Giáo trình chuẩn đoán bệnh gia súc Chương 4

Chia sẻ: Ma Ma | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

Thêm vào BST

Báo xấu

310
lượt xem 82
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chương 4 Khám hệ hô hấp. Bệnh đường hô hấp ở gia súc gặp rất nhiều, ở trâu bò, dê cừu thường gặp bệnh tụ huyết trùng, viêm phổi - màng phổi, viêm phổi, viêm phế quản, lao.... ở lợn: tụ huyết trùng, suyễn, viêm phổi,

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình chuẩn đoán bệnh gia súc Chương 4

Chương 4 Khám h hô h p B nh ñư ng hô h p gia súc g p r t nhi u. trâu bò, dê c u thư ng g p b nh t huy t trùng, viêm ph i –màng ph i, viêm ph i, viêm ph qu n, lao… l n: t huy t trùng, suy n, viêm ph i, viêm ph qu n, d ch t l n. ng a: viêm mũi, viêm h u, viêm khí qu n, viêm ph i cata, viêm ph i thùy; gà: viêm màng mũi, lao và chó: viêm ph i, carê. Phương pháp ch n ñoán h hô h p thư ng dùng: nhìn, s , n n, gõ và nghe. Khi c n thi t ch c dò xoang ng c, ki m tra ñ m và d ch mũi. Chi u X-quang ch có tác d ng ñ i v i gia súc nh . Soi khí qu n, ghi ñ ng tác hô h p chưa ñư c s d ng r ng rãi, k t qu r t h n ch . Trình t khám h hô h p: khám ñ ng tác hô h p, ñư ng hô h p trên, khám ng c, khám ñ m và các phương pháp khám ñ c bi t khác như ch c dò xoang ng c, chi u ch p X-quang và xét nghi m vi khu n gây b nh ñư ng hô h p. I. Khám ñ ng tác hô h p Bao g m khám: t n s hô h p, th hô h p, nh p ñi u hô h p và nh ng r i lo n hô h p: th khó, ho. 1. T n s hô h p T n s hô h p là s l n hô h p trong m t phút. Thư ng ñ m s l n hô h p trong 2-3 phút, r i l y s bình quân. Có hai cách ñ m t n s hô h p: - Cách th nh t: ngư i khám quan sát s lên xu ng c a hõm hông thành b ng trong m t phút. - Cách th hai: ngư i khám dùng lòng bàn tay ñ t trư c mũi gia súc ñ nh n bi t hơi th c a gia súc vào lòng bàn tay. Trong th c t t n s hô h p theo dõi trong mư i năm giây nhân v i b n, ñ m ba ñ n b n l n r i l y trung bình. T n s hô h p ch l y s nguyên. T n s hô h p thay ñ i theo con ñ c hay con cái, gi ng gia súc, tu i, tr ng thái dinh dư ng, th i ti t, khí h u…. T n s hô h p c a m t s gia súc kho : Trâu bò 10 - 30 l n /phút Ng a 8 - 16 l n /phút L n 10 - 20 l n/phút Mèo 20 - 30 l n/phút Dê,c u 12 - 20 l n/ phút Th 50 - 60 l n/phút Chó 10 - 30 l n/phút Thư ng con ñ c th ch m hơn con cái, gia súc th vóc nh th nhanh hơn con l n, con non th nhanh hơn con già. Mùa nóng m th nhanh hơn mùa l nh khô. Bu i trưa nóng th nhanh hơn bu i t i mát. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….39
Th nhanh (Polypnoe) thư ng do các trư ng h p sau ñây: - Nh ng b nh thu h p di n tích hô h p ph i (viêm ph i, lao ph i), làm m t ñàn tính ph i (ph i khí thũng), nh ng b nh h n ch ph i ho t ñ ng (ñ y hơi d dày, ñ y hơi ru t). - Nh ng b nh gây s t cao, b nh thi u máu n ng, b nh tim, b nh th n kinh hay do quá ñau ñ n. Th ch m (Oligopnoe): do b nh làm h p thanh qu n, h p khí qu n (viêm, th y thũng), c ch th n kinh n ng (viêm não, u não, xu t huy t não, th y thũng não, kí sinh trùng não), do trúng ñ c, ch c năng th n r i lo n, b nh gan n ng, li t sau khi ñ , s p ch t. Trong b nh xêtôn huy t bò s a, viêm não t y truy n nhi m ng a, t n s hô h p gi m r t rõ. 1.1. Th h h p H u h t gia súc kho th th h n h p. Th h n h p: khi th thì thành b ng, thành ng c cùng ho t ñ ng, tr chó. - Th th ng c: lúc gia súc th thành ng c ho t ñ ng rõ, còn thành b ng ho t ñ ng ít hay không rõ. Chó th th ng c là tr ng thái sinh lý bình thư ng còn nh ng gia súc khác th th ng c là do viêm màng b ng, li t cơ hoành; nh ng b nh làm cho th tích b ng to lên: giãn d dày, ñ y hơi ru t, ñ y hơi d c , d c b i th c, c chư ng: do gan