Giáo trình bảo quản nông sản - Chương 8: Kho bảo quản nông sản

Chia sẻ: Lit Ga | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

Thêm vào BST

Báo xấu

286
lượt xem 82
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Kho tàng bảo quản nông sản là một dạng cơ sở vật chất đặc biệt của công nghệ sau thu hoạch. Nó không chỉ đơn giản là một nơi chứa đựng nông sản mà còn là nơi chất lượng nông sản được duy trì thậm chí được nâng cao.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình bảo quản nông sản - Chương 8: Kho bảo quản nông sản

CHƯƠNG VIII KHO B O QU N NÔNG S N Kho tàng b o qu n nông s n là m t d ng cơ s v t ch t ñ c bi t c a công ngh sau thu ho ch. Nó không ch ñơn gi n là m t nơi ch a ñ ng nông s n mà còn là nơi ch t lư ng nông s n ñư c duy trì th m chí ñư c nâng cao. Chương này trình bày m t s v n ñ ch y u v kho b o qu n nông s n ñ c bi t là kho t n tr h t nông s n. 1. Yêu c u ñ i v i kho b o qu n 1.1. Kho ph i là rào ch n t t nông s n v i nh hư ng x u c a môi trư ng Kho tàng ph i ñ m b o ch ng ñư c m i nh hư ng x u bên ngoài. ð c bi t kh ng ch ñư c nhi t ñ , m ñ và b c x m t tr i xâm nh p vào kho, ñ ng th i ph i có kh năng thoát nhi t và m t t, ñ m b o xu t nh p kho thu n ti n. Kho tàng ñóng vai trò quan tr ng trong vi c b o qu n kh i nông s n nên vi c thi t k xây d ng kho ch y u nh m ph c v yêu c u b o qu n ch không ñơn thu n là nơi ch a ñ ng. ð c bi t ñ i v i t ng lo i nông s n phái có t ng lo i kho thích h p riêng. Riêng ñ i v i các h t gi ng rau và h t có kh i lư ng ít c n ph i có nh ng d ng c b o qu n thích h p các cơ s s n xu t và công ty gi ng như chum, v i, h p s t tây,… 1.2. Kho ph i ch c ch n ð b o v nông s n kh i các tác ñ ng cơ gi i t bên ngoài như gió, bão, ñ ng ñ t,…, kho ph i v ng ch c. Kho ph i ñư c s d ng trong m t th i gian tương ñ i dài ñ gi m chi phí b o qu n. 1.3. Kho ph i thu n l i v giao thông Lưu thông hàng hoá nhanh là m t ñ c ñi m quan tr ng c a s n xu t hàng hoá. Do ñó, kho c n ñư c ñ t t i các ñ u m i giao thông quan tr ng như nhà ga, tr c giao thông, nhà máy ch bi n,… 1.4. Kho ph i ñư c cơ gi i hoá Cơ gi i hoá m t ph n hay t ñ ng hoá kho b o qu n là m t nhu c u t t y u ñ b o qu n nông s n t t hơn và ñ gi m giá thành b o qu n. Hi n trên th gi i ñã có nh ng kho b o qu n h t có dung tích ch a ñ n hàng trăm nghìn t n và ho t ñ ng như m t xí nghi p b o qu n (kho Silô). 1.5. Kho ph i chuyên d ng M i nông s n có m t yêu c u b o qu n riêng. Do ñó không th b o qu n chung các nông s n có ñ c ñi m khác h n nhau như h t và các s n ph m mau h ng (rau hoa qu tươi). Th m chí, v i các rau hoa qu khác nhau, nhi t ñ b o qu n cũng khác nhau nên không th dùng chung m t kho có m t nhi t ñ . Do ñó, kho c n ph i chuyên d ng. B ng 1.8. ð c ñi m cơ b n c a môi trư ng trong 2 lo i kho b o qu n Các ñi u ki n Kho b o qu n h t Kho b o qu n rau qu tươi RH (%) 70 90 - 95 ToC 18 - 20 0 - 12 Oxy Th p 5 - 10 % Ánh sáng Th p Ti Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 112
