Phương pháp luận ứng dụng trong nghiên cứu phát triển 2007

Chia sẻ: Pham Thuy Duong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:352

Thêm vào BST

Báo xấu

228
lượt xem 81
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong suốt hơn 20 năm qua, Việt Nam tiến hành đổi mới nền kinh tế và phát triển xã hội mạnh mẽ. Chính sách đổi mới tạo ra những thay đổi sâu sắc trong hành vi cá nhân cũng như tập thể.Những thay đổi này không chỉ tác động đến lĩnh vực kinh tế ví dụ như việc mở cửa ra hướng ben ngoài...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Phương pháp luận ứng dụng trong nghiên cứu phát triển 2007

Kh„a h‰c Tam ß∂o Nh˜ng c∏ch ti’p cÀn ph≠¨ng ph∏p luÀn mÌi ¯ng dÙng trong ph∏t tri”n Kh„a h‰c mÔa hÃ v“ khoa h‰c x∑ hÈi 2007 Nhµ xu†t b∂n Th’ GiÌi Hµ NÈi 2008
Kh„a h‰c Tam ß∂o ßµo tπo v“ ph≠¨ng ph∏p luÀn ¯ng dÙng cho c∏c v†n Æ“ ph∏t tri”n x∑ hÈi nh©n v®n 13 - 20 th∏ng 7 n®m 2007 Bi™n soπn: Stéphane LAGRÉE
Ånh b◊a: ChÙp tı tr™n Æÿnh nÛi Tam ß∂o, tÿnh V‹nh PhÛc Ånh: Phπm Hoµi Thanh (ngµy chÙp 13 th∏ng 7 n®m 2007)
MÙc lÙc LÍi t˘a 5 Khai mπc 7 Phi™n h‰c toµn th” - C∏c loπi nguÂn vµ sˆ dÙng tµi li÷u l≠u tr˜ trong ngµnh Khoa h‰c x∑ hÈi - Philippe Le Failler 12 - Ch›nh s∏ch Æi“u tra Æi“n d∑. Bµn v“ vi÷c s∂n xu†t c∏c d˜ ki÷n trong ngµnh nh©n chÒng h‰c - Jean-Pierre Olivier de Sardan 24 - K¸ thuÀt mÌi v“ xˆ l˝ thËng k™ d˜ ki÷n Æi“u tra - Ludovic Lebart, Marie Piron 55 - C∏c chÿ sË qu∂n l˝ c´ng: ˝ ngh‹a, th˘c ti‘n sˆ dÙng vµ mÈt sË hπn ch’ - Mireille Razafindrakoto, François Roubaud 65 - Ch›nh quy“n Æﬁa ph≠¨ng, v†n Æ“ qu∂n l˝ c´ng vµ ph©n c†p ph©n quy“n Î ch©u Phi - Jean-Pierre Olivier de Sardan 97 - Nghi™n c¯u x∑ hÈi - nh©n h‰c {theo hÓp ÆÂng}: th˘c ti‘n vµ hπn ch’ cÒa hoπt ÆÈng nghi™n c¯u ÆËi vÌi kinh nghi÷m th˘c Æﬁa - Olivier Tessier 103 - M´i tr≠Íng vµ ph∏t tri”n NhÀp m´n v“ x©y d˘ng m´ h◊nh c©n bªng tÊng th” Olivier Beaumais 125 C∏c lÌp chuy™n Æ“ Chuy™n Æ“ 1 - Ph≠¨ng ph∏p kh∂o s∏t Æa chi“u 132 Ludovic Lebart, Marie Piron - Danh s∏ch h‰c vi™n 151 Chuy™n Æ“ 2 - Nghi™n c¯u x∑ hÈi c∏c khoa h‰c 154 Frédéric Thomas - Ph≠¨ng ph∏p, quan Æi”m l˝ thuy’t vµ th˘c Æﬁa trong x∑ hÈi h‰c - nh©n h‰c v“ bi’n ÆÊi x∑ hÈi 192 Jean-Pierre Olivier de Sardan - Danh s∏ch h‰c vi™n 234 Chuy™n Æ“ 3 - ßi“u tra hÈ gia Æ◊nh, mÈt c´ng cÙ Æo l≠Íng Æ” Æ∏nh gi∏ kh∏i ni÷m khu v˘c phi ch›nh th¯c, Æi“u ki÷n sËng cÒa c∏c hÈ gia Æ◊nh vµ qu∂n trﬁ 238 Jean-Pierre Cling, Javier Herrera, Mireille Razafindrakoto, François Roubaud - X∑ hÈi h‰c n´ng th´n Ph∏p: tri”n v‰ng ph™ b◊nh vµ c∏c c´ng cÙ ph≠¨ng ph∏p luÀn 287 Laurent Dartigues, Alain Guillemin - Danh s∏ch h‰c vi™n 307 T„m l≠Óc v“ c∏c gi∂ng vi™n 309 ß∏nh gi∏ cÒa c∏c b∏o c∏o vi™n 329
LÍi t˘a Trong suËt h¨n 20 n®m qua, Vi÷t Nam ti’n hµnh ÆÊi mÌi n“n kinh t’ vµ ph∏t tri”n x∑ hÈi mπnh mœ. Ch›nh s∏ch ÆÊi mÌi tπo ra nh˜ng thay ÆÊi s©u sæc trong hµnh vi c∏ nh©n cÚng nh≠ tÀp th”. Nh˜ng thay ÆÊi nµy kh´ng chÿ t∏c ÆÈng tÌi l‹nh v˘c kinh t’ v› dÙ nh≠ vi÷c mÎ cˆa h≠Ìng ra b™n ngoµi, gia nhÀp TÊ ch¯c Th≠¨ng mπi Th’ giÌi, mµ cﬂn tÌi m´i tr≠Íng x∑ hÈi th´ng qua ph∏t tri”n gi∏o dÙc, Æ≠a mÈt bÈ phÀn Æ∏ng k” ng≠Íi d©n tho∏t kh·i c∂nh nghÃo. ß” x∏c Æﬁnh vµ Æ∂m nhÀn vai trﬂ mÌi cÒa m◊nh, Nhµ n≠Ìc Vi÷t Nam c«n ph©n t›ch vµ nghi™n c¯u v“ nh˜ng thay ÆÊi Æang di‘n ra vµ xu h≠Ìng ph∏t tri”n cÒa chÛng. ß©y lµ nh˜ng mÙc ti™u Æ≠Óc Æ≠a ra tı th∏ng 11/2004 cho d˘ ∏n Qu¸ ßoµn k’t ¶u ti™n v“ Khoa h‰c X∑ hÈi (FSP2S) {HÁ trÓ nghi™n c¯u nh˜ng th∏ch th¯c trong chuy”n ÆÊi kinh t’ vµ x∑ hÈi Î Vi÷t Nam} . D˘ ∏n FSP2S do Vi÷n Vi‘n ß´ng B∏c CÊ Ph∏p (EFEO) tri”n khai, Æ≠Óc Æi“u hµnh theo hai m∂ng 1 hoπt ÆÈng. M∂ng Æ«u ti™n quy tÙ 10 nh„m nghi™n c¯u Vi÷t - Ph∏p ti’n hµnh c∏c nghi™n c¯u v“ ba chÒ Æ“ lÌn: s˘ v≠¨n l™n cÒa khu v˘c t≠ nh©n vµ kinh t’ phi ch›nh th¯c; Vi÷t Nam trong bËi c∂nh toµn c«u; s˘ Ên Æﬁnh vµ bi’n ÆÊi Æ≠¨ng Æπi cÒa c∏c c†u trÛc x∑ hÈi vµ c∏c b∂n sæc. M∂ng th¯ hai h≠Ìng tÌi Æµo tπo c∏c nhµ khoa h‰c Vi÷t Nam v“ c∏c ph≠¨ng ph∏p ti’p cÀn mÌi vµ thi’t lÀp mπng l≠Ìi khoa h‰c. Ch›nh trong khu´n khÊ nµy, Kh„a h‰c mÔa hÃ Æ«u ti™n v“ khoa h‰c x∑ hÈi {ßµo tπo ph≠¨ng ph∏p luÀn ¯ng dÙng cho c∏c v†n Æ“ ph∏t tri”n x∑ hÈi vµ nh©n v®n} Æ≠Óc ßπi s¯ qu∏n Ph∏p tπi Vi÷t Nam vµ Vi÷n Khoa h‰c X∑ hÈi Vi÷t Nam ÆÂng tÊ ch¯c tı 13 Æ’n 20 th∏ng 7 n®m 2007. {Kh„a h‰c Tam ß∂o} Khung l´-g›ch cho {Kh„a h‰c Tam ß∂o} Æi theo hai h≠Ìng bÊ sung cho nhau. Trong hai ngµy Æ«u lµ phi™n toµn th” tÊ ch¯c tπi Vi÷n Khoa h‰c X∑ hÈi Vi÷t Nam, Hµ NÈi, b∂y bµi thuy’t tr◊nh cÒa c∏c chuy™n gia quËc t’ Æ∑ Æ“ cÀp Æ’n c∏c v†n Æ“ ph≠¨ng ph∏p luÀn d≠Ìi nhi“u kh›a cπnh kh∏c nhau nh≠ lﬁch sˆ, nh©n h‰c vµ x∑ hÈi - nh©n h‰c, kinh t’, to∏n vµ thËng k™. Nh˜ng cuÈc th∂o luÀn s´i nÊi Æ∑ cho phäp c∏c h‰c vi™n bÊ sung n“n ki’n th¯c li™n ngµnh. H≠Ìng th¯ hai gÂm ba lÌp h‰c chuy™n Æ“ tÊ ch¯c ÆÂng thÍi trong thÍi gian bËn ngµy tπi Tam ß∂o, c∏ch Hµ NÈi 80 km v“ ph›a Bæc - T©y Bæc: • LÌp h‰c chuy™n Æ“ 1: Ph≠¨ng ph∏p kh∂o s∏t Æa chi“u; • LÌp h‰c chuy™n Æ“ 2: Nghi™n c¯u x∑ hÈi c∏c ngµnh khoa h‰c (Ph≠¨ng ph∏p, kh∏i ni÷m vµ phπm vi nh©n h‰c-x∑ hÈi cÒa bi’n ÆÊi x∑ hÈi); • LÌp h‰c chuy™n Æ“ 3: Æi“u tra hÈ gia Æ◊nh: mÈt c´ng cÙ Æo l≠Íng Æ” Æ∏nh gi∏ kh∏i ni÷m khu v˘c phi ch›nh th¯c, Æi“u ki÷n sËng cÒa c∏c hÈ gia Æ◊nh vµ qu∂n trﬁ; x∑ hÈi h‰c n´ng th´n Ph∏p: tri”n v‰ng then chËt vµ c´ng cÙ ph≠¨ng ph∏p h‰c. Tπi Tam ß∂o, Æ” lµm phong phÛ th™m c∏c cuÈc g∆p gÏ vµ th∂o luÀn gi˜a c∏c Æπi bi”u tham d˘, tr≠Ìc khi c∏c lÌp h‰c chuy™n Æ“ bæt Æ«u, Æ∑ di‘n ra buÊi hÈi th∂o bµn v“ chÒ Æ“ {Th∏ch th¯c trong nghi™n c¯u khoa