sưng, lách sưng, bàng quang bí ñái. - Th th b ng: lúc gia súc th thành b ng ho t ñ ng rõ, thành ng c ho t ñ ng y u hơn ho c không rõ. Do viêm màng ph i, khí thũng ph i, tràn d ch màng ph i; có khi do li t cơ liên sư n, xương sư n g y. 1.2. Nh p th Gia súc th theo m t nh p th nh t ñ nh. Lúc hít vào l ng ng c, thành b ng ph ng ra ñ u ñ n; th i gian hít vào, th ra theo m t t l nh t ñ nh( bò: 1: 1,2; ng a 1: 1,8; l n 1: 1; và chó 1: 1,64); th i gian ngh sau m i l n th b ng nhau. Nh p th thay ñ i lúc gia súc s hãi, hưng ph n, lao ñ ng n ng nh c… Chú ý các tri u ch ng sau ñây: Hít vào kéo dài: do nh ng b nh làm h p ñư ng hô h p trên. Th ra kéo dài: do khí trong ph i ra ngoài khó khăn: viêm ph qu n ph i, ph i khí thũng m n tính làm cho lòng ph qu n h p, ñàn tính c a ph nang gi m. Th ng t quãng: là ñ ng tác hít vào, th gia không liên t c. Do nh ng b nh làm cho gia súc ñau ñ n khi th ; viêm ph qu n nh , ph i khí thũng, ho c nh ng b nh làm gi m hưng phân Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….40
hô h p: viêm não, viêm màng não, li t sau khi ñ , trúng ñ c urê, xeton huy t bò và gia súc s p ch t. Th ki u Kusmôn (Kussmaul): là th t ng cái sau và dài, t n s hô h p gi m; th nhi u khi như suy n, có ti ng ran. Th ki u Biot: là th vài cái r i ngh vài giây ñ n n a phút, l i ti p túc. Do tính hưng ph n c a trung khu hô h p gi m: sung huy t, u não, viêm não và m t s trư ng h p trúng ñ c. Th Sây- stoc (Cheyne-Stokes): ñ ng tác th t y u ñ n m nh, sâu và nhanh d n, r i sau ñó ch m l i, nông và y u d n: ngh kho ng 1/4-1/2 phút l i ti p t c th như trư c. Do trung khu hô h p thi u oxy, tính hưng ph n v i CO2 gi m. V i m t lư ng CO2 ít ch ñ gây hưng ph n nh ; hưng ph n tăng cùng v i lư ng CO2 trong máu tăng d n. Sau ñó ñ ng tác hô h p gi m theo s lư ng CO2 trong máu gi m. Các b nh: viêm não, xu t huy t não, xơ c ng ñ ng m ch, m t s trư ng h p trúng ñ c. 2. Th khó Th khó là tr ng thái r i lo n hô h p ph c t p mà bi u hi n là thay ñ i l c th , t n s hô h p, nh p th , th sâu và h u qu : cơ th thi u oxy, niêm m c tím b m, trúng ñ c toan huy t. Hít vào khó do ñư ng hô h p trên h p. Gia súc hít vào c vươn dài, vành mũi m r ng, 4 chân d ng, lưng còng, b ng thóp l i. Do viêm thanh qu n, li t thanh qu n, thanh qu n th y thũng ho c do b ph n bên c nh viêm sưng chèn ép. Th ra khó do ph qu n nh b viêm, ph i m t ñàn tính. Lúc gia súc th ra khó b ng thóp l i, cung sư n n i lên, lòi h u môn, các b nh: ph i khí thũng, viêm ph qu n nh , viêm ph i, viêm màng ph i. Th khó h n h p là ñ ng tác hít vào th ra ñ u khó khăn. Do các b nh sau ñây: Các b nh h hô h p: viêm ph i, th y thũng ph i, sung huy t ph i, tràn d ch màng ph i, tràn khí màng ph i, u ph i làm gi m di n tích hô h p; khí thũng ph i làm gi m ñàn tính c a ph i. Viêm cơ tim, viêm n i tâm m c, suy tim, nh ng b nh thi u máu. Nh ng b nh làm tăng th tích xoang b ng h n ch ho t ñ ng hô h p: d dày ñ y hơi, ru t ñ y hơi, b i th c d c , gan sưng to Nh ng b nh làm r i lo n th n kinh trung khu: u não, sung huy t não, viêm màng não…, và nh ng b nh gây s t cao, nh t là b nh truy n nhi m c p tính (nhi t thán, t huy t trùng). II. Khám ñư ng hô h p 1. Nư c mũi Gia súc kh e không b ch y nư c mũi. Trâu bò có ít nư c nhưng t lau khô. Ng a lúc kéo n ng có ít nư c mũi. - S lư ng nư c mũi: Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….41
