Giáo trình chuẩn đoán bệnh gia súc Chương 2

Chia sẻ: Ma Ma | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

Thêm vào BST

Báo xấu

222
lượt xem 64
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chương 2 Khám chung. Bao gồm khám trạng thái gia súc, khám niêm mạc, lông và da và đo thân nhiệt. I Khám trạng thái gia súc. 1. Thể cốt gia súc. Áp dụng phương pháp quan sát, lúc cần thiết dùng thước để đo

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình chuẩn đoán bệnh gia súc Chương 2

Chương 2 Khám chung Bao g m khám tr ng thái gia súc, khám niêm m c, lông và da và ño thân nhi t. I. Khám tr ng thái gia súc 1. Th c t gia súc áp d ng phương pháp quan sát, lúc c n thi t dùng thư c ñ ño. Gia súc có th c t t t: thân hình c ng r n, cân ñ i, 2 chân to ñ u, các kh p ch c tròn, b p th t ñ y; xương sư n to và cong ñ u, khe sư n h p, l ng ng c r ng, dung tích b ng l n. Th c t kém: cơ nhão và m ng, l ng ng c lép, thân dài và bè, hay b b nh, ñi u tr khó lành và thư ng tiên lư ng x u. Tr ng thái gia súc kho 2. Dinh dư ng Tr ng thái dinh dư ng ph n ánh tình tr ng cơ th . Gia súc dinh dư ng t t: thân tròn, da bóng, lông ñ u và mư t, cơ tròn và l n. Gia súc dinh dư ng kém: da khô lông xù, xương khô, ng c lép. Dinh dư ng kém lâu ngày thư ng do ăn thi u, r i lo n tiêu hoá, b nh m n tính, thư ng th y gia súc m c ký sinh trùng như: sán lá gan trâu bò, giun ñũa bê nghé. 3. Tư th gia súc Tư th bình thư ng c a gia súc: - Trâu bò sau lúc ăn no thư ng n m, 4 chân ch m l i dư i b ng, mi ng li m lông hay nhai l i. Ngư i ñ n g n có khi ñ ng d y khi không. - Dê c u ăn t p trung t ng ñàn; ăn xong thư ng n m; khi có ngư i ñ n thì vùng d y. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….14
- Ng a thư ng ñ ng tư th ba chân th ng và m t chân co l n lư t ñ i chân cho nhau ngh . Lúc n m chân du i th ng, khi có ngư i ñ n thì ñ ng d y. - L n nghe th y ti ng ñ th c ăn vào máng thì ch y ñ n, ăn no r i n m ng . Tư th b b nh c a gia súc: - ð ng co c ng: b nh u n ván, viêm màng b ng, nh ng b nh gây tr ng i hô h p n ng, m t s b nh th n kinh gia súc ñ ng co c ng. - Gia súc b u n ván thân th ng, 4 chân d ng ra, ñi l i khó khăn, ñuôi cong ngư c, ñ u th ng và c ng ñ . Nh ng tri u ch ng này ñ c bi t ñi n hình ng a. Viêm h ng, viêm màng ph i: b nh súc ít ñi l i, th ,khó ñ u vươn cao, thân hình như co c ng. Các b nh th n kinh: não tích nư c, trúng ñ c th c ăn m n tính, b nh súc ph n x ch m như ngơ ngác, nh ng ca c p tính b nh súc ñ ng như b t ñ ng. Viêm âm ñ o n ng, b nh súc ít ñi l i. N u cư ng b c ñi thì hai chân sau d ng r ng, lưng cong, ñuôi v nh ngư c. Chú ý: nh ng ng a già thư ng ít ñi l i, ñ ng d y n m xu ng khó khăn. - ð ng không v ng: ñau b ng ng a, xo n t cung trâu bò, l ng ru t, b nh súc chu nh cho ng, thư ng ngã lăn ra, thân vã m hôi. - V n ñ ng cư ng b c: do các b nh th n kinh thư ng có nh ng d ng sau: + V n ñ ng vòng tròn: b nh súc quay theo vòng tròn to d n ho c nh d n l i. có lúc b nh súc quay theo vòng tròn to d n, r i nh d n l i, cu i cùng quay quanh m t ñi m. Do t n thương ti u não, ñ i não, nh ng b nh làm cho áp l c trong s não tăng cao: u sán não c u, kh i u trong s , Newcastle, cúm gia c m. + V n ñ ng theo chi u kim ñ ng h : b nh súc quay tròn theo m t chân. Do th n kinh ti n ñình b li t, t n thương ti u não. +Ch y v phía trư c ñ u ng ng cao ho c cúi xu ng, có lúc ngã lăn ra. T n thương trung khu v n ñ ng ñ i não. + V n ñ ng gi t lùi ñ u hư ng v phía sau: tri u ch ng này th y lúc gia súc b c t ti u não, cơ c co th t. + Lăn l n: tri u ch ng này có gia súc nh và gia c m. Con v t ngã lăn và lăn quay. T