Kho b o qu n khoai tây gi ng c n sáng, c n thông gió t t ñ m m c và v c xanh lên, ñ duy trì s c s ng c a c còn kho b o qu n khoai th t (khoai ăn) c n t i, thông gió h n ch ,… Hình 1.8. Nhà kho b o qu n h t thích h p h gia ñình 2. Yêu c u v ph m ch t nông s n Nông s n ph i thư ng xuyên ñ m b o tiêu chu n ph m ch t cao nh t lúc nh p kho. ð gi kh i h t nông s n tr ng thái an toàn ñư c lâu dài ph i qu n lý t t tiêu chu n ph m ch t ngay t khi thu th p cũng như trong qúa trình v n chuy n và trong su t quá trình b o qu n. Nh ng ch tiêu ph m ch t quan tr ng c a h t như: thu ph n, ñ ñ ng nh t, t p ch t, h t hoàn thi n, t l n y m m, m t ñ sâu m t, màu s c, mùi v và hàm lư ng các ch t dinh dư ng như protein, ñư ng, ch t béo, vitamin… Mu n ñ t ñư c nh ng yêu c u v ph m ch t c n ph i làm t t m y ñi m sau: - Hư ng d n và v n ñ ng nông dân thu ho ch nông s n ñúng ñ chín, vào th i ñi m thích h p (không mưa, không quá nóng, n ng nh t,...), phân lo i ñúng tiêu chu n ph m ch t quy ñ nh. - Khi thu th p nông s n ph i ki m tra chu ñáo ph m ch t ban ñ u, chú ý các ch tiêu ñ s ch, thu ph n, sâu b nh, thành ph n dinh dư ng… - Trong quá trình v n chuy n, b o qu n ph i h t s c ngăn ng a và h n ch các y u t làm nh hư ng ñ n t n th t kh i lư ng, ph m ch t nông s n. Ph i thư ng xuyên ki m tra và ph i có bi n pháp x lý k p th i các nguyên nhân gây t n th t và hư h ng. 3. Ch ñ b o qu n nông s n trong kho 3.1. Ch ñ v sinh kho tàng Vi c gi gìn s ch s kho tàng, d ng c thi t b , bao bì và nông s n là m t trong nh ng khâu chính c a nghi p v b o qu n, là ñi u ki n căn b n nh t ñ phòng ng a kh i nông s n kh i b hư h ng, bi n ch t. V sinh kho tàng có th ngăn ng a ñư c s phá ho i c a côn trùng, vi sinh v t và các lo i g m nh m khác. ð c bi t là trong hoàn c nh th c t nư c ta, trình ñ k thu t, thi t b b o qu n có h n ch nên vi c gi gìn v sinh kho tàng càng ph i ñư c coi tr ng N i dung và yêu c u c a công tác v sinh kho tàng bao g m: - Gi gìn kh i nông s n luôn s ch s , không làm tăng t p ch t, thu ph n, không ñ nhi m sâu b nh h i. - Gi gìn kho tàng luôn s ch s , trên, dư i g m kho, xung quanh kho không có rác b n, nư c ñ ng, trư c và sau m i l n xu t nh p nông s n ph i t ng v sinh. Có th dùng m t s hoá ch t như CCl3NO2, CH3Br,…ñ x lý trong kho và ngoài kho trư c khi nh p kho nông s n. - Gi gìn d ng c , phương ti n máy móc v n chuy n, b o qu n, trư c và sau khi s d ng s ch s . Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 113
Tuỳ theo m i lo i kho và tính ch t c a nông s n mà có ch ñ t ng v sinh thích h p. Ví d : kho ch a rau qu thì m i tu n ph i t ng v sinh m t l n, kho ch a lư ng th c m i tháng t ng v sinh 1 l n. 3.2. Ch ñ ki m tra theo dõi ph m ch t nông s n ð k p th i ngăn ch n nh ng bi n ñ i có tác d ng x u x y ra trong quá trình b o qu n, ñ n m ch c di n bi n v ch t lư ng c a nông s n ph i có ch ñ ki m tra theo dõi ph m ch t nông s n m t cách h th ng. Các ch tiêu ch y u ph i ki m tra theo dõi là: thu ph n và nhi t ñ kh i nông s n, nhi t ñ và m ñ tương ñ i c a không khí trong kho, m c ñ sâu m t và b nh h i. ð i v i h t gi ng, ki m tra t l n y m m c a kh i h t. D a vào các bi n ñ i sinh lý sinh hoá trong kh i h t ta có th ñánh giá ñư c tình hình và tr ng thái ph m ch t c a kh i h t. Căn c vào k t qu ki m tra ñ có bi n pháp kh c ph c và x lý nông s n h p lý. K t qu ki m tra ph i ghi vào b n lý l ch ph m ch t nông s n ñ theo dõi. 3.3. Quy trình k thu t thông gió trong b o qu n h t * M c ñích và ñ i tư ng áp d ng: Thông gió là m t bi n pháp k thu t có hi u qu ñ x lý nh ng kho h t b m, b b c nóng, b m c, ñưa ñ ng h t tr l i tr ng thái b o qu n an toàn. ð i v i nh ng kh i h t b o qu n có ch t lư ng bình thư ng, thông gió có tác d ng c i thi n ch t lư ng h t t t hơn, gi i