Giá trị hiện thực trong tác phẩm chí phèo

Chia sẻ: Tran Quyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:4

Thêm vào BST

Báo xấu

262
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'giá trị hiện thực trong tác phẩm chí phèo', tài liệu phổ thông, ôn thi đh-cđ phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giá trị hiện thực trong tác phẩm chí phèo

Ñeà 9: Giaù trò hieän thöïc vaø nhaân ñaïo cuûa taùc phaåm Chí Pheøo. Trong doøng vaên hoïc hieän thöïc pheâ phaùn 1930-1945. Chí Pheøo coù leõ laø taùc phaåm thaønh coâng hôn caû trong vieäc ñem laïi cho ngöôøi ñoïc nhöõng aán töôïng maïnh .v n meõ, khoâng theå queân veà böùc tranh ñen toái ngoät ngaït, beá taéc cuûa noâng thoân Vieät Nam tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm, ñoàng thôøi thöùc tænh caùi phaàn löông tri toát ñeïp nhaát cuûa con ngöôøi, khôi daäy loøng caêm gheùt caùi xaõ hoäi vaïn aùc ñaõ chaø ñaïp leân nhaân phaåm con ngöôøi, thöông xoùt, caûm thoâng vôùi nhöõng thaân phaän cuøng ñinh bò giaøy voø, tha hoùa trong cheá ñoä cuõ. 4 h Caêm gheùt xaõ hoäi thöïc daân phong kieán thoái naùt, pheâ phaùn maõnh lieät caùc 2 theá löïc thoáng trò xaõ hoäi, treân cô sôû caûm thoâng, yeâu thöông traân troïng con ngöôøi, nhaát c laø nhöõng con ngöôøi bò vuøi daäp, chaø ñaïp, ñoù laø caûm höùng chung cuûa caùc nhaø vaên hieän thöïc pheâ phaùn giai ñoaïn 30-45. Tuy nhieân, trong taùc phaåm Chí Pheøo, Nam Cao o ñaõ khaùm phaù hieän thöïc aáy baèng moät caùi nhìn rieâng bieät. Nam Cao khoâng tröïc tieáp ih mieâu taû quaù trình baàn cuøng, ñoùi côm, raùch aùo duø ñoù cuõng laø moät hieän thöïc phoå bieán. Nhaø vaên traên trôû, suy ngaãm nhieàu hôn ñeán moät hieän thöïc con ngöôøi: con ngöôøi u khoâng ñöôïc laø chính mình, thaäm chí, khoâng coøn ñöôïc laø con ngöôøi maø trôû thaønh moät con “quæ döõ”, bôûi aâm möu thaâm ñoäc vaø söï chaø ñaïp cuûa moät guoàng maùy thoáng trò taøn V baïo. Vôùi moät caùi nhìn saéc beùn, ñaày tính nhaân vaên, baèng khaû naêng phaân tích lyù giaûi hieän thöïc heát söùc tinh teá, baèng voán soáng doài daøo vaø traùi tim nhaân aùi, nhaø vaên ñaõ xaây döïng neân moät taùc phaåm vôùi nhöõng giaù trò hieän thöïc vaø nhaân ñaïo ñaëc saéc khoâng theå tìm thaáy ôû caùc nhaø vaên ñöông thôøi.