n thương th n kinh ti n ñình ho c ti u não. N m nghiêng ñ u v m t phía là tri u ch ng r t ñi n hình c a b nh li t sau khi ñ bò s a, ho c xeton huy t. Còn do th n kinh ti n ñình li t ho c t n thương m t bên trung khu v n ñ ng ho c bi r i lo n tu n hoàn và hô h p nghiêm tr ng, b nh c m nóng, c m n ng, h i ch ng ñau b ng ng a. 4. Th tr ng gia súc (Constitutio) Th tr ng là khái ni m v ñ c tính chung c a cơ th ; nó bao hàm không ch hình thái bên ngoài mà c nh ng ñ c tính t ch c, ch c ph n c a các khí quan bên trong, m i liên h qua l i gi a nh ng ñ c tính ñó. Th tr ng thư ng do di truy n cũng có th thay ñ i do ñi u ki n s ng. Theo h c thuy t th n kinh c a Pavlop, th tr ng do các nhân t th n kinh t o thành. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….15
Trong lâm sàng thư ng chia th tr ng làm 4 lo i hình(theo Cu-lê xôp): Lo i hình thô: xương to, ñ u n ng, da dày và xù xì, lông thô và c ng, không ñ u; ăn nhi u nhưng hi u su t làm vi c kém. Lo i hình thon nh : xương bé, 4 chân nh , da m ng, lông ng n và m n. Gia súc lo i hình này trao ñ i ch t m nh, ph n x v i nh ng kính ng bên ngoài nhanh, r t m n c m. Lo i hình ch c n ch: th vóc ch c, cơ r n và l n, da bóng và m m. Gia súc lo i này nhanh nh n, năng su t làm vi c cao, s c ñ kháng t t. Lo i hình b u: th t nhi u, m dày, thân hình thô, ñi l i ch m ch p, s c kháng b nh kém, năng su t làm vi c kém. ð nh lo i hình th tr ng có ý nghĩa trong vi c giám ñ nh gia súc, ch n ñoán và quy t ñ nh tiên lư ng trong quá trình ñi u tr b nh. II. Khám niêm m c 1. ý nghĩa ch n ñoán Qua khám niêm m c bi t ñư c tình tr ng s c kho c a cơ th gia súc. Bi t ñư c tr ng thái tu n hoàn, thành ph n c a máu và tình tr ng hô h p. Niêm m c bên ngoài như niêm m c m t, niêm m c mi ng, niêm m c âm h ñ u có th khám ñư c. Nhưng trong th c t lâm sàng khám niêm m c m t ñư c s d ng ph bi n. B i vì niêm m c m t ít b s ng hoá, các m ch qu n phân ñ u, màu s c c a niêm m c m t d b thay ñ i khi cơ th b b nh. Ví d : khi cơ th b viêm gan niêm m c m t xu t hi n màu vàng. Khi cơ th b r i lo n hô h p niêm m c m t tím b m. Khi cơ th s t cao niêm m c m t ñ ng. K t m c m t bình thư ng có màu h ng.Trâu, bò: k t m c m t màu ñ , ít ánh quang; ng a k t m c m t màu ñ th m; l n dê c u: màu k t m c m t r t d b thay ñ i, nên lúc khám c n ph i nh nhàng, tránh kích thích m nh. 2. Phương pháp khám Ng a: khám m t trái thì ngư i khám ñ ng bên trái ng a, tay trái c m cương c ñ nh ng a. Ngón tr tay ph i n m nh vào da trùm khoang m t trên, ngón trái phanh ph n da khoang m t dư i ñ b c l niêm m c; ba ngón còn l i ñ lên ph n ngoài khoang m t trên làm ñi m t a. N u khám bên ph i thì tư th ngư i ñ ng khám ngư c l i. Trâu, bò: có th khám niêm m c theo cách trên. Còn cách: hai tay c m ch t hai s ng, b cong v m t phía ñ b c l niêm m c. Ho c m t tay c m s ng, m t tay b t ch t mũi, b cong ñ u Cách khám niêm m c m t l i niêm m c cũng b c l khá rõ. L n, dê, c u: dùng ngón tay tr và ngón cái ho c hai tay hai bên phanh r ng hai bên mí m t thì th y niêm m c. 3. Nh ng tr ng thái thay ñ i màu s c c a niêm m c Niêm m c nh t nh t: tri u ch ng thi u máu. Do thi u máu toàn thân, ho c ch ph n ñ u; lư ng máu thi u ho c lư ng huy t s c t (Hemoglobin) ít. Tuỳ m c ñ thi u máu, niêm m c có màu h ng nh t, màu vàng... Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….16