h‰c x∑ hÈi tπi ß´ng Nam É vµ Î Vi÷t Nam} do Gi∏o s≠ Yves Goudineau, nhµ nh©n chÒng h‰c vµ Gi∏m ÆËc nghi™n c¯u Vi÷n Vi‘n ß´ng B∏c cÊ, vµ Gi∏o s≠ Phan Huy L™, nhµ nghi™n c¯u lﬁch sˆ, ChÒ tﬁch HÈi Sˆ h‰c Vi÷t Nam thuy’t tr◊nh. Ngoµi ra, hai bÈ phim tµi li÷u v“ d©n tÈc h‰c vµ x∑ hÈi h‰c do Jean-Pierre de Sardan th˘c hi÷n tπi Niger cÚng Æ∑ Æ≠Óc tr◊nh chi’u. • {Sassalä c©u chuy÷n v“ mÈt ng´i lµng hay tı th©n phÀn n´ l÷ tÌi ng≠Íi n´ng d©n}, phim mµu, dµi 35 phÛt, (1971) (Æﬁa Æi”m quay: Niger) (Ch¯ng nhÀn vµ gi∂i th≠Îng cho ch†t l≠Óng cÒa Trung t©m ßi÷n ∂nh QuËc gia; phim Æ≠Óc b◊nh ch‰n cho Li™n hoan Phim v“ D©n tÈc h‰c vµ X∑ hÈi h‰c Venise); • {Bµ giµ vµ c¨n m≠a}, phim mµu, 55 phÛt, (1974) (Æﬁa Æi”m quay: Niger) (Ch¯ng nhÀn vµ gi∂i th≠Îng cho ch†t l≠Óng cÒa Trung t©m ßi÷n ∂nh QuËc gia, khen ngÓi Æ∆c bi÷t cÒa ban gi∏m kh∂o Li™n hoan phim Nyon, (1974); Æ≠Óc ch‰n cho Li™n hoan Phim cÒa c∏c d©n tÈc x¯ Florence, (1976); vµ cho li™n hoan Boston, (1980); Æ≠Óc giÌi thi÷u tπi HÈi nghﬁ cÒa Hi÷p hÈi Nghi™n c¯u ch©u Phi, Washington, (1982). Nh˜ng bÈ phim tµi li÷u nµy lµ c´ng cÙ phÙc vÙ th∂o luÀn mang t›nh s∏ng tπo vµ h≠Ìng suy ngh‹ Æ’n nh˜ng kh›a cπnh kh∏c cÒa th˘c t’ x∑ hÈi. 1 D˘ ∏n do Bruno Paing (ßπi s¯ qu∏n Ph∏p) vµ Olivier Tessier (EFEO, nhµ nghi™n c¯u v“ nh©n h‰c) bi™n soπn vµ Æ≠Óc BÈ Ngoπi giao Ph∏p tµi trÓ. Tı ngµy 1/9/2006 d˘ ∏n do Stäphane Lagräe (nhµ nghi™n c¯u Æﬁa l˝) Æi“u phËi. Xem th´ng tin bÊ sung tπi http//www.ambafrance-vn.org ho∆c http//www.efeo.fr/
Kh„a h‰c mÔa hÃ, vÌi mong muËn mÎ Æ«u vµ x©y d˘ng mÈt mπng l≠Ìi rÈng lÌn h¨n, Æ∑ quy tÙ 93 nhµ nghi™n c¯u tı nhi“u tÿnh thµnh cÒa Vi÷t Nam. H‰ lµ thµnh vi™n cÒa 10 nh„m nghi™n c¯u Ph∏p - Vi÷t thuÈc d˘ ∏n FSP2S vµ c∏c nhµ nghi™n c¯u {ngoµi d˘ ∏n} do c∏c c¨ quan nghi™n c¯u giÌi thi÷u (40 %). CuËn k˚ y’u {Kh„a h‰c Tam ß∂o} Æ≠Óc in song ng˜ Ph∏p - Vi÷t. CuËn k˚ y’u giÌi thi÷u c∏c bµi vi’t cÒa c∏c di‘n gi∂ vµ nÈi dung ghi ©m cÒa phi™n toµn th” vµ cÒa c∏c lÌp h‰c chuy™n Æ“. Ti’p theo c∏c bµi ph∏t bi”u lµ nÈi dung th∂o luÀn vÌi c∏c Æπi bi”u tham d˘. C∏c bµi Æ‰c cÚng Æ≠Óc Æ≠a vµo trong cuËn k˚ y’u Æ” bÊ sung vµ Æµo s©u h¨n c∏c chÒ Æ“ Æ∑ Æ“ cÀp. Danh s∏ch c∏c Æπi bi”u tham d˘ Æ≠Óc in sau mÁi lÌp h‰c chuy™n Æ“ nhªm tπo Æi“u ki÷n cho vi÷c h◊nh thµnh mπng l≠Ìi khoa h‰c; danh s∏ch cÒa c∏c gi∂ng vi™n Æ≠Óc giÌi thi÷u Î cuËi cuËn k˚ y’u. Xin c∂m ¨n c∏c b∏o c∏o vi™n cÒa phi™n toµn th” vµ c∏c lÌp h‰c chuy™n Æ“ v◊ ch†t l≠Óng c´ng vi÷c Æ∑ th˘c hi÷n: bµ Fanny Quertamp (nhµ Æﬁa l˝), bµ Tr«n Thﬁ Thæm (nghi™n c¯u sinh v“ kinh t’ vµ qu∂n l˝ th˘c ph»m, ßπi h‰c Montpellier I, (CIRAD), Pascal Bourdeaux (Tr≠Íng Cao h‰c Th˘c hµnh) vµ bµ HÂ Thﬁ Kim Uy™n (nhµ nghi™n c¯u x∑ hÈi h‰c, Vi÷n Khoa h‰c X∑ hÈi Vi÷t Nam). C∂m ¨n ÆÈi ngÚ bi™n, phi™n dﬁch do anh D≠¨ng Nguy‘n QuËc Vinh phÙ tr∏ch, Æ∆c bi÷t lµ c∏c anh chﬁ Tr«n ß¯c S¨n, Tr«n Quang Hi’u, L™ Kim Quy vµ L™ Thanh Mai, cÔng Trﬁnh V®n TÔng vµ L™ Thu H≠¨ng. ChÛng t´i xin gˆi lÍi c∂m ¨n tÌi c∏c gi∂ng vi™n Æ∑ tham gia gi∂ng dπy kh„a h‰c vÌi nh˜ng ki’n th¯c qu˝ b∏u vµ lﬂng nhi÷t t◊nh: Olivier Beaumais, Jean-Pierre Cling, Laurent Dartigues, Alain Guillemin, Javier Herrera, Philippe Le Failler, Ludovic Lebart, Jean-Pierre Olivier de Sardan, Marie Piron, Mireille Razafindrakoto, François Roubaud , Olivier Tessier, Frädäric Thomas. {Kh„a h‰c Tam ß∂o} Æ≠Óc ÆÂng tµi trÓ bÎi Vi÷n Nghi™n c¯u Ph∏t tri”n (IRD - Département Soutien et Formation), Trung t©m Nghi™n c¯u Khoa h‰c QuËc gia (CNRS - Direction des relations européennes et internationales), TÊ ch¯c ßπi h‰c Ph∏p ng˜ tπi Hµ NÈi (AUF - Agence Universitaire de la Francophonie). ChÛng t´i xin ch©n thµnh c∂m ¨n c∏c c¨ quan n™u tr™n v◊ s˘ tin t≠Îng vµ hÁ trÓ cho hoπt ÆÈng khoa h‰c nµy. Nh„m Æi“u phËi d˘ ∏n FSP2S Tr«n Thﬁ Lan Anh Stäphane Lagräe
Khai mπc K›nh th≠a ngµi ßπi s¯ Ph∏p tπi Vi÷t Nam, K›nh th≠a qu˝ vﬁ Æπi bi”u, C∏c bπn ÆÂng nghi÷p vµ c∏c h‰c vi™n Ph∏p vµ Vi÷t Nam th©n m’n, Th≠a qu˝ ´ng, qu˝ bµ, Tr≠Ìc ti™n, cho phäp t´i thay m∆t Vi÷n Khoa h‰c x∑ hÈi Vi÷t Nam gˆi lÍi chµo nÂng nhi÷t Æ’n Ngµi ßπi s¯ Ph∏p tπi Vi÷t Nam, Æ’n t†t c∂ c∏c ÆÂng nghi÷p, c∏c chuy™n gia Ph∏p vµ c∏c h‰c vi™n c„ m∆t trong buÊi l‘ khai gi∂ng Kh„a h‰c mÔa hÃ ngµy h´m nay. Hoπt ÆÈng nµy lµ mÈt minh ch¯ng nÚa cho s˘ ph∏t tri”n s©u rÈng mËi quan h÷ hÓp t∏c gi˜a c∏c nhµ khoa h‰c Ph∏p vµ Vi÷t Nam n„i chung vµ trong l‹nh v˘c v˘c khoa h‰c x∑ hÈi n„i ri™ng. T´i xin Æ∆c bi÷t c∂m ¨n ngµi ßπi s¯ Ph∏p tπi Vi÷t Nam v◊ nh˜ng cam k’t vµ hÁ trÓ mπnh mœ cÒa ´ng trong vi÷c th˘c hi÷n Kh„a h‰c mÔa hÃ v“ Khoa h‰c x∑ hÈi l«n Æ«u ti™n Æ≠Óc tÊ ch¯c tπi Vi÷t Nam. ß©y sœ lµ hoπt ÆÈng th≠Íng xuy™n Æ≠Óc tÊ ch¯c hµng n®m vÌi s˘ phËi hÓp vµ tham gia cÒa nhi“u c¨ quan li™n quan, cÒa c∏c nhµ nghi™n c¯u, c∏c tr≠Íng ßπi h‰c, c∏c c¨ sÎ Æµo tπo quËc gia vµ quËc t’. Nh≠ chÛng ta Æ“u bi’t, Vi÷t Nam Æ∑ Æ∆t ra nh˜ng mÙc ti™u Æ«y tham v‰ng trong vi÷c ph∏t tri”n con ng≠Íi vµ ph∏t tri”n Æ†t n≠Ìc. Trong suËt 20 n®m ßÊi mÌi cÚng nh≠ trong t≠¨ng lai, hÈi nhÀp lu´n lµ mÙc ti™u ch›nh trong nh˜ng ch›nh s∏ch c´ng cÒa Vi÷t Nam. Khi n„i Æ’n hÈi nhÀp, kh´ng chÿ lµ hÈi nhÀp kinh t’ mµ cﬂn lµ hÈi nhÀp trong nh˜ng l‹nh v˘c kh∏c trong Æ„ c„ khoa h‰c vµ Æµo tπo. Th´ng qua hÈi nhÀp quËc t’, c∏c nhµ khoa h‰c Vi÷t Nam c„ c¨ hÈi Æ≠Óc hÓp t∏c vÌi c∏c nhµ khoa h‰c n≠Ìc ngoµi vµ kh„a h‰c cÒa chÛng ta l«n nµy cÚng lµ mÈt c¨ hÈi nh≠ vÀy. Nh˜ng cuÈc g∆p gÏ nh≠ th’ nµy cho phäp c∏c nhµ khoa h‰c Vi÷t Nam ti’p cÀn ki’n th¯c vµ kinh nghi÷m qu˝ b∏u cÒa n≠Ìc ngoµi trong Æ„ c„ n≠Ìc Ph∏p. CÚng th´ng qua hÈi nhÀp, c∏c nhµ khoa