Giáo trình- Dịch tễ học đại cương - chương 4

Chia sẻ: Vu Dinh Hiep | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

Thêm vào BST

Báo xấu

211
lượt xem 52
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chương 4: Dịch tễ học mô tả- Đo lường sự xuất hiện bệnh Như đã đề cập ở chương I về dịch tễ học mô tả, đây là những nghiên cứu dùng để mô tả thực trạng một bệnh hay dịch bệnh nào đó xảy ra trong quần thể. Như vậy để mô tả thì cần phải đáp ứng đầy đủ các thông tin sau: con thú nào mắc bệnh,

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình- Dịch tễ học đại cương - chương 4

CHƯƠNG 4 D CH T H C MÔ T - O LƯ NG S XU T HI N B NH - Như ã ư c c p chương 1 v d ch t h c mô t , ây là nh ng nghiên c u dùng mô t th c tr ng m t b nh hay d ch b nh nào ó x y ra trong qu n th . Như v y mô t thì c n ph i áp ng các thông tin sau: con thú nào m c b nh, s lư ng m c b nh, t l nhi m b nh, nhóm thú m c b nh, phân b b nh âu... Tùy thu c vào i u ki n th c t mà s phân chia nhóm thú có th khác nhau khi mô t b nh. Ví d ngư i ta có th mô t b nh theo khu v c, theo nhóm tu i, theo gi i tính, theo gi ng... Trong ó i lư ng thư ng ư c s d ng mô t là t l b nh; ngoài ra ngư i ta còn dùng nhi u i lư ng khác mà s ư c th o lu n k chương này. Trư c khi tìm hi u các i lư ng c th , chúng ta c n bi t các nhóm thu t ng ư c dùng trong o lư ng v m t d ch t h c. - T n s (frequency): là s lư ng cá th có cùng m t tính ch t nào ó. ơn v có th là con, cái, v t... - T s (ratio): khi so sánh 2 nhóm nào ó v t n s ho c m t ch s nào ó ngư i ta có th dùng t s ví d trong àn có 50 con c và 500 con cái thì có th nói t s gi a c và cái là 50/500. T s ư c dùng trong d ch t h c ph bi n nh t là ch s OR khi so sánh nguy cơ có b nh c a 2 nhóm thú nào ó. OR s ư c c p nh ng chương sau. - T l (proportion): khi c p n t n s b nh hay m t tính ch t nào ó c a thú chi m bao nhiêu ph n trong t ng s thì ngư i ta dùng t l . Lưu ý t l khác v i t s là ph n m u s c a chúng có ch a luôn ph n c a t s . Thí d t s là a/b trong khi ó t l là a/c trong ó c=a+b. - Mc (rate): m c b nh không ch v di n t s lư ng mà còn liên quan n tc lây lan nhanh hay ch m c a m t b nh, nên nh là i lư ng này luôn i kèm v i th i gian. 1. T l b nh (prevalence) T l b nh ôi khi ư c dùng v i tên t l nhi m, hay t l m c. T l này ư c nh nghĩa là s con thú có cùng tính ch t ang kh o sát (b nh, nhi m b nh, mang trùng, có r i lo n b t thư ng v s c kh e...) trong m t qu n th t i m t th i i m nh t nh chia cho t ng s thú trong qu n th ó. i lư ng này thư ng ư c tính theo ph n trăm. S thú m c b nh x 100 P (%) = T ng s thú trong qu n th t i m t th i i m nh t nh 1