Niêm m c nh t nh t m n tính ho c c ñàn gia súc: do th c ăn, chu ng tr i kém, b nh do ký sinh trùng, nh ng b nh m n tính (viêm ru t, lao...), b nh b ch huy t. ng a còn th y b nh thi u máu truy n nhi m. Niêm m c nh t nh t c p tính: do m t máu c p tính như v m ch qu n l n, v gan, v lách, v d dày ru t. ng a xo n ru t, l ng ru t, ñau b ng k ch li t, niêm m c nh t nh t. Niêm m c ñ ng: các m ch qu n nh niêm m c sung huy t gây niêm m c ñ ng. Chú ý, lúc tr i nóng b c, lao ñ ng n ng, quá hưng ph n, c m nóng, c m n ng niêm m c m t cũng ñ ng. ð ng c c b : m ch máu nh niêm m c m t sung huy t, căng to; có trư ng h p n i rõ như chùm r cây. Do sung huy t não, viêm não, óc t máu, tĩnh m ch c b chèn ép. Do b nh tim, ph i làm m ch qu n t máu. ð ng lan tràn: các m ch qu n nh ñ y máu và niêm m c ñ miên man. Do các b nh truy n nhi m: b nh nhi t thán, t huy t trùng, d ch t l n..., viêm não tu ; b nh ph i, tim, b nh làm tăng th tích xoang b ng chèn ép cơ hoành làm r i lo n n ng tu n hoàn, hô h p; g p trong b nh chư ng hơi và b i th c d c trâu, bò và các trư ng h p trúng ñ c. ð ng xu t huy t: niêm m c ñ kèm nh ng ñi m xu t huy t. Do nh ng b nh truy n nhi m c p tính hay m n tính gây xu t huy t; thi u máu n ng như nhi t thán, t huy t trùng và d ch t l n. Niêm m c hoàng ñ n: do trong máu tích nhi u s c t m t (bilirubin). Hoàng ñ n n ng hay nh tuỳ thu c vào s lư ng s c t m t và màu s c c a niêm m c. Niêm m c tr ng, hoàng ñ n rõ. ng a lư ng bilirubin trong máu tăng ñ n 1,5 mg% xu t hi n tri u ch ng hoàng ñ n k t m c m t. Nhưng n u niêm m c b viêm ñ , thì lư ng bilirubin trong máu tăng ñ n 6 – 8 mg%. Hoàng ñ n có khi không rõ g p trong b nh viêm ru t cata. Các nguyên nhân gây hoàng ñ n: 1. Nh ng b nh làm t c ng m t như s i ng m t, viêm ng d n m t, viêm tá tràng làm t c ru t, s c t m t ng m vào t ch c, t l i dư i da gây nên. 2. Nh ng b nh làm h ng c u v quá nhi u: trúng ñ c kim lo i n ng, do ñ c t c a vi khu n, vi rút và m t s b nh truy n nhi m, ký sinh trùng ñư ng máu như tiên mao trùng, lê d ng trùng và biên trùng. 3. T n thương gan – Viêm gan, gan thoái hoá, xơ gan, gan có m trong b nh sán lá gan trâu bò, viêm gan v t. Niêm m c tím b m: niêm m c màu tím có ánh xanh. Ngoài k t m c m t, hi n tư ng tím b m còn n i rõ niêm m c mi ng, niêm m c mũi; gà - mào; l n, trâu, bò – gương mũi. Màu tím niêm m c là do trong máu có nhi u khí cacbonic (CO2) và methemoglobin. Do nh ng b nh gây r i lo n tu n hoàn và hô h p n ng: viêm cơ tim, viêm bao tim, b nh các van tim... gây máu ti u tu n hoàn; các th viêm ph , sung huy t ph i khí thũng ph , Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….17
x p ph i h n ch ho t ñ ng hô h p; các b nh truy n nhi m gây trúng ñ c n ng (nhi t thán, d ch t l n...) và các b nh gây ñau ñ n k ch li t. D m t: g m nh ng ch t ti t như niêm d ch, tương d ch, m ñ ng l i trong mí m t. Do viêm m t và nh ng b nh có viêm niêm m c: d ch t l n, d ch t trâu bò, loét da quăn tai, thi u vitamin A. Gia súc già, nh t là ng a già hay có d m t. Gia súc b s t cao, ñau ñ n k ch li t, niêm m c m t thư ng khô. Niêm m c m t sưng: thành niêm m c sưng m ng, dày ra, có khi l i ra ngoài. Da niêm m c viêm, t máu, t ch c th m ư t. Trong các b nh truy n nhi m có viêm niêm m c, niêm m c sưng g p trong b nh t huy t trùng, d ch t l n, d ch t v t, CRD.... III. Khám h ch lâm ba 1. ý nghĩa ch n ñoán Khám h ch lâm ba có ý nghĩa trong ch n ñoán trong m t s b nh truy n nhi m, nh t là trong b nh lao h ch, b nh t thư, b nh lê d ng trùng (piroplasmosis), thay ñ i h ch lâm ba r t ñ c hi u. 2. Phương pháp khám Nhìn, s n n, ch c dò lúc c n. Trâu, bò: h ch dư i hàm, h ch trư c vai, h ch trư c ñùi, h ch trên vú. Khi b lao, h ch c , h ch bên l tai, h ch h u (L.retropharyngealis) n i rõ, có th s ñư c. Ng a: h ch dư i hàm, h ch trư c ñùi. Khi có b nh h ch bên tai, h ch c , h ch trư c vai n i rõ. L n, chó, mèo: h ch b n trong, các h ch khác thư ng sâu khó s th y. H ch dư i hàm trâu, bò n m phía trong ph n sau xương hàm dư i, to b ng nhân qu ñào, tròn và d p. Ng a, h ch dư i V trí h ch lâm ba vùng nông c a bò hàm hình bao dài, to b ng nhón tay tr , n m d c theo m t trong hai xương hàm dư i hai bên, sau g ñ ng m ch dư i hàm. Khi khám h ch dư i hàm, ngư i khám ñ ng bên trái ho c bên ph i gia súc tuỳ c n khám h ch nào, m t tay c m dây cương hay dây th ng, tay còn l i s h ch. Th thu n l i là ngư i khám ñ ng bên trái gia súc, tay ph i khám. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….18
H ch trư c vai trên kh p b vai m t ít, m t dư i chùm cơ vai. Dùng c 4 ngón tay n m nh vào m t trư c chùm cơ b vai, l n lùi t i s tìm h ch. Nh ng gia súc béo thư ng khó khăn. H ch trư c ñùi to b ng h t mít, n m dư i ph n chùm m t trư c cơ căng m c ñùi. Lúc khám , m t tay ñ lên s ng lưng làm ñi m t a, tay còn l i, theo v trí trên l n tìm h ch. H ch trên vú, bò s a, n m dư i chân bu ng vú, v phía sau. C n c ñ nh gia súc ñ khám, nh t là ng a hay ñá v phía sau. 3. Nh ng tri u ch ng Nh ng tri u ch ng h ch c n chú ý: H ch sưng c p tính: th tích to, nóng, ñau và c ng; các thuỳ n i rõ, m t trơn ít di ñ ng. H ch sưng trong các b nh truy n nhi m c p tính, do nh ng b ph n g n h ch b viêm (như viêm mũi, viêm thanh qu n) làm h ch lâm ba dư i hàm sưng. Trâu, bò b lê d ng trùng, h ch dư i hàm, h ch c , h ch trên vú sưng r t rõ. H ch hoá m : thư ng do viêm c p tính phát tri n thành. Lúc ñ u h ch sưng, c ng, ñau sau ñó ph n gi a nhũn, ph ng cao, bùng nhùng, lông r ng và thư ng h ch v ho c l y kim ch c thì m ch y ra. ng a, h ch dư i hàm sưng to, hoá m , xung quanh viêm phù là tri u ch ng ñi n hình c a b nh viêm h ch lâm ba truy n nhi m. N u m trong h ch ít, t ch c quanh h ch không viêm thư ng do lao hay t thư. Cũng có trư ng h p h ch hoá m là do t ch c ph n ñó b viêm lâu ngày. H ch tăng sinh và bi n d ng: do viêm m n tính, t ch c tăng sinh dính v i t ch c xung quanh làm th tích h ch to và không di ñ ng ñư c. n vào không ñau m t h ch không ñ u. ng a th y tri u ch ng trên trong b nh t thư, viêm xoang mũi m n tính. Bò, do lao h ch, x khu n. Các h ch trên toàn thân sưng to thư ng do b nh b ch huy t (leucosis). L n: h ch c , h ch sau h u sưng c ng do lao. IV. Khám lông và da Quan sát tr ng thái lông, nhi t ñ da, ñ m c a da, ñàn tính c a da, mùi c a da, màu s c c a da và nh ng thay ñ i b nh khác. 1. Tr ng thái lông Gia súc kho lông bóng, m n, ñ u và bám ch t. Gia c m phát tri n t t, lông bóng và ñ p. Th i gian thay lông: trâu, bò, c u, ng a và chó m t năm thay lông 2 l n vào mùa xuân và mùa thu; gia c m ch d ng t ng ñám, thay t ng b ph n. Lông thô và khô dài ng n không ñ u. Do dinh dư ng kém (th c ăn kém, chăn nuôi không ñúng quy cách), b nh m n tính – t thư, lao ký sinh trùng, b nh ñư ng tiêu hoá. Thay lông ch m: do b nh m n tính, r i lo n tiêu hoá, sau b nh n ng. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….19
Thay lông không ñúng mùa, thay l m ñ m t ng ñám thư ng là do ký sinh trùng da, n m, nh ng b nh gây suy dinh dư ng, m t s trư ng h p trúng ñ c m n tính, r i lo n th n kinh. 2. Màu c a da Nh ng gia súc da không có màu (c u, l n tr ng...) và gia c m khám da có th bi t tình tr ng tu n hoàn và hô h p c a cơ th (gi ng khám niêm m c). Da nh t nh t: tri u ch ng thi u máu tuỳ theo m c ñ thi u máu. da có màu tr ng xám, tr ng ph t h ng, tr ng nh t. Do m t máu c p tính: v gan, v lách, v d dày. Da nh t nh t m n tính do: suy dinh dư ng, b nh m n tính, ký sinh trùng, b nh r i lo n trao ñ i ch t. Còn có th do suy tim, viêm th n. Da ñ ng: huy t qu n nh sung huy t, màu ñ ñ m. ð ng m t vùng da: do viêm da, ký sinh trùng. ð ng vùng r ng, nhi u ch : các b nh truy n nhi m c p tính (b nh ñóng d u l n, nhi t thán...). Da ñ ng l m t m xu t huy t, có khi t ng ñám r ng trên cơ th , thư ng do nh ng b nh truy n nhi m c p tính như d ch t l n. Da tím b m: triê ch ng r i lo n tu n hoàn và hô h p n ng (xem ph n niêm m c tím b m). Da hoàng ñ n (xem ph n niêm m c hoàng ñ n). 