intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Du lịch sinh thái- Lê Huy Bá - part 2

Chia sẻ: Nguyễn Thị Ngọc Huỳnh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:25

Thêm vào BST
Báo xấu
316
lượt xem 127
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'du lịch sinh thái- lê huy bá - part 2', khoa học xã hội, lịch sử văn hoá phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Du lịch sinh thái- Lê Huy Bá - part 2

  1. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi - Quaàn theå sinh thaùi thöôøng keùm oån ñònh so vôùi quaàn - Phaân boá ngaãu nhieân theå ñòa lí vaø giöõa caùc quaàn theå sinh thaùi thöôøng chæ khaùc bieät - Phaân boá ñoàng nhaát moät caùch töông ñoái. - Phaân boá nhoùm. - Moãi quaàn theå ñeàu mang nhöõng ñaëc tính sinh lyù, sinh thaùi nhaát ñònh. Moät soá caùc yeáu toá taùc ñoäng leân söï phaân boá quaàn theå - Quaàn theå sinh thaùi khaùc vôùi quaàn theå ñòa lí ôû choã Caùc yeáu toá moâi tröôøng: Söï löu chuyeån cuûa doøng nöôùc, chuùng khoâng chieám troïn veïn moät vuøng ñòa lí maø chæ giôùi haïn khoâng khí vaø nhieàu loaïi ñoäng vaät khaùc ñaõ taïo ra caû hai loaïi trong sinh caûnh ñaëc tröng cuûa chuùng theå hieän qua söï thích moâ hình phaân boá laø ngaãu nhieân vaø phi ngaãu nhieân. Neáu laø öùng vôùi sinh caûnh ñoù. Giöõa nhöõng quaàn theå sinh thaùi thöôøng caùc yeáu toá nguy cô thì söï coäng goäp cuûa chuùng laïi seõ gaây aûnh coù söï trao ñoåi caù theå ñaây laø yeáu toá quan troïng trong vieäc phuïc höôûng khoâng nhoû leân khaû naêng phaân boá cuûa caùc loaøi. hoài soá löôïng caù theå ñeå buø ñaép cho nhöõng caù theå bò töû vong. Beà maët cô giôùi cuûa söï soáng: Caùc phaûn öùng cuûa caù theå Quaàn theå yeáu toá: quaàn theå yeáu toá bao goàm nhöõng caù theå trong quaàn theå ñoái vôùi caùc yeáu toá moâi tröôøng soáng coù khuynh cuøng loaøi soáng trong moät khu vöïc nhoû nhaát ñònh cuûa sinh höôùng laøm gia taêng söï taäp trung noäi boä, daãn ñeán maät ñoä quaàn caûnh trong tröôøng hôïp sinh caûnh ít ñoàng nhaát vaø coù theå phaân theå coù xu höôùng raøng buoäc vôùi moâi tröôøng soáng. Caùc phaûn thaønh nhieàu khu vöïc khaùc nhau veà ñaëc ñieåm thoå nhöôõng, khí öùng beân ngoaøi caù theå coù tính chuû ñoäng vaø thuï ñoäng nhö aùnh haäu hoaëc caùc ñaëc ñieåm khaùc. saùng, nhieät ñoä, ñoä aåm hay nguoàn thöïc phaåm seõ laøm cho caùc 3.1.4 Söï gia taêng vaø ñieàu chænh caáu truùc, quy moâ caù theå giôùi haïn laïi vuøng sinh thaùi. trong quaàn theå Ngoaøi ra, coøn raát nhieàu yeáu toá coù taùc ñoäng maïnh leân söï Kích thöôùc vaø maät ñoä trong quaàn theå: Soá thaønh vieân cuûa phaân boá quaàn theå, bao goàm: caù theå treân moãi khu vöïc dieän tích ñöôïc goïi laø maät ñoä daân soá. Söï thay ñoåi caùc thoâng soá khí haäu, thôøi tieát. Maät ñoä daân soá aûnh höôûng ñeán soá thaønh vieân cuûa caù theå trong cuoäc ñaáu tranh trong cuøng moät loaøi vaø giöõa caùc loaøi vôùi nhau. Caùc moâ hình möùc ñoä taùi sinh Söï phaân taùn vaø phaân boá cuûa quaàn theå: Tuøy thuoäc vaøo Söùc maïnh cuûa söï caïnh tranh moãi ñieàu kieän (nhôø vaøo söï vaän chuyeån, söï di cö, nhôø gioù vaø Caùc yeáu toá xaõ hoäi nhôø nöôùc...) maø caùc yeáu toá höõu sinh ñöôïc phaân boá ôû nhöõng khoâng gian khaùc nhau. Maät ñoä quaàn cö giôùi haïn Caùc yeáu toá taùc ñoäng ñeán di truyeàn quaàn theå Coù caùc kieåu phaân boá sau: 51 52
  2. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi Choïn loïc: laø moät trong nhöõng yeáu toá laøm thay ñoåi roõ caûm vaø söï phaùt trieån cuûa moät soá loaøi coù khaû naêng thích öùng reät caáu truùc di truyeàn cuûa quaàn theå. Nhöõng caù theå coù söùc soáng hoaëc coù khaû naêng lôïi duïng caùc ñieàu kieän môùi ñeå taêng tröôûng. cao, thích öùng maïnh seõ ñöôïc giöõ laïi, nhöõng caù theå keùm thích Söï taùc ñoäng töông hoã cuûa caïnh tranh trong quaàn xaõ: Söï öùng seõ bò ñaøo thaûi. caïnh tranh coù theå xaûy ra khi soá löôïng caù theå cuûa moät loaøi Ñoät bieán: laø nguoàn goác cuûa caùc bieán dò. Chính ñoät hoaëc soá löôïng caù theå cuûa caùc loaøi khaùc nhau söû duïng nguoàn bieán laø nguoàn cung caáp nguyeân lieäu cho quaù trình choïn loïc. taøi nguyeân caàn thieát ñeå duy trì söï soáng nhieàu hôn soá löôïng thöùc aên ñöôïc cung caáp, hoaëc khi thöùc aên bò khan hieám vaø caùc Söï di cö: do söï thaát laïc ngaãu nhieân, caùc gen töø quaàn sinh vaät naøy seõ laøm thieät haïi caùc sinh vaät khaùc trong quaù theå naøy coù theå chuyeån sang quaàn theå khaùc laøm cho tæ leä cuûa trình ñi kieám thöùc aên. caùc gen trong caùc quaàn theå bò thay ñoåi Trong moät quaàn xaõ toàn taïi raát nhieàu yeáu toá: Söï di truyeàn töï ñoäng - Söï taêng tröôûng cuûa quaàn xaõ 3.2 SINH THAÙI MOÂI TRÖÔØNG HOÏC QUAÀN XAÕ - Khoâng gian soáng cuûa quaàn xaõ 3.2.1 Quaàn xaõ - Tính oån ñònh vaø khaû naêng phuïc hoài cuûa quaàn xaõ Quaàn xaõ laø taäp hôïp nhaát ñònh cuûa caùc quaàn theå sinh vaät - Khaû naêng xaâm laán (vaø con ngöôøi) phaân boá trong moät laõnh thoå, moät thôøi gian, - Khaû naêng thay theá moät khoâng gian nhaát ñònh. Giöõa caùc sinh vaät (vaø con ngöôøi) 3.2.2 Ñaïi quaàn xaõ sinh vaät soáng trong ñoù coù moái quan heä töông taùc laãn nhau veà maïng thöùc aên, doøng naêng löôïng taäp trung trong moät caáu truùc nhaát Ñaïi quaàn xaõ ñöôïc söû duïng trong phaïm vi toaøn theá giôùi ñònh. Giöõa sinh vaät (vaø con ngöôøi) vôùi caùc ñieàu kieän moâi ñeå chæ moät quaàn xaõ lôùn cuûa ñoäng vaät vaø thöïc vaät coù hình thöùc tröôøng vaät lí cuõng coù söï töông taùc hai hay nhieàu chieàu. Moãi soáng töông töï hoaëc coù ñaëc ñieåm hình thaùi hoïc vaø söï toàn taïi ôû quaàn xaõ cuõng coù quaù trình phaùt sinh, phaùt trieån vaø dieät vong. caùc ñieàu kieän moâi tröôøng töông töï. Moät ñaïi quaàn xaõ sinh vaät cuûa moät heä sinh thaùi coù theå bao goàm nhieàu loaïi hình khaùc Thaønh phaàn loaøi trong quaàn xaõ hay soá löôïng vaø chuûng nhau. loaïi hieän dieän; laø ñaëc ñieåm roõ reät nhaát cuûa quaàn xaõ. Thaønh phaàn loaøi cuûa moät quaàn xaõ thöôøng thay ñoåi töông öùng vôùi Caùc nhaø sinh thaùi hoïc chia ra thaønh chín loaïi ñaïi quaàn möùc ñoä bò taùc ñoäng. Baát kyø moät thay ñoåi lôùn naøo veà moâi xaõ, trong ñoù taùm loaïi hình chia theo vó ñoä (chia theo moâi tröôøng cuõng coù theå daãn ñeán söï tuyeät chuûng moät soá loaøi nhaïy tröôøng ñòa lyù), coøn ñaïi quaàn xaõ thöù chín chia theo ñoä cao so vôùi maët bieån: 53 54
  3. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi 1. Ñaïi quaàn xaõ hoang maïc (desert) Phaân loaïi: 2. Ñaïi quaàn xaõ röøng möa nhieät ñôùi (tropical rain forest) Dieãn theá nguyeân sinh: khôûi ñaàu töø moät moâi tröôøng chöa coù sinh vaät. Dieãn theá naøy phaûi coù moät nhoùm sinh vaät khôûi 3. Ñaïi quaàn xaõ traûng coû (savan) ñaàu, taïo ra moät quaàn theå khôûi ñaàu, sau ñoù taïo ra quaàn xaõ 4. Ñaïi quaàn xaõ thaûo nguyeân oân ñôùi (temperate forest) khôûi ñaàu vaø cuoái cuøng laø heä sinh thaùi tieân phong bao goàm caû 5. Ñaïi quaàn xaõ ñoàng coû nhieät ñôùi chuoãi thöùc aên vaø naêng löôïng. Daàn daàn heä sinh thaùi naøy ñi 6. Ñaïi quaàn xaõ taiga (caây laù kim) vaøo caân baèng vaø oån ñònh sau moät thôøi gian. 7. Ñaïi quaàn xaõ ñoàng reâu Baéc cöïc Dieãn theá nguyeân sinh coù hai loaïi: 8. Ñaïi quaàn xaõ cuûa röøng caây to vaø traûng caây buïi Ñòa Dieãn theá treân caïn Trung Haûi Dieãn theá döôùi nöôùc. 