h‰c Vi÷t Nam c„ th” mÎ rÈng {vËn khoa h‰c} cÒa m◊nh vµ trao ÆÊi kinh nghi÷m ngh“ nghi÷p tπi nh˜ng di‘n Æµn quËc t’. Kh„a h‰c mÔa hÃ l«n nµy tÀp trung c∏c nhµ nghi™n c¯u, Æ∆c bi÷t lµ c∏c nhµ nghi™n c¯u trŒ cÒa Vi÷t Nam, nh˜ng ng≠Íi sœ ti’p b≠Ìc trong t≠¨ng lai, trong l‹nh v˘c cÒa m◊nh, ph∏t tri”n Æ†t n≠Ìc theo h≠Ìng hi÷n Æπi h„a. Tπi Kh„a h‰c nµy, c∏ nh©n t´i muËn nhæn nhÒ c∏c bπn h∑y cË gæng tËi Æa Æ” ti’p thu Æ≠Óc nh˜ng ki’n th¯c vµ kinh nghi÷m qu˝ b∏u cÒa c∏c chuy™n gia Ph∏p. Tr™n c¨ sÎ Æ„, c∏c bπn c„ th” Æ≠a ra nh˜ng ˝ t≠Îng mÌi v“ ph≠¨ng ph∏p ti’p cÀn vµ gi∂i quy’t c∏c v†n Æ“ v“ tri”n v‰ng ph∏t tri”n cÒa ngµnh khoa h‰c x∑ hÈi cÒa Vi÷t Nam. Tr™n tinh th«n Æ„, t´i xin c∂m ¨n Ngµi ßπi s¯ Ph∏p v◊ nh˜ng cam k’t vµ Òng hÈ cÒa ´ng, xin c∂m ¨n ßπi s¯ qu∏n Ph∏p Æ∑ phËi hÓp vÌi chÛng t´i trong vi÷c tÊ ch¯c Kh„a h‰c mÔa hÃ l«n nµy. T´i xin ch©n thµnh c∂m ¨n c∏c nhµ khoa h‰c Ph∏p Æ∑ Æ’n Æ©y ngµy h´m nay, cÚng nh≠ c∏c nhµ tµi trÓ v◊ nh˜ng hÁ trÓ tµi ch›nh. Xin gˆi tÌi c∏c vﬁ kh∏ch qu˝, tÌi t†t c∂ c∏c bπn h‰c vi™n lÍi ch¯c s¯c kh·e. ChÛc Kh„a h‰c thµnh c´ng. Xin c∂m ¨n! ßÁ Hoµi Nam ChÒ tﬁch Vi÷n Khoa h‰c x∑ hÈi Vi÷t Nam
K›nh th≠a ngµi ChÒ tﬁch Vi÷n Khoa h‰c X∑ hÈi Vi÷t Nam, K›nh th≠a c∏c thµnh vi™n HÈi ÆÂng khoa h‰c, K›nh th≠a c∏c gi∂ng vi™n, C∏c bπn h‰c vi™n th©n m’n, Vµi th∏ng tr≠Ìc, ChÒ tﬁch Vi÷n Khoa h‰c X∑ hÈi Vi÷t Nam, ´ng ßÁ Hoµi Nam, Æ∑ Æ≠a ra ˝ t≠Îng v“ mÈt d˘ ∏n Æµo tπo Æ«y tham v‰ng mµ t´i bi’t chæc rªng ´ng Æ∆c bi÷t dµnh t©m huy’t cho n„: d˘ ∏n nhªm tπo xung l˘c mÌi cho ngµnh khoa h‰c x∑ hÈi vµ nh©n v®n Î Vi÷t Nam, ÆÂng thÍi mÎ cˆa h¨n n˜a hoπt ÆÈng cÒa ngµnh ra th’ giÌi. V◊ ˝ t≠Îng Æ„, ngµi ChÒ tﬁch Æ∑ mÈt l«n n˜a h≠Ìng tÌi vÌi n≠Ìc Ph∏p. ß„ lµ mÈt bªng ch¯ng sinh ÆÈng cÒa s˘ tin cÀy khi’n t´i v´ cÔng c∂m k›ch. S˘ tin cÀy l…n nhau nµy vËn Æ∑ c„ c¨ sÎ v“ m∆t th” ch’, ngay tı ngµy 7/10/2004, vÌi vi÷c ch›nh phÒ hai n≠Ìc chÛng ta k˝ tho∂ thuÀn tµi trÓ d˘ ∏n Qu¸ ßoµn k’t ¶u ti™n, mang t™n {HÁ trÓ nghi™n c¯u nh˜ng th∏ch th¯c cÒa qu∏ tr◊nh chuy”n ÆËi kinh t’ vµ x∑ hÈi Î Vi÷t Nam}. Ch›nh v◊ th’, Kh„a h‰c mÔa hÃ Vi÷t-Ph∏p v“ khoa h‰c x∑ hÈi Æ∑ ra ÆÍi, hÈi tÙ chÛng ta trong phﬂng hÈi tr≠Íng cÒa Vi÷n Khoa h‰c x∑ hÈi Vi÷t Nam ngµy h´m nay. D˘ ∏n Qu¸ ßoµn k’t ¶u ti™n v“ Khoa h‰c x∑ hÈi {FSP2S} ti’n hµnh nhi“u hoπt ÆÈng Æµo tπo vµ thi’t lÀp mπng l≠Ìi khoa h‰c, trong Æ„ c„ nh˜ng h‰c bÊng ti’n s¸ vµ nh˜ng ÆÓt c´ng t∏c nghi™n c¯u tπi Ph∏p vµ Vi÷t Nam. ß” bÊ sung cho nh˜ng hoπt ÆÈng nµy, vi÷c tÊ ch¯c Kh„a h‰c mÔa hÃ th” hi÷n ≠u ti™n chung cÒa chÛng ta: giÌi thi÷u vÌi sinh vi™n vµ nh˜ng c∏n bÈ khoa h‰c t≠¨ng lai cÒa Vi÷t Nam nh˜ng ph≠¨ng ph∏p tri th¯c c«n thi’t Æ” hi”u bi’t s©u sæc v“ hi÷n th˘c x∑ hÈi; cung c†p nh˜ng c¨ sÎ l˝ thuy’t vµ th˘c hµnh cho phäp th˘c hi÷n mÈt d˘ ∏n khoa h‰c theo nh˜ng h≠Ìng nghi™n c¯u th›ch Æ∏ng. N®m nay, nh≠ qu˝ vﬁ Æ∑ bi’t, ch≠¨ng tr◊nh cÒa Kh„a h‰c mÔa hÃ lµ Æµo tπo Æa ngµnh c∏c ph≠¨ng ph∏p nghi™n c¯u ∏p dÙng cho nh˜ng v†n Æ“ ph∏t tri”n x∑ hÈi vµ nh©n v®n. ChÛng t´i hy v‰ng rªng kh„a h‰c nµy sœ mang lπi cho c∏c h‰c vi™n hi”u bi’t s©u rÈng h¨n v“ nh˜ng c´ng cÙ Æi“u tra Æﬁnh t›nh cÚng nh≠ Æﬁnh l≠Óng. T´i xin chia sŒ vÌi qu˝ vﬁ s˘ hµi lﬂng cÒa c∏ nh©n t´i ÆËi vÌi hai Æi”m Æ∆c bi÷t li™n quan Æ’n c´ng t∏c tÊ ch¯c kh„a h‰c Æ«u ti™n nµy. MÈt m∆t, kh„a h‰c h≠Ìng Æ’n c∏c ÆËi t≠Óng tham gia r†t rÈng, kh´ng chÿ bao gÂm c∏n bÈ nghi™n c¯u thuÈc d˘ ∏n, mµ c∂ nh˜ng ng≠Íi kh´ng thuÈc d˘ ∏n. M∆t kh∏c, kh„a h‰c Æ≠Óc tÊ ch¯c theo hai h≠Ìng bÊ sung l…n nhau: phi™n h‰c toµn th” tπi Hµ NÈi vµ c∏c lÌp h‰c chuy™n Æ“ tπi Tam ß∂o. Kh„a h‰c mÔa hÃ cÒa chÛng ta tÀp hÓp nh˜ng chuy™n gia quËc t’ thuÈc nhi“u l‹nh v˘c kh∏c nhau nh≠ lﬁch sˆ, x∑ hÈi h‰c, x∑ hÈi - nh©n h‰c, kinh t’, hay to∏n h‰c vµ thËng k™. Nh˜ng chÒ Æ“ Æ≠Óc Æ“ cÀp bao hµm c∏c nÈi dung ph≠¨ng ph∏p h‰c Æ∆c bi÷t phong phÛ: ph≠¨ng ph∏p ti’p cÀn nguÂn l≠u tr˜, k¸ thuÀt Æi“u tra Æi“n d∑ vµ xˆ l˝ thËng k™, c∏c chÿ sË qu∂n l˝ c´ng vµ nh˜ng mËi quan h÷ bi’n ÆÈng gi˜a quy“n l˘c trung ≠¨ng vµ Æﬁa ph≠¨ng. Gi˜a hai n≠Ìc chÛng ta Æ∑ tÂn tπi mËi quan h÷ trao ÆÊi truy“n thËng l©u dµi trong l‹nh v˘c khoa h‰c nh©n v®n. Ånh h≠Îng s©u rÈng tπi Vi÷t Nam cÒa nh˜ng nhµ nghi™n c¯u vµ t≠ t≠Îng Ph∏p nh≠ Pierre Gourou, Claude Lävi-Strauss, Georges Condominas, Pierre Bourdieu, Michel Foucault, lµ mÈt minh ch¯ng sinh ÆÈng cho mËi quan h÷ Æ„. Th™m vµo Æ„ lµ s˘ tÂn tπi cÒa tr≠Íng Vi‘n Æ´ng B∏c cÊ Ph∏p tπi Hµ NÈi tı n®m 1900 Æ’n nay. Kh„a h‰c mÔa hÃ ti’p tÙc duy tr◊ truy“n thËng nµy vµ ph∏t tri”n h¨n n˜a mËi quan h÷ hÓp t∏c cÒa chÛng ta tı g„c ÆÈ Æa ngµnh vµ mang t›nh ÆËi t∏c. Truy“n thËng nµy ti’p tÙc lµ c¨ sÎ cho nh˜ng hoπt ÆÈng hÈi th∂o vµ g∆p gÏ gi˜a hai b™n, dÔ n„ kh´ng ph∂i lÛc nµo cÚng Æπt Æ’n mÈt c†u trÛc hÓp t∏c Æπi h‰c ch∆t chœ. Tuy vÀy, giÍ Æ©y ngµy cµng c„ nhi“u t›n hi÷u cho th†y s˘ ÆÊi mÌi cÒa quan h÷ Vi÷t - Ph∏p trong l‹nh v˘c khoa h‰c nh©n v®n. Qu¸ ßoµn k’t ¶u ti™n vµ Kh„a h‰c mÔa hÃ mµ chÛng t´i hy v‰ng sœ Æ≠Óc tÊ ch¯c hµng n®m, sœ mÎ ra cho chÛng ta h≠Ìng x©y d˘ng mËi quan h÷ hÓp t∏c c„ c†u trÛc ch∆t chœ h¨n. ß” k’t thÛc, t´i xin nh≠Íng lÍi cho c∏c gi∂ng vi™n, trong khu´n khÊ cuÈc ÆËi thoπi Vi÷t-Ph∏p l«n Æ«u ti™n v“ mÈt chÒ Æ“ trung t©m: Æµo tπo ph≠¨ng ph∏p luÀn ¯ng dÙng trong khoa h‰c x∑ hÈi. ChÛc kh„a h‰c thµnh c´ng r˘c rÏ, Xin c∂m ¨n s˘ chÛ ˝ cÒa qu˝ vﬁ! Jean-François Blarel ßπi s¯ Ph∏p tπi Vi÷t Nam
B∂n ÆÂ vﬁ tr› Tam ß∂o Ranh giÌi tÿnh Tam ß∂o Ghi chÛ: tı ngµy 1/8/2008, Hµ NÈi mÎ rÈng ra toµn bÈ tÿnh Hµ T©y, huy÷n M™ Linh (tÿnh V‹nh PhÛc) vµ bËn x∑ thuÈc huy÷n L≠¨ng S¨n (tÿnh Hﬂa B◊nh).