Ch y nhi u do: viêm ca ta niêm m c mũi, viêm thanh qu n, cúm gia súc. Viêm niêm m c mũi c p tính, t thư c p tính, viêm màng mũi th i loét bò, viêm màng mũi truy n nhi m th , nư c mũi ch y nhi u. Nh ng b nh m n tính: viêm ph qu n m n tính, viêm ph i m n tính, lao, t thư m n tính, nư c mũi ch y nhi u. Nư c mũi ch y m t bên thư ng do bên ñó viêm; n u ch y c hai bên, có th do viêm ph i, viêm ph qu n l n. - ð nh y c a nư c mũi: do ch t nhày, m , m nh t ch c, s n ph m c a quá trình viêm t o thành. Nư c mũi là d ch trong su t, không màu, do viêm c p tính giai ño n ñ u. Nư c mũi nh y, ñ c do có m l n, do viêm thanh qu n, viêm niêm m c mũi m n tính. Nư c mũi ñ c như m , có l n nhi u m nh t ch c th i r a; do viêm t ch c hóa m , viêm ph i ho i thư… - Màu c a nư c mũi: n u ch tương d ch nư c mũi trong không màu; có m , màu vàng, xanh, màu tro. Nư c mũi màu ñ tươi do l n máu trong các b nh t thư ng a, xu t huy t ph i. Nư c mũi màu r s t là tri u ch ng c a b nh viêm ph i thùy. - Mùi nư c mũi - mùi th i : do viêm ph i ho i thư, viêm khí qu n ho i thư. Nư c mũi l n b t khí do ph i th y thũng, xu t huy t ph i. M nh th c ăn l n do li t thanh qu n. Khi th ra th i do ñư ng hô h p ho i thư, ph i ho i thư. Bò xeton huy t th ra có mùi xeton. 1. Khám niêm m c mũi Dùng tay m r ng vành mũi, hư ng cho gia súc cao sao cho ánh sáng m t tr i chi u vào vào ho c dùng ñèn pin soi sáng ñ khám. Xu t huy t l m t m ñ trên niêm m c do các b nh truy n nhi m có b i huy t, thi u máu truy n nhi m. Niêm m c xung huy t do viêm màng mũi c p tính, viêm h ng. Niêm m c mũi tr ng b ch, tím b m, hoàng ñ n (xem ph n “ khám k t m c”). Niêm m c sưng căng, m ng nư c do viêm niêm m c mũi. Niêm m c có nh ng m n loét trên b m t do viêm cata, viêm h ch lâm ba, viêm màng mũi th i loét, d ch t trâu bò. 3. Khám xoang mũi Gõ xoang trán và xoang hàm trên. Xoang mũi bi n d ng do viêm tích m , b nh còi xương, m n xương, ung thư xương, viêm màng mũi th i loét, viêm da t i ch . Vùng ngoài xoang mũi nóng và ñau do viêm da t i ch , viêm xoang. Dùng búa gõ hai bên xoang trán, gõ t nh ñ n n ng, r i so sánh bên này v i bên kia. Âm gõ ñ c do xoang tích m ho c th m th m xu t, do viêm xương, u xương. Lúc c n dùng kính soi, khoan xoang trán; v i gia súc nh thì ch p X- quang. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….42
4. Khám thanh qu n và khí qu n Nhìn bên ngoài, thanh qu n sưng ng a do viêm h ch truy n nhi m; trâu bò: b nh truy n nhi m, th y thũng, x khu n. N u sưng c vùng r ng lan xu ng c vùng c , do th y thũng bò là tri u ch ng viêm bao tim do ngo i v t. S vùng thanh qu n nóng: viêm t i ch . Thanh qu n, khí qu n b viêm, lòng h p do sưng, d ch th m xu t ñ ng l i, khi gia súc th có ti ng ngh t, s có th bi t. ð t ng nghe vào vùng h u s nghe ñư c ti ng “khò” lúc gia súc th . Viêm thanh qu n, viêm thanh qu n th y thũng, u thanh qu n ti ng “khò” r t to. Có khi có ti ng ran khô, ran ư t có d ch th m xu t, fibrin ñ ng l i. Khám bên trong: nhìn tr c ti p hay qua ñèn soi. V i gia súc nh : m r ng m n, dùng thìa s t ñã sát trùng ñè m nh lư i xu ng ñ quan sát niêm m c h ng, thanh qu n, niêm m c viêm xung huy t ñ ng. V i gia súc l n c th s tr c ti p, nhưng chú ý nguy hi m. V i gia c m: dùng tay kéo r ng mi ng ñ xem nh ng thay ñ i bên trong. 5. Ki m tra ho Ho là m t ph n x nh m t ng ra ngoài nh ng v t l như ch t ti t, b i b n, vi khu n… kích thích niêm m c ñư ng hô h p. Cung ph n x ho b t ñ u t n t nh n c m trên niêm m c qua th n kinh mê t u ñ n trung khu ho hành t y. Kích thích h u, khí qu n, cu ng lư i, màng ph i, niêm m c mũi ñ u có th gây ho. Gây ho b ng cách bóp m nh vào ph n s n gi a thanh qu n và ñ t khí qu n th nh t. V i trâu bò có th dùng v i g c b t ch t mũi ñ gây ho, gia súc nh thì kéo dúm da vùng tai, tay còn l i n m nh xu ng lưng có th gây ho. Khi viêm thanh qu n, khí qu n gây ho d dàng. Gia súc kh e m nh như trâu, bò gây ho khó khăn. Ho t ng cơn do viêm ph qu n, viêm thanh qu n, lòng khí qu