Dư luận xã hội trong đời sống đô thị - Đỗ Long

Xã hội học số 3 - 1984<br /> <br /> <br /> DƯ LUẬN XÃ HỘI<br /> TRONG ĐỜI SỐNG ĐÔ THỊ<br /> <br /> ĐỖ LONG<br /> <br /> <br /> Dư luận bao giờ cũng là một tiếng nói của một số đông, của một cộng đồng dân cư. Do đó, dù là<br /> thầm thì, to nhỏ, dù là to tát, ầm ỹ, dư luận nào cũng có những âm vang và hậu quả của nó. Có dư luận<br /> của tập thể : gia đình, lớp học, tổ đội lao động sản xuất. Có dư luận của số đông ngẫu nhiên : tiếng xôn<br /> xao bàn cãi của một đám người tụ tập bên lề đường. Có dư luận của quần chúng : tiếng nói của một tập<br /> đoàn xã hội. Có dư luận của một chính đảng : ý kiến chính thức của một tổ chức. Có dư luận của cả<br /> một xã hội, của cả một dân tộc. Tất cả đều nằm trong phạm trù dư luận xã hội.<br /> Đằng sau mỗi dư luôm - cũng giống như tâm trạng - đều ẩn tàng một nhu cầu nào đó và đều chứa<br /> đựng một nguyện vọng nhất định. Cũng có thể là nhu cầu, nguyện vọng chính đáng mà chưa được<br /> nhận thức, chưa được giải quyết. Cũng có thể là nhu cầu nguyện vọng giả, không chính đáng. Dư luận<br /> cũng biểu hiện một sự phản ứng bằng lời trước những diễn biến của đời sống kinh tế, chính trị, trước<br /> những sự kiện khác thường xảy ra. Biểu hiện bề ngoài, phản ứng bên ngoài của dự luận trong nhiều<br /> trường hợp không thống nhất với tư tưởng sâu xa trong ý thức và tâm lý quần chúng. Dư luận nhiều<br /> khi chỉ là các cớ, các dịp để thể hiện nguyện vọng này, mong muốn nọ, để nói lên những gì không<br /> đồng tình bất mãn và ấm ức nào đó. Tiếng đồn đại, thổi phồng, tô vẽ về một hiện tượng tiêu cực xảy ra<br /> ở một người con gái của một tên địa chủ nọ không chỉ phản ánh một sự kiện có thực mà còn nói lên<br /> một điều gì bất bình của quần chúng với tên địa chủ đó.<br /> Dư luận cũng có thể dâng cao, cũng có thể nhấn chìm một cá nhân, một ý kiến, một quan điểm.<br /> Giống như những làn sóng, dư luận nối tiếp nhau đưa đẩy những con thuyền cập bến, nhưng cũng có<br /> thể phá tan những con thuyền thành những mảnh ván vỡ vụn. Nó có thể làm cho một cái gì đó vốn đẹp<br /> đẽ trở nên đẹp đẽ hơn, vốn hùng vĩ trở nên hùng vĩ hơn nhưng nó cũng có thể không những làm cho<br /> cái xấu trở nên xấu hơn, mà còn có khả năng biến cái đẹp thành cái xấu, biến cái mới thành cái cũ, biến<br /> cái tiên tiến thành cái lạc hậu. Dư luận có thể thay đổi được những quan niệm cổ truyền, những quy<br /> tắc, quy phạm từng được bao đời chấp nhận và phục tùng.<br /> Dư luận có thể điều hòa hành vi xà hội của những tầng lớp quần chúng đông đảo, có thể điều khiển<br /> được hành động của cả một đội quân, của cả một dân tộc. Dư luận được đưa ra một cách kịp thời, có<br /> khả năng dẫn đến một sức mạnh bất khả chiến thắng. Dư luận có khả năng thúc đẩy quần chúng hành<br /> đồng tích cực hoặc tiêu<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Xã hội học số 3 - 1984<br /> <br /> Dư luận xã hội.. 27<br /> <br /> <br /> cực, dựng xây hoặc phá vỡ. Nằm trong phạm trù của