phóng nh ng mùi v x u do kh i h t sinh ra trong b o qu n, gi m nhi t ñ và m ñ cho kh i h t, do v y có th b o qu n h t ñư c t t hơn. Thông gió ñ c bi t có tác d ng gìn gi t t ch t lư ng c a h t gi ng trong nh ng kho b o qu n h t gi ng. Thông gió có th áp d ng trong các lo i kho khác nhau t kho máy ñ n kho g ch ngói, kho t m b ng tre, n a, lá. T t nh t là m i gian kho b o qu n h t ph i ñư c thông gió m t vài l n trong m t năm vào nh ng lúc có ñi u ki n thông gió t t nh t. * Xác ñ nh ñi u ki n thông gió ð ti n hành thông gió cho m t ngăn ch a h t, c n xác ñ nh trư c: - Thu ph n c a kh i h t trên m u h t ñ i di n cho toàn kh i h t (b ng phương pháp cân, s y ho c phương pháp ño nhanh thu ph n h t). - Nhi t ñ kh i h t ñư c ño b ng xiên ño nhi t ñ ít nh t 2 l p h t và nhi u ñi m trên m t l p h t. L y nhi t ñ trung bình c a các ñi m ño. - Nhi t ñ và ñ m c a không khí bên ngoài kho (dùng m k khô, ư t ho c m k tóc), d ng c ño ph i treo cao 1,5 -2m, bóng râm, ch thoáng gió. - Th y ph n cân b ng c a thóc ng v i tr ng thái không khí khi ñi qua h t, ñư c nâng nhi t ñ lên b ng nhi t ñ ñ ng h t và gi thi t là chưa trao ñ i m v i h t. Khi th y ph n h t l n hơn th y ph n cân b ng 2 % và ñ m không khí ≤ 85%, tr i không mưa thì thông gió có tác d ng t t ñ làm khô, làm ngu i ñ ng h t. ði u ki n này áp d ng cho 10 gi ñ u c a quá trình thông gió. Nh ng gi thông gió ti p sau, ñi u ki n có thay ñ i là (Wh t- Wcân b ng) l n hơn 1% và ñ m không khí nh hơn hay b ng 85%, tr i không mưa. - Trong th i gian thông gió, c 4 gi thì xác ñ nh l i th y ph n cân b ng m t l n. Nh ng th i ñi m không ñ t các ñi u ki n nêu trên thì ph i ng ng thông gió. * B trí qu t khi thông gió Trong h th ng kho thu c C c d tr qu c gia, m t gian kho cu n ch a 130 t n h t c n 4 qu t gió, 1 gian kho A1 ch a 250 t n h t c n 8-9 qu t gió. Qu t c n ñư c phân b ñ u trong toàn ñ ng h t ñ gió phân b ñư c ñ u kh p. Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 114
B trí xen k gi a qu t ñ y và qu t hút, trong ñó ít nh t 1/3-1/2 s qu t làm vi c theo cách hút. N u s d ng toàn qu t ñ y, gió th i ra t trong lòng ñ ng h t b qu n trong kho không thoát ra ngoài. Vì v y c n b trí c qu t hút, lu ng gió m nh t mi ng ñ y c a qu t hút s th i không khí nóng m trong kho ra ngoài và hút không khí m i ngoài vào kho. Mi ng hút c a các qu t ñ y ñ u ph i hư ng ra c a h ng gió, còn mi ng ñ y c a qu t hút ph i hư ng ra c a thoát gió, như v y m i t o nên ñ i lưu t t khi thông gió. ng phân gió ph i c m sâu vào ñ ng h t t 1,8m tr lên. * Th i gian thông gió Th i gian thông gió ñ ñ t hi u qu làm khô, làm ngu i ñ ng h t ph thu c vào hi u (Wh t - Wcân b ng) và ñi u ki n th i ti t nhưng nói chung th i gian qu t thông gió thư ng là 20-30 gi . Thông gió thư ng th c hi n gián ño n và ch làm khi nào ñ t ñ ñi u ki n ñã nêu. Trong m t ngày vào mùa nóng thư ng ch t 8 gi ñ n 17 gi , trong mùa l nh thư ng t 7 gi ñ n 17 gi là ñ t các ñi u ki n c n thi t ñ thông gió. Nh ng kh i h t b o qu n tr ng thái không an toàn ( m, có sâu m t,…) thì t t nh t là x lý thông gió vào mùa l nh trư c khi x y ra các hi n tư ng b c nóng, men m c nh m ngăn ch n, phòng ng a trư c. Nh ng ñ ng h t ñang b b c nóng, men m c thì ph i kh n trương dùng qu t gió ñ x lý ngay. Sau khi thông gió xong, n u ñ ng h t ñã ngu i, th y ph n trung bình c a ñ ng h t nh hơn hay b ng thu ph n an toàn (12,5% v