Thaät ra trong baát cöù taùc phaåm ngheä thuaät chaân chính naøo, giaù trò hieän thöïc bao giôø cuõng ñi lieàn vôùi giaù trò nhaân ñaïo. Taùc phaåm caøng xuaát saéc, nhöõng giaù trò aáy caøng thaåm thaáu, thoáng nhaát vôùi nhau, khoù taùch rôøi. Chí Pheøo cuûa Nam Cao cuõng khoâng naèm ngoaøi quy luaät aáy. Bôûi vì noäi dung phaûn aùnh (vaø tieáp nhaän) – yeâu thöông, traân troïng hay caêm gheùt, khinh bæ? Taùch rieâng ra hai giaù trò laø laøm phaù vôõ söï gaén lieàn höõu cô cuûa moät chænh theå ngheä thuaät voán dó thoáng nhaát. Ñoïc xong taùc phaåm Chí Pheøo ta thaáy gì? Môû ñaàu taùc phaåm laø caûnh Chí Pheøo ngaät ngöôûng treân ñöôøng ñi vöøa chöûi, töø trôøi ñeán ngöôøi, tieáng chöûi haèn hoïc, cay ñoäc vaø chua xoùt. Keát thuùc laø caûnh Chí Pheøo giaõy ñaønh ñaïch giöõa bao nhieâu laø maùu töôi. Bao truøm leân taát caû, taùc phaåm aùm aûnh ta moät khoâng khí ngoät ngaït, beá taéc ñeán khuûng khieáp, ñaày nhöõng maâu thuaãn khoâng theå dung hoøa cuûa moät laøng queâ Vieät Nam tröôùc Caùch maïng, vôùi bao caûnh cöôùp boùc, doïa naït, gieát choùc, aên vaï, gaây goå… trong ñoù Chí Pheøo hieän leân nhö moät bieám hoïa tieâu bieåu. Haõy nghe nhaø vaên mieâu taû: “Baây giôø thì haén trôû thaønh ngöôøi khoâng tuoåi roài. Ba möôi taùm hay ba möôi chín? Boán möôi hay laø ngoaøi boán möôi. Caùi maët haén khoâng treû cuõng khoâng giaø; noù khoâng .v n coøn phaûi laø maët ngöôøi: noù laø maët moät con vaät laï, nhìn maët nhöõng con vaät coù bao giôø bieát tuoåi?. Sau khi ôû tuø veà, haén ñaõ trôû thaønh moät con quæ döõ cuûa laøng Vuõ Ñaïi maø khoâng töï bieát. Cuoäc ñôøi haén khoâng coù ngaøy thaùng bôûi nhöõng côn say trieàn mieân. h Haén aên trong luùc say, thöùc daäy vaãn coøn say, ñaäp ñaàu raïch maët, chöûi bôùi, doïa naït trong luùc say, uoáng röôïu trong luùc say, ñeå roài say nöõa, say voâ taän. Chöa bao giôø haén 4 tænh vaø coù leõ chöa bao giôø haén tænh ñeå nhôù haén coù ôû ñôøi. Coù leõ haén cuõng bieát raèng 2 haén laø quæ döõ cuûa laøng Vuõ Ñaïi ñeå taùc quaùi cho bao nhieâu daân laøng. Haén ñaâu bieát c haén ñaõ phaù bao nhieâu cô nghieäp, ñaäp naùt bao nhieâu caûnh yeân vui, ñaäp ñoå bao nhieâu haïnh phuùc, laøm chaûy maùu nöôùc maét cuûa bao nhieâu ngöôøi löông thieän… Taát caû daân o laøng ñeàu sôï haén vaø traùnh maët haén moãi laàn haén qua…” uih Ñoaïn vaên chaát chöùa bao nhieâu noãi thoáng khoå cuûa moät thaân phaän ñaõ khoâng coøn ñöôïc cuoäc soáng cuûa moät con ngöôøi. Nhöõng naêng löïc voán coù cuûa moät con ngöôøi – naêng löïc caûm xuùc, nhaän thöùc – haàu nhö bò phaù huyû, chæ coøn laïi naêng löïc ñaâm cheùm, phaù phaùch. Chí Pheøo bò phaù huyû nhaân tính laãn nhaân hình nhö theá bôûi ñaâu? V Nhaø vaên khoâng taäp trung