ý thức thường ngày, tính xúc cảm của dư luận và<br /> sắc thái tình cảm của nó tác động mạnh vào tâm lý con người. Có dư luận ở tầng bậc tâm lý, có dư luận<br /> ở tầng bậc đạo đức và có dư luận ở tầng bậc pháp lý. Tính chất duy lý của dư luận ỏ tầng bậc thuộc các<br /> lĩnh vực đạo đức và pháp lý biểu hiện hết sức rõ nét. Tính chất duy cảm của dư luận ở tầng bậc tâm lý<br /> cũng bộc lộ khá rõ rệt và có liên quan với rất nhiều mặt của đời sống thường ngày.<br /> Dư luận cũng có thể điều khiển hành vi của mỗi cá nhân. Cá nhân ở trình độ phát triển chưa cao,<br /> tức là chưa có cá tính, chưa có bản lĩnh, bản sắc thì chịu sự tác động của dư luận càng lớn. Dư luận tập<br /> thề ở môi trường xung quanh chi phối hành vi cá nhân trực tiếp hơn, nhanh chóng hơn. Sự tác động và<br /> chi phối đối với hành vi cá nhân càng lớn khi dư luận tập thể thống nhất với dư luận xã hội. Cá nhân<br /> có thể hành động không chút băn khoăn và sợ sệt hoặc đầy âu lo, ngần ngại trong sự chế ước của một<br /> dư luận nào đó. Cá nhân cũng có thể dũng cảm đoạn tuyệt với những nguyên tắc cổ truyền, kiên quyết<br /> dấn tới, hoặc do dự, nửa vời cũng do bị tác động bởi một dư luận nhất định.<br /> Một khi dư luận đã được cố định và bền vững trong tâm lý cá nhân thì nó không những điều hòa<br /> hành vi của các nhân đó trong bất cứ hoàn cảnh thời gian và không gian nào. Hơn thế nữa, nó còn là<br /> thước đo xã hội để đánh giá, nhìn nhận, bình phẩm một sự kiện, một hành vi nào đó. Những gì xảy ra<br /> trong đời sống của xã hội, trong đời sống của các cá nhân khác không tương ứng với ý nghĩ quen<br /> thuộc, với cách ứng xử đã được chấp nhận, với tất cả những gì đã thành nếp… cũng sẽ làm xuất hiện<br /> những dư luận mới. Đó là những tiếng ồn của một cộng đồng xã hội, là những nhận xét của một tập<br /> thể, là những ý kiến của các cá nhân.<br /> Xã hội càng biến động, những thay đổi trong đời sống kinh tế, chính trị, xã hội càng nhiều trong<br /> những khúc quanh của con đường lịch sử thì dư luận càng lắm và tác động của nó đối với cả tập đoàn<br /> dân cư và đối với mỗi người cũng càng lớn. Điều này rất dễ thấy trong đời sống các đô thị khi có nhiều<br /> biến động, nhiều đổi thay liên tiếp xuất hiện. Các quy luật tâm lý xã hội như truyền nhiễm, bắt chước<br /> đã tác động rất mạnh vào dư luận, làm cho nó như những làn sóng chuyển động không ngừng. Những<br /> tin đồn thất thiệt, những lời bàn tán, những chuyện nhỏ to, những dự đoán về những sự kiện, những<br /> nhân vật này khác càng có vẻ bí mật, quan trọng, giật gân, thì chúng càng được tung ra, càng được<br /> phao lên, càng được lây lan nhan chóng, như những trận dịch vậy. Tin tức đồn đại càng nhiều thì tốc<br /> độ lây lan của nó càng lớn, làm cho những đầu óc bình tĩnh, tỉnh tảo cũng phải băn khoăn, đặt ra<br /> những câu hỏi này, những vấn đề khác. Nguy hiểm hơn, những tiếng ồn đó dẫn đến những hành động<br /> bột phát, những bực bội không căn cứ, làm nguội lạnh tình cảm cách mạng, làm yếu đi ý chí chiến đấu,<br /> làm giảm sút niềm tin.