3. Nhi t ñ c a da S b ng mu bàn tay, ki m tra r t chính xác. Trâu, bò: s mũi, cu ng s ng, mé ng c, 4 chân. Ng a: l tai, cu i s ng mũi, mé c , mé b ng, 4 chân. L n: mũi tai, 4 chân. Gia c m: mào, c ng chân, dê c u: nơi khám gi ng trâu bò. Dùng nhi t k bán d n ño nhi t ñ da chính xác hơn. Nhi t ñ các vùng da trên cơ th không gi ng nhau, vì phân b m ch qu n khác nhau. mé ng c ng a nhi t ñ da là 35,2oC, chân là 13 - 15oC, bàn chân là 11,5oC. Da vùng nhi u lông m hơn vùng ít lông. Gia súc làm vi c, hưng ph n, da nóng hơn lúc ñ ng yên. Nhi t ñ cao: do m ch qu n căng r ng, lư ng máu ch y qua nhi u. Do s t cao ñau ñ n k ch li t, quá hưng ph n. Trâu, bò làm vi c dư i tr i n ng g t da r t nóng . M t vùng da nh nóng do viêm. Da l nh do lư ng máu ñ n ít, các b nh có tri u ch ng th n kinh c ch (li t sau ñ , xeton huy t, các b nh th n kinh). M t vùng da l nh do li t th n kinh. Da 4 chân l nh do suy tim. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….20
Da vùng nóng, vùng l nh; bên này nóng bên kia l nh. Do các b nh gây ñau ñ n k ch li t, th n kinh r i lo n như ng a ñau b ng. 4. Mùi c a da Mùi c a da do t ng m , m hôi, t bào thư ng bì bong tróc ra phân gi i t o thành. Da có mùi phân: do chu ng tr i thi u v sinh. Da mùi khai nư c ti u: Ure ni u, v bàng quang. Mùi chloroform (xeton huy t). Da th i tanh: do ho i t t i ch , b ch l bê nghé, phó thương hàn, ñ u c u, gh Demodex. 5. ð m c a da ð m c a da do ho t ñ ng phân ti t c a tuy n m hôi da quy t ñ nh. Ng a nhi u m hôi, th ñ n bò, chó, mèo; gia c m không có m hôi. Lúc yên tĩnh, da gia súc khô; nhưng nhìn k v n có m t l p m hôi m n như sương. Làm vi c n ng, tr i nóng b c, hưng ph n, gia súc ra nhi u m hôi hơn. M hôi ra nhi u (vã m hôi – Hyperhidrosis). M hôi ra nhi u trên toàn thân: do các b nh ph i gây khó th , các b nh gây ñau ñ n k ch li t, các b nh gây co gi t như u n ván, các b nh gây r i lo n tu n hoàn. Còn do các b nh s t cao, say n ng c m nóng, lúc h s t trong các cơn s t cao. M hôi ra nhi u t ng vùng do t n thương th n kinh tu s ng ho c khí quan n i t ng b v . Ví d : vùng da d c cung xư n vã m hôi thư ng do v ru t. M hôi l nh và nh y: do choáng, trúng ñ c, v d dày, s p ch t. M hôi l n máu (Haematydrosis); do máu ch y vào tuy n m hôi; trong các b nh huy t ban, nhi t thán, d ch t l n, các b nh truy n nhi m gây b i huy t và xu t huy t. Da khô (Anhidrosis): do cơ th m t nư c; trong các b nh gây nôn m a, a ch y n ng s t cao. Gia súc già, do suy như c, da khô. Chú ý quan sát gương mũi loài mhai l i, l n chó luôn có l p m hôi l m t m, lau s ch lai xu t hi n. N u gương mũi khô là tri u ch ng gia súc s t. 6. ðàn tính c a da Khám b ng cách: kéo rúm da l i r i th ra và quan sát. Da ñàn tính t t: kéo rúm l i r i th ra, da căng l i v trí cũ ngay. Da ñàn tính kém: do già suy dinh dư ng, viêm ký sinh trùng. Các trư ng h p da khô, ñàn tính kém. 7. Da sưng dày Chú ý: di n r ng hay h p, có ranh gi i hay miên man. Có th do thu thũng hay khí thũng, lâm ba ngo i th m, m , do x khu n (actynomyces), do viêm. ph n này ch trình bày khí thũng và thu thũng. Khí thũng: khí tích l i dư i da làm cho da ph ng lên, dùng tay n l o x o. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….21