mieâu taû doâng daøi quaù trình tha hoùa aáy. OÂng thieân veà lí giaûi phaân tích caùi coäi nguoàn saâu xa daãn ñeán keát cuïc bi thaûm cuûa noù, chæ baèng moät soá phaùc thaûo ñôn sô veà Baù Kieán, veà nhaø tuø, veà baø coâ Thò Nôû, veà dö luaän xaõ hoäi noùi chung… Trong haøng loaït moái lieân keát aáy, ngöôøi ñoïc deã daøng nhaän ra: sôû dó Chí Pheøo (vaø khoâng chæ Chí Pheøo maø caû nhöõng Naêm Thoï, nhöõng Binh Chöùc – caû moät taàng lôùp ñöôïc nhaø vaên caù theå hoùa qua nhaân vaät Chí Pheøo) töø moät thanh nieân laønh nhö cuïc ñaát hoaù thaønh con quæ döõ laø bôûi vì Chí, ngay töø thuôû loït loøng ñaõ thieáu haún tình aáp uû yeâu thöông, vaø ñaëc bieät khi lôùn leân, chæ ñöôïc ñoái xöû baèng reû khinh, thoâ baïo vaø taøn nhaãn. Thuû phaïm tröïc tieáp laø Baù Kieán ñöôïc nhaø vaên mieâu taû laø moät con caùo giaø “khoân roùc ñôøi”, “neùm ñaù daáu tay”, “giaø ñôøi trong ngheà ñuïc khoeùt”, bieát theá naøo laø “meàm naén raén buoâng”, “Hay ngaám ngaàm ñaåy ngöôøi ta xuoáng soâng, nhöng laïi daét noù leân ñeå noù ñeàn ôn. Hay ñaäp baøn ñaäp gheá ñoøi cho ñöôïc 5 ñoàng, nhöng ñöôïc roài laïi vöùt traû laïi 5 haøo vì thöông anh tuùng quaù!”. Chính haén ñaõ laäp möu ñaåy Chí Pheøo vaøo choã tuø toäi oan uoång vaø sau ñoù söû duïng Chí Pheøo nhö moät tay sai ñaéc löïc phuïc
vuï cho lôïi ích vaø möu ñoà ñen toái cuûa mình. Khoâng coù Baù Kieán thì khoâng coù Chí Pheøo, nhöng Chí Pheøo khoâng chæ laø saûn phaåm cuûa söï thoáng trò maø thaäm chí laø phöông tieän toái öu ñeå thoáng trò: “khoâng coù nhöõng thaèng ñaàu boø thì laáy ai maø trò maáy thaèng ñaàu boø”. Chính Baù Kieán ñaõ ruùt ra caùi keát luaän maø theo haén raát chí lí aáy. Laø moät toäi nhaân, nham hieåm, nhaãn taâm, nhöng Baù Kieán laïi hieän ra beà ngoaøi nhö moät keû oân hoøa, xôûi lôûi, bieát ñieàu, khieán ngöôøi ñôøi phaûi nhìn baèng caëp maét “kính caån”… Vì theá maø haén ñaõ löôøng gaït ñöôïc bao nhieâu daân chaát phaùc löông thieän. Chí Pheøo trôû thaønh tay chaân ñaéc löïc cuûa haén; thaät söï bieán thaønh coâng cuï, phöông tieän thoáng trò cho keû thuø cuûa mình maø khoâng töï bieát. Baù Kieán hieän ra trong taùc phaåm Chí Pheøo nhö moät nhaân vaät ñieån hình, soáng ñoäng vaø caù bieät, tieâu bieåu cho moät boä phaän cuûa giai caáp thoáng trò, ñöôïc mieâu taû, khaùm phaù döôùi moät ngoøi buùt baäc thaày. Cuøng vôùi haén laø Lyù Cöôøng, laø chaùnh Toång, laø ñoäi Taûo… Chính boïn chuùng ñem laïi khoâng khí ngoät ngaït khoù thôû cho noâng thoân Vieät Nam thaønh caùi theá “Quaàn ngö tranh thöïc” (boïn ñaøn anh chæ laø moät ñaøn caù tranh moài, chæ tröïc rình raäp tieâu dieät nhau). Chính chuùng laø thuû phaïm gaây ra bi kòch cuûa nhöõng Chí Pheøo… Soá phaän cuûa Naêm Thoï, Binh