Ebook Lịch sử Đảng bộ xã Cao Minh (1930-2020): Phần 1

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:169

Thêm vào BST

Báo xấu

1
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cuốn sách "Lịch sử Đảng bộ xã Cao Minh (1930-2020)" Phần 1 cung cấp các nội dung chính như sau: Cao Minh Vùng đất, con người và truyền thống lịch sử, văn hóa; Quá trình xây dựng và phát triển phong trào cách mạng của quần chúng dưới sự lãnh đạo của đảng, tiến tới khởi nghĩa giành chính quyền trong Cách mạng tháng Tám năm 1945; Xây dựng và củng cố chính quyền cách mạng, tham gia kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (1945 - 1954);...Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Ebook Lịch sử Đảng bộ xã Cao Minh (1930-2020): Phần 1

ÑAÛNG BOÄ HUYEÄN TRAØNG ÑÒNH ÑAÛNG UÛY XAÕ CAO MINH LÒCH SÖÛ ÑAÛNG BOÄ XAÕ CAO MINH (1930 - 2020) XUAÁT BAÛN NAÊM 2024 1
LÔØI GIÔÙI THIEÄU Cao Minh laø xaõ mieàn nuùi thuoäc phía Taây huyeän Traøng Ñònh. Phía Ñoâng giaùp xaõ Ñoaøn Keát, Taân Tieán; phía Taây giaùp xaõ Vaên Vuõ thuoäc huyeän Na Rì, Baéc Kaïn vaø xaõ Quang Troïng thuoäc huyeän Thaïch An, Cao Baèng; phía Nam giaùp xaõ Taân Yeân; phía Baéc giaùp xaõ Ñoaøn Keát. Cao Minh laø nôi sinh soáng cuûa 4 daân toäc Moâng (chieám 60,1%), Dao (chieám 25,7%), Taøy (chieám 9,9%), Nuøng (chieám 4,18%). Töø bao ñôøi, ñoàng baøo caùc daân toäc xaõ Cao Minh ñaõ coù truyeàn thoáng yeâu nöôùc noàng naøn, kieân quyeát ñaáu tranh choáng laïi söï aùp böùc, boùt loät cuûa caùc theá löïc ngoaïi xaâm. Trong suoát chieàu daøi lòch söû, theá heä sau noái tieáp theá heä tröôùc saün saøng hy sinh xöông maùu ñeå baûo veä queâ höông, ñaát nöôùc khoûi hoïa xaâm laêng. Muøa xuaân naêm 1930, Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam ra ñôøi vôùi ñöôøng loái caùch maïng ñuùng ñaén ñaõ soi ñöôøng, chæ loái giaùc ngoä cho nhaân daân xaõ Cao Minh phaùt huy truyeàn thoáng toát ñeïp cuûa queâ höông, taïo neân söùc maïnh toång hôïp, giaønh ñöôïc nhieàu thaéng lôïi coù yù nghóa. Trong caùch maïng thaùng Taùm naêm 1945 vaø khaùng chieán choáng Phaùp, nhaân daân xaõ Cao Minh cuøng vôùi nhaân daân huyeän Traøng Ñònh ñaõ ñöùng leân giaønh ñoäc laäp, töï do, goùp phaàn vaøo thaéng lôïi chung cuûa caû nöôùc. Döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Chi boä xaõ Cao Minh (1960), sau laø Ñaûng boä xaõ Cao Minh (naêm 2000), cuøng vôùi nhaân daân caû nöôùc, nhaân daân xaõ Cao Minh ñaõ ñoùng goùp moät phaàn söùc ngöôøi, söùc cuûa vaøo thaéng lôïi chung cuûa cuoäc khaùng chieán choáng Myõ vaø chieán tranh baûo veä bieân giôùi. 2
Ñoàng thôøi thöïc hieän ñöôøng loái ñoåi môùi do Ñaûng khôûi xöôùng vaø laõnh ñaïo. Qua ñoù, xaây döïng noâng thoân môùi ôû Cao Minh ngaøy caøng giaøu ñeïp hôn. Xuaát phaùt töø ñaïo lyù cao ñeïp “Uoáng nöôùc nhôù nguoàn” cuûa ngöôøi daân xaõ Cao Minh hoâm nay ñoái vôùi theá heä cha anh ñi tröôùc, thöïc hieän Chæ thò soá 20-CT/TW ngaøy 18/01/2018 cuûa Ban Bí thö veà tieáp tuïc taêng cöôøng, naâng cao chaát löôïng nghieân cöùu, bieân soaïn, tuyeân truyeàn, giaùo duïc lòch söû Ñaûng; Chæ thò soá 14-CT/TU ngaøy 6/7/2022 cuûa Ban Thöôøng vuï Tænh uûy veà tieáp tuïc naâng cao chaát löôïng nghieân cöùu, bieân soaïn, tuyeân truyeàn lòch söû ñaûng boä, lòch söû truyeàn thoáng; ñöôïc söï chæ ñaïo, höôùng daãn cuûa Ban Tuyeân giaùo Tænh uûy Laïng Sôn, Ban Thöôøng vuï Huyeän uûy Traøng Ñònh, Ban Chaáp haønh Ñaûng boä xaõ Cao Minh khoùa V quyeát ñònh toå chöùc bieân soaïn cuoán “Lòch söû Ñaûng boä xaõ Cao Minh (1930 - 2020)” Cuoán saùch phaûn aùnh quaù trình hình thaønh, phaùt trieån cuûa vuøng ñaát, con ngöôøi xaõ Cao Minh; quaù trình xaây döïng, tröôûng thaønh vaø thaønh tích laõnh ñaïo cuûa Ñaûng boä treân caùc lónh vöïc chính trò, kinh teá, vaên hoùa - xaõ hoäi, quoác phoøng, an ninh. Beân caïnh ñoù, cuoán saùch laø taøi lieäu tuyeân truyeàn, giaùo duïc lòch söû truyeàn thoáng cho caùn boä, ñaûng vieân vaø nhaân daân, ñaëc bieät laø giuùp theá heä treû Cao Minh hoâm nay vaø mai sau hieåu roõ vaø töï haøo veà queâ höông mình. Töø ñoù, caùc taàng lôùp thanh nieân trong xaõ ngaøy caøng neâu cao tinh thaàn traùch nhieäm, quyeát taâm khaéc phuïc moïi khoù khaên, phaán ñaáu vöôn leân hoaøn thaønh moïi nhieäm vuï, goùp phaàn thöïc hieän thaéng lôïi ñöôøng loái ñoåi môùi cuûa Ñaûng, xaây döïng xaõ Cao Minh 3
phaùt trieån veà moïi maët, phaán ñaáu vì muïc tieâu xaõ hoäi daân chuû, coâng baèng, vaên minh. Trong quaù trình bieân soaïn, Ñaûng uûy xaõ Cao Minh traân troïng caûm ôn söï chæ ñaïo chaët cheõ cuûa Ban Thöôøng vuï Huyeän uûy, Ban Tuyeân giaùo Huyeän uûy Traøng Ñònh. Ñoàng thôøi, Ñaûng uûy caûm ôn nhöõng yù kieán ñoùng goùp taâm huyeát cuûa caùc ñoàng chí caùn boä, ñaûng vieân xaõ qua caùc thôøi kyø vaø söï tö vaán, bieân soaïn cuûa Coâng ty Coå phaàn Saùch vaø Truyeàn thoâng Vaên hoùa Vieät. Maëc duø ñaõ coù nhieàu coá gaéng trong quaù trình bieân soaïn, song do nguoàn tö lieäu ñaõ bò mai moät nhieàu neân cuoán saùch khoâng traùnh khoûi nhöõng haïn cheá, thieáu soùt. Vì vaäy, Ban Chaáp haønh Ñaûng boä raát mong nhaän ñöôïc yù kieán ñoùng goùp cuûa caùc ñoàng chí caùn boä, ñaûng vieân, nhaân daân trong vaø ngoaøi xaõ ñeå cuoán saùch hoaøn thieän hôn trong laàn taùi baûn. T/M BCH ÑAÛNG BOÄ XAÕ CAO MINH BÍ THÖ Noâng Quoác Côø 4
“Daân ta phaûi bieát söû ta Cho töôøng goác tích nöôùc nhaø Vieät Nam” Chuû tòch Hoà Chí Minh
Baûn ñoà xaõ Cao Minh
UÛy ban nhaân daân tænh Laïng Sôn coâng nhaän xaõ Cao Minh ñaït chuaån noâng thoân môùi naêm 2019
UÛy ban nhaân daân tænh Laïng Sôn taëng Baèng khen nhaân daân vaø caùn boä xaõ Cao Minh ñaõ coù thaønh tích xuaát saéc trong phong traøo thi ñua “Laïng Sôn cuøng caû nöôùc chung söùc xaây döïng noâng thoân môùi” naêm 2017
Môû ñaàu CAO MINH - VUØNG ÑAÁT, CON NGÖÔØI VAØ TRUYEÀN THOÁNG LÒCH SÖÛ, VAÊN HOÙA I. Vuøng ñaát, con ngöôøi Xaõ Cao Minh coù vò trí ñòa lyù: Phía Ñoâng giaùp xaõ Ñoaøn Keát, Taân Tieán; phía Taây giaùp xaõ Vaên Vuõ thuoäc huyeän Na Rì, Baéc Kaïn vaø xaõ Quang Troïng thuoäc huyeän Thaïch An, Cao Baèng; phía Nam giaùp xaõ Taân Yeân; phía Baéc giaùp xaõ Ñoaøn Keát. Xaõ Cao Minh naèm ôû phía Taây huyeän Traøng Ñònh, caùch thò traán Thaát Kheâ khoaûng 31km. Xaõ coù dieän tích töï nhieân laø 3.055,88ha, goàm coù 6 thoân vôùi 221 hoä vôùi 914 nhaân khaåu. Xaõ Cao Minh coù ñòa hình töông ñoái phöùc taïp, chuû yeáu laø ñoài nuùi ñaát, chia caét, nhieàu suoái. Treân ñòa baøn Cao Minh, ñòa hình thaáp baèng laø caùc daûi ñaát töông ñoái baèng phaúng phaân boá döôùi chaân daõy nuùi cao hoaëc naèm doïc hai beân bôø suoái vaø taäp