Do th c qu n, khí qu n rách, khí chui vào t ng dư i da. Lo i khí thũng này không có tri u ch ng viêm, không nóng không ñau. Do viêm ho i t t ch c dư i da (ung khí thán, viêm t i ch ), nhi m trùng n ng lên men t p chung hơi dư i da. ð c ñi m ch da khí thũng có viêm, ch c dò có nư c l n khí mùi th i ch y ra. Trâu bò v vai, ng a ph m yên thư ng d n ñ n khí thũng. Thu thũng: nư c t l i dư i da, gi a t ch c và ng m vào t ch c, da dày lên to lên... N u nư c tích l i trong các xoang, xoang b ng, xoang ng c, xoang bao tim, thì g i là xoang tích nư c. Ba nguyên nhân cơ b n sau ñây: áp l c lên thành huy t qu n tăng, thành ph n nư c v n không ra ñư c ngoài thành m ch, chui ñư c ra ngoài, tích nư c t ch c; áp l c keo trong thành m ch gi m so v i t ch c xung quanh, nư c trong thành m ch qu n th m ra ngoài, qua các t ch c; và tính th m l u qua thành m ch tăng. Trong th c t thư ng g p các lo i thu thũng sau: - Thu thũng do tim. Tim suy do viêm cơ, viêm bao tim... tu n hoàn tr ng i, máu các huy t qu n xa gây thu thũng nh t là các b ph n xa tim; 4 chân, dư i b ng, dư i ng c. - Thu thũng do suy dinh dư ng: suy dinh dư ng do ăn u ng, chăn nuôi kém, ký sinh trùng, các b nh m n tính... máu loãng d n ñ n thu thũng, nh t là dư i c m, vũng dư i b ng, 4 chân. - Thu thũng do th n: th n b t n thương do viêm c p tính, nư c ti u có anbumin, c n b nh lý, huy t áp tăng thư ng có tri u ch ng thu thũng. ði m khác v i hai lo i thu thũng trên là thu thũng trên mí m t, b n và b ph n sinh d c. - Thu thũng do th n kinh: các b nh th n kinh, các nguyên nhân khác làm th n kinh b tê li t và ph n t ch c dư i nó b thu thũng. N u ch c năng th n kinh ñư c h i ph c thì thu thũng m t ñi. - Thu thũng do viêm: d ch th m xu t do viêm t l i gây thu thũng, có tri u ch ng viêm: ñ , nóng, ñau. - Thu thũng trong b nh nhi t thán, viêm bao tim do ngo i v t, viêm h u thu c lo i thu thũng do viêm. 8. Da n i m n (Eruptio) Là nh ng ñám ñ n i trên da; thư ng th y trong các b nh truy n nhi m, m t s trư ng h p trúng ñ c, g p trong b n b nh ñ c a l n: t huy t ttrùng, ñóng d u, phó thương hàn và d ch t l n. Có m y lo i sau: - Phát ban: là nh ng ch m ñ do t máu hay ch y máu, có khi thành ñám dùng tay n m nh vào thì m t, b tay ra thì xu t hi n. Trong b nh ñóng d u l n xu t hi n nh ng m ng ñ trên da có hình b u d c, hình vuông. l n b d ch t , m ng ñ dày n tay không m t. - N t s n (papylae): hình tròn ñ , to b ng h t g o; th y trong b nh cúm ng a, trâu bò b d ch t . - M n nư c (Vesicula): do tương d ch th m xu t t l i dư i da, t o thành mun nư c nh b ng h t ñ u. M n nư c trong b nh l m n long móng trâu, bò, dê, c u và l n. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….22
- N i m n ñay (Urticaria) : nh ng n t to b ng h t ñ u, có khi b ng n m tay n i lên t ng ñám m t da; gia súc r t ng a. Do d ng hay trúng ñ c th c ăn. - M n m (Pustula): nh ng m n nư c trong có m , th y trong các b nh ñ u, d ch t l n, d ch t trâu bò, Care chó. - Nh ng n t loét: do m n m v ra, da b ho i t t o thành. N t loét trên da thư ng có trong b nh t thư ng a, viêm h ch lâm ba, lao. Viêm mi ng, viêm niêm m c mũi, v t thương không ñi u tr t t ñ u có th thành n t loét. S o do loét, v t thương sau lành. V. ðo thân nhi t Thân nhi t cao hay th p ñư c coi là tri u ch ng quan tr ng. Có th căn c thân nhi t ñ ch n ñoán b nh c p tính hay m n tính, b nh n ng hay b nh nh . D a vào thân nhi t ñ ch n ñoán: ph i khí thũng, ph i sung huy t không Lo i gia sỳc Thõn nhi t ( ñ "C") s t, viêm ph i thì s t. D a vào thân nhi t hàng ngày ñ theo dõi k t qu Bũ 37,5 - 39,5 ñi u tr và