<br /> Công tác quản lý thành phố phải đạt tới nghệ thuật nắm bắt, phân tích, sử dụng và hướng dẫn dư<br /> luận của người dân đô thị. Những đợt bùng nổ của dư luận phải được xem xét nghiêm túc. Thật là đáng<br /> tiếc nếu chúng ta bỏ lỡ những cơ hội có thể nắm được những tâm trạng và dấy lên dư luận phục vụ cho<br /> những nhiệm vụ chính trị và xã hội của đô thị. Đó là những phương pháp tốt để có thể tác động một<br /> cách mạnh mẽ vào tính tích cực xã hội của quần chúng nhân dân. Phải biết phân loại dư luận xem<br /> chúng liên quan tới các mặt tích cực hay tiêu cực của đời sống xã hội như thế nào. Phải phát hiện kịp<br /> thời nguyên nhân nảy sinh ra dư luận, tức là tìm ra được<br /> <br /> <br /> ĐỖ LONG 28<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Xã hội học số 3 - 1984<br /> <br /> <br /> <br /> nhu cầu với tư cách là nguồn gốc xuất hiện của chúng. Phải làm tiêu tan được dự luận tiêu cực, chuẩn<br /> hóa chúng thành tích cực, thông qua các biện pháp kinh tế, tư tưởng, hành chính, tổ chức, pháp luật.<br /> Chẳng hạn, để hạn chế tình trạng nhớ nhà của các chiến sĩ trong ngày tết, người chỉ huy phải dự kiến<br /> trước tâm trạng gì sẽ xuất hiện và ngăn ngừa nó như thế nào. Tổ chức sinh hoạt vật chất và văn hóa,<br /> tạo ra một môi trường thân mật và vui nhộn, v.v..., là những biện pháp khắc phục tình cảm nhớ nhà. Sử<br /> dụng hệ thống mạng lưới thông tin đại chúng hiện có ở đơn vị cơ sơ làm cho quần chúng hào hứng và<br /> khao khát đối với thời sự, đó cũng là phương pháp củng cố niềm tin và xây dựng dư luận đúng đắn của<br /> quần chúng đối với các chuyển biến phức tạp của xã hội .<br /> Dư luận là một vấn đề phức tạp trong quản lý xã hội, và càng phức tạp hơn ở những trung tâm<br /> chính trị, kinh tế, văn hóa có dân cư đông đúc. Chúng ta có thể thấy trước những hậu quả to lớn như<br /> thế nào sẽ xảy ra khi quần chúng bị kích động bằng những dư luận sai trái. Tính chất phức tạp và<br /> nghiêm trọng của dư luận đòi hỏi chúng ta phải đối đãi với chúng một cách khoa học. Quản lý đô thị<br /> cũng tức là quản lý được dư luận trong đời sống của đô thị. Đấy là cả những vấn đề khó khăn, yêu cầu<br /> phải có những công trình nghiên cứu nghiêm túc về mặt lý luận, những hoạt động phóng phú về mặt tổ<br /> chức và những đúc kết kinh nghiệm từ thực tiễn.<br /> Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, tính phức tạp của cơ cấu kinh tế - xã hội cũng tạo ra tính<br /> phức tạp của dư luận. Tích cực và tiêu cực, tiến bộ và lạc hậu, cách mạng và phản động là những yếu<br /> tố đang đan xen vào nhau, đấu tranh lẫn nhau và cùng tồn tại trong dư luận xã hội. Sự khác nhau ấy<br /> phản ánh sự khác nhau về quyền lợi, về nhận thức và nguyện vọng của các tầng lớp xã hội khác nhau.