trung ôû gaàn khu vöïc trung taâm xaõ laø caùc thoân: Vaèng Can, Khuoåi Vai, Khuoåi Naëp… Naèm trong khu vöïc trung du mieàn nuùi phía Baéc neân xaõ coù moät soá ñieåm cao, phaàn lôùn laø nuùi ñaát. Ñòa hình goàm nhieàu nuùi cao xen keõ vôùi caùc thung luõng ven suoái coù ñoä cao 300 - 600m so vôùi möïc nöôùc bieån. Veà thoå nhöôõng, toång dieän tích ñaát töï nhieân cuûa xaõ chieám 4% dieän tích töï nhieân cuûa huyeän Traøng Ñònh. Ñaát ñai khaù ña daïng vôùi nhieàu loaïi ñaát khaùc nhau. Ñaát phuø sa doác tuï naèm döôùi chaân nuùi hoaëc döôùi caùc khe suoái nhoû heïp hình thaønh trong quaù trình röûa troâi, xoùi moøn. Nhoùm ñaát ñoû vaøng treân ñaù caùt, phaân boá taäp trung treân ñòa 5
hình ñoài nuùi cao vaø trung bình, ñoùng vai troø quan troïng trong saûn xuaát cuûa xaõ; nôi ñòa hình thaáp, taäp trung nhieàu ôû caùc thoân Khuoåi Vai, Vaèng Can. Nhoùm ñaát naøy thích hôïp troàng caây coâng nghieäp, caây aên quaû phaùt trieån laâm nghieäp. Ñòa baøn xaõ Cao Minh coù nhieàu suoái chaûy qua, trong ñoù lôùn nhaát laø suoái Baéc Kheâ daøi 4km. Ngoaøi ra, coøn coù caùc doøng suoái khaùc nhö: Khuoåi Toù, Khuoåi Taøn, Khuoåi Leách, Caùm Tieân, Khuoåi Puïc, Khuoåi Bon… Ñaây laø nhöõng nguoàn cung caáp nöôùc chuû yeáu cho sinh hoaït vaø saûn xuaát. Tuy nhieân, vaøo thôøi ñieåm nhöõng thaùng möa lôùn, nöôùc suoái leân cao coù theå gaây thieät haïi veà nhaø cöûa vaø caây troàng cuûa nhaân daân. Veà muøa khoâ, do loøng suoái heïp, doác neân khoù giöõ ñöôïc nöôùc, nöôùc suoái caïn. Ñeå ñaùp öùng ñuû nguoàn nöôùc cho saûn xuaát vaø sinh hoaït haèng ngaøy cuûa nhaân daân, xaõ ñaõ ñaàu tö xaây döïng heä thoáng keânh möông, phai nhoû vaø caùc coâng trình cung caáp nöôùc phuïc vuï nhu caàu cuûa nhaân daân. Xaõ Cao Minh naèm trong vuøng khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa, chia laøm 2 muøa trong naêm laø muøa noùng vaø muøa laïnh. Theo saùch “Ñoàng Khaùnh ñòa dö chí” thì vuøng naøy “Ñaát lieàn vuøng chaân röøng, nhieàu söông muø chöôùng khí, maët trôøi leân cao 2,3 tröôïng söông nuùi môùi tan, töø thu ñoâng ñeán muøa xuaân ñeàu nhö theá. Muøa xuaân nhieàu gioù ñoâng baéc, thaùng 3 trôøi coøn reùt. Thaùng 4 thôøi tieát aám daàn. Thaùng 5, 6 naéng noùng, möa nhieàu, soâng suoái daâng traøn, sau möa töø 3 ñeán 5 ngaøy môùi ruùt heát. Thaùng 7, 8 oi noùng, ñeâm ñeán laïnh daàn. Thaùng 9, 10 trôøi thöôøng aâm u. Thaùng 11, 12 gioù baéc, reùt ñaäm, thænh thoaûng coù möa 6
tuyeát. Nhöng boán muøa khoâng coù gioù baõo. Noâng vuï thaùng 5, 6 xuoáng caáy, thaùng 9, 10 thu hoaïch.”1. Muøa noùng nhieät ñoä leân tôùi 40℃, muøa noùng baét ñaàu töø thaùng 5 vaø keát thuùc vaøo thaùng 10, naéng noùng möa nhieàu, möa taäp trung chuû yeáu vaøo thaùng 6, thaùng 7. Muøa laïnh, ít möa, khoâ hanh, nhieät ñoä giaûm thaáp nhaát xuoáng 5℃. Löôïng möa trung bình naêm töø 1.600 - 1.700mm. Khí haäu xaõ töông ñoái thuaän tieän cho vieäc boá trí muøa vuï, cô caáu caùc loaïi caây troàng, coù ñieàu kieän phaùt trieån caùc loaïi caây löông thöïc, caây coâng nghieäp laâu naêm. Tuy nhieân, vaøo muøa ñoâng khí haäu töông ñoái khaéc nghieät, neàn nhieät xuoáng thaáp, ñoä aåm khoâng khí thaáp, gioù muøa Ñoâng Baéc traøn veà tình traïng reùt ñaäm, reùt haïi keøm theo söông muoái, aûnh höôûng khoâng nhoû ñeán ñôøi