Phi™n h‰c toµn th”
C∏c loπi nguÂn vµ sˆ dÙng tµi li÷u l≠u tr˜ trong ngµnh khoa h‰c x∑ hÈi Philippe Le Failler, Tr≠Íng Vi‘n Æ´ng B∏c cÊ - EFEO 1. Tµi li÷u l≠u tr˜ lµ g◊ ? 12 2. Khu´n khÊ ph∏p l˝ cÒa vi÷c l≠u hµnh tµi li÷u 13 3. C∏c tµi li÷u l≠u tr˜ v“ Vi÷t Nam Î Æ©u? 15 C∏c tµi li÷u l≠u tr˜ tπi Ph∏p 16 C∏c tµi li÷u l≠u tr˜ h∂i ngoπi(AOM) 16 C∏c tµi li÷u l≠u tr˜ cÒa BÈ ThuÈc Æﬁa 17 C∏c trung t©m l≠u tr˜ tπi Vi÷t Nam 17 Trung t©m L≠u tr˜ QuËc gia I 17 Trung t©m L≠u tr˜ QuËc gia III 18 4. C∏c loπi chÿ d…n c„ th” t◊m th†y trong tµi li÷u l≠u tr˜ vµ nh˜ng chÿ d…n kh´ng Æ≠Óc ghi chäp 19 M¯c ÆÈ tra c¯u kh∏c nhau cÒa tµi li÷u l≠u tr˜ 21 MÈt sË tµi li÷u tham kh∂o 21 Th∂o luÀn... 22 Trong c∏c ngµnh Khoa h‰c x∑ hÈi, vi÷c t◊m ki’m th´ng tin vµ khai th∏c th´ng tin lu´n ÆÂng hµnh. Xu†t ph∏t tı 1. Tµi li÷u l≠u tr˜ lµ g◊? nguy™n tæc ng≠Íi ta chÿ c„ th” t◊m ki’m c„ hi÷u qu∂ mÈt C∏c tµi li÷u l≠u tr˜ quËc gia kh´ng th” t∏ch rÍi quy“n l˘c vÀt g◊ Æ„ khi Æ∑ x∏c Æﬁnh r‚ Æ≠Óc n„, lµm th’ nµo Æ≠a ch›nh trﬁ. ChÛng lµm n™n k˝ ¯c v“ c∏c nhµ l∑nh Æπo vµ vµo trong c∏ch Æ∆t v†n Æ“ Æ«u ti™n t«m quan tr‰ng lﬁch ch›nh quy“n. Th¯ nh†t Æ„ lµ tÀp hÓp c∏c tµi li÷u bao gÂm sˆ Æi“u giÛp cho ÆËi t≠Óng nghi™n c¯u gæn k’t vÌi s˘ ti’p c∏c quy’t Æﬁnh cÒa nh˜ng nhµ l∑nh Æπo, n„i rÈng h¨n nËi, ho∆c ng≠Óc lπi lµ lµm nÊi bÀt, s˘ ngæt qu∑ng ho∆c Æ„ lµ khËi l≠Óng lÌn c∏c t≠ li÷u Æ≠Óc tπo ra tı c∏c phﬂng s˘ ph∏t tri”n? ô Æ©y chÛng ta Æ“ cÀp Æ’n kh∂ n®ng khai hµnh ch›nh, gÂm th≠ tı, bi™n b∂n, chÿ thﬁ, c∏c b∂n ng©n th∏c c∏c nguÂn l≠u tr˜. DÔ r†t phong phÛ nh≠ng c∏c s∏ch, hÓp ÆÂng, b∏o c∏o. Sau mÈt vµi n®m, khi c∏c tµi nguÂn l≠u tr˜ th≠Íng ›t Æ≠Óc bi’t Æ’n. ChÛng lµ c¨ sÎ li÷u nµy Æ∑ ph∏t huy h’t t∏c dÙng , chÛng kh´ng bﬁ hÒy cho c∏c nhµ nghi™n c¯u trong c∏c ngµnh khoa h‰c x∑ b· v◊ nguÍi ta cho rªng mÈt ph«n t≠ li÷u Æ„ minh ch¯ng hÈi n„i chung. cho hoπt ÆÈng cÒa quËc gia, do Æ„ n„ ch¯a Æ˘ng gi∏ trﬁ lﬁch sˆ vµ v®n h„a. Gi∏ trﬁ †y v≠Ót l™n tr™n c∂ ch¯c n®ng Nh˜ng nhµ nghi™n c¯u lﬁch sˆ, ph∂ h÷ lµ nh˜ng ng≠Íi sˆ tÊ ch¯c, lµm cho c∏c t≠ li÷u nµy Æ≠Óc x’p vµo loπi di vÀt dÙng c∏c nguÂn l≠u tr˜ nhi“u nh†t. Song, chÛng kh´ng vµ Æ≠Óc nhµ n≠Ìc b∂o v÷. ô mÈt kh›a cπnh nµo Æ„, nhµ ph∂i lµ kh´ng c„ ›ch cho nh˜ng nhµ x∑ hÈi h‰c, d©n tÈc n≠Ìc, lµ ng≠Íi b∂o v÷, c„ nhi÷m vÙ ph©n loπi, sæp x’p, h‰c hay nh©n kh»u h‰c. H‰ c«n Æ≠a c∏c hi÷n t≠Óng x∑ b∂o v÷, l≠u hµnh c∏c tµi li÷u l≠u tr˜ Æ„ trong khu´n khÊ hÈi vËn lµ mÙc ti™u cÒa c∏c nghi™n c¯u vµo c∏ch ti’p cÀn ph∏p luÀt. theo lﬁch Æπi. T≠ li÷u gËc l≠u tr˜ v“ Vi÷t Nam Æ≠Óc c†u thµnh d«n d«n tı h¨n mÈt th’ k˚ vµ Æ≠Óc ph©n chia Î c∏c C∏c tµi li÷u l≠u tr˜ quËc gia truÌc h’t Æ≠Óc Æﬁnh ngh‹a trung t©m l˜u tr˜ cÒa Vi÷t Nam vµ Ph∏p, cho phäp sæp nh≠ k˝ ¯c cÒa nhµ n≠Ìc vµ v◊ th’ chÛng kh´ng bao giÍ x’p c´ng vi÷c theo tr◊nh t˘, tı b∂n chuy™n kh∂o lµng x∑ m†t hi÷u l˘c nh≠ng n„i rÈng ra chÛng lµ toµn bÈ c∏c t≠ Æ’n ph©n t›ch x©u chuÁi. li÷u li™n quan Æ’n lﬁch sˆ x∑ hÈi. Th˘c t’ cho th†y tuy x≠a kia vi÷c l≠u tr˜ chÿ giÌi hπn Î c∏c tµi li÷u quan tr‰ng Nh˜ng nguÂn l≠u tr˜ nµy Î Æ©u, ti’p cÀn nh≠ th’ nµo, th” bÀc nh†t cÒa tri“u Æ◊nh nh≠ng ngµy nay kh∏i ni÷m †y Æ∑ loπi th´ng tin nµo ta c„ th” t◊m th†y vµ Æ©u lµ giÌi hπn cÒa rÈng h¨n r†t nhi“u. N„ kh´ng c„ giÌi hπn v“ ch†t li÷u vi÷c nµy? Ng«n †y c©u h·i ph∂i tr∂ lÍi c«n Æ’n mÈt giÌi hay thÍi gian tÂn tπi cÒa tµi li÷u. N’u nh≠ mÈt bÈ phÀn thi÷u chung v“ l≠u tr˜ li™n quan Æ’n Vi÷t Nam vµ mÈt vµi tµi li÷u li™n quan Æ’n hoπt ÆÈng cÒa c∏c ch›nh trﬁ gia vµ nghi™n c¯u tr≠Íng hÓp. ch›nh quy“n th◊ c∏c tµi li÷u l≠u tr˜ cÚng ch¯a Æ˘ng c∂
Tµi li÷u l≠u tr˜ lﬁch sˆ 13 nh˜ng th´ng tin v“ ÆÍi sËng cÒa nh˜ng ng≠Íi d©n quy’t Æﬁnh. Tuy nhi™n, ˝ t≠Îng nµy chÿ ÆÛng khi Nhµ th≠Íng. V◊ vÀy chÛng trÎ thµnh c´ng cÙ c¨ sÎ cÒa lﬁch n≠Ìc th˘c s˘ lµ trung t©m cÒa quy“n l˘c, lµ n¨i c∏c sˆ vµ th” hi÷n t†t c∂ c∏c m∆t ch›nh trﬁ, x∑ hÈi, kinh t’ vµ quy’t Æﬁnh Æ≠Óc Æ≠a ra. Nh≠ng tπi mÈt sË quËc gia, Nhµ v®n h„a cÒa lﬁch sˆ †y. n≠Ìc chÿ lµ cÁ m∏y th˘c thi ch›nh s∏ch Æ≠Óc quy’t Æﬁnh bÎi c∏c c¨ quan quy“n l˘c kh∏c. V› dÙ nh≠ Î nh˜ng h÷ MÈt quan ni÷m mÌi cho rªng nh˜ng tµi li÷u l≠u tr˜ cÒa thËng chÿ c„ mÈt Æ∂ng ph∏i duy nh†t th◊ c«n ph∂i ti’p nhµ n≠Ìc vµ cÒa c∏ nh©n kh´ng cﬂn kh∏c nhau v“ b∂n cÀn c∏c l≠u tr˜ cÒa Æ∂ng Æ„. Chÿ nh˜ng l≠u tr˜ Æ„ mÌi ch†t n˜a. Ti™u ch› Æ” l˘a ch‰n vµ l≠u tr˜ tµi li÷u trong cho phäp ng≠Óc l™n tÀn nguÂn. Nh˜ng l≠u tr˜ cÒa Æ∂ng kho l≠u tr˜ cÒa nhµ n≠Ìc lµ gi∏ trﬁ lﬁch sˆ cÒa chÛng. V†n khi Æ„ Æ≠Óc coi nh≠ l≠u tr˜ nhµ n≠Ìc, tπo thµnh bÈ phÀn Æ“ nguÂn gËc c∏c tµi li÷u chÿ cﬂn Æ¯ng hµng th¯ hai. Gi∏ quan tr‰ng, thÀm ch› lµ kh´ng th” thi’u trong k˝ ¯c trﬁ khoa h‰c vµ gi∏ trﬁ lﬁch sˆ Æ„ng vai trﬂ quan tr‰ng nh†t ch›nh trﬁ quËc gia. N’u nh≠ Æ∂ng kh´ng buÈc ph∂i cung trong l≠u tr˜ hµnh ch›nh. c†p nh˜ng tµi li÷u cho l≠u tr˜ quËc gia vµ t˘ gi˜ lπi cho m◊nh vÌi s˘ ch†p thuÀn cÒa luÀt ph∏p, th◊ nh˜ng l≠u tr˜ V“ v†n Æ“ nµy c«n ph©n bi÷t tµi li÷u l≠u tr˜ th≠Íng nhÀt - quËc gia {ch›nh thËng} chÿ cﬂn lµ l≠u tr˜ Nhµ n≠Ìc vµ c∏i tπo n™n k˝ ¯c t¯c thÍi v“ ch›nh quy“n vµ tµi li÷u l≠u tr˜ chÿ lµ c∏i nh◊n rÍi rπc v“ lﬁch sˆ quËc gia. CÚng c«n n„i cË Æﬁnh - c∏i lµm n™n k˝ ¯c quËc gia vµ lµ c´ng cÙ ch›nh th™m rªng, n’u nh≠ th´ng th≠Íng c∏c bÈ ngµnh cung cÒa nhµ sˆ h‰c. Khi c∏c tµi li÷u l≠u tr˜ Æ≠Óc chuy”n vµo, c†p cho L≠u tr˜ tr˜ quËc gia nh˜ng t≠ li÷u kh´ng c«n chÛng chÿ lµ mÈt tÀp hÓp c∏c d˜ li÷u ch≠a Æ≠Óc xˆ l›, c«n dÔng n˜a th◊ BÈ Ngoπi giao, BÈ quËc phﬂng vµ mÈt sË ph∂i ch‰n l‰c, thËng k™ vµ sæp x’p tr≠Ìc khi c„ th” ti’p c¨ quan c´ng an Æ„ lµ ngoπi l÷ bÎi h‰ c„ nh˜ng kho l≠u cÀn tra c¯u chÛng. Theo nguy™n tæc thÀt Æ¨n gi∂n, nh˜ng tr˜ ri™ng. c´ng vi÷c nµy tπo thµnh hai c˘c cÒa vi÷c xˆ l› k¸ thuÀt bÎi nh˜ng ng≠Íi chuy™n nghi÷p. 2. Khu´n khÊ ph∏p l˝ cÒa vi÷c l≠u hµnh Vai trﬂ k˝ ¯c c„ t›nh ch†t t¯c thÍi hay lﬁch sˆ cÒa c∏c tµi tµi li÷u li÷u l≠u tr˜ chÿ c„ th” Æ≠Óc th˘c hi÷n n’u chÛng Æ≠Óc C∏c l≠u tr˜ vi™n Æ„ng vai trﬂ ng≠Íi b∂o qu∂n, g◊n gi˜ di tuy”n ch‰n, lÀp th≠ mÙc vµ sæp x’p. Ch‰n l˘a lµ ph∂i c„ s∂n l≠u tr˜ quËc gia. H‰ ph∂i ph∏t huy Æ≠Óc gi∏ trﬁ cÒa di loπi trı, ch‰n l‰c gi˜a nh˜ng tµi li÷u h’t s¯c c«n thi’t, tµi s∂n Æ„, bi’n chÛng thµnh c´ng cÙ phÙc vÙ c∏c nhµ li÷u h˜u ›ch vµ tµi li÷u phÙ, rÂi sµng l‰c nh˜ng g◊ th¯ y’u nghi™n c¯u Æ” h‰ c„ th” sˆ dÙng chÛng mÈt c∏ch tËt nh†t, Æ” tÀn dÙng c∏i sœ phÙc vÙ cho nhµ sˆ h‰c. ß„ lµ Æi“u bÎi v◊ xät cho cÔng, vi÷c b∂o qu∂n c∏c tµi li÷u l≠u tr˜ ph∂i c«n thi’t. ThÀt kh„ t≠Îng t≠Óng mÈt c¨ quan nµo Æ„ lπi nhªm mÙc Æ›ch sˆ dÙng. K˝ ¯c quËc gia do tµi li÷u l≠u tr˜ chuy”n toµn bÈ sË tµi li÷u kh´ng dÔng n˜a cho l≠u tr˜. tπo n™n chÿ c„ th” sËng ÆÈng khi c∏c nhµ nghi™n c¯u ph∏t (Pierre Nora Æ“ cÀp tÌi tr≠Íng hÓp tµi li÷u l≠u tr˜ cÒa B∂o huy Æ≠Óc gi∏ trﬁ cÒa n„ bªng c∏c c´ng tr◊nh nghi™n c¯u hi”m x∑ hÈi, do kh´ng Æ≠Óc l˘a ch‰n tr≠Ìc n™n Æ∑ chi’m cÒa m◊nh. Th’ nh≠ng c∏c y™u c«u cÒa vi÷c b∂o qu∂n vµ tÌi 300 kil´mät k÷ s∏ch trong kho). T„m lπi, c«n ph∂i coi l≠u hµnh tµi li÷u Æ´i khi thÀt kh„ dung hﬂa, nh†t lµ v◊ l› do kh©u ch‰n l‰c nµy nh≠ mÈt {hµnh ÆÈng t›ch c˘c ch¯ b∂o v÷ tµi li÷u. C∏c l≠u tr˜ vi™n Æ´i khi c„ xu h≠Ìng hπn kh´ng ph∂i ti™u c˘c} v◊ n„ cho phäp ti’t ki÷m mÈt kho∂ng ch’ s˘ ti’p cÀn tra c¯u tµi li÷u do lo læng th∏i qu∏ Æ’n vi÷c kh´ng gian qu˝ gi∏ cho c∏c l≠u tr˜ vi™n vµ nh†t lµ n„ ph∏t b∂o v÷ chÛng, l› do nµy kh´ng ph∂i lÛc nµo cÚng c„ th” huy Æ≠Óc gi∏ trﬁ cÒa nh˜ng tµi li÷u hay. bi÷n bπch Æ≠Óc. M‰i c´ng d©n ph∂i Æ≠Óc ti’p cÀn c∏c tµi li÷u l≠u tr˜ bÎi chÛng lµ sÎ h˜u cÒa quËc gia. VÀy n™n Æ©y D…u sao cÚng thÀt kh„, ngay c∂ ÆËi vÌi c∏c l≠u tr˜ vi™n lµ nhi÷m vÙ mang lπi lÓi ›ch chung, n„i rÈng ra lµ c´ng vÙ. lµm sao Æ” x∏c Æﬁnh ngµy nay tµi li÷u nµo sœ h˜u ›ch cho c∏c nhµ nghi™n c¯u trong t≠¨ng lai. ßi“u Æ„ cﬂn kh„ h¨n Quy“n ti’p cÀn tµi li÷u l≠u tr˜ Æ≠Óc thıa nhÀn tπi Ph∏p v◊ c„ th” lµ sœ c„ nh˜ng m´n h‰c mÌi mµ ph≠¨ng ph∏p cÚng nh≠ trong nhi“u quËc gia tr™n th’ giÌi. Quy“n ti’p vµ quan Æi”m cÒa chÛng kh∏c vÌi nh˜ng g◊ chÛng ta Æang cÀn nµy Æ≠Óc Æi kÃm theo nhi“u bi÷n ph∏p hµnh ch›nh lµm. V◊ th’ s˘ ch‰n l˘a Æ´i khi Æ∑ g©y t∏c hπi cho c∏c nhµ nhªm Æ∂m b∂o quy“n ti’p cÀn tµi li÷u Æ≠Óc th˘c hi÷n mÈt nghi™n c¯u v“ khoa h‰c x∑ hÈi. S˘ quan t©m Æ’n c∏c tµi c∏ch hi÷u qu∂ vµ c∏c ch’ tµi h◊nh s˘ nhªm b∂o v÷ c∏c tµi li÷u mÁi thÍi k˙ mÁi kh∏c, tÔy thuÈc vµo bËi c∂nh kinh t’, li÷u l≠u tr˜ phÙc vÙ tra c¯u. N’u nh≠ ng≠Íi ta muËn hπn ch›nh trﬁ vµ c∏ch suy ngh‹. Khi Æ∑ Æ≠Óc ch‰n l˘a, c∏c tµi ch’ vi÷c l≠u hµnh c∏c tµi li÷u, tr≠Ìc h’t c«n ph∂i tu©n thÒ li÷u ph∂i Æ≠Óc sæp x’p c„ trÀt t˘. ß„ lµ nguy™n tæc c¨ b∂n theo c∏c nguy™n tæc cÙ th”, tr≠Ìc ti™n lµ ph∂i b∂o v÷ c∏c cÒa ngµnh l≠u tr˜. Ph∂i t´n tr‰ng nguÂn gËc, xu†t x¯ cÒa tµi li÷u nµy, nh≠ng lπi kh´ng Æ≠Óc lµm ∂nh h≠Îng Æ’n chÛng v◊ ch›nh xu†t x¯ †y lµ c¨ sÎ cho vi÷c h◊nh thµnh c∏c nguy™n tæc {cho c´ng chÛng ti’p cÀn} v◊ v“ l˝ thuy’t mµ ph´ng l≠u tr˜ - c∏c ph´ng nµy lµ nh˜ng khËi tµi li÷u li™n n„i, nguy™n tæc chÒ Æπo lµ cho l≠u hµnh, c†m tra c¯u chÿ quan ch∆t chœ vÌi nhau, Æ≠Óc h◊nh thµnh tÔy theo c∏c c¨ lµ mÈt ngoπi l÷. MÈt sË quËc gia kh´ng c®n c¯ vµo thÍi quan Æ∑ chuy”n c∏c tµi li÷u l≠u tr˜. hπn quy Æﬁnh trong luÀt mµ chÿ cho phäp l≠u hµnh vµ tra c¯u c∏c tµi li÷u theo tıng tr≠Íng hÓp, tıng nÈi dung CuËi cÔng, ng≠Íi ta ngh‹ rªng t≠ li÷u cÒa Nhµ n≠Ìc cho nghi™n c¯u cÙ th”. V◊ vÀy, kh∏i ni÷m {cho c´ng chÛng ti’p phäp nhµ sˆ h‰c t∏i tπo lπi Æ≠Óc qu∏ tr◊nh Æ≠a ra mÈt cÀn} c«n ph∂i Æ≠Óc th∂o luÀn.
14 Kh„a h‰c mÔa hÃ Tam ß∂o 2007 Ph∏p Æ∑ ban hµnh mÈt Æπo luÀt ngµy 3/1/1979 v“ tµi li÷u lµm vi÷c, c∏c nhµ gia ph∂ h‰c, Æa sË lµ nghi÷p d≠, lu´n l≠u tr˜. ßi“u nµy ch¯ng t· ch›nh quy“n th˘c s˘ mong chi’m sË l≠Óng Æ´ng Æ∂o. ô Ph∏p cÚng nh≠ nhi“u n≠Ìc muËn thay ÆÊi h◊nh ∂nh vµ th˘c t’ cÒa n“n hµnh ch›nh T©y ¢u kh∏c, nghi™n c¯u gia ph∂ Æ∑ t®ng vÌi tÿ l÷ kh∏ †n Ph∏p. H÷ thËng l≠u tr˜ Æ≠Óc t˘ do h„a vµ k˙ hπn hÓp ph∏p t≠Óng. V◊ th’, t◊m v“ qu∏ kh¯, t◊m lπi nguÂn gËc gia Æ◊nh Æ” ti’p cÀn tra c¯u tµi li÷u Æ∑ gi∂m tı 50 n®m xuËng cﬂn Æ∑ trÎ thµnh mÈt trµo l≠u th˘c s˘ Æ≠Óc {d©n chÒ ho∏} 30 n®m. thµnh mÈt hoπt ÆÈng gi∂i tr› c„ t›nh tr› th¯c. Chæc chæn vÌi mÈt sË ng≠Íi, trµo l≠u Æ„ th·a m∑n nhu c«u ÆÂng Nh≠ng nh˜ng thay ÆÊi Æ„ kh´ng Æ«y ÆÒ. Thay v◊ mÈt cuÈc nh†t vÌi quËc gia - vµ thuÈc v“ lﬁch sˆ, vÌi qu™ h≠¨ng c∏ch mπng nh≠ mong muËn lπi lµ s˘ bµnh tr≠Ìng cÒa m◊nh - tı nhi“u th’ h÷ nay thuÈc v“ mÈt cÈng ÆÂng. nh˜ng tham v‰ng c„ t›nh to∏n h¨n. Chºng hπn nh≠ k˙ Ng≠Íi ta Æ’n vÌi l≠u tr˜ Æ” t◊m lπi d†u t›ch cÒa tÊ ti™n, dÔ hπn 30 n®m ph∂i chﬁu r†t nhi“u ngoπi l÷. Thay v◊ 30 n®m, nÊi ti’ng hay kh´ng, nh≠ng tr≠Ìc mÈt tµi li÷u tı ch›nh k˙ hπn c„ th” thay ÆÊi nh≠ sau: thÍi k˙ Æ„, ng≠Íi ta nhÀn th†y c„ {c∂m gi∏c hÂn nhi™n, tho∏ng qua Æ≠Óc næm bæt th˘c tπi} , Æi“u mµ mÈt tµi li÷u 2 - 60 n®m t›nh tı ngµy th˘c thi ÆËi vÌi c∏c tµi li÷u li™n microfilm kh´ng bao giÍ tπo ra Æ≠Óc. quan Æ’n ÆÍi t≠ cÒa c∏c nh©n vÀt ho∆c nh˜ng tµi li÷u c∏o gi∏c an ninh cÒa Æ†t n≠Ìc. Ngµy cµng c„ nhi“u ng≠Íi Æ’n l≠u tr˜. Ng≠Íi ta nhÀn th†y - 100 n®m k” tı ngµy k’t thÛc c∏c hÂ s¨ ÆËi vÌi c∏c tµi sË l≠Óng ÆÈc gi∂ Î c∏c trung t©m l≠u tr˜ cÒa Ph∏p Æ∑ t®ng li÷u li™n quan Æ’n c∏c vÙ vi÷c bﬁ Æ≠a ra xät xˆ Î tﬂa l™n 15 l«n trong vﬂng 20 n®m. SË tµi li÷u Æ≠Óc tra c¯u ∏n, c∏c v®n b∂n ch¯ng tı gËc vµ hÂ s¨ cÒa c∏c c´ng cÚng vÀy, thÀm ch› cﬂn nhi“u h¨n. ch¯ng vi™n, sÊ hÈ tﬁch vµ sÊ Æ®ng k˝. - 100 n®m ÆËi vÌi c∏c tµi li÷u thuÈc loπi Æi“u tra, thËng - ß«u ti™n lµ do s˘ {bÔng nÊ Î c†p Æπi h‰c}. SË sinh vi™n k™ ch¯a Æ˘ng nh˜ng th´ng tin c„ t›nh ch†t c∏ nh©n. t®ng l™n khi’n cho sË luÀn ∏n vµ bªng cˆ nh©n v“ lﬁch - 120 n®m k” tı khi ra ÆÍi ÆËi vÌi c∏c hÂ s¨ c∏ nh©n sˆ, Æﬁa l˝, luÀt, x∑ hÈi h‰c t®ng l™n theo c†p sË nh©n. (vi™n ch¯c nhµ n≠Ìc). ChÛng Æ“u c«n Æ’n c∏c tµi li÷u l≠u tr˜. H¨n n˜a, lµm - 150 n®m k” tı khi ra ÆÍi ÆËi vÌi c∏c tµi li÷u li™n quan luÀn v®n tËt nghi÷p Æπi h‰c nh≠ vÀy Æﬂi h·i ph∂i t◊m Æ’n hÂ s¨ y t’. tﬂi Æ«y ÆÒ toµn di÷n c∏c ph´ng tµi li÷u. V◊ th’, v´ sË tµi li÷u Æ≠Óc tra c¯u. V´ sË c∏c k˙ hπn Æ∆c bi÷t (vÌi l› do b∂o v÷ an ninh nhµ - S˘ ph∏t tri”n trong nghi™n c¯u sˆ h‰c ngµy cµng chÛ n≠Ìc, b∂o v÷ ÆÍi t≠ v.v.) vµ vi÷c bæt buÈc ph∂i xin phäp ˝ Æ’n m∂ng lﬁch sˆ c¨ c†u kinh t’ x∑ hÈi, d…n Æ’n ph∂i Æ” c„ th” ti’p cÀn mÈt sË tµi li÷u cho th†y Nhµ n≠Ìc hi÷n t◊m hi”u k¸ c∏c tµi li÷u thËng k™. ß„ ch›nh lµ c∏c ph´ng nay v…n dµnh cho m◊nh quy“n tı chËi vi÷c c´ng chÛng tµi li÷u ÆÂ sÈ, tr≠Ìc nay ›t Æ≠Óc khai th∏c (b∂o hi”m x∑ ti’p cÀn tµi li÷u. ô Æ©y, chÛng ta th†y c„ d†u hi÷u cÒa hÈi, thËng k™, m´i tr≠Íng lµm vi÷c, v.v.). {quan Æi”m Gia-c´-banh v“ c∏c gi†y tÍ cÒa Nhµ n≠Ìc} . 1 - C∏c ph≠¨ng ph∏p lµm vi÷c theo nh„m Æ≠Óc c∂i ti’n ßi“u Æ„ xu†t ph∏t tı truy“n thËng gi˜ b› mÀt - Æi“u lµm vµ phÊ bi’n, cho phäp lµm vi÷c nhanh h¨n vµ v◊ th’ n™n nät Æ∆c tr≠ng cÒa ch›nh quy“n Ph∏p vµ nhi“u quËc thÛc Æ»y nhu c«u v“ tµi li÷u nhi“u h¨n. gia kh∏c. - Sˆ dÙng c∏c k¸ thuÀt tin h‰c ngµy cµng th´ng dÙng Æ” vÀn dÙng c∏c k’t qu∂ t◊m ki’m tµi li÷u l≠u tr˜. Hi÷n nay, m‰i c∏ nh©n Î Ph∏p Æ“u c„ quy“n tra c¯u c∏c tµi li÷u l≠u tr˜, chÿ c«n xu†t tr◊nh ch¯ng minh th≠, vi÷c sˆ Nh≠ng t†t c∂ Æ©u chÿ Æ¨n gi∂n nh≠ th’. Vi÷c nghi™n c¯u Î dÙng c∏c th´ng tin thu thÀp Æ≠Óc kh´ng bﬁ hπn ch’ g◊. c∏c trung t©m l≠u tr˜ c«n thÍi gian vµ t›nh n®ng ÆÈng. C∏c Vi÷c r†t nhi“u nhµ nghi™n c¯u quan t©m Æ’n c∏c tµi li÷u tµi li÷u c«n Æ≠Óc tra c¯u, dÔ lµ v◊ Æ“ tµi khoa h‰c hay kh´ng l≠u tr˜ Æ≠Óc coi nh≠ mÈt thµnh c´ng ÆËi vÌi ngµnh l≠u th≠Íng nªm Î nhi“u kho kh∏c nhau (CARAN, AOM, Quai tr˜ vµ ch¯ng t· rªng loπi h◊nh di s∂n v®n h„a nµy Æ∑ th˘c d'Orsay, kho l≠u tr˜ x∑, v“ c∏c tÿnh thµnh, v.v.), k” c∂ Î c∏c s˘ Æ≠Óc d©n chÒ h„a bÎi v◊ n„ kh´ng cﬂn chÿ dµnh ri™ng n≠Ìc kh∏c. cho nh˜ng nhµ nghi™n c¯u cÒa c∏c tr≠Íng Æπi h‰c vµ c∏c nhµ sˆ h‰c. Tuy nhi™n l©u nay cﬂn tÂn tπi mÈt sË v†n Æ“ li™n quan Æ’n sË l≠Óng tµi li÷u Æ≠Óc l†y ra, th≠Íng lµ r†t ›t, do thi’u ThÀt ngπc nhi™n lµ trong sË nh˜ng ng≠Íi t◊m Æ’n vÌi l≠u ph≠¨ng ti÷n vµ nh©n vi™n. V◊ vÀy sœ kh„ c„ th” tra c¯u tr˜, sË nhµ nghi™n c¯u nghi÷p d≠ cÚng nhi“u nh≠ Æ≠Óc mÈt sË l≠Óng tµi li÷u lÌn Æ” lµm c∏c thËng k™. Nh≠ chuy™n nghi÷p, ng≠Íi v“ h≠u Æ´ng h¨n c∂ ng≠Íi Æang vÀy, mÈt sË chuy™n ngµnh nh≠ nh©n kh»u h‰c lﬁch sˆ, 1 Louis FougÃre, {Les secrets de l'Administration} in : Bulletin de l'Institut International d'Administration Publique [{Nh˜ng b› mÀt cÒa ch›nh quy“n} trong: TÀp san cÒa Vi÷n Hµnh ch›nh c´ng QuËc t’], 1967, sË 4, tr. 24. 2 FARGE (Arlette) - Le goût de l'archive, collection {La Librairie du XXe siÃcle} [ThÛ say m™ l≠u tr˜, bÈ {TÒ s∏ch th’ k˚ XX}], Nxb. Seuil, 9-1989, tr.14.
Tµi li÷u l≠u tr˜ lﬁch sˆ 15 lﬁch sˆ kinh t’ x∑ hÈi, v.v. g∆p b†t lÓi. Cﬂn sao chÙp ≠, T†t c∂ c∏c tµi li÷u l≠u tr˜ c„ nÈi dung ch›nh trﬁ, ngoπi giao, ng≠Íi ta bi’t rªng vi÷c Æ„ lµm h≠ h·ng tµi li÷u n™n can tµi ch›nh h◊nh thµnh n™n ph´ng l≠u tr˜ v“ chÒ quy“n Æ≠Óc ng®n nh˜ng ai Æang do d˘, ÆÂng thÍi hπn ch’ sË l≠Óng Æ≠a v“ Ph∏p. Tµi li÷u l≠u tr˜ ch›nh quËc gÂm gi†y tÍ ngoπi sao chÙp vµ cË t◊nh Æ≠a ra gi∏ qu∏ cao. Vi÷c ÆÈc gi∂ sˆ giao, ho∆c li™n quan Æ’n chi’n tranh, h∂i qu©n, th≠¨ng dÙng m∏y ∂nh k¸ thuÀt sË Æang c∏ch mπng h„a c∏c mπi, ch›nh quy“n c†p cao. c∏ch lµm l©u nay. Nguy™n tæc Æ≠Óc Æ≠a ra lµ n’u ÆÈc gi∂ c„ th” t◊m hi”u mÈt tµi li÷u vµ sao chÙp lπi n„, tπi sao Tµi li÷u l≠u tr˜ v“ qu∂n l˝ Æ≠Óc b· lπi. Tµi li÷u l≠u tr˜ b∂n lπi kh´ng cho h‰ chÙp ∂nh? Tuy nhi™n Î mÈt sË trung Æﬁa gÂm toµn bÈ tµi li÷u cho phäp ph∏c h‰a n™n b¯c tranh t©m vµ mÈt sË n≠Ìc, nguy™n tæc nµy cﬂn ch≠a Æ≠Óc toµn c∂nh v“ n≠Ìc thuÈc Æﬁa, v“ d©n sË vµ s˘ ph∏t tri”n ch†p nhÀn. cÒa n≠Ìc Æ„ nh≠: d©n s˘, hµnh ch›nh Æﬁa ph≠¨ng, sË li÷u thËng k™, v.v. T†t nhi™n lµ nh˜ng tµi li÷u l≠u tr˜ nµy c„ Æi”m trÔng l∆p vµ bÊ sung cho nhau. 3. C∏c tµi li÷u v“ Vi÷t Nam Æ≠Óc l≠u tr˜ Î Æ©u? Tr≠Íng hÓp v“ ß´ng D≠¨ng lµ v› dÙ Æi”n h◊nh. Vi÷c ph©n chia bæt Æ«u tı n®m 1950. C∏c tµi li÷u l≠u tr˜ v“ hµnh Ph«n tr™n, chÛng ta Æ∑ Æ“ cÀp Æ’n vi÷c xˆ l˝ c∏c tµi li÷u ch›nh cÒa Ph∏p tr≠Ìc khi thµnh lÀp Li™n minh ß´ng hµnh ch›nh Æ≠Óc lÀp Î Ph∏p. B©y giÍ chÛng ta sœ n„i D≠¨ng (1887), v“ nÈi c∏c vµ PhÒ toµn quy“n, mÈt ph«n Æ’n c´ng vi÷c Æ„ ÆËi vÌi c∏c tµi li÷u l≠u tr˜ thuÈc Æﬁa, cÒa c∏c tﬂa c´ng s¯ (Trung k˙, Bæc k˙, Nam k˙, Lµo, mÈt tr≠Íng hÓp h¨i Æ∆c bi÷t. Th˘c ra, vi÷c xo∏ b· ch’ Campuchia), ph´ng ThËng ÆËc Nam k˙, tµi li÷u l≠u tr˜ ÆÈ th˘c d©n lµ dﬁp Æ” c∏c Nhµ n≠Ìc x∏c Æﬁnh Æ©u lµ v“ tﬂa ∏n Ph∏p, d©n s˘ Ph∏p vµ nh©n s˘ thuÈc quy“n nh˜ng tµi li÷u l≠u tr˜ thuÈc v“ c∏c quËc gia kh∏c nhau sÎ h˜u cÒa Ph∏p. T„m lπi lµ m‰i tµi li÷u l≠u tr˜ mang c„ li™n quan. Gi˜a n≠Ìc thuÈc Æﬁa vµ ch›nh quËc, nhi“u t›nh ch›nh trﬁ, ngoπi giao, c∏ nh©n ho∆c qu©n s˘, cﬂn g‰i mËi li™n h÷ ch∆t chœ Æ≠Óc tπo ra trong suËt qu∏ tr◊nh th˘c lµ {tµi li÷u l≠u tr˜ v“ chÒ quy“n}. Ng≠Óc lπi, t†t c∂ nh˜ng d©n, ph∂i x∏c Æﬁnh xem nh˜ng tµi li÷u kh∏c nhau Æ„ sœ tµi li÷u c«n thi’t cho s˘ vÀn hµnh bÈ m∏y hµnh ch›nh cÒa thuÈc v“ b™n nµo. Nh˜ng tµi li÷u nµy vıa c„ Î ch›nh n≠Ìc b∂n Æﬁa Æ≠Óc giao cho c¨ quan l≠u tr˜ cÒa c∏c quËc lπi vıa c„ Î n≠Ìc thuÈc Æﬁa v◊ tµi li÷u l≠u tr˜ b∂n x¯ n≠Ìc mÌi ÆÈc lÀp: Æ„ lµ {tµi li÷u l≠u tr˜ v“ qu∂n l˝}, gÂm vµ cÒa ch›nh quËc chæc chæn ph∂i bÊ sung cho nhau. gi†y tÍ v“ h∂i quan, v“ c∏c c´ng tr◊nh c´ng cÈng, tﬂa ∏n, T†t nhi™n xät cho cÔng th◊ nh˜ng t≠ li÷u nµy minh ch¯ng y t’, v.v. cho mÈt lﬁch sˆ chung cÒa c∂ hai. Chÿ mÈt ph«n c∏c tµi li÷u l≠u tr˜ h∂i ngoπi Æ≠Óc Æ≠a v“ Ph∏p nhªm dung hﬂa Tuy nhi™n, sœ sai l«m khi ngh‹ rªng