tiên lư ng, b t s t t t do di u tr ñunngs và tiên lư ng t t, Trõu 37,0 - 38,5 n u ñang s t cao, thân nhi t t t ñ t Ng a 37.5 - 38.5 ng t là tri u ch ng x u. 1. Thân nhi t C u, d 38.5 - 40.0 ð ng v t có vú, gia c m thân L n 38.0 - 40.0 (L n n i: 38 - 38.5, nhi t n ñ nh, c trong các ñi u ki n l n ngo i: 39 - 40) môi trư ng s ng thay ñ i. Thân nhi t gia súc non cao hơn Chú 37.5 - 39.0 gia súc trư ng thành, gia súc già; con cái cao hơn con ñ c. Trong m t M o 38.0 - 39.5 ngày ñêm thân nhi t th p lúc sáng Th 38.5 - 39.5 s m (1 -5 gi ), cao nh t vào bu i chi u (16 – 18 gi ). Mùa hè trâu bò Gà 40.0 - 42.0 làm vi c dư i tr i n ng g t thân nhi t có th cao hơn bình thư ng 1,0 Vt 41.0 - 43.0 – 1,80C. thân nhi t dao ®éng trong vßng 10C – n»m trong ph¹m vi sinh Chu t lang 38.7 - 38.5 lý; nÕu v-ît qu¸ 10C, kÐo dµi sÏ ¶nh h-ëng tíi c¬ thÓ. Ng ng 40.0 - 41.0 C¸ch ®o th©n nhiÖt. Ngan 41.0 - 43.0 Dïng nhiÖt kÕ cã kh¾c ®é “C” theo cét thuû ng©n. La, l a 37.5 - 38.5 Tr-íc khi dïng vÈy m¹nh cho cét L c ñà 36.0 - 38.6 thuû ng©n tôt xu ng kh c cu i cùng. Thân nhi t bình thư ng c a gia súc ðo thân nhi t tr c tràng; con cái, Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….23
khi c n có th ño âm ñ o. Thân nhi t ño tr c tràng thư ng th p hơn nhi t ñ máu 0,5 – 1,00C, âm ñ o th p hơn tr c tràng 0,2 – 0,50C; nhưng lúc có ch a l i cao hơn 0,50C. Trong m t ngày ño thân nhi t bu i sáng lúc 7 – 9 gi , bu i chi u – 16 - 18 gi . ðo thân nhi t trâu bò... không c n c ñ nh gia súc. M t ngư i gi dây th ng, ho c c t l i; ngư i ño d ng sau gia súc, tay trái nâng ñuôi tay ph i ñưa nh nhi t k vào tr c tràng, hơi hư ng v phái dư i. Nhi t k lưu trong tr c tràng 5 phút. L n, chó, mèo, dê, c u ñ ñ ng ho c cho n m; gia c m gi n m ñ ño. ðo thân nhi t ng a. C n th n tr ng vì ng a r t m n c m và ñá v phía sau. Cho ng a vào gióng c ñ nh c n th n. Ngư i ño ñ ng bên trái gia súc, trư c chân sau, m t quay v phía sau gia súc. Tay trái c m ñuôi b t quay v phía ph i và gi l i trên xương khum. Tay ph i cho nhi t k nh vào tr c tràng, hơi nghiêng v phía trư c m t tý, l n nh nhi t k v phía trư c. Lúc niêm m c ru t b xây xát ch y máu thì ph i l p t c th t thu c tím ñ sát trùng. 2. S t Là ph n ng toàn thân ñ i v i tác nhân ngây b nh mà ñ c ñi m ch y u là cơ th s t. Quá trình ñó là do tác ñ ng c a vi khu n, ñ c t c a nó và các ch t ñ c khác hình thành trong quá trình b nh. Nh ng ch t ñó thư ng là protein hay s n ph m phân gi i c a nó. M t s kích t như Adrenalin, Parathyroxyn, m t s thu c như nư c mu i, glucoza ưu trương ñ u có th gây s t. S t là khi thân nhi t vư t kh i ph m vi sinh lý. ng a là 39,50C, bò – quá 39,50C mà không có lý do sinh lý khác. Nh ng r i lo n thư ng th y khi gia súc s t. Run : cơ co gi t. Lúc ñ u run nh , sau run toàn thân rõ nh t l n. R i lo n tiêu hoá: gia súc b ăn lúc s t, cơ năng phân ti t, v n ñ ng c a d dày ru t ñ u gi m và thư ng gây táo bón. Loài nhai l i s t thư ng li t d c , ngh n d lá sách. H tim m ch: s t cao tim ñ p nhanh, m ch n y. S t kéo dài có th gây suy tim, h huy t áp, máu toàn thân, s t 10C, t n s m ch tăng lên 8 – 10 l n. N u h s t mà t n s m ch không gi m là tri u ch ng suy tim. Hô h p: s t cao, gia súc th sâu và nhanh. Do máu nóng và nh ng s n v t toan tính kích thích trung khu hô h p hưng ph n. H ti t ni u: lúc m i s t, lư ng nư c ti u tăng. v sau, giai ño n s t cao, lư ng nư c ti u ít, t tr ng cao, ñ nh t l n, có khi có anbulmin ni u. Nh ng ca s t n ng trong nư c ti u có c c n b nh: t bào thư ng bì th n, t bào bàng quang và tr ni u. H th n kinh: gia súc s t rũ, tr ng thái c ch . Máu: S t, lư ng b ch c u và b ch c u ái trung tăng, công th cb¹ch cÇu nghiªng t¶. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….24