i thóc, ngô; 10% v i ñ u tương;…) thì nên k t h p b o qu n kín b ng tr u ngay ñ gi cho kh i h t không b m lên hay b b c nóng tr l i. Trư ng h p kh i h t có th y ph n quá cao (l n hơn 14%), thông gió m t l n chưa h t th y ph n xu ng 12,5% ñư c thì d ng qu t thông gió. Ti p t c b o qu n ñ 2-3 tháng n a ñ vi c v n chuy n m t trong h t ra ngoài hoàn t t. Khi nào nhi t ñ kh i h t tăng lên ñ n 38-400C s ti p t c thông gió ñ t n a ñ ñưa kh i h t v tr ng thái b o qu n an toàn. Hình 2.8 . Sơ ñ thông gió cho kho h t ñ ñ ng 4. Phân lo i kho Có nhi u cách phân lo i kho b o qu n nông s n. 4.1. Theo th i gian t n tr * Kho b o qu n t m Lo i kho này dùng ñ b o qu n nông s n d ng h t tươi, chưa phơi, s y khô ho c b o qu n tm các nhà ga, ñ u m i giao thông. Th i gian t n tr nông s n thư ng ng n (vài ngày ñ n 10 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 115
ngày). Kho này có th nh và làm b ng các v t li u s n có ñ a phương. H t ch a trong kho r t d b phá ho i b i gia súc và mưa n ng nên sàn kho thư ng ñư c làm cao hơn m t ñ t m t kho ng nh t ñ nh. V i kho b o qu n t m t i các nhà ga, ñ u m i giao thông, dung tích ch a có th l n nhưng không c n thi t ph i quá kiên c . Hình 3.8. M t s d ng kho b o qu n t m ngoài ñ ng * Kho b o qu n d tr Là nh ng kho l n, kiên c , th i gian t n tr dài (vài tháng ñ n vài năm), ñư c cơ gi i hoá và áp d ng các phương pháp b o qu n hi n ñ i nên nh ng hư h i có th x y ra trong quá trình b o qu n thư ng ñư c h n ch t i m c th p nh t . Kho ch a h t thu c ngành d tr qu c gia, kho gi ng, kho nhà máy xay, ho c kho ch a c ng có công su t nh p, xu t h t cao thu c lo i này. 4.2. Theo ñ cao ch a h t * Kho b o qu n theo chi u r ng Là kho mà chi u cao ch a h t nh hơn chi u r ng c a kho. Kho b o qu n theo chi u r ng l i chia làm ra nhi u lo i: kho b o qu n th công, n a cơ gi i và cơ gi i hoàn toàn. Lo i kho này có s phân b nhi t m trong kho không ñ ng ñ u, khó cơ gi i hoá và chi m nhi u di n tích m t b ng. Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 116
* Kho b o qu n theo chi u cao (kho Silô) Là kho có chi u cao ch a h t l n hơn chi u r ng c a kho. Các silo có th có thi t di n hình tròn, hình vuông, hình l c giác,…Chúng thư ng ñư c làm b ng bê tông c t thép, kim lo i,… Lo i kho này ph i ñư c trang b các thi t b nh p, xu t h t, làm s ch h t, s y h t và thư ng ñư c cơ gi i hóa, t ñ ng hóa các quá trình nh p, xu t, x lý và b o qu n h t. 4.3. Theo m c ñ cơ gi i kho * Kho thư ng ðây ñơn gi n là nơi ch a ñ ng nông s n vì tác d ng b o v , b o qu n nông s n c a kho tàng h u như không có. Có r t ít các thi t b cơ gi i trong kho này. Hình 4.8 . Kho ch a h t ñ r i Hình 5.8. Kho ch a h t ñóng bao * Kho cơ gi i Trong lo i kho này, m t ph n vi c b o qu n trong kho ñã ñư c cơ gi i hoá như các băng t i xu t nh p, cân t ñ ng (ñi n t ) th m chí trong m t s kho ñã có thi t b gia công ch t lư ng h t (s y, phân lo i, làm s ch, …). * Kho máy (Kho Silô). Trong lo i kho này, dung tích ch a h t r t cao (t vài ch c ngàn ñ n hàng trăm ngàn t n) và trình ñ cơ gi i hoá r t cao. H u h t các công vi c trong kho ñ u ñư c ñi u khi n t ñ ng. M t kho máy có th coi như m t xí nghi p b o qu n. Kho Silo thư ng chia thành 3 ph n chính: Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 117