Ví d , mu n bi t t l nhi m m t lo i ký sinh trùng nào ó trên chó thu c m t a bàn nào ó (m t qu n th xác nh) thì ph i n t ng h nuôi chó (t t c chó c a khu v c), l y m u phân xét nghi m. S chó cho k t qu dương tính s là t s c a công th c và t ng s chó trong qu n th s là m u s . Lưu ý vi c l y m u và phân tích m u ph i ư c th c hi n cùng m t th i i m k t qu kh o sát có giá tr . Trong các nghiên c u v y h c, ngư i ta thư ng dùng 2 lo i thu t ng v t l nhi m, ó là t l nhi m theo th i i m (point prevalence) và t l nhi m theo kho ng th i gian (period prevalence). S phân lo i này d a theo th i gian thu th p s li u và phân tích m u. N u th i gian phân tích m u hay k t qu kh o sát trong m t kho ng th i gian ng n thì có th ư c coi là t l nhi m theo th i i m còn n u th i gian kh o sát kéo dài theo ơn v năm thì thư ng ư c dùng là t l nhi m theo kho ng th i gian. vòng tròn màu tr ng là s cá th M u xét nghi m kho , vòng tròn en là cá th có b nh P = 7 x 100 / 30 = 23,33 % Hình 6.1 T l b nh theo m u xét nghi m T l nhi m cho k t qu t ng quát v s ph bi n, s lưu hành c a m t b nh, m t tính ch t kh o sát nào ó trong qu n th . Nó có giá tr nh t nh trong vi c ánh giá mc gánh n ng mà ngư i chăn nuôi ph i ch u v m t b nh nào ó. T ó có nh ng chi n lư c thích h p trong phòng b nh. Tuy nhiên ôi khi t l nhi m không th hi n rõ di n ti n nhanh hay ch m c a b nh, không phân bi t ư c b nh m i hay b nh cũ, b nh m t l n hay nhi u l n. c bi t trong các b nh ư c ch n oán b ng ph n ng huy t thanh h c, k t qu t l nhi m có th cao hơn nhi u so v i th c t . Ví d i v i b nh viêm ph i a phương trên heo th t thì t l nhi m có th t t i 100% khi dùng ph n ng huy t thanh h c ch n oán. 2. Xác nh t l nhi m trong qu n th Khi mu n xác nh t l nhi m trong qu n th , ngư i ta không th l y t t c các cá th trong qu n th xét nghi m hay phân tích ngo i tr m t s qu n th nh . Trong trư ng h p ó, vi c ch n m u và và dung lư ng m u kh o sát h t s c quan tr ng. K t qu phân tích t các m u ã ch n ư c s d ng làm cơ s ư c tính t l nhi m c a c qu n th . th c hi n i u này có th dùng phương pháp ư c lư ng th ng kê như sau: T l nhi m c a qu n th (P) = t l nhi m c a dung lư ng m u ư c ch n ± (Z(1-α)× SE) Trong ó Z(1-α) là h s tin c y, và SE (Standard Error) là sai s chu n 2
Hình 6.2 L y m u xác nh t l b nh c a qu n th G i n là s m u l y t qu n th và a là s cá th có tính ch t kh o sát; p là t l nhi m c a m u (p = a/n); ư c tính t l nhi m trong qu n th tin c y 95% như sau p (1 − p ) / n P = p ± 1,96 × Vi c xác nh t l b nh cho qu n th tùy thu c r t nhi u vào dung lư ng m u. ư c tính s lư ng cá th c n thi t ngư i ta ph i d a vào các d oán v t l và sai s mong mu n. Công th c tính dung lư ng m u xác nh t l b nh như sau N z2 p (1–p) n= 2 d (N–1) + z2 p (1–p) Trong ó z là giá tr phân ph i chu n tin cây nh t nh, ch ng h n như z = 1,96 v i tin c y 95%. Tr s “d” ư c g i là kho ng gi i h n cho phép, ư c tính là m t n a c a kho ng bi n thiên gi i h n trên và gi i h n dư i c a t l ư c tính, ví d ư c tính t lê nhi m là 20% -30% thì d =(0,3 – 0,2)/2 = 0,05. Giá tr p là t l nhi m theo mong mu n. Có nghĩa là ngư i nghiên c u ph i gi nh t l nhi m có th d ki n s 3