soáng Nhaân daân vaø söï sinh tröôûng cuûa caùc loaïi caây troàng, vaät nuoâi. Tröôùc ñaây, xaõ chöa coù ñöôøng lôùn, chæ coù nhöõng con ñöôøng nhoû ven theo caùc chaân nuùi. Ñöôøng nhoû, gaäp gheành neân vieäc ñi laïi cuûa ngöôøi daân ñeán trung taâm huyeän coù khi maát nöûa ngaøy. Toaøn boä tuyeán ñöôøng töø trung taâm xaõ ñeán caùc thoân, baûn ñeàu laø ñöôøng ñaát. Maëc duø, caùc tuyeán ñöôøng ñaõ ñöôïc Nhaø nöôùc ñaàu tö laøm ñöôøng beâ toâng vaø ñeàu ñöôïc nhaân daân thöôøng xuyeân tu söûa, tuy nhieân, ñòa hình nuùi cao, keát caáu beâ toâng keùm beàn vöõng. Giao thoâng ñòa phöông ñaëc bieät khoù khaên, aûnh höôûng ñeán vieäc tieâu thuï noâng saûn cuûa nhaân daân. Töø naêm 2016, Cao Minh ñöôïc choïn laø 1 trong 5 ñieåm ñaëc bieät khoù khaên cuûa tænh phaán ñaáu veà ñích xaây döïng noâng thoân môùi giai ñoaïn 1 Ñoàng Khaùnh dö ñòa chí, taäp 1, Nxb. Theá giôùi, Haø Noäi, 2003, tr.657. 7
2016 - 2020. Döôùi söï noã löïc khoâng ngöøng cuûa caáp uûy, chính quyeàn caùc caáp vaø nhaân daân ñòa phöông heä thoáng ñöôøng lieân thoân, lieân xaõ ñaõ cô baûn được hoaøn thieän, beâ toâng hoùa. Tuyeán quoác loä 3B chaïy qua ñòa baøn laø tuyeán giao thoâng huyeát maïch noái Cao Minh vôùi caùc xaõ laân caän treân ñòa baøn trong vaø ngoaøi tænh, tuyeán ñöôøng huyeän HD07 vaø HD08 coù chieàu daøi 4km noái vôùi quoác loä 3B ñaõ ñöôïc beâ toâng, nhöïa hoùa. Treân ñòa baøn xaõ coù 2 tuyeán ñöôøng xaõ vôùi toång chieàu daøi 3km ñöôïc beâ toâng hoùa. Tuyeán ñöôøng caùc thoân ñaõ ñöôïc beâ toâng hoùa treân 70%. Heä thoáng giao thoâng hoaøn thieän hôn giuùp cho vieäc giao löu vaên hoùa vaø trao ñoåi kinh teá treân ñòa baøn Cao Minh ñöôïc thuaän lôïi. Naêm 2019, xaõ Cao Minh veà ñích noâng thoân môùi. Cao Minh laø ñòa baøn töông ñoái thöa daân cö, naèm trong cuïm caùc xaõ phía Taây cuûa huyeän Traøng Ñònh. Theo soá lieäu daân cö môùi nhaát 2020, xaõ Cao Minh coù maät ñoä daân soá khoaûng 29 ngöôøi/km². Cao Minh laø vuøng ñaát coù con ngöôøi ñeán ñònh cö sinh soáng töø sôùm, phaùt trieån lieân tuïc theo nhöõng thaêng traàm cuûa lòch söû daân toäc. Quaù trình tuï cö cuûa nhaân daân nôi ñaây gaén lieàn vôùi söï phaùt trieån cuûa vuøng ñaát naøy. Caùc daân toäc trong quaù trình du canh du cö. Ñôøi soáng gaëp nhieàu khoù khaên di cö ñaõ ñaët chaân ñeán vaø löïa choïn Cao Minh laø nôi sinh soáng, laäp thoân. Traûi qua caùc thôøi kyø lòch söû, ñòa giôùi haønh chính xaõ Cao Minh nhieàu laàn coù söï thay ñoåi. Theo saùch Ñaïi Nam nhaát thoáng chí, ñaát Cao Minh vaøo thôøi nhaø Lyù thuoäc chaâu Thaùi Nguyeân, cuoái ñôøi Leâ ñoåi laøm chaâu Thaïch Laâm 8
thuoäc phuû Cao Baèng, traán Thaùi Nguyeân. Naêm Minh Maïng thöù 15 (1834), ñoåi caùc chaâu thaønh huyeän. Naêm 1835, huyeän Thaïch Laâm ñöôïc chia taùch thaønh huyeän Thaïch Laâm vaø huyeän Thaïch An. Ñòa baøn xaõ Cao Minh thuoäc xaõ Cao Moân toång Suaát Tính, huyeän Thaïch An, tænh Cao Baèng2. Naêm Minh Maïng 17 (1836), nhaø Nguyeãn taùch 4 chaâu, huyeän phía Baéc phuû Traøng Khaùnh laø: chaâu Vaên Uyeân, chaâu Thoaùt Laõng, huyeän Vaên Quan, huyeän Thaát Tuyeàn (sau ñoåi laø Thaát Kheâ) ñeå thaønh laäp phuû Traøng Ñònh. Cuoái theá kyû XIX ñaàu theá kyû XX, nhaø Nguyeãn saùp nhaäp 2 xaõ Baéc Kheâ vaø Cao Moân töø toång Suaát Tính, chaâu Thaïch An, tænh Cao