<br /> Cách mạng tư tưởng và văn hóa đang biến thế giới quan Mac-Lênin thành hệ tư tưởng của toàn<br /> dân, và đó cũng làm cho dư luận xã hội đúng đắn nhất của những con người làm chủ tập thể trở thành<br /> dư luận chính thống trong xã hội và phát huy sức mạnh to lớn của nó trong việc ngăn chặn những biểu<br /> hiện tiêu cực, phát huy những phẩm chất cao đẹp hơn trong ý thức và hành động của mọi người.<br /> Hiện nay, ở nơi này, nơi khác, dư luận lành mạnh của xã hội phát huy được tác dụng của nó. Đôi<br /> lúc, dư luận xã hội lại hầu như tê liệt trước những hiện tượng xấu xa đáng lẽ phải được cả xã hội lên án<br /> một cách nghiêm khắc.<br /> Dân tộc Việt Nam vốn có truyền thống lâu đời là tôn trọng lẽ phải, tôn trọng đạo đức, tôn trọng<br /> phẩm giá con người. Trong đời sống lâu ngày của dân tộc, những kẻ bất hiếu, bất trung, những kẻ lừa<br /> thầy, phản bạn cùng những quân gian lậu, lừa đảo, trộm cướp đều bị cả xã hội cực kỳ khinh rẻ. Những<br /> kẻ đó phải lẩn tránh dư luận xã hội như loài cú vọ lẩn tránh mặt trời. Chúng không dám ngẩng mặt để<br /> nhìn người khác.<br /> Ngày nay, có nơi, có lúc, dư luận xã hội tỏ ra thờ ơ trước những hiện tượng tiêu cực, khiến cho<br /> những phần tử xấu không những không hổ thẹn về việc làm của chúng, mà còn vênh váo trước người<br /> khác.<br /> Xã hội ta lấy lao động, tình thương và lẽ phải làm lẽ sống, thế mà có lúc dư luận xã hội không lên<br /> án những kẻ không sống bằng lao động mà sống bằng hành<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Xã hội học số 3 - 1984<br /> <br /> Dư luận xã hội….. 29<br /> <br /> <br /> vi phi pháp, không kết tội những hành vi phụ tình bạc nghĩa, không chê trách những kẻ coi giá trị cao<br /> nhất của cá nhân là đồng tiền chứ không phải là trí tuệ và đạo đức.<br /> Chính vì sự tê liệt ấy của dư luận xã hội mà có kẻ đã bỏ ra hàng trăm nghìn để tổ chức đám cưới,<br /> đám ma, bày ra ăn uống, trong khi lương của công nhân và cán bộ chỉ có ba, bốn trăm đồng. Dư luận<br /> xa hội đã để cho những kẻ làm ăn phi pháp ấy không những không xấu hổ mà còn hãnh diện, tự hào.<br /> Dư luận xã hội có một sức mạnh vô cùng to lớn trong việc phê phán những hành vi vô đạo đức,<br /> góp phần xây dựng và củng cố đạo đức mới xã hội chủ nghĩa.<br /> Vấn đề gấp rút được đặt ra là, trong công tác tư tưởng, cần đạt tới sự thống nhất của toàn dân về<br /> mặt ý thức và thái độ trong việc đánh giá những hành vi xã hội, phân biệt dứt khoát giữa đúng và sai,<br /> thật và giả, đẹp và xấu. Phải tổ chức được các cuộc đấu tranh đồng bộ của gia đình, trường học, đoàn<br /> thể và khối phố cùng nhau lên án mọi hiện tượng tiêu cực.<br /> Phải làm cho mọi người bộc lộ một thái độ khinh bỉ trước những hành vi xâu xa, khiến cho những<br /> phần tử hư hỏng phải cúi mặt trước thái độ nghiêm khắc của xã hội.<br /> Trước đòi hỏi cấp thiết phải xây dựng và phát huy vai trò to lớn của dự luận, ngành xã hội học cần<br /> giúp cơ quan lãnh đạo nắm sát nhu cầu và nguyện vọng của các tầng lớp nhân dân, góp phần xây dựng<br /> dư luận xã hội lành mạnh và sáng suốt nhất trước mọi diễn biến phức tạp của cuộc sống<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />