Giáo dục kiến thức chăm sóc sức khỏe phụ nữ (Tập 2): Phần 1

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:84

Thêm vào BST

Báo xấu

23
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu "Kiến thức chăm sóc sức khỏe phụ nữ (Tập 2)" phần 1 giới thiệu chung về các hệ: Hệ bạch huyết; Hệ cơ; Hệ hô hấp; Hệ nội tiết; Hệ thần kinh; Hệ tiết niệu; Hệ tiêu hóa; Hệ tuần hoàn; Hệ xương;... Mời các bạn cùng tham khảo để nắm nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo dục kiến thức chăm sóc sức khỏe phụ nữ (Tập 2): Phần 1

https://tieulun.hopto.org
https://tieulun.hopto.org
https://tieulun.hopto.org
Héi ®ång chØ ®¹o xuÊt b¶n Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn thÕ kû Phã Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn Duy Hïng Thμnh viªn Ts. NguyÔn an tiªm Ts. KhuÊt duy kim h¶i NguyÔn vò thanh h¶o 2 https://tieulun.hopto.org
https://tieulun.hopto.org
https://tieulun.hopto.org
Lêi nhμ xuÊt b¶n Søc kháe chÝnh lμ vèn quý nhÊt cña con ng−êi. Cïng víi sù tiÕn bé cña x· héi th× chÊt l−îng cuéc sèng còng ®−îc t¨ng lªn nh−ng ®ång thêi còng ph¸t sinh nhiÒu vÊn ®Ò vÒ søc kháe. Ng−êi phô n÷ víi cuéc sèng tÊt bËt vμ ®Çy lo toan, nhiÒu khi chØ biÕt ch¨m lo cho gia ®×nh vμ cèng hiÕn søc m×nh cho x· héi mμ quªn ®i b¶n th©n m×nh. TÊt c¶ nh÷ng hy sinh Êy ®· dÇn ®¸nh ®æi b»ng søc kháe, nhan s¾c vμ thËm chÝ lμ ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng c¨n bÖnh hiÓm nghÌo mμ kh«ng ai mong muèn. Thêi gian qua, c«ng t¸c ch¨m sãc søc kháe cho ng−êi d©n nãi chung vμ phô n÷ nãi riªng lu«n ®−îc §¶ng, Nhμ n−íc quan t©m. Trong ®ã, môc tiªu thùc hiÖn quyÒn b×nh ®¼ng giíi cña phô n÷ trong lÜnh vùc ch¨m sãc søc kháe ®−îc ®−a vμo ChiÕn l−îc quèc gia vμ kÕ ho¹ch hμnh ®éng v× sù tiÕn bé cña phô n÷. C«ng t¸c truyÒn th«ng, tæ chøc c¸c ch−¬ng tr×nh tiªm chñng, thanh to¸n c¸c bÖnh x· héi vμ dÞch bÖnh nguy hiÓm, cung cÊp c¸c dÞch vô y tÕ, ch¨m sãc søc kháe bμ mÑ, trÎ em, phßng chèng HIV-AIDS trong céng ®ång lu«n ®−îc chó träng thùc hiÖn. Nhê sù quan t©m, ch¨m sãc ®ã, tuæi thä cña phô n÷ ®ang t¨ng lªn, 5 https://tieulun.hopto.org