Baèng thaønh toång Baéc Kheâ vaøo chaâu Thaát Kheâ, phuû Traøng Ñònh. Theo saùch Ñòa danh vaø taøi lieäu löu tröõ veà laøng xaõ Baéc Kyø, cuoái theá kyû XIX, ñòa baøn xaõ Cao Minh thuoäc xaõ Cao Moân thuoäc toång Baéc Kheâ, huyeän Thaát Kheâ, phuû Traøng Ñònh, tænh Laïng Sôn3. Sau Caùch maïng thaùng Taùm naêm 1945, phuû Traøng Ñònh ñöôïc ñoåi teân thaønh huyeän Traøng Ñònh, ñòa baøn xaõ Cao Minh thuoäc huyeän Traøng Ñònh. 2 Ñoàng Khaùnh ñòa dö chí, Nxb. Theá giôùi, Haø Noäi, 2003, tr.664. 3 Vuõ Thò Minh Höông, Nguyeãn Vaên Huyeân, Philippe Papin, Ñòa danh vaø taøi lieäu löu tröõ veà laøng xaõ Baéc Kyø, Nxb. Vaên hoùa - Thoâng tin, Haø Noäi, 2000, tr.560. Teân ñòa danh trích theo tö lieäu. 9
Naêm 1948, xaõ Cao Moân chia taùch thaønh caùc xaõ Khaùnh Long, Ñoaøn Keát4. Ñòa baøn Cao Minh thuoäc xaõ Ñoaøn Keát. Ngaøy 01/7/1956, Khu töï trò Vieät Baéc ñöôïc thaønh laäp theo Saéc leänh soá 268-SL cuûa Chuû tòch nöôùc Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa. Ñòa baøn Cao Minh thuoäc xaõ Ñoaøn Keát, huyeän Traøng Ñònh, tænh Laïng Sôn, Khu töï trò Vieät Baéc. Khu töï trò Vieät Baéc toàn taïi ñeán ngaøy 27/12/1975 thì giaûi theå theo Nghò quyeát cuûa Quoác hoäi khoùa V. Naêm 1957, treân cô sôû taùch ra töø xaõ Ñoaøn Keát. Xaõ Cao Minh ñöôïc thaønh laäp goàm caùc thoân: Khuoåi Vieàng, Khuoåi Nuøng, Khuoåi Saû, Khuoåi Xaùy, Khuoåi Chuaån, Khau Sieåm, Khuoåi Can, Khuoåi Toù, Khuoåi Taøn, Khuoåi Năïp, Khuoåi Heûo, Khuoåi Laøm, Khuoåi Laøi, Khuoåi Vai5. Naêm 1963, xaõ Cao Minh chia taùch caùc thoân Khuoåi Nuøng, Khuoåi Vieàng, Khuoåi Saû, Khuoåi Xaùy saùp nhaäp vaøo xaõ Quang Troïng, huyeän Thaïch An, tænh Cao Baèng; thoân Khuoåi Chuaån saùp nhaäp vaøo xaõ Taân Yeân. Xaõ Cao Minh coøn laïi 9 thoân: Khau Sieåm, Khuoåi Can, Khuoåi Toù, Khuoåi Taøn, Khuoåi Naëp, Khuoåi Heûo, Khuoåi Laøm, Khuoåi Laøi, Khuoåi Vai. Thöïc hieän Nghò quyeát soá 38/CP ngaøy 01/3/1968 cuûa Chính phuû veà coâng taùc ñònh canh ñònh cö vuøng ñoàng baøo daân toäc, UÛy ban nhaân daân tænh Laïng Sôn thaønh laäp Ban 4 Danh saùch caùc lieân xaõ môùi vaø cuõ trong huyeän Traøng Ñònh (Thoáng keâ ngaøy 14/9/1948 cuûa UÛy ban khaùng chieán haønh chính huyeän Traøng Ñònh. 5 Theo thoâng tin phoûng vaán ñoàng chí Löông Vaên Baèng. Nguyeân Bí thö Ñaûng uûy xaõ cung caáp. 10
vaän ñoäng Ñònh canh ñònh cö vôùi nhieäm vuï laø: vaän ñoäng ñoàng baøo khoâng du canh, du cö, ñònh canh, ñònh cö haï sôn khai hoang môû roäng dieän tích saûn xuaát löông thöïc taïi choã töøng böôùc xaây döïng hôïp taùc xaõ… Xaõ Cao Minh vaän ñoäng ñoàng baøo haï sôn khai hoang, thoân Vaèng Can ñöôïc thaønh laäp; caùc hoä daân töø caùc thoân Khuoåi Can, Khuoåi Taøn, Khau Sieåm do ñieàu kieän canh taùc khoù khaên di daân xuoáng thoân Vaèng Can, Naø Baác, Keùo Danh. Thoân Khuoåi Heûo saùp nhaäp vaøo thoân Khuoåi Laøm thaønh thoân Khuoåi Laøm môùi. Töø thôøi ñieåm naøy xaõ Cao Minh coù 8 thoân. Thaùng 4/1976, hai tænh Laïng Sôn vaø tænh Cao Baèng hôïp nhaát laáy teân tænh Cao Laïng theo Nghò quyeát cuûa kyø hoïp thöù hai Quoác hoäi khoùa V. Ngaøy 29/12/1978, Quoác hoäi ra Nghò quyeát chia taùch tænh Cao Laïng, hai tænh Cao Baèng vaø Laïng Sôn ñöôïc taùi laäp. Trong 3 naêm (1975 - 1978), xaõ Cao Minh thuoäc huyeän Traøng Ñònh, tænh Cao Laïng; töø naêm 1978 