu DLST caàn - Heä sinh thaùi moâi tröôøng: ñaát, nöôùc, khoâng khí vaø con phaûi tìm hieåu khoâng nhöõng caùc moái töông quan, maø coøn phaûi ngöôøi ôû ñaây töông taùc vôùi nhau nhö theá naøo? tìm söï töông taùc cuûa khoâng nhöõng moät vaøi yeáu toá maø cuûa haàu - Taùc ñoäng hoaït ñoäng DLST leân sinh vaät vaø cuoäc soáng, heát caùc thaønh phaàn trong heä thoáng DLST. Beân caïnh ñoù coù kinh teá vaø tình caûm con ngöôøi ñòa phöông ra sao? moät ñieàu khoâng theå thieáu ñöôïc trong phöông phaùp luaän, ñoù laø: caàn phaûi tìm yeáu toá beân trong caùc yeáu toá. Coù theå lí giaûi - Taûi löôïng oâ nhieãm toái ña vaø toái thieåu cuûa heâ STDL ôû quan ñieåm naøy nhö sau: ñaây laø bao nhieâu? Moät ñoái töôïng A xuaát hieän trong moâi tröôøng luoân luoân - Loaïi du khaùc cho khu DLST naøy laø ai? bao nhieâu? Hoï vaø taát yeáu chòu taùc ñoäng cuûa nhieàu yeáu toá cuøng moät luùc. Ngöôïc seõ taùc ñoäng lôïi haïi nhö theá naøo ñeán sinh vaät? laïi, vaät A cuõng taùc ñoäng trôû laïi caùc yeáu toá taùc ñoäng vaøo noù. - Loaïi hình DLST naøo laø phuø hôïp trong khu DLST? 129 130
  16. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi Caùc taùc ñoäng naøy mang tính vöøa sinh thaùi moâi tröôøng laïi vöøa thaùi aáy coù caû moät neàn vaên hoaù coá ñoâ ngöôøi Vieät, hoaø quyeän mang tính du lòch, khoâng phaûi laø taùc ñoäng vaät lí ñôn thuaàn . aâm höôûng cuûa nhaïc nhaõ cung ñình, coù tieáng hoø maùi ñaåy treân beán Kim Long.... Tuy nhieân, caùc taùc ñoäng naøy leân vaät theå hoaëc sinh vaät A e. Nghieân cöùu DLST phaûi ñaët trong söï söï töông laø khoâng ñoàng ñeàu veà thôøi gian, khoâng gian cuõng nhö cöôøng taùc vôùi caùc loaïi hình kinh teá xaõ hoäi vaø khoa hoïc löïc. Hay noùi caùch khaùc, trong moät moâi tröôøng DLST, trong kyõ thuaät ñöông ñaïi moät giôùi haïn khoâng gian vaø thôøi gian, bao giôø cuõng coù yeáu toá Khi nghieân cöùu DLST ta cuõng phaûi ñaët noù trong hoaøn troäi. Yeáu toá troäi seõ quyeát ñònh xu höôùng, toác ñoä cuûa söï phaùt caûnh kinh teá xaõ hoäi maø noù ñang hoaït ñoäng. trieån cuûa töøng thaønh phaàn, töøng caù theå sinh vaät hay nhoùm sinh vaät vaø keå caû ngöôøi toå chöùc, höôùng daãn vieân vaø du khaùch. Ta xem noù laø moät maûng kinh teá, vaäy phaûi coù lôïi nhuaän. Nhöng lôïi nhuaän khoâng ñöôïc laø yeáu toá haøng ñaàu trong nghieân Phöông phaùp luaän nghieân cöùu DLST cho raèng coù xaùc cöùu khaû thi vaø tieàn khaû thi. Beân caïnh lôïi nhuaän phaûi xeùt veà ñònh ñöôïc tính ñoàng nhaát (vôùi heä soá ñoàng nhaát entropi) vaø taùc ñoäng baûo veä taøi nguyeân vaø tính beàn vöõng cuûa moâi tröôøng. tính troäi môùi xaùc ñònh ñöôïc chieàu höôùng cuûa söï phaùt trieån cuûa Söû duïng nhöõng thaønh töïu khoa