chÿ c∏c tµi li÷u mang nhu c«u cÒa c∏c nhµ n≠Ìc mÌi vµ quy“n lÓi cÒa Ph∏p t›nh ch†t k¸ thuÀt ti÷n dÙng mÌi Æ≠Óc Æ” lπi. C∏c tµi li÷u ÆËi vÌi {di s∂n l≠u tr˜ t≠¨ng ¯ng vÌi mÈt ch≠¨ng trong l≠u tr˜ cÒa c∏c tÿnh thµnh cÚng Æ≠Óc Æ” lπi. Th˘c ch†t, lﬁch sˆ n≠Ìc nµy}. vi÷c l˘a ch‰n kh´ng tu©n thÒ theo b∂n ch†t cÒa tµi li÷u, bÎi lœ c∏c ph´ng t≠ li÷u kh´ng h“ bﬁ ph©n t∏ch. Vi÷c l˘a Lu´n ph∂i t›nh Æ’n kh∏i ni÷m c´ng dÙng cÒa tµi li÷u l≠u ch‰n chÒ y’u d˘a vµo m¯c ÆÈ ch›nh trﬁ Æ≠Óc Æ∏nh gi∏ tr˜, t¯c lµ nhµ n≠Ìc mÌi (ch›nh quy“n Æﬁa ph≠¨ng) c«n d˘a theo bÈ phÀn gËc ph∏t sinh tµi li÷u. C∏c tµi li÷u cÒa ph∂i b∂o qu∂n tµi li÷u li÷u tr˜ cÒa m◊nh v“ qu∂n l˝ Æ” ti’p phÒ Toµn quy“n ß´ng d≠¨ng Æ≠Óc Æ≠a v“ Ph∏p, tµi li÷u tÙc c∏c c´ng vi÷c th≠Íng ngµy. v“ C´ng s¯ Bæc k˙ Æ≠Óc l≠u tr˜ tπi Hµ NÈi. V◊ hai ph´ng l≠u tr˜ nµy gæn k’t vÌi nhau, n™n th≠Íng mÈt hÂ s¨ c„ Sau hi÷p Æﬁnh Gi¨-ne-v¨, Ph∏p Æ∑ Æ” lπi mÈt ph«n tµi li÷u hai b∂n l≠u, v◊ vÀy c„ th” ÆÂng thÍi ti’n hµnh nghi™n c¯u cÒa ch›nh quy“n thuÈc Æﬁa tπi Vi÷t Nam. Theo nguy™n tæc, v“ mÈt chÒ Æ“ tπi Ph∏p vµ Vi÷t Nam. Tuy nhi™n, v“ ph«n chÿ Æ≠a v“ Ph∏p nh˜ng tµi li÷u l≠u tr˜ li™n quan Æ’n chÒ nµy chÛng ta sœ c„ dﬁp bµn s©u h¨n, c∏c ph´ng t≠ li÷u quy“n, c„ ngh‹a lµ c∏c tµi li÷u l≠u tr˜ cÒa PhÒ toµn quy“n. cﬂn lπi Î Vi÷t Nam lµ mÈt thuÀn lÓi c¨ b∂n ÆËi vÌi c∏c Ph«n lÌn c∏c tµi li÷u nµy hi÷n Æ≠Óc l≠u tr˜ tπi Aix-en- nhµ nghi™n c¯u v“ khoa h‰c x∑ hÈi v◊ c∏c t≠ li÷u l≠u tr˜ Provence. Ph«n lÌn tµi li÷u l≠u tr˜ cÒa c∏c toµ c´ng s¯ Î nµy r†t g«n gÚi vÌi th˘c t’ th≠Íng nhÀt vµ ›t khi li™n quan Trung k˙, Bæc k˙, Nam k˙, Lµo, Campuchia vµ Î c∏c tÿnh Æ’n ch›nh s∏ch chung. C∏c t≠ li÷u l≠u tr˜ nµy v…n gi˜ Æ“u Æ≠Óc Æ” lπi. Æ≠Óc v´ sË chi ti’t vËn kh´ng Æ≠Óc l≠u gi˜ trong c∏c b∏o c∏o tÊng hÓp. C∏c tµi li÷u nµy hi÷n Æang Æ≠Óc l≠u tr˜ tπi Sµi Gﬂn/Thµnh phË HÂ Ch› Minh vµ Hµ NÈi. ChÛng t´i sœ giÌi li÷u c∏c trung t©m l≠u tr˜ ch›nh vµ s¨ l≠Óc c∏c Æ¨n vﬁ Æ∑ h◊nh thµnh ph´ng l≠u tr˜ hi÷n Æang Æ≠Óc b∂o qu∂n tπi Ph∏p.
16 Kh„a h‰c mÔa hÃ Tam ß∂o 2007 C∏c tµi li÷u l≠u tr˜ tπi Ph∏p Cﬂn ÆËi vÌi t≠ li÷u l≠u tr˜ v“ Vi÷t Nam, chÛng Æ≠Óc sæp C∏c tµi li÷u Æ≠a v“ Ph∏p Æ≠Óc b∂o qu∂n tπi c∏c trung x’p theo mÈt trÀt t˘ kh∏c vÌi trÀt t˘ cÒa T≠ li÷u l≠u tr˜ t©m l≠u tr˜ tµi li÷u h∂i ngoπi Æ∆t Î Aix en Provence. ß©y QuËc gia trong nh˜ng n®m 1920. C«n ph∂i nh†n mπnh lµ c∏c tµi li÷u bÊ sung cho c∏c hÂ s¨ cÒa BÈ ThuÈc Æﬁa s˘ tÂn tπi cÒa danh mÙc nguÂn t≠ li÷u v“ Vi÷t Nam cho cÚ tr≠Ìc Æ©y. phäp t◊m ki’m theo h÷ thËng tπi Ph∏p vµ Vi÷t Nam c∏c tµi li÷u trong ph´ng t≠ li÷u v“ PhÒ ßπi di÷n toµn quy“n Trung t©m l≠u tr˜ h∂i ngoπi lµ mÈt tÊ hÓp l≠u tr˜ c∏c ß´ng d≠¨ng vµ tﬂa C´ng s¯ Bæc k˙. ph´ng tµi li÷u l≠u tr˜ c„ nguÂn gËc kh∏c nhau. C∏c nhµ nghi™n c¯u ph∂i Æ∆c bi÷t chÛ ˝ kh´ng chÿ trong Vi÷c sæp x’p theo trÀt t˘ ch˜ c∏i vµ sË (ABC, ti’p Æ’n lµ kh©u t◊m ki’m th´ng tin (Æ©u lµ n¨i sœ c„ kh∂ n®ng t◊m A1, A11, v.v.) cÒa nhµ l≠u tr˜ Paul Boudet Æ≠Óc n™u cÙ Æ≠Óc loπi th´ng tin mong muËn?) mµ nh†t lµ trong th” trong mÈt cuËn s∏ch cÒa t∏c gi∂. Vi÷c ghi nhÌ nÈi kh©u sˆ dÙng th´ng tin t◊m ki’m Æ≠Óc: b∏o c∏o cÒa dung k˝ hi÷u lµ Æi“u ki÷n Æ” ti’p cÀn th´ng tin. C´ng s¯ tÿnh Æ≠Óc vi’t theo m…u kh∏c vÌi hÂ s¨ tÊng hÓp Æ≠Óc lÀp tπi Paris dµnh cho BÈ tr≠Îng. Ph≠¨ng ph∏p sæp x’p cÒa c∏c ph´ng t≠ li÷u ß´ng D≠¨ng giËng ph≠¨ng ph∏p ∏p dÙng cho c∏c ph´ng l≠u tr˜ cÒa ß” tπo thuÀn lÓi cho vi÷c t◊m ki’m th´ng tin, c∏c nhµ sˆ phÒ toµn quy“n Æ´ng Ph∏p tπi Aix vµ cÒa toµ C´ng s¯ h‰c vµ c∏c l≠u tr˜ vi™n Æ∑ Æ≠a ra mÈt sË c´ng cÙ t◊m ki’m, Bæc K˙ tπi Hµ NÈi. th≠Íng th◊ ph∂i k’t hÓp c∂ hai loπi c´ng cÙ nµy. ß„ lµ c∏c cuËn h≠Ìng d…n giÌi thi÷u c∏c ph´ng l≠u tr˜ c„ tπi Ph∏p CÚng r†t may mæn lµ h÷ thËng nµy Æ≠Óc bÊ sung bÎi c∏c vµ tπi Vi÷t Nam (ÆËi vÌi ph«n l≠u tr˜ bªng ti’ng Ph∏p, xem t÷p d˜ li÷u kh∏c, Æ´i lÛc cﬂn ch≠a Æ«y ÆÒ, nh≠ng cÚng cho ph«n tµi li÷u tham kh∂o). phäp t◊m ki’m th´ng tin, chÒ y’u bªng Æﬁa danh. ChÛng t´i hy v‰ng c∏c tµi li÷u h≠Ìng d…n bªng ti’ng Vi÷t ChÛng t´i khuy™n c∏c nghi™n c¯u vi™n t◊m hi”u v“ lﬁch sˆ trong thÍi gian sæp tÌi sœ hoµn thi÷n danh s∏ch nµy. Hi÷n c∏c c¨ quan hµnh ch›nh vµ c∏c ph´ng t≠ li÷u Æ≠Óc h◊nh nay, chÿ c„ c∏c cuËn h≠Ìng d…n ri™ng bi÷t dµnh cho c∏c thµnh. Th˘c vÀy, mÈt c¨ quan, v› dÙ nh≠ h∂i quan chºng trung t©m l≠u tr˜. hπn kh´ng ti’n hµnh h◊nh thµnh tıng t≠ li÷u mÈt, mµ ti’n hµnh theo khËi lÌn, kho∂ng vµi tr®m hÂ s¨ mÈt l«n. C¨ C∏c tµi li÷u l≠u tr˜ h∂i ngoπi (AOM) quan nµy sœ tÀp hÓp 200 hÂ s¨ v“ thuËc phi÷n trong chuÁi C∏c tµi li÷u nµy bao gÂm tµi li÷u l≠u tr˜ cÒa c∏c ch›nh U3, 300 hÂ s¨ v“ r≠Óu trong chuÁi U4 vµ cÚng kho∂ng quy“n thuÈc Æﬁa Æ∑ Æ≠Óc Æ≠a v“ Ph∏p vµo thÍi k˙ c∏c chıng †y hÂ s¨ v“ muËi trong chuÁi U5. Tuy nhi™n, theo thuÈc Æﬁa tan r∑. Tr™n th˘c t’, ß´ng D≠¨ng lµ thuÈc Æﬁa quy tæc sæp x’p theo trÀt t˘ ch˜ c∏i vµ sË, c∏c hÂ s¨ nµy l©u ÆÍi n™n sË l≠Óng tµi li÷u l≠u tr˜ lµ Æa dπng nh†t. sau Æ„ Æ≠Óc ph©n thµnh nh˜ng chuÁi nh· theo nÈi dung t≠¨ng ÆËi chi ti’t nh≠ng lπi kh´ng theo trÀt t˘ thÍi gian. C∏ch lµm nµy buÈc nhµ nghi™n c¯u ph∂i ki™n nh…n trong vi÷c t◊m ki’m nh˜ng hÂ s¨ tµi li÷u c„ th” li™n quan Æ’n Æ“ tµi nghi™n c¯u cÒa m◊nh. Tr™n th˘c t’, vi÷c sæp x’p Æ∑ tu©n thÒ nguy™n tæc nh≠ sau: c∏c hÂ s¨ Æ≠Óc chuy”n cÔng mÈt thÍi gian th◊ sœ Æ≠Óc Æ∏nh sË li™n ti’p. Nh≠ vÀy, n’u Æ∑ t◊m Æ≠Óc mÈt hÂ s¨ li™n quan tr˘c ti’p Æ’n nÈi dung nghi™n c¯u th◊ nhi“u kh∂ n®ng c∏c hÂ s¨ c„ sË Æ¯ng tr≠Ìc ho∆c sau sË hÂ s¨ Æ∑ t◊m Æ≠Óc sœ li™n quan Æ’n nh˜ng nÈi dung t≠¨ng t˘ vµ cÔng thÍi gian, v◊ c∏c hÂ s¨ nµy Æ≠Óc h◊nh thµnh t≠ li÷u l≠u tr˜ vµo cÔng mÈt ÆÓt. Nh≠ vÀy, c«n thi’t ph∂i c„ Æ≠Óc b∂ng li÷t k™ sË, kh´ng Æ≠Óc cung c†p cho c∏c nhµ nghi™n c¯u v◊ Æ≠Óc coi lµ c´ng cÙ cÒa ri™ng c∏c l≠u tr˜ vi™n. Chÿ vÌi vµi trang sao chÙp, c∏c nghi™n c¯u vi™n c„ th” ti’t ki÷m Æ≠Óc vµi ngµy t◊m ki’m c«n m…n.