9. Ñaïi quaàn xaõ ôû nuùi cao Dieãn theá thöù sinh: Laø dieãn theá xuaát hieän ôû moâi tröôøng Ngoaøi ra, coøn theâm vaøo moät ñaïi quaàn xaõ laø ñaïi quaàn xaõ ñaõ coù moät quaàn xaõ nhaát ñònh ñang ôû traïng thaùi caân baèng vaø vuøng baêng tuyeát ôû cöïc. beàn vöõng. Khi coù moät söï coá moâi tröôøng nhö thay ñoåi khí haäu, suïp ñaát, xoùi moøn, phaùt quang röøng... ñaõ laøm thay ñoåi cô baûn 3.3 DIEÃN THEÁ SINH THAÙI quaàn xaõ sinh vaät. Ñaây laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân cô Dieãn theá sinh thaùi laø quaù trình bieán ñoåi tuaàn töï cuûa baûn laøm thay ñoåi caáu truùc thaønh phaàn maïng thöùc aên, doøng quaàn xaõ qua caùc giai ñoaïn khaùc nhau, töø daïng khôûi ñaàu ñöôïc naêng löôïng trong quaàn xaõ heä sinh thaùi, daãn ñeán söï hình thay theá laàn löôït bôûi caùc daïng quaàn xaõ khaùc nhau tieáp theo thaønh quaàn xaõ môùi vaø heä sinh thaùi môùi khaùc haún heä sinh vaø cuoái cuøng thöôøng daãn tôùi moät quaàn xaõ töông ñoái oån ñònh. thaùi cuõ. Dieãn theá phaân huûy: Laø moät loaïi dieãn theá lieân quan ñeán Nguyeân nhaân xaûy ra dieãn theá sinh thaùi: nhöõng loaøi sinh vaät môùi phaùt sinh trong quaù trình phaân huûy - Do coù söï taùc ñoäng maõnh lieät cuûa nhöõng söï thay ñoåi veà xaùc cheát cuûa caùc sinh vaät. Troïng taâm cuûa quaù trình naøy laø söï ñieàu kieän töï nhieân leân caùc quaàn xaõ trong heä sinh thaùi. Nhöõng phaân huûy caùc chaát höõu cô töø nhöõng hôïp chaát phöùc taïp thaønh taùc ñoäng naøy ñuû lôùn ñeå laøm bieán ñoåi daàn caùc caù theå vaø quaàn nhöõng khoaùng chaát ñôn giaûn hôn. Ñieåm keát thuùc cuûa quaù theå cuõng nhö caáu truùc cuûa quaàn xaõ sinh thaùi. trình naøy laø caùc khoaùng chaát. - Hoaït ñoäng soáng cuûa quaàn xaõ sinh thaùi vaø cuûa con Moät soá nhaø sinh thaùi hoïc laïi phaân ra thaønh ba loaïi dieãn ngöôøi ñaõ taïo neân moät dieãn theá sinh thaùi. theá: 55 56
  4. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi - Dieãn theá töï sinh: laø dieãn theá cuûa nhöõng thay ñoåi cuûa 7. Neâu vaø phaân tích moät ví duï veà dieãn theá nguyeân sinh? 8. Neâu vaø phaân tích moät ví duï veà dieãn theá thöù sinh? quaù trình quaàn xaõ gaây ra bôûi nhöõng ñieàu kieän beân trong vaø 9. Neâu vaø phaân tích moät ví duï veà dieãn theá phaân huyû? noäi löïc cuõng nhö giaûi quyeát caùc maâu thuaãn beân trong quaàn xaõ. 10. Nhöõng ñaëc tính cuûa dieãn theá sinh thaùi? - Dieãn theá bò ñoäng: dieãn ra khi moät loaït caùc yeáu toá beân ngoaøi taùc ñoäng vaøo - Dieãn theá phaân huûy: lieân quan ñeán söï noái tieáp cuûa nhöõng loaøi xuaát hieän trong quaù trình phaân huûy caùc xaùc cheát cuûa sinh vaät. Nhöõng ñaëc tính cuûa dieãn theá sinh thaùi: Neáu ñieàu kieän vaät lí khoâng thay ñoåi quaù nhieàu thì gaàn nhö coù theå ñoaùn tröôùc ñöôïc khaû naêng thay theá moät quaàn xaõ naøy baèng moät quaàn xaõ khaùc sau khi coù nhöõng xaùo troän xaûy ra. Nhöõng töông taùc trong töï nhieân giöõa caùc loaøi ñaõ gaây neân söï ñaûo loän trong suoát thôøi kì dieãn theá, noù lieân quan ñeán söï oån ñònh cuûa ñænh kì. Nhöõng töông taùc naøy ôû nhieàu dieãn theá ít ñöôïc bieát ñeán moät phaàn laø do ngöôøi ta khoâng naém baét ñöôïc ôû quaàn xaõ ñoù dieãn theá seõ xaûy ra nhö theá naøo. Dieãn theá thöôøng laøm thay ñoåi ñeán taän goác caùc chi tieát. Chöông III: 1. Muïc tieâu cuûa sinh thaùi moâi tröôøng quaàn theå? 2. Neâu vaø phaân tích khaùi nieäm: quaàn theå, “kieåu sinh hoïc”, “söï tieán hoaù sinh hoïc vaø choïn loïc töï nhieân”, “söï hình thaønh loaøi môùi”, “khu oå sinh thaùi”? 3. Haõy phaân loaïi quaàn theå sinh thaùi? 4. Neâu vaø phaân tích söï gia taêng vaø ñieàu chænh caáu truùc, quy moâ trong quaàn theå? 5. Khaùi nieäm quaàn xaõ, ñaïi quaàn xaõ sinh vaät? 6. Dieãn theá sinh thaùi laø gì? Phaân loaïi dieãn theá sinh thaùi? 57 58
  5. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi ñöôïc chuyeån töø caùc baäc dinh döôõng thaáp ñeán cao. Ñaàu tieân, sinh vaät saûn xuaát laø caùc caây xanh seõ haáp thu caùc khoaùng Chöông 4 trong ñaát vaø naêng löôïng aùnh saùng maët trôøi ñeå quang hôïp, taïo ra chaát höõu cô cho heä sinh thaùi. Nhö vaäy, caây xanh bieán ñoåi HEÄ SINH THAÙI MOÂI TRÖÔØNG – quang naêng thaønh hoùa naêng ñeå chöùa trong cô theå cuûa thöïc vaät. Sau ñoù, caùc sinh vaät tieâu thuï caáp 1 seõ aên thöïc vaät vaø tích NGUYEÂN TAÉC VAØ CAÙC KHAÙI NIEÄM luyõ chaát höõu cô vaø hoùa naêng naøy trong cô theå. Töông töï nhö vaäy, vaät chaát vaø naêng löôïng naøy trong sinh vaät tieâu thuï baäc 1 laïi chuyeån sang sinh vaät tieâu thuï baäc 2, roài laïi baäc 3... Xaùc cheát cuûa caùc sinh vaät naøy ñöôïc phaân giaûi bôûi caùc sinh vaät phaân huûy vaø sau ñoù traû laïi caùc chaát khoaùng cho ñaát. Heä sinh thaùi moâi tröôøng (Environmental ecosystem) laø moät heä thoáng bao goàm caùc quaàn xaõ sinh vaät vaø con ngöôøi, coù Caùc sinh vaät trong heä sinh thaùi trong quaù trình hoaït cuøng caùc ñieàu kieän moâi tröôøng bao quanh noù vôùi söï töông taùc ñoäng nhö kieám aên, sinh saûn, di cö, nhaäp cö… thöôøng toå chöùc laãn nhau, lieân tuïc khoâng ngöøng maø keát quaû cuûa söï taùc ñoäng thaønh caùc quaàn theå, quaàn xaõ vaø ñeàu coù moái lieân heä töông taùc ñoù quyeát ñònh ñeán chieàu höôùng phaùt trieån cuûa quaàn xaõ vaø vôùi nhau. Quan heä naøy coù theå laø töông hoã (nhö coäng sinh, hoäi sinh caûnh cuûa toaøn heä. sinh…), cuõng coù theå laø caïnh tranh (nhö kí sinh). Ngoaøi ra, chuùng cuõng coù quan heä töông taùc vôùi caùc yeáu toá voâ sinh cuûa 4.1 TOÅ CHÖÙC - KEÁT CAÁU - HOAÏT ÑOÄNG CUÛA HEÄ SINH moâi tröôøng. Baûn thaân caùc heä sinh thaùi moâi tröôøng luoân luoân THAÙI MOÂI TRÖÔØNG coù moái lieân heä vôùi caùc heä sinh thaùi moâi tröôøng khaùc ôû gaàn noù trong söï töông taùc laãn nhau giöõa caùc heä naøy. Baát cöù moät heä sinh thaùi moâi tröôøng naøo cuõng coù moät khoâng gian bao quanh, hay moät phaïm vi laõnh thoå nhaát ñònh, Hoaït ñoäng cuûa baát kyø moät heä sinh thaùi moâi tröôøng naøo trong ñoù bao goàm caùc thaønh phaàn voâ sinh (ñaát, nöôùc, khoâng cuõng mang tính tuyeät ñoái, coøn ñöùng yeân hay baát ñoäng chæ laø khí...) vaø höõu sinh (thöïc vaät, ñoäng vaät, vi sinh vaät, con ngöôøi...). töông ñoái. Trong quaù trình naøy, doøng vaät chaát vaø naêng löôïng lieân tuïc hoaït ñoäng, bieán ñoåi vaø chuyeån töø daïng naøy sang daïng Ñeå toàn taïi vaø hoaït ñoäng, heä sinh thaùi moâi tröôøng phaûi khaùc. Caùc thaønh phaàn khaùc cuûa heä sinh thaùi moâi tröôøng coù coù ñaàu vaøo vaø ñaàu ra. Ñaàu vaøo laø naêng löôïng vaø doøng vaät theå laø coù ñuû, nhöng vaãn coù moät thaønh phaàn chuû yeáu ñeå ñuû taïo chaát, coøn ñaàu ra laø caùc saûn phaåm cuûa quaù trình hoaït ñoäng vaø neân vaø giöõ cho heä sinh thaùi moâi tröôøng ñoù vôùi theá oån ñònh chaát thaûi. Doøng vaät chaát trong heä sinh thaùi döôùi daïng chuoãi töông ñoái cuûa noù. thöùc aên hay maïng löôùi thöùc aên, qua ñoù, vaät chaát voâ cô, höõu cô 59 60
  6. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi Heä sinh thaùi moâi tröôøng laø moät heä töï ñieàu chænh phöùc 4.3 NOÄI CAÂN BAÈNG CUÛA HEÄ SINH THAÙI MOÂI TRÖÔØNG taïp. Trong heä sinh thaùi moâi tröôøng, khi moät yeáu toá bò thay 4.3.1 Caân baèng sinh thaùi ñoåi, laäp töùc coù moät hoaëc nhieàu yeáu toá khaùc seõ thay ñoåi theo Caân baèng sinh thaùi coøn goïi laø caân baèng thieân nhieân laø ñeå cuoái cuøng ñöa veà traïng thaùi caân baèng ñoäng. traïng thaùi maø ôû ñoù soá löôïng töông ñoái cuûa caùc caù theå cuûa caùc quaàn theå sinh vaät trong heä sinh thaùi moâi tröôøng vaãn giöõ ñöôïc 4.2 SÖÏ PHAÙT TRIEÅN VAØ TIEÁN HOÙA CUÛA HEÄ MOÂI TRÖÔØNG ôû möùc oån ñònh töông ñoái. Ngoaøi ra, coøn coù söï bieåu hieän caân ÔÛ moâi tröôøng tieàn khai, nôi coù raát ít thöïc vaät vaø ñoäng ñoái giöõa cung vaø caàu, giöõa thaønh phaàn vaät lí vaø thaønh phaàn vaät sinh soáng thì baèng chöùng veà söï toå chöùc ôû coäng ñoàng trong sinh hoïc. Ñieàu ñoù laøm cho toaøn heä coù moái quan heä oån ñònh moâi tröôøng naøy laø khoâng roõ raøng; nhöng vôùi thôøi gian troâi töông ñoái. qua, nhieàu loaïi sinh thaùi khaùc nhau baét ñaàu xuaát hieän vôùi söï Noùi oån ñònh töông ñoái laø vì trong töï nhieân khoâng coù söï taäp hôïp vaø lieân keát caùc caù theå vôùi nhau, tuï taäp nhieàu