hoïc kyõ thuaät ñeå phaùt ñoái töôïng nghieân cöùu, thaäm chí cuûa caû heä DLST. trieån DLST laø caàn thieát vaø neân laøm nhöng phaûi ñaët chuùng d. NC DLST phaûi ñaët trong söï söï tuông taùc vôùi vaøo trong söï haøi hoaø cuûa caûnh quan sinh thaùi. caùc loaïi hình du lòch khaùc g. Phöông phaùp nghieân cöùu DLST cuõng mang noäi Ta bieát raèng, DLST khoâng theå taùc rôøi khoûi caùc loaïi hình dung söï keát hôïp caùc khoa hoïc ña lieân ngaønh du lòch khaùc nhö du lòch vaên hoùa, du lòch lòch söû.... nhöng coù ñaëc thuø cuûa rieâng mình Cho neân nhieàu luùc nghieân cöùu DLST phaûi laáy caùc loaïi DLST laø moät khoa hoïc ña lieân ngaønh, nghóa laø söï keát hình du lòch khaùc ñeå laøm choã döïa hay ñeå so saùnh hay ñoái hôïp nhieàu ngaønh khoa hoïc (du lòch, sinh thaùi moâi tröôøng, troïng vôùi DLST sinh hoïc, taøi nguyeân, kinh teá, xaõ hoäi hoïc, laâm hoïc...). Vì vaäy ñeå nghieân cöùu moâi tröôøng sinh thaùi coù keát quaû Coù nhöõng luùc thaønh toá vaên hoaù naèm trong DLST vaø toát caàn phaûi keát hôïp moät soá ngaønh hoïc vôùi nhau, keá thöøa ngöôïc laïi. thaønh töïu, phaùt huy tính môùi, aùp duïng thaønh töïu khoa hoïc kyõ Vì vaäy, söï boå trôï giöõa chuùng laø moät ñieàu caàn löu yù khi thuaät hieän ñaïi. Phöông phaùp luaän nghieân cöùu DLST cuõng nghieân cöùu tính haáp daãn, tính kinh teá, xaõ hoâi cuûa DLST. quan nieäm ñaây laø ngaønh hoïc coù ñaëc thuø cao. Ví duï ta noùi DLST Hueá ta khoâng chæ nghieân cöùu veà sinh Nghieân cöùu DLST tröôùc heát laø nghieân cöùu söï töông quan thaùi caûnh quan huøng vó, neân thô cuûa soâng Höông - nuùi Ngöï 2 chieàu, 3 chieàu vaø nhieàu chieàu cuûa caùc yeáu toá vaø thaønh phaàn maø phaûi nghieân cöùu trong söï thieâng lieâng cuûa caûnh quan sinh 131 132
  17. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi trong heä DLST. Nhöng khoâng chæ döøng laïi ôû ñoù, ñeå traùnh 2. Cô sôû cuûa phaùt trieån du lòch beàn vöõng trong du lòch sinh töông quan ngaãu nhieân phaûi nghieân cöùu söï töông taùc beân thaùi? trong, beân ngoaøi vaø nhieàu chieàu giöõa caùc yeáu toá, caùc thaønh 3. Theá naøo laø du lòch sinh thaùi beàn vöõng? phaàn cuûa moâi tröôøng. Moâi tröôøng sinh thaùi laø moät daïng ñaëc 4. Theo caùc chuyeân gia nghieân cöùu veà du lòch sinh thaùi, bieät luoân luoân bieán ñoäng neân caàn nghieân cöùu chieàu höôùng cuûa muoán cho ngaønh du lòch thaät söï coù theå phaùt trieån beàn söï bieán ñoäng ñoù. Ñeå xaùc ñònh chieàu höôùng vaø toác ñoä phaùt vöõng caàn phaûi döïa vaøo caùc yeáu toá naøo? Laáy ví duï minh trieån cuûa DLST, laïi caàn phaûi nghieân cöùu tính ñoàng nhaát, tính hoaï vaø phaân tích? troäi cuûa caùc nhaân toá taùc ñoäng. Caàn tìm hieåu ñoái töôïng khaùch 