n có nhi u ñ m ho ñ n lúc h t ch t kích thích ñó. Ho kho , vang thư ng do b nh h ng, khí qu n, ph qu n; t ch c ph i không b viêm. Ho y u, ti ng tr m do t ch c ph i b t n thương, b th m ư t ñàn tính gi m, màng ph i b dính trong b nh viêm ph i, viêm màng ph i, lao, t thư, viêm ph i thuỳ, viêm ph qu n nh . Ti ng ho ng n hay ho dài do thanh qu n quy t ñ nh. Ti ng ho vang g n là do thanh qu n kho , ñóng kín; ti ng ho “b ” là do thanh qu n viêm, th y thũng thanh qu n ñóng không kín, ñ ng tác ho kéo dài. Ho ñau bi u th là lúc ho gia súc khó ch u, c vươn dài, chân cào ñ t, rên. Do viêm màng ph i, th y thùng thanh qu n, viêm h ng n ng. III. Khám ng c áp d ng các phương pháp: nhìn, s n n, gõ và nghe; lúc c n thi t ch c dò xoang ng c; ch p, chi u X- quang có k t qu gia súc non. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….43
1. Nhìn vùng ng c Gia súc kho lúc th hai bên l ng ng c ho t ñ ng rõ và ñ u ñ n. N u l ng ng c co, th không rõ có th do ph i khí thũng, viêm màng ph i, viêm ph qu n nh . Dùng tay s n n và n m nh vào các khe sư n. T ng vùng da nóng do viêm t i ch ; s n n gia súc ñau do viêm màng ph i hay b thương t i ch , t n thương cơ, g y xương sư n vùng ng c. Nh ng gia súc g y, l ng ng c lép, lúc viêm màng ph i, s bên ngoài c m giác ñư c hi n tư ng c màng ph i. 2. Gõ vùng ph i Căn c tính ch t c a ti ng phát ra lúc gõ vào vùng ph i ñ ch n ñoán tình tr ng c a ph i. V i gia súc l n dùng b n gõ và búa gõ; v i gia súc nh gõ b ng ngón tay. Nên gõ theo trình t t trư c ra sau, t trên xu ng dư i; m i ñi m gõ hai cái, ñi m này cách ñi m kia 3 – 4 cm. Gõ c hai bên ph i ph i và ph i trái ñ so sánh và phát hi n vùng ph i b viêm. a. Gõ vùng ph i Vùng gõ ph i là vùng ng c trong có ph i. Có vùng ng c trong có ph i nhưng không gõ ñư c như vùng trư c b vai, vùng b vai. loài nhai l i: vùng gõ ph i là m t vùng tam giác trư c là vùng cơ khu u làm ranh gi i; c nh trên cách s ng lưng trên dư i m t bàn tay, và c nh sau là m t ñư ng cong ñ u b t ñ u V trí ph i c a chó V trí ph i c a bò t g c sư n 12 và qua các giao ñi m c a ñư ng k ngang k t g xương cánh hông và xương sư n 11, ñư ng ngang k t kh p vai và xương sư n th 8 và t n cùng gian sư n 4, ti p v i vùng âm ñ c tuy t ñ i c a tim. Nh ng con bò s a g y có m t vùng trư c xương b vai kho ng m t bàn tay có th gõ ph i ñư c nhưng k t qu không rõ l m. Ng a, la, l a: c nh trư c và c nh trên c a vùng gõ ph i gi ng trâu bò. C nh sau là m t ñư ng cong ñ u b t ñ u t g c sư n 17 qua các giao ñi m c a ñư ng ngang k t g xương cánh hông và xương sư n th 16, ñư ng ngang k t m m xương ng i và xương sư n th 14, ñư ng ngang k t kh p xương b vai và xương sư n th 10 và t n cùng gian sư n th 5. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….44
L n: c nh sau b t ñ u t g c sư n 11 qua giao ñi m c a ñư ng k ngang k t m m xương ng i và xương sư n th 9, ñư ng ngang k t kh p xương b vai và xương sư n 7, t n cùng gian sư n 4. chó: c nh trư c giáp xương b vai, c nh trên cách s ng lưng 2 – 3 ngón tay; c nh sau b t ñ u t g c xương sư n 12 qua các giao ñi m c a ñư ng k t g xương cánh hông và xương sư n 11, ñư ng ngang k t m m xương ng i và xương sư n 10, ñư ng ngang k t kh p b vai và xương sư n 8, t n cùng gian sư n 6. Xác ñ nh vùng gõ ph i: k 3 ñư ng ngang: m t ñư ng qua g xương cánh hông, m t ñư ng qua m m xương ng i và m t ñư ng qua kh p vai. Gõ theo 3 ñư ng ñó ñ ñ nh gi i h n phía sau. T ranh gi i phía sau gõ v phía trư c, l n lư t t trên xu ng dư i ñ ñ nh di n tích vùng gõ và so sánh v i di n tích bình thư ng. Chú ý: nh ng gia súc nh , vùng cơ khu u và cơ lưng dày, vùng ph i h p. Di n tích vùng ph i thay ñ i: Vùng ph i m r ng