loaøi oån ñònh tuyeät ñoái maø luoân luoân coù söï thay ñoåi, phaùt trieån sinh vaät khaùc nhau, caùc phaàn cuûa chuùng soáng baùm vaøo moät hoaëc cheát ñi. Vaø moät söï bieán ñoåi toång hoøa taát caû caùc quaàn xaõ lôùp hoaëc moät ñòa taàng coá ñònh, söï keát hôïp cuûa chuùng vaøo caùc sinh vaät trong moâi tröôøng chöa ñeán möùc quaù lôùn thì toaøn boä chuoãi vaø maïng löôùi thöïc phaåm, vaø söï phaân chia taïm thôøi heä sinh thaùi moâi tröôøng vaãn ôû theá oån ñònh, goïi laø caân baèng, thaønh nhöõng thaønh phaàn vôùi quaù trình hoaït ñoäng haèng ngaøy nhöng khoâng phaûi laø caân baèng tónh maø laø caân baèng ñoäng. hoaëc theo muøa khaùc nhau. Theo lí thuyeát, neáu heä sinh thaùi ñoù Khi caân baèng bò phaù vôõ thì toaøn heä seõ bò phaù vôõ; caân baèng khoâng bò xaùo troän, chuùng seõ trôû neân ngaøy caøng töï chuû vaø keát môùi seõ ñöôïc thieát laäp. Ví duï veà caân baèng vaø maát caân baèng heä hôïp hôn, vaø cuoái cuøng ñaït ñöôïc traïng thaùi beàn vöõng oån ñònh, sinh thaùi; naêm 1884, ngöôøi ta mang beøo luïc bình töø Nam Myõ trong ñoù caáu truùc cuûa heä khoâng thay ñoåi theo thôøi gian. Giai veà Florida ñeå nuoâi trong nhöõng hoà nhoû rieâng bieät ñeå trang ñoaïn naøy ñöôïc xem laø cao ñænh vaø quy trình phaùt trieån cuûa noù trí. Khoâng may caùc caây naøy ngaãu nhieân loït vaøo caùc doøng chaûy laø noái tieáp nhau. Trong suoát tieán trình noái tieáp ñoù, hieäu suaát ôû Florida. Trong ñieàu kieän nöôùc giaøu chaát dinh döôõng, chuùng heä sinh thaùi thöôøng taêng leân, tính ña daïng cuûa sinh vaät cuõng phaùt trieån vaø lan traøn nhanh choùng treân khaép caùc keânh raïch, taêng leân vaø söï bieán ñoåi moâi tröôøng voâ sinh cuõng gia taêng. soâng hoà (loaøi caây naøy coù theå sinh saûn raát nhanh, töø 10 caây Vaøo thôøi ñieåm ñaït ñeán cao ñænh, nhöõng thuoäc tính naøy thoâng thaønh 600.000 caây chæ trong voøng 8 thaùng), khieán cho giao thöôøng seõ ñaït ñöôïc giaù trò lôùn nhaát (moät vaøi thuoäc tính coù theå thoâng ñöôøng thuûy ôû nhöõng nôi naøy bò caûn trôû. Töø Florida, luïc ñaït möùc thaáp hôn so vôùi tröôùc khi ñaït ñeán cao ñænh), vaø coäng bình phaân taùn khaép nôi ôû mieàn Nam nöôùc Myõ. Ngaøy nay, ñoàng seõ trôû neân töï chuû hôn mieãn laø caùc ñieàu kieän moâi tröôøng khoaûng 800.000 ha soâng ngoøi töø Florida ñeán California bò phuû khoâng thay ñoåi moät caùch ñaùng keå. moät lôùp daøy beøo treân maët. ÔÛ caùc bang Floria, Texas, Louisiana 61 62
  7. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi vaán ñeà naøy laø nghieâm troïng nhaát, chi phí cho vieäc loaïi tröø vaø Ñaây laø söï caân baèng heä sinh thaùi döôùi taùc ñoäng cuûa caùc nhaân toá sinh thaùi trong moâi tröôøng thieân nhieân maø khoâng heà laøm giaûm loaïi beøo naøy haøng naêm leân ñeán 11 trieäu ñoâ la. coù söï taùc ñoäng, ñieàu khieån cuûa con ngöôøi. Nhìn chung, vôùi moãi heä sinh thaùi coù caùc tieâu chuaån rieâng ñeå ñaùnh giaù söï caân baèng cuûa chuùng. Ví duï heä sinh thaùi b. Caân baèng sinh thaùi ñoäng nhaân taïo moâi tröôøng saûn xuaát – noâng nghieäp (noâng thoân) laø söï caân Traùi vôùi söï caân baèng neâu treân laø söï caân baèng coù söï taùc baèng giöõa caùc ñieàu kieän cuûa moâi tröôøng vaø caây troàng, vaät nuoâi ñoäng vaø ñieàu khieån cuûa con ngöôøi, goïi laø caân baèng sinh thaùi sao cho coù söï ña daïng vôùi naêng suaát cao nhaát maø moâi tröôøng ñoäng nhaân taïo. Heä sinh thaùi noâng nghieäp laø moät heä sinh thaùi khoâng bò suy thoaùi. Heä sinh thaùi moâi tröôøng ñoâ thò – coâng nhaân taïo maø con ngöôøi ñaõ taùc ñoäng vaøo thieân nhieân coù quy nghieäp laø söï caân baèng giöõa moâi tröôøng soáng vaø con ngöôøi ñeå moâ lôùn ngay töø buoåi sô khai cuûa loaøi ngöôøi. Caùc ví duï veà caân con ngöôøi coù theå phaùt trieån caân ñoái vaø haøi hoøa, ñoù laø söï ñaït baèng sinh thaùi töï nhieân vaø nhaân taïo nhö sau: ñöôïc nhöõng tieâu chuaån quy ñònh veà voâ cô vaø höõu cô trong moâi - Heä thoáng soâng Cöûu Long vaø Bieån Hoà vôùi söï ñieàu tieát tröôøng khoâng khí, moâi tröôøng nöôùc, chu trình thöïc phaåm, veä töï nhieân; giaûm löu löôïng nöôùc veà muøa luõ, taêng löôïng nöôùc vaøo sinh coäng ñoàng... muøa kieät, taïo neân heä sinh thaùi nöôùc lôï (nhaân toá taùc ñoäng do 4.3.2. Caân baèng sinh thaùi ñoäng töï nhieân vaø caân maën) ôû vuøng haï löu khaù beàn vöõng theo naêm thaùng. Ñaây laø söï baèng sinh thaùi ñoäng nhaân taïo caân baèng ñoäng theo töï nhieân. Nhö ñaõ trình baøy ôû treân, söï caân baèng trong moät heä sinh - Treân heä thoáng soâng Saøi Goøn - Ñoàng Nai: vieäc xaây döïng thaùi bao goàm caùc taùc ñoäng cuûa caùc nhaân toá sinh thaùi leân sinh hoà Trò An coù taùc ñoäng ñieàu tieát nguoàn nöôùc, laøm thay ñoåi vaät hay quaàn theå sinh vaät vaø ñoù laø caân baèng ñoäng. Tuy nhieân, nhaân toá ngaäp luõ vaø maën ôû haï löu soâng (muøa luõ nöôùc bôùt ngaäp phaûi noùi ñeán taùc ñoäng cuûa nhaân toá con ngöôøi laø nhaân toá sinh hôn, muøa kieät maën ñaåy ra gaàn bieån hôn so vôùi tröôùc ñaây), taïo thaùi coù tính chi phoái raát maïnh meõ vaø coù quy moâ lôùn ñeán caùc söï thay ñoåi moâi tröôøng ôû vuøng naøy, töø ñoù seõ taïo ra heä sinh heä sinh thaùi. Con ngöôøi ñaõ taïo ra hay laøm bieán ñoåi caùc heä thaùi môùi (khoâng keå söï oâ nhieãm do daàu). Söï caân baèng sinh sinh thaùi vaø ñieàu quan troïng laø con ngöôøi ñaõ laøm suy thoaùi thaùi môùi khaù beàn vöõng do con ngöôøi taïo ra, neân ñoù laø söï caân moâi tröôøng treân quy moâ lôùn baèng chính caùc hoaït ñoäng cuûa baèng sinh thaùi ñoäng nhaân taïo. mình. Nhö vaäy, coù theå hieåu vaø phaân ra hai kieåu caân baèng 4.3.3 Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán caân baèng sinh thaùi sinh thaùi khaùc nhau: a. Caùc yeáu toá taêng tröôûng vaø yeáu toá suy giaûm a. Caân baèng sinh thaùi ñoäng töï nhieân 63 64
  8. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi Söï caân baèng cuûa sinh thaùi laø keát quaû cuûa caùc taùc ñoäng söï thöøa thaûi thöùc aên vaø ñieàu kieän thuaän lôïi daãn ñeán söï buøng ñoäng löïc ngöôïc nhau hoaït ñoäng lieân tuïc ñeàu ñaën ñeå ñieàu chænh noå soá löôïng caù theå trong loaøi. kích thöôùc caùc quaàn theå. Caùc ñoäng löïc naøy coù theå chia thaønh Nhöõng thay ñoåi trong ñieàu kieän höõu sinh vaø voâ sinh xaûy hai nhoùm: caùc yeáu toá taêng tröôûng vaø caùc yeáu toá suy giaûm. ÔÛ baát ra ñeàu ñaën trong caùc heä sinh thaùi cuõng daãn ñeán söï bieán ñoåi lôùn kyø moät thôøi ñieåm naøo, kích thöôùc quaàn theå ñöôïc quyeát ñònh bôûi veà kích thöôùc quaàn theå. Tuy nhieân, ñoái vôùi caùc loaøi coù nhieàu cô toaøn boä caùc yeáu toá naøy. Vì heä sinh thaùi moâi tröôøng bao goàm cheá ñeå choáng laïi söï thay ñoåi hoaëc ñeå phuïc hoài nhanh thì soá nhieàu quaàn theå neân caân baèng cuûa toaøn heä seõ laø toång hoøa cuûa löôïng caù theå trong quaàn theå chæ bieán ñoäng khoâng nhieàu. taát caû caùc caân baèng trong caùc quaàn theå thaønh phaàn. c. Caùc yeáu toá troäi trong moät heä sinh thaùi Tröôùc khi phaùt minh ra caùi caøy, vieäc moät heä sinh thaùi bò Caân baèng sinh thaùi seõ bò phaù vôõ khi moät trong caùc nhaân maát oån ñònh laø ñieàu hieám thaáy. Tuy nhieân, söï môû roäng cuûa toá sinh thaùi coù vò trí chuû ñaïo thay ñoåi. Thöôøng yeáu toá naøy bao noâng nghieäp, phaùt trieån ñoâ thò, phaùt trieån coâng nghieäp ñaõ goàm caùc sinh vaät saûn xuaát, sinh vaät tieâu thuï (ñaïi sinh vaät laøm thay ñoåi hoaøn toaøn caûnh quan thieân nhieân, vaø ôû nhieàu tieâu thuï vaø tieåu sinh vaät tieâu thuï) vaø sinh vaät phaân huûy. nôi treân theá giôùi ñeå tìm thaáy moät heä sinh thaùi caân baèng laø Trong phaïm vi caùc nhoùm naøy, moät loaøi hay nhoùm loaøi ñaõ tích ñieàu heát söùc khoù khaên. cöïc tham gia vaøo vieäc trao ñoåi naêng löôïng vaø vaät chaát, chuùng b. Phaûn öùng laïi vôùi nhöõng bieán ñoåi