5. Cô sôû cuûa caùc nguyeân taéc du lòch sinh thaùi? hoï thích gì, phaûn öùng nhö theá naøo vôùi nhöõng hieän traïng, loaïi 6. Nguyeân taéc cuûa du lòch sinh thaùi beàn vöõng? hình DLST. 7. Muïc tieâu nghieân cöùu veà du lòch sinh thaùi? Theo anh (chò), Coù nhö vaäy môùi traùnh ñöôïc nhöõng keát quaû vaø keát luaän muïc tieâu naøo ñoùng vai troø quan troïng nhaát? phieán dieän vaø döï ñoaùn ñöôïc töông lai moät caùch ñuùng ñaén. 8. Phöông phaùp luaän nghieân cöùu du lòch sinh thaùi? 6.5.2. Caùc phöông phaùp nghieân cöùu cuï theå 9. Anh (chò) haõy lieân heä phöông phaùp luaän nghieân cöùu sinh thaùi moâi tröôøng vôùi du lòch sinh thaùi? - Phöông phaùp moâ taû 10. Caùc phöông phaùp cuï theå nghieân cöùu du lòch sinh thaùi? - Phöông phaùp so saùnh - Phöông phaùp thöïc nghieäm - Phöông phaùp ñieàu tra ngaãu nhieân, hay choïn loïc - Phöông phaùp ma traän - Phöông phaùp kinh teá Sinh thaùi du lòch - Phöông phaùp phoûng vaán - Phöông phaùp nhôø chuyeân gia - Phöông phaùp laáy maãu phaân tích hoaù lí sinh - Caù phöông phaùp sinh thaùi öùng duïng trong DLST - Phöông phaùp moâ hình moâ phoûng Chöông VI 1. Hieåu bieát cuûa anh chò veà khaùi nieäm du lòch sinh thaùi? 133 134
  18. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi Ngaøy nay ngöôøi ta ñaõ thoáng nhaát vôùi nhau veà ñònh nghóa “Moâi tröôøng laø caùc yeáu toá vaät chaát töï nhieân vaø nhaân Chöông 7 taïo, lí hoïc, hoùa hoïc, sinh hoïc cuøng toàn taïi trong moät khoâng gian bao quanh con ngöôøi. Caùc yeáu toá ñoù coù quan heä maät OÂ NHIEÃM MOÂI TRÖÔØNG VAØ OÂ NHIEÃM thieát, töông taùc laãn nhau vaø taùc ñoäng leân caù theå sinh vaät hay con ngöôøi ñeå cuøng toàn taïi vaø phaùt trieån. Toång hoøa cuûa caùc MOÂI TRÖÔØNG TRONG HOAÏT ÑOÄNG chieàu höôùng phaùt trieån cuûa töøng nhaân toá naøy seõ quyeát ñònh DU LÒCH SINH THAÙI ñeán chieàu höôùng phaùt trieån cuûa caù theå sinh vaät cuûa heä sinh thaùi vaø cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi”. Moâi tröôøng thieân nhieân bao goàm caùc yeáu toá töï nhieân nhö: yeáu toá vaät lyù, yeáu toá hoùa hoïc, yeáu toá sinh hoïc toàn taïi 7.1 ÑÒNH NGHÓA VAØ PHAÂN LOAÏI MOÂI TRÖÔØNG khaùch quan ngoaøi yù muoán cuûa con ngöôøi vaø sinh vaät. Sinh vaät vaø moâi tröôøng luoân coù taùc ñoäng töông hoã nhau veà söï trao ñoåi 7.1.1 Moâi tröôøng vaät chaát vaø naêng löôïng thoâng qua caùc thaønh phaàn moâi tröôøng Moâi tröôøng (Environment) ñöôïc moät soá taùc giaû ñònh nhö khí quyeån, ñòa quyeån, thuûy quyeån vaø sinh quyeån. Caùc nghóa nhö sau: “Moâi tröôøng laø toång hôïp caùc yeáu toá toàn taïi thaønh phaàn moâi tröôøng töï nhieân naøy khoâng toàn taïi ôû traïng xung quanh sinh vaät vaø aûnh höôûng ñeán sinh vaät” (Masn