nh−ng ®Ó phô n÷ sèng thä, sèng kháe, cã nhiÒu ®ãng gãp cho gia ®×nh, cho x· héi míi lμ quan träng. V× vËy, tr−íc m¾t b¶n th©n mçi phô n÷ ph¶i tù ý thøc trang bÞ cho m×nh nh÷ng kiÕn thøc vÒ ch¨m sãc søc kháe, thùc hiÖn tèt c«ng t¸c d©n sè - kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh, chó ý kh¸m søc kháe ®Þnh kú, cè g¾ng t¹o sù tho¶i m¸i vÒ tinh thÇn... Nh»m cung cÊp cho b¹n ®äc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ ch¨m sãc søc kháe phô n÷, Nhμ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia - Sù thËt phèi hîp víi Nhμ xuÊt b¶n V¨n hãa d©n téc xuÊt b¶n cuèn s¸ch KiÕn thøc ch¨m sãc søc kháe phô n÷ (tËp 2). Néi dung cuèn s¸ch gåm 2 phÇn: PhÇn I: Giíi thiÖu chung; PhÇn II: Giíi thiÖu mét sè c¬ quan trong c¬ thÓ ng−êi phô n÷. §©y lμ nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n, cÇn thiÕt vμ bæ Ých vÒ ch¨m sãc søc kháe phô n÷. Xin giíi thiÖu cuèn s¸ch víi b¹n ®äc. Th¸ng 10 n¨m 2012 Nhμ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia - sù thËt 6 https://tieulun.hopto.org
PHÇN I GIíI THIÖU CHUNG HÖ b¹ch huyÕt (Lymphatic system) HÖ b¹ch huyÕt hîp víi hÖ tuÇn hoμn vμ hÖ miÔn dÞch ®Ó gióp c¬ thÓ cña b¹n ®Èy lïi vi khuÈn vμ vi rót. Tù nã, b¹ch huyÕt lμ chÊt dÞch trong chøa c¸c tÕ bμo m¸u. HÖ b¹ch huyÕt cña b¹n bao gåm tuyÕn øc (thymus gland), hai h¹ch h¹nh nh©n, l¸ l¸ch, tñy x−¬ng (bone marrow), c¸c m¹ch b¹ch huyÕt (lymphatic vessel) lμm nhiÖm vô nh− hÖ thèng vËn chuyÓn b¹ch huyÕt vμ c¸c h¹ch b¹ch huyÕt (lymphatic node), nh÷ng h¹ch tËp hîp thμnh côm däc theo m¹ch b¹ch huyÕt ®Ó läc b¹ch huyÕt. * Tñy x−¬ng: chÊt t×m thÊy bªn trong hÇu hÕt c¸c x−¬ng, s¶n sinh hång cÇu. Nã cÇn chÊt s¾t ®Ó t¹o hång cÇu. V× phô n÷ bÞ mÊt s¾t khi hμnh kinh nªn cã 3% sè phô n÷ mÖt mái do thiÕu m¸u v× thiÕu s¾t. * B¹ch huyÕt: cã nhiÒu trong c¸c lymph« bμo - c¸c b¹ch cÇu chiÕn ®Êu víi sù viªm nhiÔm do vi khuÈn vμ vi rót. C¸c lymph« bμo cßn s¶n sinh ra 7 https://tieulun.hopto.org
c¸c tÕ bμo ghi nhí (memory cell), ®−îc l−u tr÷ trong c¸c h¹ch b¹ch huyÕt, ®Ó nh¾c nhë c¬ thÓ vÒ kÎ x©m l¨ng vμ gióp b¶o vÖ chèng l¹i nh÷ng lÇn tÊn c«ng tiÕp. Ghi chó: C¸c TiÓu ®éng m¹ch C¸c mao m¹ch b¹ch cÇu chiÕn b¹ch huyÕt ®Êu víi sù viªm nhiÔm, c¸c lymph« bμo (lymphocyte), di chuyÓn qua hÖ b¹ch huyÕt theo dßng cña chÊt C¸c mao m¹ch m¸u dÞch b¹ch huyÕt. TiÓu tÜnh m¹ch Chóng lμm cuéc hμnh tr×nh qua mao m¹ch, trong ®ã lo¹i nhá nhÊt lμ c¸c mao m¹ch huyÕt (lymphatic capillary). ë ®©y ta thÊy v× sao c¸c mao m¹ch b¹ch huyÕt nhá li ti ®−îc x©u thμnh chuçi gi÷a c¸c mao m¹ch m¸u. * Lymph« bμo: sinh s«i vμ lμ phÇn ho¹t ®éng cña hÖ miÔn dÞch. §«i khi hÖ miÔn dÞch “sinh tËt” quay ra tÊn c«ng chÝnh m« cña c¬ thÓ, nh− trong bÖnh tù miÔn (autoimmune disease) viªm khíp d¹ng thÊp (rheumatoid arthritis). * Ung th− b¹ch cÇu (leukemia): lμ ung th− c¸c c¬ quan h×nh thμnh m¸u. Tñy x−¬ng, c¸c h¹ch b¹ch huyÕt vμ l¸ l¸ch bÞ háng, s¶n sinh qu¸ nhiÒu b¹ch cÇu bÊt th−êng vμ ®¸nh lõa c¸c chøc n¨ng cña c¬ thÓ, c¸c b¹ch cÇu chèng l¹i bÖnh. 8 https://tieulun.hopto.org