Các lo i hình s t Theo m c ñ s t: S t nh : thân nhi t cao hơn bình thư ng 10C; S t trung bình: cao hơn 20C; th y trong viêm h ng, viêm ph qu n. S t cao: cao hơn 30C, thư ng th y s t cao trong các b nh truy n nhi m c p tính: nhi t thán, d ch t l n, ñóng d u l n, t huy t trùng l n. Theo th i gian s t: S t c p tính (Febris acuta): s t trong 2 tu n ñ n 1 tháng, thư ng th y trong các b nh truy n nhi m c p tính. S t á c p tính (Febris subacuta): s t kéo dài trong 1 tháng rư i; th y trong b nh t thư, huy t ban ng a, viêm ph qu n ph i trâu bò. S t m n tính (Febris chronica): s t kéo dài có khi hàng năm, th y trong các b nh ruy n nhi m m n tính: lao, t thư, tiên mao trùng m n tính. S t ño n kỳ (Febris aephemera): s t vài gi ñ n 1 – 2 ngày và thư ng ph n ng do huy t thanh, lúc tiêm sinh hoá, th malein ng a. Theo tình tr ng nhi t ñ lên xu ng trong th i gian s t có 2 lo i hình s t: S t liên miên (Febris continua): ñ c ñi m là s t cao nhi t ñ lên xu ng trong ngày không quá 10C. Khi s t thân nhi t tăng nhanh, gia súc run, h s t cũng nhanh ra nhi u m hôi. S t lên xu ng: ñ c ñi m là thân nhi t trong khi s t lên xu ng trong m t ngày không quá 1 - 20C. Lúc s t cũng như khi h s t, thân nhi t lên xu ng ñ u ch m. Các b nh b i huy t ñ u s t theo hình th c này. S t cách nh t: trong kỳ s t có th i gian không s t. Kỳ không s t có khi 1 ngày, 2 ngày, có b nh hàng tháng m i s t l i. ví d : s t trong b nh tiêm mao trùng trâu bò. S t h i quy: s t trong vài ngày khi s t có th s t theo ki u s t liên miên, s t lên xu ng. Khi s t gia súc run r y, khi h s t gia súc vã nhi u m hôi. sau th i gian không s t có th 6 – 8 ngày l i s t v i tình tr ng trên. ng a b thi u máu truy n nhi m s t theo th h i quy. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….25
S t không theo quy lu t g i là s t b t ñ nh hình. Trong nhi u b nh truy n nhi m c p tính thư ng s t theo lo i này. M t cơn s t thư ng có 3 giai ño n: Kỳ thân nhi t tăng: thân nhi t có th tăng nhanh, có th ch m, các cơ huy t qu n co th t, da phân ti t gi m, con v t rũ, ăn ít ho c b ăn; th nhanh m ch n y, run cơ. Kỳ thân nhi t tăng t n a gi ñ n vài ngày. Kỳ s t cao: S t cao và thân nhi t gi như v y theo lo i hình s t ñó. Trong kỳ s t cao, các huy t qu n giãn, sinh và t n nhi t ñ u tăng, da và niêm m c ñ ng. Kỳ s t cao kéo dài vài gi ñ n hàng tu n. Kỳ h s t: ch t sinh nhi t b phân gi i, sinh nhi t gi m; bên c nh ñó do máu nóng kích thích trung khu nhi t, vi huy t qu n giãn m nh, t n nhi t tăng m hôi ra nhi u, thân nhi t h l i m c bình thư ng. Thân nhi t h tuỳ theo b nh có th nhanh ho c h t t ; có th h r i l i s t, r i l i ti p t c h ñ n m c bình thư ng. 3. Thân nhi t quá th p Thân nhi t th p dư i m c bình thư ng. Thân nhi t th p dư i m c bình thư ng kho ng 0 1 C g p trong các b nh th n kinh b c ch n ng: bò li t sau khi ñ , ch ng xeton huy t, viêm não tu , m t s trư ng h p trúng ñ c, m t nhi u máu, thi u máu n ng, suy như c. Thân nhi t th p 2 – 30C có lúc ñ n 40C ng a v d dày, v ru t. Thân nhi t quá th p, da ra nhi u m hôi l nh, tim ñ p y u t n s hô h p gi m, thân nhi t còn 240C, thư ng gia súc ch t. CÂU H I KI M TRA CHƯƠNG II: KHÁM CHUNG 1. Trình bày cách khám tr ng thái gia súc? 2. Trình bày cách khám niêm m c và ý nghĩa ch n ñoán 3. Trình bày cách khám h ch lâm ba vùng nông c a cơ th và ý nghĩa ch n ñoán? 4. Trình bày cách khám lông và da c a gia súc? 5. Trình bày cách ki m tra thân nhi t và ý nghĩa ch n ñoán? Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….26