ñeán nay, Cao Minh thuoäc huyeän Traøng Ñònh, tænh Laïng Sôn. Caên cöù vaøo Nghò quyeát soá 29/NQ/HÑND ngaøy 10/12/2018 cuûa Hoäi ñoàng nhaân daân tænh Laïng Sôn veà vieäc saùp nhaäp thoân, khoái phoá treân ñòa baøn tænh Laïng Sôn, theo ñoù thaùng 04/2019, xaõ Cao Minh tieán haønh saùp nhaäp 8 thoân thaønh 7 thoân, trong ñoù thoân Khuoåi Laøi saùp nhaäp vaøo thoân Vaèng Can thaønh laäp thoân Vaèng Can. II. Truyeàn thoáng lòch söû, vaên hoùa Cao Minh laø ñòa baøn cö truù cuûa 4 daân toäc sinh soáng: Moâng, Dao, Taøy, Nuøng. Trong ñoù, ñoàng baøo Moâng laø chuû 11
yeáu chieám 61,5% toång daân soá toaøn xaõ, ñoàng baøo Dao chieám 27%, coøn laïi laø ñoàng baøo Taøy, Nuøng. Kinh teá noâng - laâm nghieäp laø hoaït ñoäng kinh teá truyeàn thoáng cuûa ngöôøi daân ñòa phöông. Thuôû xa xöa, cö daân Cao Minh ñaõ döïa vaøo röøng ñeå soáng, khai thaùc goã, thu hoaïch laâm saûn, saên baét thuù hoang, ñoát röøng laøm nöông raãy troàng luùa, ngoâ. Töø nhöõng nöông raãy sô khai, ngöôøi daân daàn hình thaønh taäp quaùn canh taùc noâng nghieäp. Khi daân cö trong xaõ taêng leân, ñòa baøn cö truù môû roäng ngöôøi daân ñaõ caûi taïo caùc khoaûnh ñaát ven chaân ñoài, maûnh röøng ven suoái ñeå taïo thaønh ruoäng luùa, nöông ngoâ. Beân caïnh caây luùa, noâng daân troàng ngoâ, khoai lang, caùc loaïi caây aên quaû. Tröôùc ñaây, do ñieàu kieän canh taùc gaëp nhieàu haïn cheá, laïi theâm thieân tai aûnh höôûng ñeán naêng suaát vaø saûn löôïng, nhieàu naêm maát muøa, nhaân daân aên cuû naâu, cuû maøi ñoän côm hoaëc thay böõa chính. Hoøa bình laäp laïi vaø ñaëc bieät töø sau naêm 1968 thöïc hieän coâng taùc ñònh canh, ñònh cö, ñôøi soáng nhaân daân xaõ Cao Minh ñaõ töøng böôùc naâng leân. Caùc kyõ thuaät canh taùc noâng nghieäp ñöôïc caûi tieán, nhieàu gioáng môùi nhö caây queá ñöôïc ñöa vaøo troàng, böôùc ñaàu phaùt trieån toát, nhôø ñoù goùp phaàn ñoåi môùi cô caáu caây troàng, vaät nuoâi, naâng cao giaù trò kinh teá, goùp phaàn caûi thieän ñôøi soáng nhaân daân. Tröôùc ñaây, cuoäc soáng cuûa nhaân daân ñöôïc gaén keát bôûi nhöõng quy ñònh, höông öôùc6. Ñeán nay, höông öôùc coå ñaõ 6 Höông öôùc laø vaên baûn phaùp lyù cuûa moãi laøng, ghi nhaän caùc quy taéc xöû söï chung mang tính baét buoäc ñoái vôùi caùc thaønh vieân trong laøng xaõ, nhaèm goùp phaàn ñieàu hoøa caùc moái quan heä xaõ hoäi trong coäng ñoàng. 12
thaát truyeàn, tuy nhieân, beân caïnh nhöõng quy ñònh ñaõ ñöôïc thay ñoåi ñeå thích nghi vôùi hoaøn caûnh, moät soá taäp tuïc vaãn ñöôïc giöõ gìn nhö quy ñònh veà cöôùi hoûi, ma chay, leã laït… Beân caïnh toå chöùc boä maùy chính quyeàn phong kieán laäp neân, Cao Minh coøn toàn taïi song song nhöõng thieát cheá xaõ hoäi coå truyeàn cuûa ñoàng baøo caùc daân toäc ôû ñaây. Do nhöõng phong tuïc, taäp quaùn saûn xuaát, ñòa vöïc sinh soáng vaø vaên hoùa khaùc nhau maø moãi daân toäc laïi coù nhöõng thieát cheá thoân baûn ñaëc tröng cho daân toäc mình. Ñoàng baøo caùc daân toäc Moâng, Dao, Taøy, Nuøng cuõng gioáng nhö caùc vuøng khaùc coù toå chöùc xaõ hoäi coå truyeàn vôùi thieát cheá töï quaûn rieâng, döïa treân cô sôû taäp quaùn. Moãi baûn laøng chæ coù khoaûng 20 - 30 noùc nhaø, soáng quaàn tuï. Trong thoân coù nhieàu doøng hoï cuøng sinh soáng vaø quan heä laùng gieàng ñöôïc coi laø quan heä chuû