vaø thaùi tónh maø luoân luoân coù söï chuyeån hoùa ñeå höôùng ñeán traïng Langenhim, 1957); “Moâi tröôøng laø taát caû nhöõng gì ngoaøi cô thaùi “caân baèng ñoäng” nhaèm baûo veä cho söï soáng treân traùi ñaát theå, coù lieân quan maät thieát vaø coù aûnh höôûng ñeán söï toàn taïi luoân ñöôïc oån ñònh. cuûa con ngöôøi nhö: ñaát, nöôùc, khoâng khí, aùnh saùng maët trôøi, Khi maø hieåm hoïa veà söï toàn vong cuûa nhaân loaïi ñaõ quaù röøng, bieån, taàng ozone, söï ña daïng sinh hoïc veà caùc loaøi” (Joe “nhôõn tieàn”, khi maø ñieàu kieän sinh thaùi bò huûy hoaïi traàm Whiteney, 1993). Caùc taùc giaû Trung Quoác cho raèng: “Moâi troïng vaø khoâng baûo ñaûm cöu mang noåi daân soá theá giôùi, ñaát tröôøng laø hoaøn caûnh soáng cuûa sinh vaät, keå caû con ngöôøi maø ñai bò thoaùi hoùa, hieän töôïng troïc hoùa caùc caùnh röøng raäm, sinh vaät vaø con ngöôøi ñoù khoâng theå taùch rieâng ra khoûi ñieàu thieáu nöôùc ngoït, oâ nhieãm khoâng khí, thieân tai, beänh moâi kieän soáng cuûa noù”. UNEP ñònh nghóa: “Moâi tröôøng laø taäp hôïp tröôøng…. ñaõ vaø ñang ñe doïa vaø cöôùp ñi sinh maïng cuûa nhieàu caùc yeáu toá vaät lyù, hoùa hoïc, sinh hoïc, kinh teá, xaõ hoäi, taùc ñoäng ngöôøi thì ngaønh hoïc moâi tröôøng môùi xaùc ñònh ñöôïc vò trí quan leân töøng caù theå hay caû coäng ñoàng”. troïng cuûa noù. Khoa hoïc moâi tröôøng ra ñôøi vaø phaùt trieån nhö moät taát yeáu ñeå ñaùp öùng cho söï phaùt trieån cuûa nhaân loaïi. 135 136
  19. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi Khaùi nieäm moâi tröôøng sinh hoïc ñaõ ñöa ñeán thuaät ngöõ 7.1.2 Phaân loaïi moâi tröôøng moâi tröôøng sinh thaùi, ñieàu ñoù muoán aùm chæ moâi tröôøng naøy Baát cöù ôû ñaâu cuõng coù moâi tröôøng töø vi moâ cho ñeán vó laø söï soáng cuûa sinh vaät vaø cuûa con ngöôøi, ñeå phaân bieät vôùi moâ. Tuøy theo muïc ñích maø ngöôøi ta ñöa ra caùc chæ tieâu phaân nhöõng moâi tröôøng khoâng coù sinh vaät. Tuy nhieân, haàu heát loaïi khaùc nhau. caùc moâi tröôøng ñeàu coù sinh vaät tham gia; chính vì vaäy, noùi a. Phaân loaïi moâi tröôøng theo caùc taùc nhaân: bao ñeán moâi tröôøng laø ñeà caäp ñeán moâi tröôøng sinh thaùi. Nhöng goàm moâi tröôøng töï nhieân (Natural environment) laø moâi khi ngöôøi ta muoán nhaán maïnh ñeán “tính sinh hoïc” vaø baûo veä tröôøng do thieân nhieân taïo ra; ví duï: soâng, bieån, ñaát… vaø moâi söï soáng, ngöôøi ta vaãn quen duøng khaùi nieäm moâi tröôøng sinh tröôøng nhaân taïo (Artifical environment) laø moâi tröôøng chòu thaùi, hoaëc söû duïng noù nhö moät thoùi quen. söï taùc ñoäng cuûa con ngöôøi; ví duï: moâi tröôøng ñoâ thò, laøng c. Moâi tröôøng beân trong vaø moâi tröôøng beân ngoaøi maïc, keânh ñaøo, chôï