hay thu h p do b nh ph i hay xoang ng c quy t ñ nh. Vùng ph i m r ng v phía sau và do di n tích ph i tăng ho c do khí tích trong l ng ng c. Ph i khí thũng, th tích tăng, ranh gi i phía sau ngang cung sư n; vùng âm ñ c c a tim thu nh . Ph i khí thũng m n tính thư ng kéo theo tim n dày, vùng âm ñ c c a tim thay ñ i không rõ. M t bên ph i có t n thương: viêm, x p, u, giun ph i; bên ph i còn l i làm bù d n ñ n khí thũng, di n tích vùng ph i m r ng. Vùng ph i thu h p: ranh gi i lùi v phía trư c. Do d c chư ng hơi, ru t chư ng hơi, gan sưng ñ y cơ hoành v phía trư c. Vùng ph i thu h p do vùng âm ñ c tim m r ng: tim n dày, viêm bao tim, bao tim tích nư c, tim giãn. b. Âm gõ ph i Ph âm: ti ng phát ra khi gõ lên vùng ph i. gi a vùng ph i, ph i dày, nhi u khí, ph âm vang; ngư c l i hai bên rìa do ph i m ng, cơ che khu t ph âm nh , ñ c. Gia súc th vóc to, béo, t ng m dày, ph âm nh . Gia súc bé g y thì ngư c l i. Nh ng âm gõ ph i b nh: Âm ñ c: Do lư ng khí trong ph nang gi m, ph i x p ho c ch t th m xu t ñ ng l i trong ph nang, trong ph qu n, trong xoang ng c. Các b nh sau vùng ph i có âm ñ c ho c âm ñ c tương ñ i. Viêm ph i thùy (Pneumonia crouposa) th i kỳ gan hóa. Vùng âm ñ c thư ng vùng rìa dư i ph i, ti p giáp v i vùng âm ñ c c a tim. Khi ph i b gan hoá gõ vào n n ph i thu ñư c âm ñ c t p trung, m r ng theo ñư ng cánh cung. Viêm ph i – ph qu n, vùng âm ñ c thư ng phân tán; xen k nh ng vùng âm ñ c nh là nh ng vùng ph i thư ng hay vùng có âm bùng hơi: bò s a g p trong b nh lao, giun ph i, viêm màng ph i; ng a: t thư, viêm ph i- màng ph i truy n nhi m; l n: d ch t l n m n tính. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….45
Khi ph i b th y thũng d ch ti t làm t c ph nang, n u th y thũng nh âm gõ không thay ñ i. Nh ng b nh màng ph i: viêm màng ph i thì vùng âm ñ c dư i và có ranh gi i n m ngang. Viêm màng ph i m n tính vùng âm ñ c dư i lâu dài. Nh ng gia súc l n, l ng ng c r ng nên khi viêm màng ph i có nhi u d ch th m xu t nhưng không có vùng âm ñ c trên màng ph i. Tràn d ch màng ph i cũng có tri u ch ng tương t : Chú ý các nguyên nhân ngoài ph i: da vùng ng c viêm, t ch c dư i da th y thũng, kh i u… Âm bùng hơi: do t ch c ph i ñàn tính kém, trong ph qu n, ph nang ch a nhi u khí, b t khí. âm bùng hơi là tri u ch ng b nh thư ng g p gia súc l n như: Lao ph i nh t là khi có hang lao g n thành ng c; viêm ph qu n m n tính, ph qu n giãn. B nh viêm ph i thùy giai ño n sung huy t và giai ño n tiêu tan; Viêm ph i – ph qu n, vùng âm ñ c xen k l n âm bùng hơi. Tràn d ch màng ph i: gõ vùng dư i có âm ñ c, ph n trên có âm bùng hơi. Tràn khí ph i vùng ph i cũng có âm bùng hơi. Thoát v cơ hoành, ñ y hơi ru t n ng, d c trư ng hơi n ng. Âm h p: ph i khí thũng n ng, ph nang dãn, ph i căng, âm gõ g n gi ng âm bùng hơi nhưng âm hư ng ng n. Âm bình r n: ph i b b nh có các hang thông v i ph qu n, lúc gõ khí qua l i gi a hang và ph qu n t o thành. Thư ng th y trong b nh giãn ph qu n n ng, lao ph i. Âm kim thu c: do trong xoang ng c có hang kín ch a ñ y khí; như tràn khí màng ph i n ng, bao tim tích khí n ng, thoát v cơ hoành. 3. Nghe ph i Khi ñư ng hô h p, ph i có b nh, thì âm thanh qu n, âm khí qu n, âm ph qu n nh t là âm ph nang thay ñ i, ngoài ra còn có nh ng âm m i l g i là âm hô háp b nh lý. Nghe tr c ti p: ph lên gia súc m t mi ng v i m ng ñ tránh b n, áp sát tai nghe tr c ti p, ít áp d ng. Nghe gián ti p: nghe qua ng nghe. Nghe ph i gia súc khó vì ti ng ph nang r t y u. Nên ch làm vi c ph i h t s c yên tĩnh, gia súc ph i ñ ng im m i nghe rõ. Nên b t ñ u nghe gi a ph i, sau ñó nghe v phía trư c, nghe v phía sau, trên và xu ng dư i, nh ng vùng ti ng ph nang y u hơn vùng gi a ph i. Nghe t ñi m này sang ñi m khác, không nghe cách quãng; m i ñi m nghe vài ba l n th . Khi nghe ti ng ph nang không rõ có th dùng tay b t mũi gia súc ñ gia súc th dài và dâu, nghe ñư c rõ hơn. Vùng nghe ph i trên ng c gi ng vùng gõ ph i. trâu bò có th nghe ñư c vùng trư c xương b vai. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….46