- Các silo ch a h t. Các Silo này thư ng ñ ng li n nhau, cao, có thi t di n tròn hay l c giác. Trong các Silo, khí quy n ki m soát (CA) thư ng ñư c s d ng. - Tháp ch a thi t b b o qu n. T t c các thi t b ph c v cho vi c b o qu n bao g m: Các băng t i, xe v n chuy n, xe nâng h , cân kh i lư ng, thi t b phân lo i, thi t b làm s ch, thi t b s y, thi t b thông gió, thi t b làm mát (l nh), thi t b báo cháy, thi t b ñóng gói,…ñư c ch a trong tháp này. - Tháp ñi u khi n. Các thi t b c a tháp ch a thi t b b o qu n k trên ñư c n i m ng v i tháp ñi u khi n. T i tháp ñi u khi n, ngư i v n hành kho có th theo dõi ñư c s ho t ñ ng c a các thi t b , tình tr ng c a h t, ñi u khi n môi trư ng và có nh ng ñi u ch nh c n thi t, k p thơì. Hình 6.8. Kho Silo (Kho máy) ch a h t 4.4. Theo nhi t ñ t n tr * Kho mát: 18 – 20oC. Kho này thích h p v i nông s n khô (h t, nông s n Nhi t ñ trong kho duy trì s y khô,…) * Kho l nh: 0 – 12oC. Kho này thích h p v i nông s n nhi u nư c, mau Nhi t ñ trong kho duy trì h ng như rau hoa qu c tươi. * Kho ñông l nh: Nhi t ñ trong kho duy trì -5 ñ n – 3oC. Kho này thư ng dùng ñ t n tr các s n ph m cây tr ng ñã ñư c c p ñông (làm ñông l nh nhanh). Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 118
Hình 7.8. Nguyên lý làm l nh c a kho b o qu n nông s n nhi t ñ th p (mũi tên ch ñư ng ñi c a khí l nh) 5. Kho b o qu n nông s n Vi t Nam 5.1. Th c tr ng kho b o qu n nông s n Vi t Nam Có th tóm t t th c tr ng kho tàng b o qu n nông s n Vi t Nam như sau: - Không ñ dung tích ch a. Ngoài h th ng kho c a ngành d tr qu c gia, ngành gi ng cây tr ng, ngành lương th c ñư c xây d ng t nh ng năm 60 c a th k 20 là ñúng tiêu chu n c a m t nhà kho, còn l i ph n l n các kho ch a h t hi n nay ñang ñư c s d ng th c ra ch là m t nơi ch a, m t nhà , m t h i trư ng ñư c c i t o ñ làm nhà kho. Do ñó, m t b ph n l n nông s n ñã ñư c t n tr trong nh ng ñi u ki n không t t nên t n th t sau thu ho ch thư ng r t l n. - L c h u. Các kho b o qu n nông s n Vi t nam thư ng là các kho thư ng, b o qu n theo chi u r ng, không chuyên d ng. R t thi u kho mát và kho l nh ñ t n tr s n ph m mau hư h ng. - Cũ nát. G n ñây có m t s kho b o qu n ñư c xây m i nhưng cơ b n chúng ta v n ñang s d ng nh ng kho cũ ñư c xây d ng cách ñây vài ch c năm và ñã hư h ng nhi u (d t, n t, th m,..) theo th i gian. 5.2. C u trúc cơ b n c a m t s lo i kho Kho b o qu n theo chi u r ng là lo i kho ph bi n Vi t Nam. Các kho b o qu n t m và c kho d tr thư ng là lo i kho b o qu n theo chi u r ng. Lo i kho này có nh ng ưu, như c ñi m sau ñây: Ưu ñi m: - Xây d ng tương ñ i ñơn gi n, v n ñ u tư xây d ng ít. - Trong quá trình b o qu n, khi g p các hi n tư ng hư h i, như thóc b m, b b c nóng, b m c thì d b x lý hơn khi b o qu n trong kho silo. - Kho b o qu n theo chi u r ng có th b o qu n h t có th y ph n l n hơn th y ph n an toàn trong m t th i gian nh t ñ nh. - Giá thành b o qu n lương th c trong lo i kho này thư ng th p. Như c ñi m: - H s ch a c a kho th p (ch kho ng 30%), kho chi m di n tích l n Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 119