ñaïo. Trong caùc thoân baûn, ngöôøi ñöùng ñaàu ñöôïc goïi laø tröôûng thoân. Veà chöùc naêng, tröôûng thoân laø ñaïi dieän cho thieát cheá töï quaûn, theå hieän yù chí cuûa coäng ñoàng, thöïc hieän caùc chöùc naêng ñoái noäi, ñoái ngoaïi ñoái vôùi thoân baûn vaø caáp treân. Ñoái vôùi ngöôøi Moâng, ngöôøi Dao, cöù 3 nhaø trôû leân (khoâng phaân bieät cuøng hoï hay khaùc hoï) cö truù treân moät khu vöïc nhaát ñònh ñöôïc goïi laø moät baûn, hoï cho raèng coù nhö vaäy “luùc toái löûa taét ñeøn”, tai naïn ruûi ro môùi giuùp ñôõ ñöôïc nhau, cho thaáy tính coäng ñoàng cuûa ngöôøi Moâng, Dao raát cao. Trong xaõ hoäi truyeàn thoáng cuõng nhö hieän nay ôû Cao Minh, tröôûng thoân (xöa goïi laø ñoäng tröôûng) vöøa laø ngöôøi ñaïi dieän cho daân baûn giao thieäp vôùi caáp treân, vöøa ñaïi dieän cho vieäc thöïc hieän caùc phong tuïc taäp quaùn cuûa baûn laøng. Ngöôøi ñöôïc baàu phaûi laø ngöôøi göông maãu, hieåu bieát vaø coù kinh nghieäm toå chöùc 13
saûn xuaát, chaêm lo ñôøi soáng nhaân daân thöïc hieän moät soá coâng vieäc maø chính quyeàn giao. Beân caïnh ñoù trong cô caáu xaõ hoäi cuûa ñoàng baøo ñòa phöông, tröôûng hoï, thaày cuùng, thaày thuoác laø nhöõng nhaân vaät coù uy tín trong sinh hoaït coäng ñoàng, ñöôïc ngöôøi daân tin caäy, nghe theo. Ñoàng baøo Moâng ôû Cao Minh khoâng sinh soáng taäp trung lieàn moät daûi maø thaønh caùc baûn nhoû coù quan heä hoï haøng. Doøng hoï coù vai troø quan troïng trong ñôøi soáng vaø toå chöùc xaõ hoäi cuûa ngöôøi Moâng. Tröôûng hoï coù vai troø vaø uy tín lôùn, laø ngöôøi lo lieäu vieäc chung cuûa caû hoï, vì theá ñoâi khi tröôûng hoï coøn ñaûm nhaän luoân caùc coâng vieäc vôùi chính quyeàn. Trong nhöõng doøng hoï chính cuûa ngöôøi Moâng ôû Cao Minh phaûi keå ñeán hoï Döông, hoï Vi laø nhöõng doøng hoï lôùn. Nguoàn soáng chính cuûa ñoàng baøo laø döïa vaøo saûn xuaát noâng nghieäp treân nöông raãy (ruoäng nöôùc coù tuy nhieân ít) vaø laâm nghieäp. Ngöôøi Moâng coù nhieàu kinh nghieäm trong canh taùc nöông raãy. Caây löông thöïc chính laø caây luùa, ngoâ, ngoaøi ra treân caùc thöûa ruoäng baäc thang ñoàng baøo troàng maøu vaø rau cuû. Ñoàng baøo Moâng coù taäp quaùn chaên nuoâi gia suùc vaø thu löôïm laâm saûn, thuù röøng, troàng boâng, keùo sôïi, deät thoå caåm. Caùc moùn aåm thöïc truyeàn thoáng cuûa daân toäc Moâng ôû Cao Minh ñöôïc gìn giöõ töø bao ñôøi nay, moãi moùn aên ñeàu coù yù nghóa rieâng vaø ñöôïc laøm theo muøa. Caùc moùn aên töø luùa nöông laø ñaëc tröng cuûa Cao Minh. Coù nhöõng moùn chæ dòp Teát môùi laøm nhö boûng ngoâ… Röôïu men laù ñöôïc naáu töø gaïo nöông cuøng caùc loaïi caây thaûo döôïc ñaëc bieät cuûa daân toäc Moâng taïo neân quaû men laù ñoäc ñaùo. Quaû men laù ñöôïc laøm töø 15 loaïi caây thaûo döôïc coù 14
tính noùng, haøn, vò ngoït, cay, ñaéng troän vôùi nhau theo coâng thöùc gia truyeàn. Caùch laøm, caùc loaïi laù caây ñöôïc röûa saïch, thaùi nhoû, phôi khoâ vaø ñöôïc xaùt cuøng gaïo. Moät loaïi caây men laù khoâng theå thieáu laø “goâ paén xoong”. Sau khi thu haùi, laù cuûa caây naøy ñöôïc phôi khoâ, nghieàn thaønh boät, coøn thaân caây luoäc laáy nöôùc troän cuøng hoãn hôïp treân roài naën thaønh caùc quaû men vôùi kích thöôùc phuø hôïp. Caùch uû men phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä, töøng hoä seõ coù bí quyeát uû rieâng. Tuøy theo thôøi tieát noùng hay laïnh maø quaû men seõ leân men sôùm hay muoän. Men sau khi uû xong ñöôïc phôi choã thoaùng maùt cho khoâ daàn. Thoâng thöôøng coâng ñoaïn laøm, uû men trong khoaûng thôøi gian 40 - 45 ngaøy ñeå men ñaït chaát löôïng toát nhaát môùi coù theå ñem uû vôùi gaïo naáu thaønh röôïu. Quaû men sau khi naáu leân seõ thu ñöôïc loaïi röôïu thaønh phaåm coù höông vò aám, ñaäm vaø thôm ñöôïm höông vò laù röøng. Röôïu naáu töø men laù cuûa ñoàng baøo Moâng tröôùc ñaây chæ ñeå phuïc vuï gia ñình, nhöng nay ñaõ laø haøng hoùa cung caáp cho thò tröôøng, trôû thaønh loaïi röôïu ngon noåi tieáng cuûa huyeän Traøng Ñònh, tænh Laïng Sôn. Trang phuïc cuûa ngöôøi Moâng luoân caàu kyø, tinh teá laø moät trong soá nhöõng boä trang phuïc truyeàn thoáng ñeïp nhaát trong coäng ñoàng 54 daân toäc anh em treân caû nöôùc. Ñaëc bieät, hoïa tieát trong trang phuïc cuûa phuï nöõ Moâng coøn mang yù nghóa taâm linh, laø thöôùc ño chuaån möïc xaõ hoäi, theå hieän roõ caù tính, caùi ñoäc ñaùo, khoâng bò hoøa laãn trong caùc hoa vaên daân toäc khaùc. Boä trang phuïc truyeàn thoáng cuûa phuï nöõ Moâng bao goàm: khaên ñoäi ñaàu, aùo, yeám, vaùy vaø xaø caïp. Chieác khaên quaán ñaàu ñöôïc quaán kheùo leùo thaønh nhieàu lôùp taïo thaønh hình muùi, khaên ñöôïc vaán sao cho gioáng hai chieác söøng traâu hai beân, ñuoâi khaên buoâng 15
xuoáng vai, taïo moät saéc thaùi rieâng. AÙo phuï nöõ thöôøng laø aùo xeû ngöïc neân coù aùo yeám, coå yeám theâu hoa vaên vaø hoïa tieát caàu kyø. Chieác vaùy maëc oâm troøn laáy eo, thaân vaùy xeáp ly boàng nheï, taïo söï duyeân daùng, treû trung cho trang phuïc, vaùy thöôøng laø vaùy ñen ngaén ñeán ñaàu goái. Xaø caïp thöôøng laø mieáng vaûi ñen daøi chöøng moät saûi tay gaáp laïi duøng ñeå quaán quanh baép chaân, hai ñaàu mieáng vaûi coù hai daây buoäc maøu ñoû theâu hoa vaên. Trang phuïc cuûa nam vaø nöõ ñeàu do ñoâi baøn tay kheùo leùo cuûa phuï nöõ Moâng laøm ra. Trang phuïc cuûa nam giôùi coù aùo, quaàn, thaét löng. Vôùi söï caàn cuø vaø trí töôûng töôïng phong phuù, ngöôøi phuï nöõ Moâng trôû thaønh ngöôøi ngheä só taïo neân nhöõng taùc phaåm ngheä thuaät. Hoïa tieát trang trí treân trang phuïc cuûa ñoàng baøo chuû yeáu laø hoa vaên hình xoaén oác, hình vuoâng, chöõ nhaät, zích zaéc… ñoàng baøo quan nieäm caùc khoái hình theâu caøng tæ mæ, chaéc tay thì caøng theå hieän ñöôïc söï kheùo leùo trong vieäc vun veùn haïnh phuùc cuõng nhö söï giaøu sang, sung tuùc cuûa gia ñình. Nhöõng chi tieát, phuï kieän trang söùc baèng baïc ñaõ goùp phaàn laøm toân leân veû ñeïp cuûa trang phuïc, trang söùc khoâng chæ mang yeáu toá thaåm myõ, taâm linh maø coøn laø vaät traùnh “gioù ñoäc” vaø laøm cuûa hoài moân cho con gaùi khi veà nhaø choàng. Ñoàng baøo Moâng thöôøng laøm nhaø saøn baèng goã, lôïp maùi ngoùi aâm döông, 3 gian 2 chaùi, gian giöõa ñaët ban thôø, 2 gian beân laø beáp vaø buoàng nguû. Nhaø coù ñieàu kieän thì laøm 5 gian vôùi coät keâ, cöûa lôùn. Nhaø saøn khoâng chæ laø nôi cö truù, sinh hoaït cuûa moãi gia ñình maø coøn laø coâng trình kieán truùc ñoäc ñaùo mang ñaäm baûn saéc vaên hoùa toäc ngöôøi Moâng. Caùc gia ñình thöôøng choïn döïng nhaø ôû nôi thoaùng maùt, gaàn suoái, nhaø döïng theo höôùng löng töïa nuùi, nhìn 16