Chöùc, tuy chæ ñöôïc nhaéc qua taùc phaåm, nhöng cuõng goùp phaàn chæ ra tính heä .v Ñaèng sau nhöõng Baù Kieán, Lyù Cöôøng, Chaùnh Toång… nhö moät söï hoã trôï giaùn tieáp n thoáng vaø phoå bieán cuûa phöông caùch tha hoùa ngöôøi daân trong söï thoáng trò cuûa chuùng. nhöng tích cöïc laø heä thoáng nhaø tuø daõ man, baån thæu – caû moät ñieàu kieän moâi tröôøng 4 h baát haûo. Quaù trình Chí Pheøo ôû tuø khoâng ñöôïc mieâu taû tröïc tieáp, chæ bieát raèng khi vaøo tuø Chí Pheøo laø ngöôøi hieàn laønh löông thieän. Ra khoûi tuø, haén trôû veà vôùi caùi veû hung ñoà, caùi thoùi du coân öông ngaïnh hoïc ñöôïc töø ñaáy. Nhaø vaên chæ noùi coù theá. 2 Nhöng nhö theá vôùi baïn ñoïc thoâng minh cuõng ñaõ quaù ñuû! c Baèng buùt phaùp ñoäc ñaùo, taøi hoa linh hoaït, giaøu bieán hoùa, Nam Cao khi taû, o khi keå theo moät keát caáu taâm lyù vaø maïch daãn daét cuûa caâu chuyeän vôùi moät caùch thöùc ih beà ngoaøi töôûng chöøng nhö khaùch quan, laïnh luøng vaø taøn nhaãn, nhöng chaát chöùa beân trong bieát bao noãi nieàm quaèn quaïi, ñau ñôùn tröôùc thaân phaän ñau ñôùn cuûa kieáp u ngöôøi. Loàng vaøo böùc tranh hieän thöïc treân kia laø thaùi ñoä yeâu gheùt, laø caùch phaân tích vaø ñaùnh giaù nhöõng vaán ñeà veà hieän thöïc maø nhaø vaên ñaët ra. Ngay vieäc löïa choïn moät V nhaân vaät cuøng ñinh thoáng khoå nhaát cuûa xaõ hoäi laøm ñoái töôïng mieâu taû vaø gôûi gaém bieát bao thoâng caûm, suy tö thöông xoùt… töï noù ñaõ mang noäi dung nhaân ñaïo. Nhöng giaù trò nhaân ñaïo cuûa taùc phaåm theå hieän taäp trung nhaát ôû caùch nhìn nhaän cuûa nhaø vaên ñoái vôùi nhaân vaät bò tha hoùa ñeán taän cuøng. Nam Cao vaãn phaùt hieän trong chieàu saâu cuûa nhaân vaät baûn tính toát ñeïp voán dó, chæ caàn chuùt tình thöông chaïm kheõ vaøo laø coù theå soáng daäy maõnh lieät, tha thieát. Söï xuaát hieän cuûa nhaân vaät Thò Nôû trong taùc phaåm coù moät yù nghóa thaät ñaëc saéc. Con ngöôøi xaáu ñeán “ma cheâ quæ hôøn”, kyø dieäu thay, laïi laø nguoàn aùnh saùng duy nhaát ñaõ roïi vaøo choán toái taêm cuûa taâm hoàn Chí Pheøo thöùc tænh, gôïi daäy baûn tính ngöôøi nôi Chí Pheøo, thaép saùng moät traùi tim ñaõ nguû meâ qua bao ngaøy thaùng bò daäp vuøi, haát huûi. Sau cuoäc gaëp gôõ ngaén nguûi vôùi Thò Nôû, Chí Pheøo giôø ñaây ñaõ nhaän ra nguoàn aùnh saùng ngoaøi kia röïc rôõ bieát bao, nghe ra moät tieáng chim vui veû, tieáng anh thuyeàn chaøi goõ maùi cheøo ñuoåi caù, tieáng lao xao cuûa ngöôøi ñi chôï baùn vaûi… Nhöõng aâm thanh aáy bao giôø chaû coù. Nhöng hoâm nay Chí môùi nghe thaáy. Chao oâi laø buoàn, trong caùi phuùt tænh taùo aáy, Chí Pheøo nhö ñaõ thaáy tuoåi giaø cuûa haén, ñoùi reùt, oám ñau vaø coâ ñoäc – caùi naøy coøn sôï hôn ñoùi reùt vaø oám ñau.