- Khó th c hi n cơ gi i hóa và t ñ ng hóa hơn kho silô. - Không ñ m b o ñư c kín và ch ng nh ng nh hư ng x u c a môi trư ng bên ngoài. - S phân b nhi t và m trong kho không ñ ng ñ u nên hi n tư ng t b c nóng d dàng x y ra. * C u trúc c a tư ng kho Tư ng kho có nh ng ch c năng như sau: ñ bao che cho nhà kho, là tư ng ngăn và cũng là tư ng ch u l c (l c ñ p c a nông s n, t i tr ng c a mái). ð b o qu n nông s n ñư c t t, tư ng kho ph i ñ m b o các yêu c u sau ñây: v ng ch c, kín, không th m nư c, cách nhi t ñ ch ng nhi t xâm nh p t bên ngoài và ñ ng th i ch ng ñư c hi n tư ng ñ ng sương (ñ m hôi). Tư ng ph i nh n ñ côn trùng khó n n p ñư c và d làm v sinh. V t li u làm tư ng kho thư ng dùng là g , g ch, bê tông, x , ñá. Tư ng kho b ng g có ưu ñi m là cách nhi t t t, ch ng ñư c ñ m hôi nông s n do ñó thóc sát tư ng không b men m c. Trư c ñây, ngư i ta dùng g làm tư ng kho A2 r t ph bi n, nhưng hi n nay ít dùng vì g là lo i v t li u quý, hi m, giá cao, hơn n a nó cũng có như c ñi m là d b m i, m t phá ho i, khó làm v sinh, thư ng nh ng khe k ghép các t m g là ch n n p r t t t cho sâu, m t. Tư ng xây b ng g ch là v t li u ñư c dùng ph bi n nh t. Tư ng kho b ng g ch có nh ng ưu như c ñi m sau ñây: v t li u ph bi n m i ñ a phương, giá thành h , có ñ d n nhi t th p, nhưng như c ñi m là n u không có hiên che ñ r ng, tư ng s b th m ư t, n u chi u dày c a tư ng không ñ l n, ñ cách nhi t không t t thì d x y ra hi n tư ng ñ ng sương trên nông s n. Tư ng g ch hi n nay có nhi u ki u, nhưng ñi n hình là lo i tư ng c a nhà kho ki u A1 c i ti n. Tư ng này là tư ng ch u l c, g m áp l c c a mái, áp l c c a gió - bão, áp l c c a nông s n. Áp l c c a nông s n lên tư ng t l v i kho ng cách t ñi m ñó t i b m t ñ ng h t. Do v y càng xu ng sâu tư ng càng ch u áp l c l n c a thóc. ð ñ m b o ñ b n v ng c a tư ng, ngư i ta ñã xây d ng lo i tư ng kho có hình dáng và kích thư c ñ c bi t. ð ch ng th m, phía ngoài c a tư ng t t nh t là có mái hiên ñ r ng ñ che cho tư ng kh i ch u tác ñ ng tr c ti p c a mưa. N u tư ng không có hiên che, dù ñã trát v a xi măng mác cao trong mùa mưa, mưa kéo dài, c ng thêm áp l c c a gió m nh, nư c th m d n vào tư ng phía trong làm men m c nông s n. N u không có hiên che thì ngoài l p v a ch ng th m, tư ng c n ph i sơn lo i sơn silicat có tác d ng ch ng th m ñ b o v tư ng. Qua th c t b o qu n các lo i kho nh n th y r ng, khi phía ngoài c a tư ng ñã có hiên che thì tư ng phía trong nên ñ tr n (không trát) t t hơn là trát v a. Tư ng ñ tr n ít gây ñ ng sương, nên thóc không b men m c khi ñ sát tư ng. * C u trúc c a n n kho Trong nhà kho ch a h t, n n sàn kho là b ph n ch u l c nén c a kh i h t, n n kho là ch ti p xúc v i ñ t nhi u nh t. Do v y, n n sàn kho thư ng là ch d b th m m t ñ t lên. Th c t b o qu n h t nh ng lo i kho khác nhau cho th y, n u n n kho thi t k và thi công không t t, không ng t ñư c m ch nư c ng m thì ch c n sau 2-3 tháng b o qu n h t sát n n s b men m c. M t khác, n n kho có di n ti p xúc v i m t ñ t l n, kh i h t thư ng có nhi t ñ cao, m t ñ t thư ng ngu i nhanh hơn h t gây nên hi n tư ng “ñ m hôi” làm cho h t b men m c. Do v y, n n sàn kho b o qu n thóc ph i ñ t ñư c nh ng yêu c u sau ñây: - Ch ng m, ch ng th m t t, ng t ñư c m ch nư c ng m n n kho. - N n, sàn kho c n có ñ d n m, d n nhi t x p x b ng ñ d n nhi t c a h t nh m tránh hi n tư ng “ñ m hôi”. - Sàn kho ph i b n, v ng, khi ch a h t không b lún, b n t, không b d p, quét d n d dàng. Dư i ñây là m t s ki u sàn, n n kho ñư c xây d ng ph bi n Vi t Nam: Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 120