Tµi li÷u l≠u tr˜ lﬁch sˆ 17 C∏c tµi li÷u l≠u tr˜ cÒa BÈ ThuÈc Æﬁa tr≠Îng BÈ ThuÈc Æﬁa Æ∑ Æ≠Óc Æ≠a v“ l≠u tr˜ tπi VÙ Ki”m C∏c ph´ng l≠u tr˜ cÒa BÈ ThuÈc Æﬁa (L≠u tr˜ Nhµ n≠Ìc, tra, mÈt b∂n sao Æ≠Óc l≠u tπi VÙ c∏c v†n Æ“ ch›nh trﬁ: hai Ban H∂i ngoπi, ANSOM.) tr≠Ìc Æ©y Æ∆t tπi Paris, phË b∂n tµi li÷u nµy c„ hai mÙc Æ›ch sˆ dÙng. Oudinot, Æ∑ Æ≠Óc chuy”n v“ Aix-en-Provence n®m 1986. C∏c ph´ng l≠u tr˜ nµy c„ nguÂn gËc r†t Æa dπng. C∏c tµi Ph´ng l≠u tr˜ tπi BÈ cÚng bao gÂm c∏c hÂ s¨ v“ nh©n li÷u l≠u tr˜ v“ lﬁch sˆ Vi÷t Nam Æ∏ng quan t©m nh†t lµ c∏c vi™n. Nhi“u tµi li÷u trong sË Æ„ chæc chæn sœ h˜u ›ch cho tµi li÷u l≠u tr˜ cÒa BÈ, trong Æ„ quan tr‰ng nh†t lµ c∏c gi†y lﬁch sˆ Vi÷t Nam, v› dÙ nh≠ tµi li÷u Madrolle (nhµ th∏m tÍ cÒa phﬂng ch©u É vµ Æ≠Óc Æ∆t t™n lµ: ß´ng d≠¨ng hi”m, ÆÂng thÍi lµ t∏c gi∂ cÒa c∏c cuËn h≠Ìng d…n du lﬁch ph´ng cÚ (Ancien Fonds-AF) vµ ß´ng d≠¨ng ph´ng mÌi r†t giµu tµi li÷u), gi†y tÍ cÒa Le Myre de Vilers, vµ Æ∆c bi÷t (Nouveau Fonds-NF), t™n g‰i tÔy thuÈc vµo thÍi gian xu†t lµ tµi li÷u cÒa Sarraut. Trong sË c∏c toµn quy“n ß´ng hi÷n c∏c tµi li÷u nµy. D≠¨ng thuÈc thÍi k˙ nghi™n c¯u, chÿ c„ Albert Sarraut lµ Æ” lπi gi†y tÍ tµi li÷u dÔ lµ vÌi t≠ c∏ch nguy™n BÈ tr≠Îng C∏c hÂ s¨ cÒa VÙ c∏c v†n Æ“ ch›nh trﬁ (ANSOM Aff Pol) BÈ ThuÈc Æﬁa. §ng Æ∑ Æ” lπi 17 thÔng tµi li÷u c´ng v®n vµ bao gÂm toµn bÈ th≠ tı gi˜a BÈ ThuÈc Æﬁa vµ Ch›nh phÒ gi†y tÍ chÒ y’u li™n quan Æ’n giai Æoπn tr≠Ìc khi ´ng gi˜ ß´ng d≠¨ng, ngoµi ra cÚng c„ c∂ th≠ tı c´ng v®n vÌi c∏c ch¯c BÈ tr≠Îng. ThÔng tµi li÷u Æ«u ti™n Æ˘ng c∏c b∏o c∏o bÈ kh∏c ho∆c vÌi c∏c s¯ qu∏n. R†t nhi“u hÂ s¨ kh´ng cﬂn tÊng hÓp v“ t◊nh h◊nh tr≠Ìc n®m 1911. ß” t◊m hi”u chi ti’t t◊m th†y trong ph´ng l≠u tr˜ cÒa Ch›nh phÒ ß´ng d≠¨ng h¨n, c«n tham kh∂o c´ng tr◊nh cÒa A. Larcher. Æ∑ Æ≠Óc gˆi cho VÙ c∏c v†n Æ“ ch›nh trﬁ. V› dÙ, b∏o c∏o cÒa Thanh tra BÈ ThuÈc Æﬁa, c¨ quan c„ th»m quy“n Xät v“ m∆t nµo Æ„ th◊ c∏c tµi li÷u l≠u tr˜ nµy lµ sÓi d©y li™n chung vµ Æ≠Óc th˘c hi÷n d≠Ìi s˘ chÿ Æπo tr˘c ti’p cÒa BÈ h÷ th˘c s˘ gi˜a Ph∏p vµ c∏c thuÈc Æﬁa tr≠Ìc Æ©y. Th˘c vÀy, 50 n®m sau s˘ tan r∑ cÔng lÛc cÒa c∏c thuÈc Æﬁa nhi“u nhµ nghi™n c¯u Æ∑ t◊m Æ’n c∏c tµi li÷u H∂i ngoπi Æ” tra c¯u tµi C∏c ph´ng ch›nh cÒa C.A.O.M li÷u l≠u tr˜, n¨i c†t gi˜ k˝ ¯c chung cÒa nh˜ng ng≠Íi d©n thuÈc Æﬁa cÚ vµ nh˜ng kŒ th˘c d©n x≠a kia. V◊ vÀy , c∏c nhµ sˆ h‰c cÒa Vi÷t Nam, An-gi™-ri hay Ma-Æa-gat-x¨-ca th≠Íng k’t hÓp vÌi c∏c nhµ sˆ h‰c Ph∏p Æ” trao ÆÊi k’t qu∂ t◊m ki’m tı nhi“u ph´ng l≠u tr˜ kh∏c nhau. C∏c nhµ nghi™n c¯u Æ∑ phËi hÓp vÌi nhau, c∏c l≠u tr˜ vi™n cÚng vÀy, trong ß´ ÆËc Ph´ng khu´n khÊ c∏c hÈi th∂o bµn trﬂn quËc t’ cÚng nh≠ vi÷c hÓp vµ c∏c bÈ t∏c gi˜a c∏c quËc gia th´ng qua c∏c ch≠¨ng tr◊nh hÓp t∏c ch›nh phÒ C∏c v†n Æ“ ch›nh vµ tµi trÓ. trﬁ C∏c trung t©m l≠u tr˜ tπi Vi÷t Nam Sau hi÷p Æﬁnh Gi¨-ne-v¨, Ph∏p Æ∑ Æ” lπi mÈt ph«n tµi li÷u cÒa ch›nh quy“n th˘c d©n tπi Vi÷t Nam. V“ nguy™n tæc, chÿ Æ≠a v“ Ph∏p nh˜ng tµi li÷u l≠u tr˜ li™n quan Æ’n chÒ quy“n, c„ ngh‹a lµ c∏c tµi li÷u l≠u tr˜ cÒa PhÒ toµn quy“n. Ph«n lÌn c∏c tµi li÷u nµy hi÷n Æ≠Óc l≠u tr˜ tπi Aix- Th≠ vi÷n Th≠ vi÷n en-Provence. Ph«n lÌn c∏c tµi li÷u l≠u tr˜ cÒa c∏c toµ C´ng s¯ (Trung k˙, Bæc k˙, Nam k˙, Lµo, Campuchia B∏o ch› B∏o ch› vµ c∏c tÿnh thµnh) Æ∑ Æ≠Óc Æ” lπi. C∏c tµi li÷u nµy Æ≠Óc l≠u tr˜ tπi Thµnh phË HÂ Ch›nh Minh vµ Hµ NÈi. C„ bËn trung t©m l≠u tr˜ tr˘c thuÈc L≠u tr˜ quËc gia Vi÷t Nam. Trung t©m l≠u tr˜ sË 1 (l≠u tr˜ ph«n lÌn c∏c tµi li÷u thÍi @ G. de GantÃs et JM. Mancini thuÈc Æﬁa) vµ Trung t©m l≠u tr˜ sË 3 (tµi li÷u sau n®m 1954) * Ph«n lÌn Î lπi Vi÷t Nam Æ∆t tπi Hµ NÈi. Trung t©m l≠u tr˜ sË 2 Æ∆t tπi TP. HÂ Ch› Minh Agence FOM: C¨ quan Ph∏p h∂i ngoπi l≠u gi˜ c∏c tµi li÷u li™n quan Æ’n mi“n Nam Vi÷t Nam Æ’n CFOM: ûy ban Ph∏p h∂i ngoπi n®m 1975. Trung t©m l≠u tr˜ sË 4 mÌi Æ≠Óc thµnh lÀp tπi ßµ COCH: Ch›nh phÒ Nam k˙ ENFOM: Tr≠Íng QG Ph∏p h∂i ngoπi Lπt bao gÂm tµi li÷u l≠u tr˜ v“ mi“n Trung Vi÷t Nam, trong Gän: ßπi c≠¨ng Æ„ c„ ph´ng l≠u tr˜ cu∂ tﬂa C´ng s¯ Trung k˙ tr≠Ìc Æ©y. Indo AF et NF: ß´ng d≠¨ng ph´ng cÚ/mÌi RSA: C´ng s¯ Trung K˙ Trung t©m L≠u tr˜ QuËc gia I RSC: C´ng s¯ Cam pu chia N’u kh´ng t›nh Æ’n c∏c ph´ng l≠u tr˜ Æ∆c bi÷t thuÈc v“ RSL: C´ng s¯ Lµo Hoµng gia nh≠ ch©u b∂n, c∏c tµi li÷u Æ≠Óc l≠u tr˜ Î Æ©y RST: C´ng s¯ Bæc k˙ c„ Æ’n 90% li™n quan Æ’n thÍi k˙ thuÈc Æﬁa, chÒ y’u bªng UCF: Li™n minh thuÈc Æﬁa Ph∏p ti’ng Ph∏p. C«n ph∂i nh†n mπnh Æ’n s˘ cË gæng nÁ l˘c,