coù aûnh höôûng tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp ñeán moâi tröôøng sinh Maáu choát quan troïng trong heä sinh thaùi moâi tröôøng laø soáng cuûa caùc loaøi khaùc, töùc chuùng coù öu theá sinh thaùi vaø ñoù laø oån ñònh hoaëc caân baèng. Chuùng ta coù theå chöùng thöïc raèng: ñeå yeáu toá troäi trong heä sinh thaùi. Möùc ñoä öu theá (vöôït troäi) cuûa duy trì toát söï caân baèng cuûa heä sinh thaùi, caùch deã nhaát laø moät loaøi, moät soá loaøi hay nhieàu loaøi trong quaàn xaõ ñöôïc theå choáng laïi nhöõng bieán ñoäng. Ví duï, nhöõng thay ñoåi nhoû trong hieän baèng chæ soá öu theá töông öùng vaø theå hieän vai troø cuûa hoùa hoïc nöôùc coù theå khoâng aûnh höôûng ñeán sinh vaät soáng chuùng ñoái vôùi caû quaàn xaõ noùi chung. trong nöôùc laø do heä sinh vaät soáng trong nöôùc choáng laïi söï d. Söï ña daïng vaø oån ñònh loaøi bieán ñoåi ñoù. Neáu thay ñoåi nhoû xaûy ra, heä sinh thaùi coù theå phuïc hoài nhanh choùng, goïi laø söï nhanh choùng thích nghi. Caùc nhaø sinh thaùi hoïc tin raèng heä sinh thaùi oån ñònh chuû yeáu laø keát quaû cuûa söï ña daïng veà loaøi; ñoä ña daïng caøng cao Trong theá giôùi sinh vaät, thay ñoåi ñeán töø söï chuyeån ñoåi thì möùc ñoä oån ñònh caøng lôùn. Quan saùt treân nhöõng heä sinh trong nhaân toá taêng tröôûng vaø suy giaûm. Ví duï xuaát hieän thuù thaùi cöïc kyø phöùc taïp nhö röøng möa nhieät ñôùi cho thaáy söï oån aên thòt môùi, söï thieáu huït thöùc aên, löôïng möa thaáp hoaëc nhieät ñònh haàu nhö laø voâ haïn neáu nhö khoâng coù söï xaùo troän veà maët ñoä khoâng thuaän lôïi... ñeàu coù khuynh höôùng daãn ñeán söï suy sinh thaùi. Moät heä sinh thaùi ñôn giaûn nhö ñoàng reâu thì thieáu giaûm soá löôïng caù theå trong quaàn theå. Caùc nhaân toá khaùc nhö 65 66
  9. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi söï oån ñònh, chuùng coù theå coù bieán ñoäng ñoät ngoät veà kích thöôùc Ngoaøi ra, ta coù theå ñöa theâm moät ví duï laø söï lan truyeàn quaàn theå. Caùc heä sinh thaùi ñôn giaûn (caùnh ñoàng luùa mì, baép…) baày ong hung döõ, voán laø loaøi ong maät ôû chaâu Phi ñöôïc ñem raát deã thöông toån bôûi caùc taùc ñoäng beân ngoaøi. sang chaâu Myõ vaøo khoaûng giöõa theá kyû naøy. Loaøi ong hung döõ treân di chuyeån ñöôïc raát xa, giao phoái vôùi ong maät vaø laøm phaù Ñeå giaûi thích hieän töôïng naøy, chuùng ta haõy xem söï khaùc hoaïi baày ong maät, gaây aûnh höôûng ñeán ngaønh ong maät cuûa caùc nhau giöõa nhöõng maïng löôùi thöùc aên trong heä sinh thaùi ñôn nöôùc chaâu Myõ. giaûn vaø heä sinh thaùi phöùc taïp. Trong moät heä sinh thaùi thaønh thuïc, soá loaøi trong maïng löôùi thöùc aên laø lôùn hôn vaø coù ñoäng Laøm taêng hoaëc giaûm soá loaøi aên thòt: Moät soá loaøi vaät aên töông hoã giöõa caùc sinh vaät trong maïng löôùi thöùc aên cuõng thòt nhö coïp, soùi, caùo, chim… vöøa caïnh tranh vôùi con ngöôøi veà nhieàu hôn. Trong moät heä sinh thaùi phöùc taïp, vieäc loaïi boû moät nguoàn thöùc aên, vöøa trôû thaønh thöïc phaåm cuûa con ngöôøi. Haøng loaøi seõ chæ coù taùc ñoäng nhoû ñeán söï caân baèng cuûa toaøn heä. loaït thuù aên thòt ñaõ bò gieát trong suoát tieán trình lòch söû tieán Ngöôïc laïi, trong moät heä sinh thaùi ñôn giaûn, soá loaøi tham gia hoùa cuûa loaøi ngöôøi. Moät ví duï nöûa laø vaøo ñaàu nhöõng naêm vaøo maïng löôùi thöùc aên ít, daãn ñeán vieäc loaïi boû moät loaøi coù theå 1900, ngöôøi ta ñaõ gieát raát nhieàu soùi ôû vuøng ñoàng coû bang coù nhöõng taùc ñoäng ngöôïc trôû laïi leân taát caû caùc loaøi trong Arizona - Myõ; söï vieäc naøy ñaõ khieán cho baày höôu ôû ñaây maïng löôùi thöùc aên. nhanh choùng gia taêng veà soá löôïng, gaàn nhö chuùng ñaõ gaëm saïch coû, vaø theo nghieân cöùu thì vieäc naøy ñaõ gaây ra suy thoaùi 4.3.4 Taùc ñoäng cuûa con ngöôøi ñeán söï caân baèng cuûa moâi tröôøng traàm troïng. Moät ví duï khaùc laø loaøi caù aên muoãi ôû heä sinh thaùi mieàn Nam nöôùc Myõ ñaõ ñöôïc ñem ñi ñeán vuøng caän nhieät ñôùi a. Taùc ñoäng ñeán caùc yeáu toá sinh hoïc ñeå chuùng aên caùc aáu truøng muoãi. Vieäc naøy khieán cho soá löôïng muoãi giaûm ñi moät caùch ñaùng keå vaø ñaõ giuùp ngaên ngöøa ñöôïc Gaây ra söï caïnh tranh: Moät ví duï ñieån hình nhaát laø söï caïnh dòch soát reùt ôû nhieàu nôi. Tuy nhieân, gioáng caù naøy cuõng aên caùc tranh cuûa thoû hoang vôùi cöøu ôû chaâu UÙc. Naêm 1856, ngöôøi ta ñem phieâu sinh ñoäng vaät aên taûo. Khi caùc phieâu sinh ñoäng vaät bò caù 12 ñoâi thoû töø chaâu AÂu sang chaâu UÙc, sau vaøi naêm, chuùng phaùt aên, taûo phaùt trieån nhanh, taïo thaønh lôùp vaùng daøy treân maët trieån nhanh choùng vaø baét ñaàu aên quaù nhieàu coû leõ ra phaûi daønh nöôùc laøm ngaên caûn söï truyeàn aùnh saùng maët trôøi xuoáng caùc cho cöøu. So saùnh, ta coù theå nhaän thaáy löôïng coû naêm con thoû aên lôùp nöôùc vaø ngaên chaën söï phaùt trieån cuûa caùc thöïc vaät khaùc. baèng löôïng coû cho moät con cöøu aên. Do vaäy, xuaát hieän söï thieáu Caùc ví duï treân cho thaáy vieäc con ngöôøi laøm taêng hoaëc thöùc aên cho baày cöøu nuoâi. Ngoaøi ra, baày thoû coøn chieám moät khu giaûm soá loaøi aên thòt coù theå gaây ra nhöõng taùc haïi gheâ gôùm cho vöïc ñaát raát roäng lôùn ôû chaâu UÙc, laøm cho dieän tích chaên nuoâi cöøu heä sinh thaùi cuõng nhö ñeán ñôøi soáng cuûa con ngöôøi. ôû ñaây bò thu heïp laïi. Caùc noâng daân ôû ñaây phaûi ngaên thoû xaâm nhaäp noâng traïi cuûa mình baèng caùc haøng raøo. 67 68
  10. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi Ñem nhöõng caù theå mang maàm beänh ñeán: Caùc caù theå ñoåi khí haäu ôû moät soá vuøng vaø treân toaøn caàu, aûnh höôûng ñeán söï soáng cuûa taát caû caùc loaøi treân traùi ñaát. mang maàm beänh luoân toàn taïi trong töï nhieân. Con ngöôøi ñaõ voâ tình ñem maàm beänh ñeán moät moâi tröôøng khaùc voán chöa coù söï Laøm hoûng caùc nguoàn taøi nguyeân: Nguoàn nöôùc ngaàm ñöôïc kieåm soaùt töï nhieân veà beänh ñoù. Taïi nôi môùi naøy beänh phaùt söû duïng moät caùch voâ toå chöùc coù theå bò caïn kieät, oâ nhieãm cuõng trieån nhanh choùng vaø ñaõ gaây taùc haïi traàm troïng. Vaøo ñaàu nhö gaây suït lôõ löu vöïc khoâng theå naøo khoâi phuïc laïi ñöôïc. Do nhöõng naêm 1800, ngöôøi ta ñaõ voâ tình ñem moät vaøi caây haït deû söï phaùt trieån cuûa coâng nghieäp neân caùc moû daàu khí, kim loaïi… coù mang maàm beänh töø Trung Quoác sang Myõ. Caây haït deû cuûa cuõng ñaõ vaø ñang bò khai thaùc moät caùch trieät ñeå. Vieäc laøm Trung Quoác ñaõ quen vaø soáng chung vôùi loaøi moät loaøi naám, thay ñoåi doøng chaûy cuûa soâng ñeå phuïc vuï cho con ngöôøi cuõng trong khi caùc caây haït deû cuûa Myõ khoâng quen vaø do ñoù chuùng laøm thay ñoåi toaøn boä heä sinh thaùi cuûa löu vöïc soâng. ñaõ bò maéc beänh vaø cheát haøng loaït. Ngaøy nay khoâng coøn moät Laøm ñôn giaûn hoùa heä sinh thaùi: Do nhu caàu cuûa mình, caây haït deû naøo ôû Myõ. con ngöôøi ñaõ laøm ñôn giaûn hoùa heä sinh thaùi moät soá vuøng b. Taùc ñoäng ñeán caùc yeáu toá voâ sinh thoâng qua vieäc laøm giaûm söï ña daïng sinh hoïc ôû ñoù. Coù theå ví duï veà quaù trình laøm ñôn giaûn hoùa heä sinh thaùi laø quaù trình Caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi ñaõ gaây oâ nhieãm nguoàn ñoäc canh, töùc laø chæ troàng moät loaïi caây troàng treân moät vuøng nöôùc, khoâng khí, ñaát, laøm hoûng caùc nguoàn taøi nguyeân… Caùc ñaát. Quaù trình naøy laøm cho khu vöïc ñoù bò ñôn giaûn hoùa vaø deã taùc ñoäng naøy khieán cho cuoäc soáng cuûa chính con ngöôøi ngaøy bò toån thöông do saâu raày, beänh haïi, gioù, möa vaø thôøi tieát baát caøng khoù khaên hôn. thöôøng. Gaây oâ nhieãm moâi tröôøng: OÂ nhieãm nöôùc vaø oâ nhieãm 4.3.5 Heä sinh thaùi moâi tröôøng töï nhieân – heä sinh khoâng khí ñaõ taïo ra moâi tröôøng baát lôïi cho caùc sinh vaät phaùt trieån. Chlorine, thuoác tröø saâu, hoùa chaát ñoäc haïi khi nhieãm thaùi moâi tröôøng nhaân taïo vaøo nguoàn nöôùc seõ laøm cheát caù vaø caùc thuûy sinh vaät khaùc. Phaàn treân ta ñaõ noùi veà söï taùc ñoäng cuûa con ngöôøi leân heä Vieäc söû duïng caùc hoùa chaát CFCs ñaõ vaø ñang laøm moûng taàng sinh thaùi moâi tröôøng, ôû phaàn naøy ta ñeà caäp ñeán vaán ñeà ñoù ozon cuûa khí quyeån, khieán cho con ngöôøi deã maéc caùc beänh veà trong moät quaù trình coù lieân quan ñeán söï phaùt trieån. ung thö da hôn. Roø ræ daàu treân soâng, hoà, bieån trong quaù trình Quaù trình phaùt trieån tieán hoùa cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi qua vaän chuyeån, khai thaùc cuõng nhö laøm cheát caù vaø caùc thuûy sinh caùc giai ñoaïn: (1) haùi löôïm, (2) saên baén vaø ñaùnh caù, (3) chaên vaät khaùc. Vieäc tieâu duøng caùc nhieân lieäu thoâng thöôøng (daàu, thaû, troàng troït vaø saûn xuaát noâng nghieäp, (4) coâng nghieäp hoùa khí, than cuûi…) trong taát caû caùc ngaønh laøm taêng noàng ñoä CO2 vaø (5) coâng nghieäp hoùa vaø ñoâ thò hoùa. Qua caùc böôùc phaùt trieån trong khoâng khí roõ reät, gaây ra hieäu öùng nhaø kính, laøm bieán 69 70
  11. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi ñoù, caùc heä sinh thaùi moâi tröôøng cuõng ñoàng thôøi bò bieán ñoåi ñeå 19 ôû chaâu AÂu, Myõ, Nhaät vôùi coâng ngheä tieân tieán, thì kinh teá phuø hôïp vôùi ñieàu kieän moâi tröôøng töï nhieân cuûa xaõ hoäi. xaõ hoäi cuûa con ngöôøi phaùt trieån nhaûy voït. Ñieàu ñoù caàn raát nhieàu nguyeân vaät lieäu, nghóa laø taøi nguyeân röøng, haàm moû, taøi Ngay töø nhöõng ngaøy ñaàu do yeâu caàu tìm kieám thöùc aên nguyeân bieån, doøng soâng, ñaát ñai ñaõ bò khai thaùc ñeán caïn kieät. ñeå ñaûm baûo cho söï sinh toàn vaø phaùt trieån, toå tieân loaøi ngöôøi Söï huûy dieät taøi nguyeân trong ñoù coù söï huûy dieät veà ñoäng vaät, ñaõ taùc ñoäng vaøo töï nhieân, laøm cho heä sinh thaùi moâi tröôøng töï chim, thuù ñaõ laøm giaûm söï ña daïng sinh hoïc vaø ñoàng nghóa vôùi nhieân (natural environmental ecosystem) daàn daàn bieán ñoåi. vieäc gaây ra luït loäi, thay ñoåi moâi tröôøng khí haäu... ÔÛ thôøi kyø tieàn söû, con ngöôøi tuy coù söû taøi nguyeân vaø ñaõ taùc ñoäng vaøo moät soá heä sinh thaùi moâi tröôøng töï nhieân, nhöng Ngoaøi ra, quaù trình coâng nghieäp hoùa coøn ñi ñoâi vôùi quaù do soá löôïng ngöôøi coøn ít, nhu caàu khoâng cao, möùc ñoä taùc ñoäng trình ñoâ thò hoùa vaø nhö theá taøi nguyeân vaø moâi tröôøng coøn bò khoâng ñaùng keå, hôn nöûa trong thôøi gian naøy khaû naêng phuïc khai thaùc vaø taùc ñoäng maõnh lieät hôn. hoài cuûa moâi tröôøng sinh thaùi töï nhieân coøn raát cao neân heä Chöông IV sinh thaùi moâi tröôøng luùc naøy vaãn phaùt trieån, chöa coù bieåu 1. Heä sinh thaùi moâi tröôøng (Environmantal ecosystem) laø gì? hieän suy thoaùi gì. 2. Toå chöùc - keát caáu - hoaït ñoäng cuûa heä sinh thaùi moâi Töø sau nhöõng dieãn bieán tieán hoùa cuûa con ngöôøi, nhö laø söï tröôøng? xuaát hieän cuûa ngöôøi Homo-sapiens (caùch ñaây chöøng 40 nghìn 3. Söï phaùt trieån vaø tieán hoaù cuûa heä sinh thaùi moâi tröôøng? naêm), cuøng vôùi vieäc phaùt hieän ra löûa, cuoäc caùch maïng kyõ thuaät 4. Theá naøo laø caân baèng sinh thaùi? Coù theå phaân caân baèng ñaàu tieân töø saên baén haùi löôïm chuyeån sang troàng troït, chaên sinh thaùi nhö theá naøo? nuoâi vaø cuõng chính töø ñoù heä sinh thaùi noâng nghieäp ra ñôøi, ñöa 5. Caân baèng sinh thaùi ñoäng töï nhieân laø gì? Ví duï minh hoïa? neàn vaên minh loaøi ngöôøi ñeán ngaøy nay, thì söï phaù röøng ñeå 6. Caân baèng sinh thaùi ñoäng nhaân taïo laø gì? Ví duï minh hoïa? troàng troït vaø phaù huûy moâi tröôøng taøi nguyeân dieãn ra ngaøy 7. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán caân baèng sinh thaùi? Theo anh caøng maõnh lieät. Con ngöôøi voán sinh ra ôû röøng nhieät ñôùi, thích (chò), yeáu toá naøo quan troïng nhaát? Phaân tích nhaän ñònh khí haäu oân hoøa, nhöng nhôø caùc thaønh töïu vaên hoùa vaø khoa ñoù? hoïc kyõ thuaät, coù löûa, hoï daàn daàn chinh phuïc thieân nhieân, tieán 8. Caùc taùc ñoäng cuûa con ngöôøi aûnh höôûng ñeán söï caân baèng leân caùc vuøng coù vó ñoä cao, laïnh, sinh soâi naûy nôû ôû ñoù. cuûa heä sinh thaùi? Ñeán thôøi ñaïi tieàn coâng nghieäp vaø coâng nghieäp hoùa, vôùi 9. Anh (chò) hieåu theá naøo laø heä sinh thaùi moâi tröôøng töï söï ra ñôøi cuûa maùy hôi nöôùc do nhaø vaät lí hoïc ngöôøi Phaùp nhieân? Ví duï minh hoaï? Denis Pabin (1647 – 1714) phaùt minh, vaø nhaát laø cuoäc caùch maïng laàn thöù hai ôû Anh vaøo cuoái theá kyû 18 sang ñaàu theá kyû 71 72
  12. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi Trung theá kæ, röøng chaâu AÂu laø taøi saûn cuûa vua quan vaø 10. Anh (chò) hieåu theá naøo laø heä sinh thaùi moâi tröôøng nhaân nhaø thôø. ÔÛ Phaùp, caùc ñôït taán coâng vaøo röøng vôùi quy moâ lôùn taïo? Ví duï minh hoïa? nhaát ñaõ töøng xaûy ra vaøo theáá kyû XI, XII vaø keùo daøi sang ñeán theá kæ XIII. Töø theá kæ XVI trôû ñi, chaâu AÂu ñaõ baét ñaàu gia taêng caùc Chöông 5 nhu caàu veà goã. Vì vaäy, ngay luùc ñoù caùc taøi nguyeân khai thaùc ñöôïc töø röøng cuõng ñaõ ñöôïc ñöa vaøo thöông maïi hoùa. SINH THAÙI RÖØNG Ngaønh coâng nghieäp giaáy ra ñôøi vaø phaùt trieån ñaõ tieâu VAØ ÑA DAÏNG SINH HOÏC thuï moät khoái löôïng goã ñaùng keå. Naêm 1950,toaøn theá giôùi môùi chæ saûn xuaát ñöôïc 1 trieäu taán giaáy, vaäy maø ñeán naêm 1990 ngaønh saûn xuaát giaáy cuûa theá giôùi ñaõ taêng saûn löôïng leân tôùi 80 trieäu taán. Hieän nay, 12 nöôùc chaâu AÂu chæ coøn laïi 55 trieäu ha röøng, trong ñoù, chæ coù 1/4 dieän tích treân laø röøng coù theå khai 5.1 SINH THAÙI RÖØNG thaùc ñöôïc. ÔÛ Trung Caän Ñoâng, tröôùc ñaây coù röøng Baéc Phi vaø Trong suoát quaù trình lòch söû treân moät trieäu naêm, caùc röøng treân caùc nöôùc thuoäc luïc ñòa AÁn Ñoä thì nay cuõng ñaõ bò hoaït ñoäng soáng cuûa con ngöôøi chuû yeáu chæ laø haùi löôïm vaø saên taøn phaù naëng neà, nhieàu khu vöïc ñaõ trôû thaønh baùn sa maïc vaø baét. Do vaäy, taøi nguyeân röøng khoâng chòu söùc eùp nghieâm troïng sa maïc vónh vieãn. döôùi taùc ñoâïng cuûa con ngöôøi. Ñeán khi neàn noâng nghieäp ÔÛ Vieãn Ñoâng, thì Trung Quoác laø nöôùc coù dieän tích röøng nguyeân thuûy ra ñôøi, con ngöôøi baét ñaàu khai thaùc röøng ñeå laáy bò huûy hoaïi gheâ gôùm nhaát töø tröôùc ñeán nay, ñaõ ñeå laïi haäu quaû ñaát troàng troït, theá nhöng, chæ vaøo khoaûng thieân nieân kæ thöù 9 nghieâm troïng: xoùi moøn ñaát ñai döõ doäi, quaù trình hoang hoùa tröôùc coâng nguyeân trôû laïi ñaây thì ôû chaâu AÂu röøng môùi thöïc söï ñaát ñai xuaát hieän vaø phaùt trieån, thuûy tai leân tôùi möùc baùo ñoäng bò con ngöôøi khai phaù moät caùch maõnh lieät. Moái ñe doïa leân taøi khaån caáp… nguyeân röøng vaø moâi tröôøng cuûa theá giôùi baét ñaàu töø ñoù, dieãn ÔÛ Baéc Myõ, tröôùc ñaây taøi nguyeân röøng töôûng chöøng nhö bieán veà röøng theá giôùi toàn taïi song song vôùi nhöõng moác lòch söû voâ taän, goã khai thaùc ñöôïc ñem baùn sang taän chaâu AÂu. Vaäy quan troïng: maø, ñeán theá kæ 19 toác ñoä khai thaùc röøng ñaõ ñeán möùc baùo Taäp quaùn du canh du cö ra ñôøi vaø vaãn coøn toàn taïi cho ñoäng. Chæ trong voøng hai theá kyû, nöôùc Myõ ñaõ maát moät dieän ñeán nay ôû moät soá nôi treân theá giôùi. tích röøng roäng baèng caû chaâu AÙ maát trong 2.000 naêm. 73 74
  13. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi Nhö vaäy, haøng traêm trieäu ha röøng aåm nhieät ñôùi thöôøng Chaúng haïn ôû caùc vuøng gaàn xích ñaïo nhö Malaysia, Indonesia, xanh vaø ruïng laù ñaõ bò huûy hoaïi hoaøn toaøn, ñaát ñai bò xoùi moøn New Guinea, Vieät Nam… röøng raát phong phuù vaø coù thaân caây nghieâm troïng vaø thöôøng xuyeân coù nhieàu thieân tai hôn. Vieäc to vaø cao, caøng ñi veà phía hai cöïc thì tính phong phuù ñoù caøng taøn phaù khu röøng aåm nhieät ñôùi roäng 463 trieäu ha naèm ôû vuøng giaûm vaø kích thöôùc vaø chieàu cao cuûa caây giaûm; thaäm chí ôû Amazone cuûa Nam Myõ thì thaät söï laø moät ñoøn phaûn coâng leân nhöõng nôi baêng giaù thì khoâng coù boùng daùng cuûa moät caây röøng sinh thaùi vaø moâi tröôøng. Baét ñaàu töø theá kyû 19,khi thöïc daân naøo caû. chaâu AÂu ñeán Brazil cho ñeán nay thì hoï ñaõ phaù huûy maát 45% Do ñoù, caàn chuù yù raèng: Theo quy luaät ñòa ñôùi thì töø xích dieän tích khu röøng naøy. Vieâïc khai phaù khu röøng Amazone ñeå ñaïo veà hai cöïc do nhieät ñoä khoâng khí giaûm daàn, neân kích laøm ñöôøng xa loä xuyeân vuøng laø khuùc daïo ñaàu cho caùc hoaït thöôùc caây, laù caây, chuûng loaïi, caáu truùc… ñeàu giaûm theo. Tuy ñoäng tieáp theo ñeå taán coâng vaøo caùc caùnh röøng doïc hai beân xa nhieân, theo quy luaät phi ñòa ñôùi thì söï giaûm kích thöôùc, loä naøy. Khu vöïc gaàn moät con soâng thuoäc nhaùnh cuûa soâng chuûng loaïi, caáu truùc… laïi tuøy theo ñoä cao; vì caøng leân cao, Amazone, ñaát sau khi troàng troït ñaõ trôû neân khoâ caèn vaø bieán nhieät ñoä khoâng khí caøng giaûm xuoáng. thaønh vuøng sa maïc roäng lôùn. Ngoaøi ra, caùc hoaït ñoäng chaên b. Löôïng möa thaû gia suùc cuõng goùp phaàn khoâng nhoû vaøo vieäc ñaåy maïnh toác Löôïng möa coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán soá loaøi vaø söï phaân ñoä suy giaûm taøi nguyeân röøng vaø ña daïng sinh hoïc. vuøng ñoäng - thöïc vaät. Chaúng haïn nhö ôû vuøng Amazone do löôïng 5.1.1 Ñieàu kieän hình thaønh vaø phaùt trieån röøng möa raát cao neân thaûm thöïc vaät ôû ñaây chieám tôùi 87% toång dieän tích töï nhieân vaø ñöôïc goïi laø “laù phoåi xanh cuûa haønh tinh”. 5.1.1.1 Yeáu toá khí haäu Khí haäu giöõ vai troø quan troïng haøng ñaàu quyeát ñònh ñeán ÔÛ Vieät Nam, do aûnh höôûng cuûa heä thoáng gioù vaø caùc söï phaân boá caùc kieåu sinh thaùi röøng chuû yeáu. höôùng nuùi neân ñaõ taïo ra caùc söï truøng khôùp hoaëc sai leäch giöõa muøa möa vaø muøa nhieät, taïo ra caùc vuøng röøng sinh tröôûng vaø a. Cheá ñoä nhieät phaùt trieån khaùc nhau. Ví duï nhö: röøng möa nhieät ñôùi Nhö ñaõ ñeà caäp, nhieät ñoä laø nhaân toá raát quan troïng ñoái (Tropical rain forest), röøng khoâ nhieät ñôùi (Tropical dry forest). vôùi söï sinh tröôûng, phaùt trieån vaø phaân boá cuûa röøng. Noù laø yeáu Tuy nhieân, do söï xen keõ giöõa trung taâm möa lôùn vaø trung taâm toá giôùi haïn leân söï baønh tröôùng cuûa röøng treân töøng laõnh thoå möa nhoû neân khoâng theå laáy löôïng möa laøm ñôn vò ñaëc tröng khaùc nhau. cho caùc kieåu sinh thaùi röøng. Haàu heát thöïc vaät phaùt trieån toát trong khoaûng nhieät ñoä Ngoaøi ra, löôïng möa keát hôïp vôùi nhieät ñoä cuõng taïo ra söï trung bình thaùng laïnh nhaát khoâng döôùi 200C, bieân ñoä nhieät ña daïng veà chuûng loaøi ñoäng - thöïc vaät, cuõng nhö naêng suaát theo muøa cheânh leäch nhau khoâng quaù 50C. Chieàu cao caây vaø sinh khoái cuûa khu röøng. kích thöôùc caây giaûm khi nhieät ñoä thaáp vaø bieân ñoä nhieät cao. 75 76
  14. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi c. AÙnh saùng maët trôøi o Nhoùm kieåu ñòa hình ñoàng baèng: loaïi naøy coù cao ñoä thaáp nhaát. Do ñieàu kieän khí haäu thuaän lôïi, ñaát ñai maøu môõ, AÙnh saùng maët trôøi laø moät trong nhöõng yeáu toá khoâng theå vaø caùc cheá ñoä thuûy vaên raát öu ñaõi ñoái vôùi söï sinh tröôûng vaø thieáu ñöôïc ñoái vôùi söï sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa caây röøng, phaùt trieån cuûa röøng. Do vaäy, nhoùm kieåu ñòa hình naøy raát öu noù laø moät boä phaän caáu thaønh neân söï quang hôïp cuûa caây: ñaõi cho caùc heä sinh thaùi röøng. 6CO2 + 6H2O C6H12O6 + 6O2 5.1.1.3 Ñaát ñai, thoå nhöôõng Dieäp luïc Treân baûng phaân loaïi ñaát theá giôùi, ta thaáy coù raát nhieàu AÙnh saùng loaïi ñaát; tuøy thuoäc vaøo töøng mieàn khí haäu khaùc nhau seõ coù AÙnh saùng maët trôøi ôû vuøng nhieät ñôùi raát phong phuù neân nhöõng loaïi ñaát khaùc nhau. ñaõ taïo ra loaïi röøng nhieàu taàng vaø coù khaû naêng taïo ra sinh a. Mieàn oân ñôùi coù caùc loaïi ñaát chuû yeáu sau khoái lôùn. - Ñaát potzon: loaïi ñaát naøy laø moät trong nhöõng loaïi ñaát 5.1.1.2 Ñòa hình xaáu nhaát trong caùc loaïi ñaát. Thöïc vaät soáng treân vuøng ñaát naøy Ñöùng veà maët ñòa - thöïc vaät thì moät soá kieåu ñòa hình chuû yeáu laø caùc caây laù nhoïn (thoâng, tuøng, baïch döông, caây buïi, chính coù quan heä maät thieát tôùi tính ña daïng vaø phong phuù caây thaân coû…). Nhìn chung, ñaát potzon khoâng phuø hôïp cho söï cuûa röøng: phaùt trieån cuûa thöïc vaät. o Nhoùm kieåu ñòa hình ñoài nuùi: chieám dieän tích ñaùng - Ñaát ñen oân ñôùi: Ñaây laø loaïi ñaát coù ñoä maøu môõ cao (coù keå vaø coù vai troø khaù quyeát ñònh leân söï phaân boá taøi nguyeân theå ñöôïc xeáp vaøo baäc nhaát treân theá giôùi). ÔÛ caùc vuøng ñaát ñen röøng vaø heä ñoäng - thöïc vaät. oân ñôùi, ta coù theå thaáy caùc daïng röøng caây laù to, nhieàu nhaát laø o Nhoùm kieåu ñòa hình cao - sôn nguyeân: nhoùm naøy röøng soài vaø röøng baïch döông. coù ñaëc tröng laø phaân boá thaûm phuû ôû möùc trung bình. - Ñaát maën oân ñôùi: coù ba daïng ñaát maën oân ñôùi ñoù laø ñaát o Nhoùm kieåu ñòa hình nuùi ñaù voâi: nhoùm naøy coù moät salonsat, ñaát solonet vaø ñaát solot. Caùc loaïi ñaát thuoäc ñaát maën ñaëc tröng laø ngheøo naøn veà ñoäng - thöïc vaät. oân ñôùi raát ngheøo dinh döôõng, khoâng phuø hôïp cho söï sinh o Nhoùm kieåu ñòa hình truõng giöõa ñoài nuùi: nhoùm tröôûng vaø phaùt trieån cuûa caây röøng. naøy thöôøng xuaát hieän ôû giöõa caùc daõy nuùi vaø coù caùc daïng khaùc b. Ñaát mieàn caän nhieät ñôùi aåm nhau nhö: loøng chaûo, boàn ñòa, maùng truõng … Tuy vaäy, ñaây laø Chuû yeáu laø ñaát ñoû vaø ñaát vaøng, coù ñoä phì trung bình, vuøng nhaän ñöôïc löôïng möa ít nhaát. Do ñoù, thöïc vaät ôû ñaây ngheøo veà caùc nguyeân toá dinh döôõng vaø phaàn lôùn chuùng phaân cuõng raát ngheøo naøn. boá doïc theo caùc söôøn nuùi. Do ñoù, khi xeùt treân bình dieän quaûn 77 78
  15. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi lí röøng theá giôùi, ñeå baûo veä loaïi ñaát naøy khoâng bò xuoáng caáp tranh luaän. ÔÛ ñaây, chuùng toâi chæ nhaéc ñeán nhaèm chöùng thöïc neân traùnh khai hoang röøng doïc söôøn nuùi vaø tìm caùch gia taêng cho vaán ñeà coù söï can thieäp coù yù thöùc vaø voâ yù thöùc cuûa con ñoä che phuû (Coverland) ôû nhöõng vuøng söôøn naøy. ngöôøi vaøo taøi nguyeân röøng, töø ñoù, caùc yeáu toá sinh thaùi vaø söï phaân boá cuûa röøng nhaát ñònh phaûi bò thay ñoåi. c. Ñaát mieàn nhieät ñôùi 5.1.2 Söï phaân boá cuûa röøng Coù ba daïng ñaát mieàn nhieät ñôùi ñoù laø: 5.1.2.1 Treân theá giôùi - Ñaát ñoû thaãm Röøng phaân boá khoâng ñeàu treân caùc chaâu luïc veà dieän tích - Ñaát naâu ñoû cuõng nhö veà chuûng loaïi. Toång coäng coù khoaûng 27% dieän tích - Ñaát ñen nhieät ñôùi. beà maët luïc ñòa ñöôïc che phuû bôûi röøng thì dieän tích phaân boá taäp trung ôû mieàn oân ñôùi cuõng nhö ôû mieàn Khí haäu laïnh laø 1,2 ÔÛ ñaây, löôïng möa haøng naêm töø trung bình ñeán cao cho tæ ha (chieám 33% toång dieän tích röøng), coøn laïi 2,557 tæ ha neân raát thích hôïp cho söï phaùt trieån cuûa thöïc vaät. (67%) röøng raäm phaân boá ôû mieàn xích ñaïo vaø mieàn nhieät ñôùi. Toùm laïi, ñaát ñai khoâng nhöõng coù vai troø quan troïng Tuøy theo töøng khu vöïc, töøng loaïi khí haäu, ñòa hình, ñaát trong vieäc taïo ra laäp ñòa laâm nghieäp, con ngöôøi, thöïc vaät, ñai… khaùc nhau maø coù caùc loaïi röøng khaùc nhau: ñoäng vaät vaø vi sinh vaät maø coøn coù vai troø voâ cuøng to lôùn trong vieäc duy trì taøi nguyeân röøng vaø duy trì söï ña daïng sinh - Vuøng Baéc cöïc: do khí haäu laïnh, caùc caây goã lôùn khoâng hoïc. phaùt trieån ñöôïc maø chuû yeáu laø heä sinh vaät ñaøi nguyeân (coû boâng, reâu, ñòa y…); ñöôïc goïi laø “ñaïi quaàn xaõ” (Tundra Biome). ÔÛ Vieät Nam, do coù söï phaân dò veà caùc ñieàu kieän hình - Vuøng oân ñôùi: hình thaønh caùc loaïi caây laù kim (chuû yeáu thaønh vaø phaùt trieån ñaát, cuøng vôùi muïc ñích phaân chia ñòa giôùi ôû Baéc Myõ, Baéc AÂu, vaø Baéc AÙ) vaø caây ruïng laù vaøo muøa ñoâng laâm nghieäp, neân theo baûn ñoà thoå nhöôõng Vieät Nam cuûa Boä (Ñoâng Baéc Myõ, chaâu AÂu, cuoái Nam Myõ, Trung Quoác, Nhaät Noâng nghieäp cuõ thì nöôùc ta coù ñeán 12 nhoùm ñaát chính, trong Baûn, UÙc…). ñoù, nhoùm ñaát ñoû vaøng (Feralite) chieám ñeán 50% toång dieän tích; 11 nhoùm coøn laïi thì coù hai nhoùm ñaát muøn vaøng ñoû vaø ba - Vuøng khí haäu khoâ noùng: thöôøng thaáy coù söï phaân boá nhoùm ñaát phuø sa, moãi nhoùm chieám khoaûng 9%, phaàn coøn laïi cuûa caùc caây buïi ngheøo kieåu savan (chuû yeáu ôû chaâu Phi). laø caùc loaïi ñaát khaùc. - Vuøng nhieät ñôùi vaø caän nhieät ñôùi: chuû yeáu laø caùc loaïi röøng thöôøng xanh, röøng möa nhieät ñôùi (löu vöïc soâng Ngoaøi ra, khi nghieân cöùu veà röøng, thì hai yeáu toá khoâng Amazone, AÁn Ñoä, Ñoâng Nam AÙ…). theå boû qua ñoù laø khu heä ñoäng thöïc vaät vaø yeáu toá con ngöôøi. Rieâng yeáu toá con ngöôøi thì coù raát nhieàu vaán ñeà coøn phaûi 79 80
  16. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi Ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån, do nhu caàu ñeå phaùt Löôïng röøng maát maùt nhö treân coù lieân quan maät thieát trieån kinh teá neân vieäc khai thaùc taøi nguyeân (chuû yeáu laø taøi vôùi nhu caàu veà goã treân toaøn theá giôùi. Hieän nay, trung bình nguyeân röøng) xaûy ra raát maïnh meõ, laøm cho möùc ñoä suy thoaùi moãi naêm röøng giaø treân toaøn theá giôùi bò phaù huûy khoaûng 1-2%; moâi tröôøng raát lôùn. Hieän nay, möùc ñoä taøn phaù röøng maïnh trong luùc ñoù nhu caàu veà cuûi ñoát taêng leân tôùi 75%, rieâng chaâu nhaát rôi vaøo khu vöïc chaâu AÙ - Thaùi Bình Döông. Theo soá lieäu Phi thì hôn 90%. Nhö vaäy, röøng theá giôùi ñang bò taøn phaù raát cuûa FAO, 1991 thì haøng naêm Theá giôùi ñaõ phaù huûy tôùi 17 trieäu khoác lieät. ha röøng so vôùi thaäp nieân 80 laø 11,3 trieäu ha. Trong ñoù, khu Baûng 5.2: Chæ soá maát röøng cuûa theá giôùi vöïc chaâu AÙ- Thaùi Bình Döông vôùi toång dieän tích röøng chæ coù Vuøng D. tích röøng nguyeân thuûy DT röøng bò maát/naêm 300 trieäu ha nhöng laïi coù möùc ñoä taøn phaù leân tôùi 3,7 trieäu (Tr. ha) (Tr. ha) ha/naêm. Ñoâng AÙ 326,0 7,0 Baûng 5.1: Chæ soá maát röøng töï nhieân cuûa moät soá nöôùc chaâu AÙ Taây AÙ 30,8 1,8 - Thaùi Bình Döông Ñoâng Phi 86,8 0,8 Röøng hieän taïi Röøng bò maát Döï baùo T. gian seõ Quoác gia Taây Phi 98,8 0,88 (ha) (ha/naêm) heát röøng (naêm) Indonesia 85.000.000 1.500.000 57 Nam Myõ 0,52 (tyû) 8,8 Philipine 10.000.000 100.000 14 Trung Myõ 59,2 1,0 Malaysia 5.307.000 525.000 12 (Nguoàn: JM. Barrett and Oth, 1986) Thailand 29.000.000 1.400.000 21 5.1.2.2 Röøng Vieät Nam Sri lanca 3.610.000 190.000 19 AÁn Ñoä 65.698.000 ÔÛ Vieät Nam, do chòu aûnh höôûng cuûa khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa, hôn nöõa dieän tích nöôùc ta traûi daøi treân nhieàu vó ñoä, Mieán Ñieän 10.995.000 141.700 78 thöïc vaät raát ña daïng vaø phong phuù. ÔÛ mieàn Baéc, coù muøa ñoâng Nepan 1.728.700 43.200 40 laïnh neân coù röøng caây laù cöùng thöôøng xanh hoï gieû, hoï heï; ôû Apganistan 1.983.000 39.700 50 mieàn Nam, ñieån hình laø röøng nöûa thöôøng xanh, öu theá vaãn laø Toång coäng 214.323.200 4.540.200 hoï sao daàu vaø hoï ñaäu, phaàn lôùn ruïng laù vaø ñaëc bieät coù röøng (Nguoàn: UN and ESCAP Review and Appraisal of Environment ruïng laù toaøn caây nhö baèng laêng; ôû vaøi khu vöïc coù möïc nöôùc situation in ESCAP region, 1982) ngaàm raát khaùc nhau trong muøa möa vaø muøa khoâ neân ñieån 81 82
  17. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi hình laø röøng kín nöûa thöôøng xanh, nhöng cuõng coù caû ba kieåu nöôùc ta coù khí haäu raát ñoäc ñaùo, haàu nhö khoâng so saùnh ñöôïc trong moät heä sinh thaùi röøng aåm nhieät ñôùi vuøng thaáp nhö vôùi baát kyø moät nôi naøo treân theá giôùi. tröôøng hôïp khu röøng caám Nam Caùt Tieân. ÔÛ nhöõng vuøng khoâ - Cheá ñoä nhieät: Vôùi cheá ñoä nhieät thaát thöôøng, nhaát laø ôû hôn thì heä sinh thaùi röøng khoâ nhieät ñôùi chieám öu theá, coù caùc mieàn Baéc cuûa Vieät Nam. Gioù muøa Ñoâng Baéc khoâng nhöõng hoï sao daàu moïc xen keõ vôùi hoï ñaäu; röøng trô caønh trong muøa ñem laïi cho mieàn Baéc moät muøa ñoâng laïnh (nhieät ñoä bình khoâ goïi laø “röøng khoäp” vaø caây goã moïc thöa daàn cho ñeán khi quaân thaùng laø 200C) maø coøn ñaåy luøi thaùng noùng nhaát xuoáng thaønh röøng thöa vaø traûng coû laãn caây to. cuoái muøa heø (thaùng 7 hoaëc thaùng 8) haï thaáp ñai nhieät xuoáng ÔÛ treân nuùi cao thì coù thoâng hai laù, ba laù taäp trung döôùi möùc bình thöôøng 300-400 m. Ngoaøi ra, nhöõng ñieàu kieän khoaûng treân 200.000 ha ôû Ñaø Laït, tænh Laâm Ñoàng; ôû giöõa khaùc nhö: ñoä cao so vôùi möïc nöôùc bieån, khoaûng caùch so vôùi bôø vuøng giao ñieåm laø röøng hoãn hôïp giöõa thoâng hai laù vaø hoï sao bieån, daïng ñòa hình, ñaëc ñieåm beà maët… vôùi nhöõng keát quaû daàu; ôû ven bieån Ñoâng Quaûng Ninh vaø ven ñoàng baèng soâng treân ñaõ taïo ra treân toaøn laõnh thoå Vieät Nam coù hai mieàn Cöûu Long xuaát hieän loaïi röøng ñaëc bieät ñoù laø “röøng ngaäp maën” nhieät khaùc nhau vôùi caùc ñaëc tröng cuï theå nhö sau: vôùi moät soá loaøi chieám öu theá nhö maém, ñöôùc, baàn, suùù, veït, Nhieät ñoä trung Thaùng laïnh nhaát Bieân ñoä nhieät Khu vöïc chaø laø, oâroâ… Treân ñaát chua pheøn thì coù röøng traøm ngaäp uùng bình naêm (0C) trung bình (0C) naêm (0C) trong muøa luõ; treân ñaát seùt vaø ñaát than buøn coù röøng laày hoãn Phía baéc vó tuyeán 160B 20-24 15-19 ≥9 hôïp, röøng traøm than buøn pheøn tieàm taøng U Minh Thöôïng vaø 0 Phía nam vó tuyeán 16 B ≥ 25 ≤ 20 ≤9 U Minh Haï; ôû vuøng Phan Rang- Phan Thieát do ñieàu kieän khoâ haïn, löôïng möa khoâng quaù 800 mm, laïi taäp trung trong voøng - Hoaøn löu khí quyeån: Coù theå noùi, hoaøn löu gioù muøa 2-3 thaùng, neân ñaõ hình thaønh röøng laù vôùi traûng coû thaáp vaø laán aùt vaø coù khaû naêng thay theá cho hoaøn löu tín phong. Trong truoâng buïi gai, ñoù laø moät kieåu baùn sa maïc; ôû Bình Döông, moät soá nôi thì hoaøn löu gioù muøa vaãn coù söï tham gia cuûa hoaøn Bình Phöôùc vaø Taây Ninh coù haøng traêm ngaøn ha röøng tre loà oâ, löu tín phong ñaõ taïo ra moät cheá ñoä gioù cuûa Vieät Nam vöøa tre coùi, neân ñöôïc goïi laø “bieån tre”. tuaân thuû quy luaät hoaøn löu khí quyeån cuûa traùi ñaát, vöøa xoùa ñi a. Veà khí haäu nhöõng tính chaát coù yù nghóa ñòa ñôùi. Vieät Nam naèm ôû vò trí khaù ñaëc bieät trong khu vöïc chaâu - Cheá ñoä möa: Cheá ñoä möa ôû Vieät Nam chuû yeáu phuï AÙ gioù muøa, ôû phía Ñoâng Nam rìa cuoái cuûa moät luïc ñòa lôùn thuoäc vaøo caùc heä thoáng gioù vaø höôùng nuùi: gioù Taây Nam gaây nhaát theá giôùi, traûi daøi theo phöông kinh tuyeán, coù hai maët möa lôùn ôû Nam Boä vaø Taây Nguyeân vaøo caùc thaùng 5, 6, 7, 8, 9, tieáp giaùp vôùi ñaïi döông. Nhöõng ñieàu kieän treân ñaõ laøm cho 10; gioù muøa Ñoâng Nam gaây möa lôùn ôû Baéc Boä vaø Thanh Hoùa 83 84