buùa, tröôøng hoïc… Laáy sinh vaät hoaëc con ngöôøi laøm ñoái töôïng ñeå nghieân b. Phaân loaïi moâi tröôøng theo söï soáng: moâi tröôøng cöùu, ngöôøi ta chia ra: vaät lí (Physical environment) laø thaønh phaàn voâ sinh cuûa moâi - Moâi tröôøng beân trong (Inside environment) laø nhöõng tröôøng töï nhieân, goàm coù thaïch quyeån, thuûy quyeån vaø khí hoaït ñoäng beân trong cô theå cuûa sinh vaät hoaëc cuûa con ngöôøi quyeån. Noùi caùch khaùc, moâi tröôøng vaät lí laø moâi tröôøng nhö: maùu chaûy trong caùc maïch maùu, caùc daây thaàn kinh hoaït khoâng coù söï soáng (theo quan ñieåm coå ñieån). Moâi tröôøng sinh ñoäng theo heä thoáng töø thaàn kinh trung öông chuyeån ñeán caùc hoïc (Bio-environment hay Environmental biology) laø thaønh daây thaàn kinh ngoaïi vi, dòch baøo hoaït ñoäng trong teá baøo… phaàn höõu sinh cuûa moâi tröôøng, hay noùi caùch khaùc laø moâi Caùc hoaït ñoäng naøy dieãn ra trong cô theå, lieân quan chaët cheõ tröôøng maø ôû ñoù coù dieãn ra söï soáng. Moâi tröôøng sinh hoïc bao vôùi nhau beân trong cô theå (moâi tröôøng beân trong) vaø lieân goàm caùc heä sinh thaùi, caùc quaàn theå thöïc vaät, ñoäng vaät, vi quan vôùi caùc ñieàu kieän beân ngoaøi cô theå (moâi tröôøng beân sinh vaät vaø caû con ngöôøi, toàn taïi vaø phaùt trieån treân cô sôû vaø ngoaøi), ñeå taïo neân söï soáng cho cô theå. ñaëc ñieåm cuûa caùc thaønh phaàn moâi tröôøng vaät lyù. - Moâi tröôøng beân ngoaøi (Outside environment) bao goàm Caùc thaønh phaàn cuûa moâi tröôøng khoâng toàn taïi ôû traïng taát caû nhöõng gì bao quanh sinh vaät nhö: nhieät ñoä, khoâng thaùi tónh maø luoân luoân dieãn ra caùc quaù trình chuyeån hoùa töï khí, ñoä aåm… ñoái vôùi caù theå con ngöôøi hay ñoäng, thöïc vaät vaø nhieân, chính ñieàu ñoù ñaõ ñöa moâi tröôøng ñeán traïng thaùi “caân vi sinh vaät. baèng ñoäng”. Chính nhôø söï caân baèng naøy ñaõ ñaûm baûo cho söï soáng treân traùi ñaát luoân ñöôïc phaùt trieån oån ñònh. 137 138
  20. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi d. Phaân loaïi moâi tröôøng theo moâi tröôøng thaønh • Thaïch quyeån (Lithosphere): coøn goïi laø moâi tröôøng ñaát, hay ñòa quyeån goàm taát caû caùc daïng vaät chaát voâ cô, höõu cô coù phaàn hay moâi tröôøng taøi nguyeân trong moâi tröôøng ñaát. Theo caùch phaân loaïi naøy, ngöôøi ta cho raèng moãi moät - Vaät chaát voâ cô: laø moâi tröôøng vaät lí cuûa moâi tröôøng ñaát: loaïi moâi tröôøng ñeàu coù ñaëc ñieåm caáu truùc, thaønh phaàn rieâng. keo ñaát, caáu töû ñaát, nöôùc trong ñaát, khoâng khí trong ñaát, Trong haøng loaït caùc thaønh phaàn moâi tröôøng coù moät soá thaønh thaønh phaàn vaø ñaëc tính cuûa caùc loaïi ñaát. phaàn hoäi ñuû nhöõng ñieàu kieän ñeå ñöôïc xem