a) Sàn xi măng không có g m thông gió C u t o: g m ñ t n n + cát (dày 20cm) + bê tông g ch v (dày 10cm) + l p gi y ch ng th m + bê tông g ch v láng xi măng. Lo i sàn này ñư c xây d ng trong kho cu n, kho A1. Lo i sàn này có ưu ñi m là b n v ng, ñơn gi n, thu n ti n khi làm v sinh kho; nhưng có nh ng như c ñi m l n là d b ñ ng sương, h t không th ñ tr c ti p xu ng sàn kho. M t khác, sau m t th i gian s d ng, l p gi y ch ng th m, cách m b phá h y nên sàn không ng t hoàn toàn ñư c m ch nư c ng m làm cho vi c b o qu n r t khó khăn. b) Lo i sàn kho có g m thông gió (l p không khí ñ m ñ cách m, cách nhi t). N n dư i lát g ch ho c ñ bê tông g ch v lót trên vòm cu n, cao 60-80cm, trên l p cu n g ch ñ ñ t, r i ñ n l p bê tông g ch v , trên cùng láng xi măng. Có lo i sàn kho ñư c lát b ng nh ng t m ñan bê tông trên nh ng c u g ch t o thành l p không khí ñ m dư i, có tác d ng cách m và cách nhi t. ð ng t h n m ch nư c ng m qua tư ng tr cu n n n, ngư i ta dùng m t l p v a xi măng mác cao ñ ch ng th m. Trong các ki u sàn, n n kho, lo i sàn có vòm cu n n n hay có c u g ch trên lát t m ñan là lo i sàn kho có nhi u ưu ñi m, ñáp ng ñư c yêu c u c a b o qu n nông s n (ch ng th m t t, cách nhi t t t, ít x y ra hi n tư ng ñ ng sương sàn kho). * C u trúc c a mái kho Mái c a nhà kho là b ph n quan tr ng nh t c a nhà kho. Nó ph i ñáp ng ñư c các yêu c u sau ñây: - Ch ng ñư c mưa, n ng, ch ng d t. - Ch ng ñư c nhi t b c x c a m t tr i qua mái. Trong ñi u ki n khí h u nhi t ñ i c a Vi t Nam, lư ng nhi t truy n vào trong kho ch y u là lư ng nhi t b c x c a m t tr i qua mái. N u k t c u mái không h p lý, làm b ng v t li u kho ng không dư i mái trong mùa nóng có th lên t i 40-500C. không thích h p, nhi t ñ ð ng th i mái cũng ph i có tác d ng gi cho nhi t ñ trong kho tương ñ i n ñ nh, biên ñ dao ñ ng c a nhi t ñ nh ñ tránh hi n tư ng ñ ng sương l p h t g n m t ñ ng. Có m t s ki u mái kho thư ng ñư c xây d ng Vi t Nam: - Mái cu n g ch : Mái kho ñư c c u t o b i m t vòm cu n b ng g ch, hình parabon, r ng 5-6m. Vòm cu n ñư c xây b ng m t l p g ch nghiêng và m t l p g ch n m. Sau khi xây xong vòm cu n g ch, m t ngoài c a vòm cu n g ch ñư c l p m t l p ngói (g n b ng xi măng), gi a l p ngói và vòm cu n g ch d c ñư ng tr c c a vòm cu n có m t ng r ng ñ thông gió. ng này ñư c thông v i m ts l m t trong c a vòm cu n ñ thông gió. Nư c mưa t mái kho cu n ñư c thoát qua máng thoát ñ t trên d c tư ng ngăn c a kho cu n. Ưu ñi m: K t c u ch u l c c a mái là vòm xây b ng g ch nên mái không c n dùng v t li u b ng g và s t thép là nh ng v t li u quý, hi m. Lo i mái này ch dùng nguyên li u chính là g ch, ngói do ñó có th xây d ng ñư c b ng v t li u c a b t kỳ ñ a phương nào. Mái kho cu n kiên c , v ng ch c, ch ng d t, ch ng bão t t, có kh năng cách nhi t t t, c n ñư c t t nhi t b c x m t tr i qua mái. Như c ñi m: Mái c u t o b ng 2 l p g ch nên r t n ng n . Do mái dày nên mái gi nhi t lâu, gi i phóng nhi t ch m; do k t c u vòm cu n nên nư c mưa t mái ph i thoát xu ng máng ñ t d c trên m t tư ng kho, nư c mưa d th m xu ng tư ng kho, làm m, m c thóc. Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 121