  18. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi cuõng ôû caùc thaùng nhö treân; coøn gioù muøa Ñoâng Baéc keát hôïp vôùi söï phaân hoùa veà ñaát vaø phaân loaïi söû duïng ñaát. Tuøy theo töøng höôùng Taây Baéc - Ñoâng Nam cuûa daõy Tröôøng Sôn gaây möa lôùn loaïi ñaát maø seõ coù söï phaân boá thaûm thöïc vaät khaùc nhau treân ôû Trung Boä vaøo caùc thaùng 9, 10 11, 12, vaø thaùng 1. Söï truøng toaøn laõnh thoå. khôùp hoaëc sai leäch veà cheá ñoä nhieät vaø höôùng gioù nhö treân ñaõ Trong ñieàu kieän bình thöôøng, taïi nhöõng vuøng thaáp vaø gaây aûnh höôûng khoâng nhoû ñeán söï taêng tröôûng vaø phaùt trieån nhöõng vuøng coù cao ñoä trung bình, döôùi aûnh höôûng cuûa khí haäu cuûa röøng Vieät Nam. noùng, coù muøa khoâ, muøa möa xen keõ nhau thì quaù trình ñòa Ngoaøi ra, söï dò bieät veà löôïng möa, cheá ñoä nhieät vaø ñoä ñôùi laøm phaùt sinh thoå nhöôõng laø quaù trình laterite vaø loaïi ñaát cao giöõa caùc vuøng cuõng coù aûnh höôûng ñaùng keå khoâng nhöõng ñieån hình laø ñaát ñoû vaøng ferralite coù khaû naêng taïo thaønh “keát leân beà maët phaân boá cuûa thaûm thöïc vaät maø coøn leân söï sinh von” hay taûng “ñaù ong” chaët. Quaù trình naøy taát yeáu seõ laøm tröôûng, phaùt trieån cuûa röøng vaø caû söï ña daïng sinh hoïc. giaûm khaû naêng tieâu nöôùc noäi boä, gia taêng söï xoùi moøn vaø ngheøo hoùa ñaát ñai. b. Ñòa hình d. Moái quan heä giöõa moâi tröôøng sinh thaùi vaø röøng Vieät Nam coù caùc nhoùm kieåu ñòa hình coù quan heä maät ôû Vieät Nam thieát tôùi söï phaân boá cuûa röøng: Röøng vaø heä thöïc vaät Vieät Nam coù nhöõng ñaëc tröng sau: Nhöõng nôi coù ñòa hình cao, ñoùn gioù, thuaän lôïi thì möa nhieàu (Sapa: 2.833 mm/naêm, Hueá: 2.867 mm/naêm, Baûo Loäc: Ña daïng vaø phong phuù: Coù raát nhieàu gioáng loaøi 2.542mm/naêm…). (25.779 loaøi trong toång soá 1.064 hoï) vaø coù tôùi khoaûng 16 kieåu röøng. Nhöõng nôi khuaát gioù, chaân nuùi thì möa ít (Yeân Chaâu: 1.277 mm/naêm, Soâng Maõ: 1.185 mm/naêm, Cheo Reo: 1.248 Röøng thöôøng xanh chieám chuû yeáu trong toång dieän tích mm/naêm…). röøng, maëc duø coù xuaát hieän moät soá caây ruïng laù vaø röøng ruïng laù nhöng tæ leä caây thöôøng xanh vaø röøng thöôøng xanh vaãn chieám Vôùi nhöõng ñaëc tröng naøy ñaõ laøm cho röøng Vieät Nam öu theá. phaân boá moät caùch raõi raùc ôû moät soá nôi, khoâng taäp trung ôû baát kyø moät ñòa baøn naøo vôùi quy moâ lôùn ñöôïc. Coù moät soá loaøi phaân boá roõ reät theo töøng ñòa phöông, chaúng haïn nhö: ñinh, lim, seán, taùu, phaân boá ôû mieàn Baéc; caåm c. Thoå nhöôõng lai, giaùng höông, guï maät, daàu song naøng… phaân boá ôû mieàn Nöôùc ta laø moät nöôùc noâng nghieäp nhieät ñôùi, chòu taùc Nam. ñoäng toång hôïp töø caùc yeáu toá ñòa ñôùi (theo ñai ngang vaø theo Baûng 5.3: Thoáng keâ veà tæ leä che phuû röøng cuûa nöôùc ta (%) vó ñoä) vaø phi ñòa ñôùi (theo ven bieån vaø theo ñai cao) taïo neân 85 86
  19. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi vaøo heä sinh thaùi röøng ñeå laáy ñaát canh taùc noâng nghieäp, xaây Tæ leä che phuû caû nöôùc 28 Baéc Trung Boä 35 döïng ñoâ thò, nhaø cöûa, laøng xoùm, môû roäng giao thoâng… vaø cho Taây Baéc 14 Duyeân haûi Trung Boä 35 caùc muïc ñích khaùc. Trung taâm 24 Taây Nguyeân 57 Bieán ñoäng veà dieän tích röøng trong caû nöôùc: Ñoâng Baéc 20 Ñoâng Nam Boä 21 Theo caùc soá lieäu töø naêm 1991-1995 thì söï bieán ñoäng veà Ñoàng baèng Baéc Boä 4 Ñ. baèng soâng Cöûu Long 5 dieän tích ñaát röøng trong caû nöôùc chæ tính töø naêm 1976 ñeán (Nguoàn: Vieän Ñieàu tra Quy hoaïch röøng, 1995) naêm 1995 nhö sau: Baûng 5.4: Baûng thoáng keâ ña daïng sinh hoïc cuûa heä thöïc vaät ôû Baûng 5.6: Bieán ñoäng hai kieåu röøng chính ôû Vieät Nam (1000ha) Vieät Nam Naêm 1976 1980 1985 1990 1995 Teân caùc nhoùm phaân loaïi Hoï Chi Loaøi Loaïi röøng a. Moät laù maàm 41 381 1544 Ñaát coù röøng 11.169,3 10.608,3 9.891,9 9.715,6 9.302,2 b. Hai laù maàm 198 1346 4822 - Röøng töï nhieân 11.076,7 10.186,0 9.308,3 8.430,7 8.252,5 1. Thöïc vaät haït kín 239 1727 6366 - Röøng troàng 92,6 422,3 583,6 744,9 1.047,7 2. Thöïc vaät haït traàn 8 18 39 (Nguoàn: Vieän Ñieàu tra Quy hoaïch röøng, 1995) A. Thöïc vaät coù haït 247 1745 6405 Vaøo naêm 1943, tæ leä che phuû röøng laø 43,2%; naêm 1976 laø B. Quyeát thöïc vaät 42 105 599 33,7%; naêm 1990 xuoáng coøn 27,7% vaø ñeán naêm 1995 coù taêng Thöïc vaät caáp cao 289 1850 7004 chuùt ít (28,2%). Neáu tính veà dieän tích röøng trung bình/ngöôøi Thaønh phaàn ñaëc höõu 0 64 2804 thì töø 1976-1995 luoân luoân giaûm: töø 0,23 ha/ngöôøi ôû naêm 1976 Tæ leä % 0% 3% 27,7% xuoáng 0,16 ha/ngöôøi vaøo naêm 1985, roài 0,1469 ha/ngöôøi vaøo (Nguoàn: Gangepain F., 1944) naêm 1990 vaø 0,13 ha/ngöôøi vaøo naêm 1995. Do ñoàng baèng Baéc Boä vaø ñoàng baèng soâng Cöûu Long coù Roõ raøng, dieän tích röøng töï nhieân cuûa nöôùc ta töø naêm daân soá ñoâng, cho neân, nhöõng vuøng naøy maëc duø hoäi ñuû caùc 1976 - 1990 giaûm maïnh, song trong giai ñoaïn 1990 - 1995 coù ñieàu kieän veà moâi tröôøng töï nhieân ñeå coù moät söï ña daïng vaø xu theá oån ñònh vaø taêng leân nhöng khoâng ñaùng keå (chæ khoaûng phong phuù veà thaûm phuû thöïc vaät nhöng trong thöïc teá hieän 25.000 ha/naêm). Tuy nhieân, dieän tích röøng tính theo ñaàu nay thaûm phuû ôû ñaây chæ coøn chieám moät tæ leä khoâng ñaùng keå. ngöôøi lieân tieáp giaûm suùt maïnh vì daân soá nöôùc ta gia taêng raát Ñieàu naøy ñöôïc giaûi thích laø do coù söï taùc ñoäng cuûa con ngöôøi nhanh. 87 88
  20. Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi Söï bieán ñoäng röøng ôû ñaây dieãn ra theo töøng vuøng vaø töøng Qua caùc nghieân cöùu veà taøi nguyeân röøng vaø moâi tröôøng, thôøi kyø, phaûn aùnh ñöôïc phaàn naøo söï bieán ñoåi veà kinh teá - xaõ chuùng toâi ruùt ra ñöôïc caùc nguyeân nhaân laøm bieán ñoäng veà taøi hoäi cuûa ñaát nöôùc trong thôøi gian qua. nguyeân röøng vaø caùc heä sinh thaùi röøng nhö sau: - Khai thaùc taøi nguyeân röøng nhaèm phuïc vuï cho caùc nhu Baûng 5.7: Soá lieäu röøng troàng theo vuøng vaø theo naêm (ñôn vò caàu kinh teá tính: 1000 ha) - Chuyeån muïc ñích söû duïng ñaát töø laâm nghieäp sang Naêm 1976 1980 1985 1990 1995 noâng nghieäp. Vuøng - Chuyeån ñaát röøng sang söû duïng cho caùc muïc ñích khaùc. Toaøn quoác 92,6 422,3 583,6 744,9 1049,7 - Chuyeån ñaát röøng thaønh ñaát hoang, ñaát troáng ñoài troïc. Taây Baéc 13,4 21,2 21,2 51,4 Trung taâm 103,7 99,8 82,7 139,5 - Phuïc hoài töï nhieân töø ñaát ñaõ khai thaùc, chaùy röøng, Ñoâng Baéc 88,6 114,6 104,3 139,9 nöông raãy cuõ… Baéc Khu Boán 133,4 145,2 161,4 227,8 - Troàng môùi röøng nhaèm muïc ñích nguyeân lieäu vaø caùc D. haûi Trung Boä 18,0 32,2 75,2 157,6 vaán ñeà veà moâi tröôøng. Taây Nguyeân 7,1 25,0 45,6 59,2 Ñoâng Nam Boä 20,8 30,8 73,6 79,4 5.1.3 Quan heä röøng - moâi tröôøng Ñ. baèng Baéc Boä 13,8 15,1 19,0 30,7 5.1.3.1 Khaùi quaùt veà röøng ÑB SCL 23,5 99,6 161,1 163,7 Nguyeân taéc II trong tuyeân boá cuûa hoäi nghò Lieân Hôïp (Nguoàn: FIPI, 1995) Quoác veà moâi tröôøng vaø con ngöôøi nhoùm hoïp taïi Stockholm töø Nhìn chung, röøng troàng ngaøy caøng phong phuù veà loaøi ngaøy 05-16/06/1972 ñaõ neâu yù kieán nhö sau: “Taøi nguyeân thieân caây (trong ñoù, loaøi caây baûn ñòa ñaõ gia taêng ñaùng keå trong thôøi nhieân cuûa traùi ñaát bao goàm khoâng khí, thöïc vaät, ñoäng vaät vaø gian gaàn ñaây), ña daïng veà muïc ñích söû duïng vaø hieäu quaû söû ñaëc bieät laø heä sinh thaùi thieân nhieân ñieån hình phaûi ñöôïc baûo duïng. Nhöõng ích lôïi töø röøng troàng mang laïi ñaõ coù taùc duïng veä an toaøn vì quyeàn lôïi cuûa caùc theá heä hoâm nay vaø töông lai thoâi thuùc caùc nhaø laâm nghieäp chuù yù hôn vaøo coâng taùc troàng thoâng qua coâng taùc quy hoaïch vaø quaûn lí thích hôïp”. röøng, phuïc hoài nguoàn taøi nguyeân röøng. Vì vaäy, röøng troàng Coù theå noùi, taøi nguyeân thieân nhieân raát coù giaù trò, laø ngaøy caøng gia taêng caû veà dieän tích laãn chaát löôïng. nguoàn vaät chaát ñeå con ngöôøi coù theå söû duïng chuùng phuïc vuï c. Nguyeân nhaân cuûa söï bieán ñoäng veà dieän tích röøng cho caùc lôïi ích cuûa chính baûn thaân. Röøng cuõng laø moät loaïi taøi 89 90
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2