H¹ch h¹nh nh©n C¸c h¹ch b¹ch huyÕt L¸ l¸ch C¸c h¹ch b¹ch huyÕt C¸c h¹ch b¹ch huyÕt Tñy x−¬ng C¸c h¹ch b¹ch huyÕt * ThÓ ®¬n gi¶n nhÊt cña c¸c c¬ quan b¹ch huyÕt, hai h¹ch h¹nh nh©n h×nh qu¶ h¹nh, cã thÓ bá ®i ®−îc. MÆc dï Ýt h¬n 10% viÖc c¾t bá h¹ch h¹nh nh©n ®−îc thùc hiÖn ë ng−êi lín nh−ng viÖc phÉu thuËt cã thÓ cã lîi h¬n nÕu b¹n cø bÞ t¸i viªm. 9 https://tieulun.hopto.org
HÖ c¬ (muscular system) H¬n 600 c¬ g¾n vμo khung x−¬ng vμ c¸c c¬ quan cña b¹n vËn ®éng, lμm nãng c¬ thÓ vμ gióp b¹n ®øng th¼ng ®−îc. C¬ ®−îc cÊu t¹o b»ng c¸c bã sîi bÖn l¹i víi nhau bëi m« liªn kÕt (connnective tissue). C¸c c¬ cÇn vËn ®éng, c¸c c¬ co vμo quanh c¸c khíp, lμm cho c¸c khíp ho¹t ®éng, ch¼ng h¹n khi b¹n gËp khñy tay l¹i. Hai c¬ sau réng nhÊt: lμ hai c¬ lín nhÊt cña l−ng. ChØ cÇn bÞ co mét trong hai c¬ lμ b¹n sÏ lËp tøc bÞ liÖt gi−êng. * Cæ phô n÷ nhá h¬n vμ dÔ bÞ tæn th−¬ng h¬n cæ cña nam giíi. §Êy lμ lý do 70% tæn th−¬ng d©y roi (whiplash) thuéc vÒ phô n÷. Tæn th−¬ng d©y roi x¶y ra khi b¹n ngöa ®Çu ra sau m¹nh råi l¹i gËp ra tr−íc, lμm c¨ng hoÆc trËt c¸c c¬ vμ d©y ch»ng trong cæ. * C¸c c¬ ngùc: n»m d−íi vó phô n÷. Cñng cè c¸c c¬ nμy gióp ngùc phô n÷ ®Ñp h¬n - sù n©ng ngùc tù nhiªn. * C¸c c¬ tø ®Çu: lμ nh÷ng c¬ bÞ l¹m dông h¬n c¸c phÇn kh¸c cña c¬ thÓ. ChÝnh v× thÕ chóng lμ phÇn bÒn nhÊt cña ®ïi. 10 https://tieulun.hopto.org
* C¸c c¬ ®Çu vμ cæ: bÞ c¨ng lμ do c¸c chøng nhøc ®Çu do c¨ng th¼ng, lo¹i th−êng gÆp nhÊt ë phô n÷. Chóng lμm cho ®Çu b¹n nh− bÞ d¶i b¨ng thÝt chÆt l¹i. C¬ thang C¸c c¬ cæ C¬ sau C¬ tam gi¸c réng nhÊt C¸c c¬ ngùc C¬ ba ®Çu C¬ hai ®Çu C¬ xÐo ngoµi C¬ m«ng C¬ tø ®Çu C¬ réng gi÷a * C¸c c¬ réng gi÷a: lμ mét d¶i c¬ däc theo bªn trong ®ïi. NÕu chóng ph¸t triÓn kÐm, ®Çu gèi cña b¹n bÞ ®au khi b¹n b¾t ®Çu luyÖn tËp. 11 https://tieulun.hopto.org
HÖ h« hÊp (respiratory system) HÖ h« hÊp gióp chóng ta thë. Kh«ng khÝ vμ khÝ oxy trong kh«ng khÝ cÇn cho sù sèng nh− thùc phÈm vμ c¸c d−ìng chÊt. Víi c¸i mòi, cæ häng, c¸c xoang, thanh qu¶n, d©y thanh ©m, khÝ qu¶n, c¸c phÕ qu¶n, phæi vμ c¬ hoμnh chóng ta cã ®−îc hÖ thèng th«ng h¬i phøc t¹p gióp chóng ta hÝt c¸c ph©n tö oxy vμo vμ ®−a chóng tíi mçi tÕ bμo trong c¬ thÓ. Khi chóng ta thë ra, chóng ta ®Èy chÊt th¶i do sù chuyÓn hãa cña c¬ thÓ - khÝ carbonic. * C¬ hoμnh: lμ c¬ h« hÊp chÝnh. Khi b¹n thë tõ c¬ hoμnh, b¹n ®· lμm khoang bông gi·n ra thay v× vïng ngùc, kÐo kh«ng khÝ vμo nh÷ng phÇn s©u nhÊt cña phæi. ViÖc thë s©u cßn lμ kü thuËt chÝnh gióp gi¶m c¨ng th¼ng. ThÕ nh−ng, phÇn lín chóng ta l¹i thë n«ng nªn Ýt hiÖu qu¶. * PhÕ qu¶n: lμ hai cuèng phæi lín ph©n nh¸nh tõ khÝ qu¶n vμ tõ khÝ qu¶n phô ®−îc ph©n nh¸nh. C¸c phÕ qu¶n ho¹t ®éng qu¸ møc - qu¸ nh¹y víi phÊn hoa, bôi, ph©n gia sóc, khÝ l¹nh. * Nh÷ng ®−êng thë cña mçi l¸ phæi tr«ng gièng nh− c¸i c©y cã nhiÒu nh¸nh. Th©n c©y lμ mét phÕ qu¶n lín, nh÷ng nh¸nh lín h¬n lμ nh÷ng phÕ 12 https://tieulun.hopto.org
qu¶n thø hai vμ thø ba, nh÷ng nh¸nh nhá h¬n ®−îc gäi lμ c¸c tiÓu phÕ qu¶n. Viªm phÕ qu¶n lμ sù viªm nhiÔm ®−êng thë phÕ qu¶n (th©n vμ nh÷ng nh¸nh lín), th−êng do c¸c biÕn chøng tõ sù viªm nhiÔm do vi rót. C¸c xoang Häng Thanh qu¶n Thùc qu¶n KhÝ qu¶n C¸c phÕ qu¶n èng phÕ qu¶n C¬ hoµnh 13 https://tieulun.hopto.org
TiÓu phÕ qu¶n C¸c mao m¹ch Tói phæi C¸c phÕ qu¶n Ghi chó: Kh«ng khÝ mμ b¹n hÝt vμo qua miÖng sÏ ®i xuèng häng vμ r¬i vμo khÝ qu¶n. Råi nã ®i qua c¸c ®−êng thë phÕ qu¶n ®Ó 300.000.000 tói khÝ nhá li ti ®−îc gäi lμ phÕ nang. Nh÷ng m¹ch m¸u nhá tÝ ®−îc gäi lμ c¸c mao m¹ch trao ®æi c¸c chÊt khÝ víi c¸c phÕ nang qua mμng máng chung. Oxy ®i tõ phÕ nang vμo m¸u vμ khÝ carbonic ®i ra chuyÓn vμo phæi ®Ó ®−îc tèng ra. * Hép thanh ©m - thanh qu¶n: n»m ë ®Ønh khÝ qu¶n. Cßn d©y thanh ©m - hai d©y m¶nh - tr¶i qua ®Ønh hép thanh ©m. §«i khi do l¹m dông hoÆc tiÕt trêi l¹nh lμm cho c¸c d©y nμy bÞ s−ng - t×nh tr¹ng nμy ®−îc gäi lμ viªm thanh qu¶n (laryngitis). * Häng: lμ chç ®Çu tiªn cho biÕt b¹n bÞ c¶m l¹nh - bÞ ®au häng. Nã lμ mét èng c¬ nèi víi ®¸y miÖng vμ mòi tíi thùc qu¶n, èng dÉn tíi d¹ dμy. * C¸c xoang: lμ t¸m khoang ®Çy khÝ xung quanh mòi vμ m¾t. Viªm xoang lμ t×nh tr¹ng viªm s−ng lμm t¾c ®−êng th«ng cña c¸c khoang. 14 https://tieulun.hopto.org
HÖ néi tiÕt (endocrine system) HÖ néi tiÕt lμ bé ®iÒu nhiÖt cña c¬ thÓ, gièng nh− tr¹m khÝ t−îng phøc t¹p cña c¸c tuyÕn vμ c¸c néi tiÕt tè. C¸c tuyÕn néi tiÕt, ®−îc r¶i kh¾p c¬ thÓ, bao gåm hai tuyÕn th−îng thËn; tuyÕn tôy; c¸c tuyÕn phã gi¸p; c¸c tuyÕn gi¸p vμ hai buång trøng. TÊt c¶ nh÷ng tuyÕn nμy ho¹t ®éng ®Ó ®iÒu hßa c¸c chøc n¨ng quan träng cña c¬ thÓ nh− chiÒu cao, thÓ träng, sù ph¸t triÓn, sù chuyÓn hãa, sù ph¸t triÓn sinh dôc vμ sù sinh s¶n. * Hai tuyÕn th−îng thËn: n»m nh− hai kim tù th¸p nhá, trªn ®Ønh hai