Cuõng may Thò Nôû mang baùt chaùo haønh tôùi. Neáu khoâng, haén ñeán khoùc ñöôïc maát trong taâm traïng nhö theá… Nhìn baùt chaùo boác khoùi maø loøng Chí Pheøo xao xuyeán baâng khuaâng: Haén caûm thaáy loøng thaønh treû con, haén muoán laøm nuõng vôùi thò nhö laøm nuõng vôùi meï… OÂi sao maø haén hieàn! “Haén theøm löông thieän – Haén khaùt khao laøm hoøa vôùi moïi ngöôøi”… Töø moät con quæ döõ, nhôø Thò Nôû, ñuùng hôn nhôø tình thöông cuûa Thò Nôû, Chí thöïc söï ñöôïc trôû laïi laøm ngöôøi, vôùi taát caû nhöõng naêng löïc voán coù. Moät chuùt tình thöông, duø laø tình thöông cuûa moät con ngöôøi dôû hôi, beänh hoaïn, thoâ keäch, xaáu xí,… cuõng ñuû ñeå laøm soáng daäy caû moät baûn tính ngöôøi nôi Chí Pheøo. Theá môùi bieát söùc caûm hoùa cuûa tình thöông kyø dieäu bieát nhöôøng naøo! .vn Baèng chi tieát naøy, Nam Cao ñaõ soi vaøo taùc phaåm moät aùnh saùng nhaân ñaïo thaät ñeïp ñeõ – Nhaø vaên nhö muoán hoøa vaøo nhaân vaät ñeå caûm thoâng, chia seû nhöõng giaây phuùt haïnh phuùc thaät hieám hoi cuûa Chí Pheøo… 4h Nhöng, bi kòch vaø ñau ñôùn thay, roát cuoäc thì ngay Thò Nôû cuõng khoâng theå gaén boù vôùi Chí Pheøo. Chuùt haïnh phuùc nhoû nhoi cuoái cuøng vaãn khoâng ñeán ñöôïc vôùi c2 Chí Pheøo. Vaø thaät laø khaéc nghieät, khi baûn tính ngöôøi nôi Chí Pheøo troãi daäy, cuõng laø luùc Chí Pheøo hieåu raèng mình khoâng coøn trôû veà vôùi löông thieän ñöôïc nöõa. Xaõ hoäi ñaõ cöôùp ñi cuûa Chí quyeàn laøm ngöôøi vaø vónh vieãn khoâng traû laïi. Nhöõng veát doïc ngang ih o treân maët, keát quaû cuûa bao nhieâu côn say, bao nhieâu laàn ñaâm cheùm, raïch maët aên vaï… ñaõ beû gaõy chieác caàu noái Chí vôùi cuoäc ñôøi. Vaø, nhö Ñoã Kim Hoài noùi, “moät khi ngöôøi ñöôïc neám traûi chuùt ít höông vò laøm ngöôøi thì caùi xuùc caûm ngöôøi seõ khoâng theå V u maát… Ñaáy laø moái bi thaûm toät cuøng maø caùch giaûi quyeát chæ coù theå laø caùi cheát”. (Taïp chí vaên hoïc soá 3-1990) Caùi cheát bi thaûm cuûa Chí Pheøo laø lôøi keát toäi ñanh theùp caùi xaõ hoäi voâ nhaân ñaïo, laø tieáng keâu cöùu veà quyeàn laøm ngöôøi, cuõng laø tieáng goïi thaûm thieát caáp baùch: Haõy cöùu laáy con ngöôøi! Haõy yeâu thöông con ngöôøi! Ñoù laø tö töôûng, tình caûm lôùn mang giaù trò nhaân ñaïo vaø hieän thöïc saâu saéc maø ngöôøi ñoïc ruùt ra ñöôïc töø nhöõng trang saùch giaøu tính ngheä thuaät cuûa Nam Cao. Söï keát hôïp giöõa giaù trò hieän thöïc saéc beùn vaø giaù trò nhaân ñaïo cao caû ñaõ laøm cho taùc phaåm Chí Pheøo baát töû, maõi maõi coù khaû naêng ñaùnh thöùc trí tueä vaø khôi daäy nhöõng tình caûm ñeïp ñeõ trong taâm hoàn ngöôøi ñoïc moïi thôøi ñaïi.