a. Âm hô h p sinh lý Âm thanh qu n: Do khí th t xoang mũi vào h u, r i vào khí qu n c sát vào khí qu n gây nên. Âm nghe ñư c gi ng phát ra âm ch “kh” khá rõ. Âm khí qu n: Là âm thanh qu n v ng vào, nghe vùng gi a c , ti ng nh hơn âm thanh qu n. Âm ph qu n: ti ng nghe rõ kho ng sư n 3 – 4, k p trong xương b vai. Tr ng a, các gia súc khác ñ u nghe ñư c âm ph qu n. Âm ph nang: Trên toàn ph i gia súc ñ u nghe ñư c m t ti ng nh , như phát âm ch “f”, ñó là âm ph nang, âm ph nang nghe rõ khi gia súc hít vào, và y u hơn khi th ra. Âm ph nang do: Ho t ñ ng co giãn c a ph nang. Khí t ph qu n vào ph nang, xoáy; Ho t ñ ng c a các cơ hô h p gây ra ti ng; và Âm ph qu n v ng vào t o thành. Nh ng gia súc g y, l ng ng c h p, âm ph nang nghe rõ; ngư c l i, gia súc l n, t ng m dày, âm ph năng y u, có khi nghe không rõ. chó, âm ph nang rõ toàn b vùng ph i. trâu, bò, âm ph nang nghe rõ gi a vùng ph i, vùng sau b vai. Âm hô h p thay ñ i: Âm ph nang tăng: nghe rõ, thô và sâu hơn bình thư ng. Âm ph nang tăng ñ u c hai bên vùng ph i do trung khu th n kinh hưng ph n. Các b nh truy n nhi m c p tính, các b nh có s t cao, ho t ñ ng hô h p tăng cư ng, âm ph nang tăng. Âm ph nang tăng b ph n ph i bên c nh b ph n âm ph nang gi m ho c m t, thư ng th y trong các b nh viêm ph i – ph qu n. M t bên ph i, ho c m t vùng ph i r ng m t âm ph nang, ph n còn l i âm ph nang tăng trong b nh viêm ph i thùy. Âm ph nang gi m: gia súc th nông y u. Âm ph nang gi m có th do t ch c dư i da th y thũng, sưng dày, ch y u do ph i ho c màng ph i có b nh. Viêm màng ph i, do ñau, gia súc th y u nên âm ph nang y u; do màng ph i b dính, b sưng dày, xoang ng c tích nư c, âm ph nang gi m. Âm ph nang thô: gia súc th n ng n , ti ng th không g n, không lan nh kh p vùng ph i. Thư ng do ph qu n viêm, sưng dày, lòng ph qu n r ng h p không ñ u; ho c do ph i b khí thũng t ng b ph n, khi gia súc hít vào, khí t ngoài vào các ph nang không ñ u, ph nang n ra không ñ ng th i làm âm ph nang thô. Âm ph nang m t: do ph nang b t c hay m t ñàn tính; ph qu n t c. T ng vùng nh m t âm ph nang: viêm ph i, lao, t thư, u,th y thũng ph i. C vùng ph i phía dư i m t âm ph nang: tràn d ch màng ph i, viêm màng ph i th m xu t. b. Nh ng âm th b nh lý Âm ph qu n b nh lý Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….47
Trên ng c ng a kh e ch nghe ñư c ti ng âm ph nang thu n, nh ; còn các gia súc khác, âm nghe ñư c trên vùng ng c là âm ph qu n l n v i âm ph nang. N u ng a, trên vùng ng c nghe ñư c âm ph qu n (âm thô, rõ hơn âm ph nang) thì ñó là âm ph qu n b nh. gia súc khác, khi trên vùng ng c ch nghe ñư c âm ph qu n mà không có âm ph nang l n vào thì ñó cùng là âm ph qu n b nh. C n chú ý các ñ c ñi m sau ñây ñ phân bi t âm ph qu n b nh lý và âm ph nang tăng: âm ph nang tăng nghe rõ ñ u trên toàn b vùng ph i và càng g n r n ph i, nghe càng rõ. Gõ ph i không có âm gõ b nh. Còn âm ph qu n b nh nghe thô, không lan ñ u, nghe rõ c khi hít vào, th ra; gõ phôi thư ng có âm ñ c. Âm ph qu n b nh khó phân rõ v i âm ph nang thô, ch có khác là vùng ph i âm ph nang thô, gõ không có âm ñ c. Nhu mô ph i b th m ư t, lòng ph qu n t c là nguyên nhân c a âm ph qu n b nh; Các b nh: viêm ph i thùy, suy n l n, viêm ph i – màng ph i, lao, viêm màng ph i… Ti ng ran (Rhonchi) Trong nhi u b nh ph i, lòng ph qu n ch a nhi u ch t th m xu t ho c b h p l i, khi th khí qua l i t o thành ti ng g i là ti ng ran. Ti ng ran khô (Rhonchi sicca): do d ch th m xu t khô l i, thành ph qu n sưng dày ho c ph nang căng r ng chèn ép ph qu n lòng ph qu n h p l i. Ho c d ch th m xu t ñông la khô t o thành s i. Trong nhi u tình tr ng trên khi th , khí qua l i t o thành ti ng ran. Tùy tình tr ng b nh, ñ ng tác hô h p và lòng ph qu n to nh , ti ng ran r t to như ti ng mèo kêu, cũng có th r t nh như ti ng rít… Tiêng ran khô m t vùng ph i nh : lao ph i, m , viêm ph qu n, viêm ph i – ph qu n. Trên m t vùng ph i r ng: viêm ph i - ph qu n, khí thũng ph i, viêm ph i thùy. Gia súc non sau khi b viêm ph i, ti ng ran khô còn l i m t th i gian khá lâu m c dù b nh ñã lành. Ti ng ran ư t (Rhonchi humidi): do trong lòng ph qu n có d ch ho c b t khí. Ti ng ra ư t nghe như ti ng b t v , như ti ng nư c ch m sôi… Ti ng ran ư t nhe r t nh , như ti ng b t v , phát ra ph qu n g n ph nang nghe rõ lúc th ra, còn kỳ hít vào có khi nghe không ñư c. Các quá trình b nh làm t ch c ph i th m ư t: viêm ph i, lao ph i, th y thũng ph i, sung huy t ph i. Ti ng vò tóc (Crepitatio) Nghe như ti ng ran nh , nhưng min và ñ u hơn. Do lòng ph nang và ph qu n nh b th m ư t, lúc th ra chúng dính l i và khi th ra chúng tách ra gây ti ng vò tóc. Ti ng vò tóc là tri u ch ng c a b nh viêm ph i, th y thũng ph i, sung huy t ph i. N u d ch th m xu t nhi u thì ti ng vò tóc m t. Căn c vào các ñ c ñi m sau ñ phân bi t ti ng vò tóc và ti ng ran nh 1. Ti ng vò tóc m n, phát ra di n r ng; còn các ti ng ran thì thô hơn, to nh không ñ u, phát ra trên di n h p. 2. Ti ng vò tóc n ñ nh, còn ti ng ran không n ñ nh, ch này m t ch kia xu t hi n; 3. Ti ng vò tóc phát ra th i gian ng n, còn ti ng ran thì lâu dài, cho ñ n khi b nh lành. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….48
4. Ti ng vò tóc nghe rõ lúc hít vào, còn ti ng ran nghe rõ c hai kỳ th . Ti ng th i vò: ph i có m , ho i t , lao t o thành nh ng hang thông v i ph qu n; khi th khí qua l i v i hang và lòng ph qu n t o thành ti ng th i vò. gia súc ít th y tri u ch ng này. Ti ng c màng ph i: Màng ph i viêm, có nhi u fibrin ñ ng l i làm cho màng ph i viêm s n sùi, lúc th các lá c a màng ph i c sát nhau gây ra ti ng c màng ph i. Ti ng c màng ph i to nghe r t d ; nhưng có khi nghe r t nh , lúc nghe chú ý phân bi t v i ti ng ran nh , ti ng vò tóc, nhu ñ ng ru t. Ti ng c màng ph i do viêm màng ph i thư ng có kèm theo tri u ch ng s vùng ng c gia súc ñau. Viêm màng ph i trong các trư ng h p sau không có ti ng màng ph i: D ch th m xu t nhi u làm cho lá thành và lá t ng tách ra. Màng ph i b dính. Viêm m n tính, màng ph i b bào trơn. Ti ng v nư c (Succusio Hippocratis) Ti ng óc ách như nư c xao ñ ng trong l ng ng c. Có th do d ch th m xu t ho c d ch th m l u gây ra. d ch th m xu t do viêm màng ph i; d ch th m l u do nguyên nhân toàn thân. Chú ý: ti ng v nư c có lúc r t n ñ nh. tư th nào c a gia súc cũng nghe ñư c. Nhưng có ca b nh, ch nghe ñư c ti ng v nư c nh ng tư th nh t ñ nh. IV. Ch c dò xoang ng c 1. ý nghĩa ch n ñoán Khi nghi trong xoang ng c có d ch, con v t th khó, th th b ng, gõ có vùng âm ñ c t p trung, nghe th y ti ng v nư c ho c ti ng c , lúc ñó chúng ta m i ti n hành ch c dò xoang ng c ki m tra d ch ch c dò ñó là d ch viêm hay d ch phù. Ch c dò xoang ng c ñơn gi n, không nguy hi m, nhưng ñ c bi t chú ý vô trùng, nh t là ch c dò xoang ng c ng a. 2. V trí ch c dò Loài nhai l i: khe sư n 6 bên trái, khe sư n 5 bên ph i, trên tĩnh m ch ngoài ng c ho c trên dư i ñư ng ngang k t kh p khu u. Ng a: gian sư n 7 bên trái, gian sư n 6 bên ph i. trên dư i gi ng loài nhai l i. L n: gian sư n 8 bên trái, gian sư n 7 bên ph i. chó: gian sư n 8 bên trái, gian sư n 6 bên ph i. Nên ch c dò bên ph i, lúc c n thi t m i ch c dò bên trái; vì tránh vùng tim. Kim ch c dò dài 10 – 15 cm, c kim 12 – 14; c n iôt 5% ñ sát trùng và kéo c t lông. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….49