nhö laø moät moâi tröôøng hoaøn chænh, neân nhöõng thaønh phaàn ñoù ñöôïc goïi laø - Vaät chaát höõu cô: vaät chaát höõu cô ñöôïc taïo ra töø caùc “moâi tröôøng thaønh phaàn” (Componental environment), ta coù sinh vaät, xaùc baõ cuûa sinh vaät… Vaät chaát höõu cô ñöôïc taïo ra caùc moâi tröôøng thaønh phaàn nhö sau: trong suoát quaù trình soáng vaø trao ñoåi chaát cuûa sinh vaät. - Moâi tröôøng ñaát (Soil environment) bao goàm caùc vaät Trong thaïch quyeån, caùc vaät chaát voâ cô, caáu töû ñaát lieân chaát voâ cô, höõu cô cuõng nhö caùc quaù trình phaùt sinh, phaùt keát vôùi nhau trong moät khoâng gian nhaát ñònh. Trong moâi trieån cuûa ñaát ôû moät vuøng naøo ñoù. Noù laø moät thaønh phaàn sinh tröôøng ñaát thì nöôùc ñoùng vai troø raát quan troïng (laø dung moâi) thaùi chung nhöng chính baûn thaân noù cuõng coù ñaày ñuû caùc cho caùc phaûn öùng sinh hoùa, lí hoïc. Thaïch quyeån coøn laø moâi thaønh phaàn vaø tö caùch laø moät moâi tröôøng soáng neân ñöôïc goïi tröôøng cho caùc vi sinh vaät phaùt trieån, ñoàng thôøi söï coù maët cuûa laø “Moâi tröôøng thaønh phaàn ñaát”. chuùng cuøng vôùi caùc quaù trình soáng, trao ñoåi vaät chaát vaø naêng löôïng laøm cho ñaát trôû neân maøu môõ hôn, tuøy thuoäc vaøo töøng - Moâi tröôøng nöôùc (Water environment) bao goàm töø moâi loaøi vi sinh vaät: vi sinh vaät coá ñònh ñaïm, vi sinh vaät phaân tröôøng vi moâ veà dung löôïng nhö moät gioït nöôùc, cho ñeán phaïm giaûi muøn… Caáu truùc ñaát ñöôïc caûi thieän hay khoâng, vaø ñaëc tính vi vó moâ nhö: soâng, ñaïi döông; trong ñoù coù ñaày ñuû caùc thaønh lí – hoùa cuûa caùc loaïi ñaát coøn coù söï tham gia cuûa moät soá loaøi phaàn loaøi ñoäng thöïc vaät thuûy sinh, vaät chaát voâ cô, höõu cô… vaø ñoäng vaät nhö coân truøng: kieán, moái, giun vaø chuoät… Thaïch tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp coù lieân heä chaët cheõ vôùi nhau. quyeån noùi chung laø moâi tröôøng maø neáu coù söï bieán ñoäng trong - Moâi tröôøng khoâng khí (Air environment) bao goàm caùc ñoù thì ít khi ñöôïc nhaän bieát. Moâi tröôøng ñaát coù khaû naêng töï taàng khí quyeån, caùc daïng vaät chaát, caùc haït voâ cô, höõu cô, laøm saïch cao vaø traïng thaùi ñeå ñaït ñeán söï caân baèng giöõa caùc nham thaïch, vi sinh vaät… yeáu toá moâi tröôøng raát deã daøng. e. Phaân loaïi moâi tröôøng theo quyeån • Khí quyeån (Atmosphere) laø moâi tröôøng khoâng khí ñöôïc Cuõng töông töï nhö moâi tröôøng thaønh phaàn nhöng phaïm giôùi haïn trong lôùp khoâng khí bao quanh traùi ñaát vaø ñöôïc chia vi cuûa quyeån roäng hôn bao goàm: ra laøm nhieàu taàng: taàng ñoái löu, taàng bình löu, taàng trung löu 139 140
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2