thËn, nã t¹o ra néi tiÕt “®−¬ng ®Çu hay tho¸i lui”, chÊt adrenaline. Chóng cßn ¶nh h−ëng ®−êng huyÕt, khèi l−îng m¸u vμ sù ph¸t triÓn sinh dôc. Mét ®iÒu kiÖn sai chøc n¨ng héi chøng Cushing’s, cã thÓ lμm b¹n t¨ng c©n. * Vá th−îng thËn: s¶n sinh néi tiÕt tè cã tªn lμ cortisol khi b¹n bÞ c¨ng th¼ng. Cortisol lμm TuyÕn yªn t¨ng huyÕt ¸p. 15 https://tieulun.hopto.org
* TuyÕn tôy: n»m sau d¹ dμy, ®−îc nèi víi ruét non. Nã s¶n sinh néi tiÕt tè insulin - chÊt chÝnh biÕn ®æi c¸c ph©n tö m¸u thμnh nhiªn liÖu cung cÊp sinh lùc. Khi tuyÕn tôy trôc trÆc sÏ sinh ra bÖnh tiÓu ®−êng. Hai tuyÕn TuyÕn øc gi¸p C¸c tuyÕn phã gi¸p Hai tuyÕn th−îng thËn TuyÕn tôy Hai buång trøng 16 https://tieulun.hopto.org
* Bèn tuyÕn phã gi¸p: n»m bªn s−ên häng, kiÓm so¸t sù c©n b»ng canxi trong m¸u. NÕu møc canxi gi¶m, c¸c tuyÕn nμy tiÕt néi tiÕt tè phã gi¸p, rót chÊt kho¸ng Êy ë x−¬ng. * TuyÕn gi¸p: n»m ë ®¸y cæ phãng thÝch néi tiÕt tè thyroxine ®iÒu khiÓn tèc ®é ®èt calo. NÕu b¹n gi¶m c©n (kh«ng do cè ý), lμ do tuyÕn gi¸p tiÕt ra møc nhiÒu thyroxine. * Hai buång trøng: cì qu¶ h¹nh nh©n n»m hai bªn bông tiÕt ra néi tiÕt tè sinh dôc lμm mÑ, estrogen. Mét trong nhiÒu nhiÖm vô cña nã lμ b¶o vÖ x−¬ng kh«ng ®Ó mÊt canxi. V× thÕ khi hai buång trøng nghØ lóc m·n kinh, nhiÒu phô n÷ ph¶i xem xÐt cã cÇn dïng liÖu ph¸p thay thÕ néi tiÕt tè hay kh«ng. 17 https://tieulun.hopto.org
HÖ thÇn kinh (nervous system) N·o, tñy sèng vμ c¸c thÇn kinh cïng nh÷ng sîi tr¶i tõ tñy sèng tíi c¸c c¬ quan bªn trong t¹o thμnh hÖ thÇn kinh. TÊt c¶ ý t−ëng, c¶m gi¸c vμ hμnh ®éng cña chóng ta ®−îc hÖ thèng nμy s¾p ®Æt. * ThÇn kinh h«ng (sciatic nerve): lμ thÇn kinh dμi nhÊt cña c¬ thÓ. BÖnh ®au thÇn kinh täa lμ tªn quen gäi cña bÊt kú rèi lo¹n nμo khi hÖ thÇn kinh nμy bÞ ®au. * ThÇn kinh g©y ®au (pinched nerve) phÇn l−ng: lμ khi mét trong nh÷ng ®Üa sôn lãt tõng phÇn cña x−¬ng sèng bÞ s−ng hoÆc vì. T×nh tr¹ng s−ng hay vì nμy sÏ Ðp mét trong 31 ®«i thÇn kinh dμn tr¶i tõ tñy sèng. * ThÇn kinh cæ: cæ bÞ tæn th−¬ng chØ lμ do b¶y x−¬ng nhá, mét vμi c¬ hay d©y ch»ng cïng t¸m ®«i thÇn kinh cæ bÞ tæn th−¬ng g©y nªn. * NÕu b¹n bÞ ®au cæ vμ vai nhiÒu khiÕn cho c¸nh tay trªn vμ l−ng bÞ yÕu, khi ®ã cã thÓ lμ do hÖ tho¸t ë ngùc. Nh÷ng phô n÷ cæ cao tr«ng rÊt xinh nh−ng l¹i hay bÞ t×nh tr¹ng nμy. * Dï b¹n kh«ng thÓ t¸i t¹o c¸c tÕ bμo n·o, nh−ng nhê tËp luyÖn chóng cã thÓ ph¸t triÓn lín h¬n. ViÖc tËp luyÖn gióp c¸c tÕ bμo n·o ph¸t triÓn 18 https://tieulun.hopto.org