Song trong ñi u ki n hi n t i, do nh ng ưu ñi m c a mái k t c u ki u vòm b ng g ch và do thi u g , s t, nên ph n l n nh ng kho lo i này ñ u v n ñang ñư c s d ng. - Ki u mái ngói v i ñ d c 40-45o. Mái ngói không có tr n như m t s kho c a nhà nư c trư c ñây hay các kho ch a c a h p tác xã có như c ñi m l n là trong mùa nóng, tr i n ng to, nhi t b c x m t tr i truy n qua ngói, làm cho không khí trong kho nóng ñ t ng t d x y ra hi n tư ng ñ ng sương l p g n m t ñ ng h t. Kho mái ngói, không tr n thư ng b d t do gió t t nư c mưa vào qua các khe h gi a các viên ngói. Vì v y, b o qu n thóc trong kho mái không tr n, ñ ng h t thư ng b b c nóng, b men m c l p trên m t ñ ng h t. ð kh c ph c nh ng như c ñi m nêu trên, ngư i ta làm tr n b ng vôi rơm. L p tr n này dày 6 cm, m t trên c a tr n có láng m t l p v a xi măng dày 1-2cm ñ ch ng d t (nư c mưa có h t qua mái cũng không th m qua l p tr n ñư c) ñ ng th i ñ gi m h s b c x m t trên c a tr n. Lo i tr n này có tác d ng cách nhi t r t t t, nh t ng không khí ñ m gi a tr n và mái kho. Nó c n nhi t b c x qua mái t t, ñ ng th i thoát nhi t trong kho ra cũng nhanh. Tuỳ tình hình và kh năng cung c p v t li u xây d ng, nhi u nơi kho ch a h t ph i l p b ng tôn ho c fibrô xi măng. Nh ng nhà kho này trong mùa nóng trong kho thư ng nóng hơn các kho khác 5-100C. Nh ng lo i kho l p tôn hay fibrô xi măng này nh t thi t ph i ñư c làm tr n b ng vôi - rơm ñ tăng kh năng c n nhi t b c x qua mái và ch ng mưa h t qua mái. Trong ñi u ki n nhi t ñ i nóng và m r t kh c nghi t Vi t Nam, ñ ph c v t t cho vi c b o qu n h t, c u trúc cơ b n c a kho có th h n ch nh ng tác ñ ng x u c a môi trư ng bên ngoài vào trong ñ ng h t là: - Sàn n n có g m thông gió, tư ng tr g m kho ph i có l p cách m t t. - Tư ng kho có th xây b ng g ch và t t nh t là có mái hiên che mưa n ng. - Mái kho có th là mái beton, mái tôn ho c mái ngói, nhưng ph i có tr n ñ có l p không khí ñ m làm nhi m v c n nhi t b c x qua mái. 5.3. Phương hư ng phát tri n kho b o qu n nông s n Vi t Nam - Phá b các kho cũ, l c h u, d t nát, không b o ñ m các yêu c u k thu t ñ i v i kho tàng b o qu n. - C i t o m t s kho cũ. Trong khi chưa ñ ti n ñ xây các kho m i phù h p thì nên c i t o m t s kho cũ theo ñ nh hư ng: tăng cư ng kh năng che ch n, cách ly nông s n; tăng kh năng thông gió và tăng kh năng cơ gi i hoá kho tàng. - Xây m i m t s kho. Ít nh t nên xây d ng ngay 2 kho Silo ch a thóc ñ ng b ng sông C u Long, 1 kho Silo ch a thóc ñ ng b ng sông H ng. Khuy n khích các doanh nghi p b o qu n, ch bi n, xu t nh p kh u nông s n xây các kho m i ñ b o ñ m ch t lư ng hàng xu t kh u. 6. C u trúc cơ b n và nguyên t c làm vi c c a m t s lo i kho M t vài ki u kho b o qu n nông s n ñã và ñang xây d ng nư c ta là kho thông gió và kho l nh. Sau ñây là sơ ñ c u trúc c a m t s lo i kho trên: Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 122
6.1. C u trúc c a kho thông gió C a thông C a thông gió trên gió trên Nông s n B A Qu t Hình 8.8. Kho thông gió A) t nhiên; B) cư ng b c 6.2. C u trúc c a kho l nh A B C Hình 9.8. Kho l nh A và B) làm l nh tr c ti p; C) làm l nh gián ti p Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 123
CÂU H I C NG C KI N TH C CHƯƠNG VIII 1. Hãy phân tích t m quan tr ng c a kho b o qu n nông s n 2. Kho b o qu n nông s n c n ñáp ng ñư c các yêu c u gì? Các yêu c u trên có gi ng v i các yêu c u ñ i v i bao bì ch a ñ ng nông s n không? T i sao? 3. Hãy nêu m t s cách phân lo i kho b o qu n 4. T i sao nói: M t nhà kho hi n ñ i có th coi như m t nhà máy? 5. Th c tr ng kho b o qu n nông s n Vi t Nam hi n nay như th nào? 6. Phương hư ng phát tri n kho b o qu n nông s n Vi t Nam trong th i gian t i Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 124