3. Ki m nghi m d ch th m xu t – d ch viêm hay d ch th m l u- d ch phù Ph n ng Mopit (Mopitz). Dùng 2 – 3ml d ch ki m nghi m, thêm vài gi t axit axêtic 5% - ð c k t t a: ph n ng dương tính; - ð c, không k t t a: ph n ng âm tính; Ki m nghi m qua kính hi n vi: D ch ch c dò sau khi l y ph i ñư c ki m nghi m ngay. L y 10 ml ch c dò cho vào ly tâm, l y gi t c n phi t kính ñ khô trong không khí, c ñ nh b ng Methanol trong 5 phút và nhu m b ng Giemsa ho c Xanh methyle 1%. Soi qua v t kính d u. M t ít h ng huy t c u trong m t th trư ng. Thư ng do ch c dò gây ch y máu; n u s lư ng nhi u: trong xoang ng c ch y máu. Nhi u t bào b ch c u, nh t là b ch c u trung tính: do viêm màng ph i. Nhi u t bào lympho: lao màng ph i. V. Xét nghi m ñ m ð m là ch t ti t trên ñư ng hô h p khi có b nh, có khi l n c th c ăn , vi khu n, ch y ra ngoài qua l mũi ho c nu t vào d dày. L y ñ m b ng cách gây cho gia súc hho b t ñ m ra và có th l y tr c ti p. L y ñ m gia súc l n, ph i c ñ nh gia súc t t. L y ñ m c n m t que bông có m t cán dài và sát trùng k . C n có hai ngư i: m t ngư i gi ch u tráng men nh ñã sát trùng h ng trư c m m gia súc. Ngư i th hai, m t tay cho vào m m gia súc kéo lư i ra m t bên, tay còn l i n m nh vào vùng thanh qu n gây ho. Gia súc ho b t ñ m ra và ñư c h ng ch u men. N u gia súc không ho, thì dùng que bông qua m m, ngoáy l y tr c ti p. gia súc nh cũng l y ñ m như v y. Sau khi l y cho ñ m ngay vào h p l ng ñã sát trùng, ñ y kín và xét nghi m ngay sau ñó. Khi c n ñ l i, thêm vào vài gi t thymol 2% và b o qu n trong t l nh. Ngư i l y ñ m ph i m c áo choàmg, ñeo kh u trang lúc c n ph i ñeo gang tay, ñ tránh nhi m trùng. Làm vi c xong, qu n áo d ng c ñ u ph i ñư c sát trùng. S lư ng ñ m: Lư ng ñ m nhi u: viêm ph i hóa m , viêm ph i ho i thư, lao; viêm ph qu n m n tính, giãn ph qu n. Màu s c: ð m màu ñ : ch y máu ph i. Màu xanh xám: ph i ho i thư. Màu r s t: thùy ph viêm giai ño n gan hoá. ð m có nhi u m vàng, xanh, ñ c nhày: viêm ph i hóa m , viêm ph i ho i thư, viêm mũi hóa m . Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….50
Cho ít ñ m lên phi n kính, l y m t mi ng kính khác ép lên, r i xem qua kính hi n vi. Có th phi t kính r i nhu m theo phương pháp thông thư ng. Dư i kính hi n vi: Nhi u t bào h ng c u: xu t huy t ph i, lao ph i. Nh ng t bào thư ng bì (mi ng, h u) d p, to g p 10 l n b ch huy t c u: ñ m gia súc bình thư ng cũng có. N u t bào hình tr là t bào thư ng bì là t bào thanh qu n, khí qu n do b viêm tróc ra. S i chun trong ñ m do ph i b t n thương n ng. L y c c ñ m cho vào c c ñun, thêm vào 3 – 5ml KOH 10% và ñun cho ñ n lúc c c ñ m tan h t. Chú ý, khi ñun nên m r ng c a phòng ñ tránh mùi. Ly tâm, l ng ph n c n cho lên phi n kính và xem qua kính hi n vi v t kính s 8. S i chun x p thành t ng chùm r t d nh n. Chú ý xét nghi m vi sinh v t tromg ñ m, làm kháng sinh ñ ch n ra nh ng lo i kháng sinh có ñ m n c m cao v i vi khu n gây b nh ñ ñi u tr . CÂU H I KI M TRA CHƯƠNG IV: KHÁM H HÔ H P 1. Khám ñ ng tác hô h p và ý nghĩa ch n ñoán? 2. Khám ñư ng hô h p trên c a gia súc? 3. V trí gõ và nghe vùng ph i c a trâu, bò, ng a, l n? 4. Nêu các âm gõ và âm nghe b nh lý vùng ph i? 5. Ch c dò xoang ng c và ý nghĩa ch n ñoán? Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Giáo trình Ch n ñoán b nh thú …………………….51