m u kh o sát. S li u ư c tính này có th d a vào các nghiên c u trư c ây ho c nh ng kh o sát nh ng qu n th tương t khác. ôi khi s li u liên quan không có thì ngư i nghiên c u c n làm m t kh o sát th ánh giá sơ b tình hình nhi m, k t qu này s làm tham kh o cho vi c tính toán dung lư ng m u. N là t ng àn thú kh o sát. Bên c nh ó, chúng ta cũng r t thư ng kh o sát qu n th r t l n (n/N ≤5%) ho c không bi t chính xác s lư ng cá th trong qu n th , trong trư ng h p ó có th dùng theo công th c sau z2 p (1–p) n= d2 N u mu n bi t àn thú có b nh hay không (không ph i xác nh t l b nh), chúng ta có th tính dung lư ng m u t i thi u c n kh o sát. V n này thư ng ư c quan tâm trong các chương trình thanh toán hay ki m soát b nh. Chúng ta c n gi m b t l i lo i II (Pb), ó là xác su t cho r ng àn thú không b nh trong khi nó th t s có b nh (âm tính gi ). Gi s m t àn heo có 10% nhi m virus gi d i và b nh ư c phát hi n b ng huy t thanh h c. N u m t m u huy t thanh ư c l y t m t heo ch n ng u nhiên trong àn, xác su t mà heo ó trong nhóm không nhi m virus là 0,9. Như th Pb = 0,9 và chúng ta có n 90% cơ h i không phát hi n ư c tình tr ng nhi m b nh trong àn. N u hai heo ư c l y m u, xác su t mà hai heo ó t nhóm không nhi m virus là 0,9×0,9 = 0,81. Công th c t ng quát ư c tính Pb trong thí d này là: Pb = (1 - t l b nh ư c tính)n V i Pb = cơ h i mà nh ng thú l y m u không mang b nh và n = dung lư ng m u. Công th c này có th ư c s p x p l i tính dung lư ng m u v i b t kỳ Pb : log (Pb) n = --------------------------------- log (1 - t l b nh ư c tính) Trong ó n là dung lư ng m u l y t qu n th l n (ho c qu n th r t l n so v i dung lư ng m u ư c l y, lư ng m u l y dư i 10% dân s thì lư ng m u ó là nh ). Trong thí d trên, n u mu n Pb = 0,05 thì ph i l y máu c a kho ng 29 heo 95% ch c ch n là có ít nh t 1 heo ư c phát hi n mang m m b nh gi d i, t ó có th k t lu n là àn heo có b nh. Công th c trên ch dùng cho qu n th l n. Trong các chương trình thanh toán hay ki m soát b nh c a t nh hay qu c gia, cách tính dung lư ng m u ph i ư c i u ch nh theo t ng àn gia súc. Dung lư ng m u còn tùy thu c vào nh y (sensitivity) và chuyên bi t (specificity) c a xét nghi m ch n oán. Y u t quan tr ng nh t trong vi c xác nh dung lư ng m u v n là m c chính xác c a t l b nh (prevalence) ư c ư c tính. Vì dung lư ng m u tăng khi t l b nh th p, chúng ta nên ư c oán m t t l th p nh t có th x y ra. Công th c có th áp d ng cho m t qu n th nh t nh là: n = {1 - (1 - P1)1/d} {N - d/2} + 1 4
vi N = t ng àn thú d = s thú m c b nh trong àn n = dung lư ng m u P1 = xác su t có ư c 1 con b nh trong m u l y. Thí d , trong m t chương trình ki m soát b nh d ch bò châu Phi, ngư i ta th c hi n ph n ng huy t thanh trên nhi u àn bi t r ng li u nh ng thú không ch ng ng a có m c b nh t nhiên. Thông thư ng, trong m t àn b nhi m b nh thì ít nh t 5% thú có huy t thanh dương tính. Do ó s m u s ư c l y sao cho có th phát hi n b nh m c t l huy t thanh dương tính 5%. N u P1 = 0,95 và qu n th có 200 bò, dung lư ng m u là: n = {1 - (1 - 0,95)1/10} {200 - 10/2} + 1 = 51 (d = 10 vì là 5% c a 200) Như th , n u t l huy t thanh dương tính là 5%, 51 thú ph i ư c l y m u phát hi n 1 thú có huy t thanh dương tính v i xác su t 0,95. Ví d : Kh o sát 591 heo có ngu n g c t 1 t nh nào ó t i lò m , k t qu xét • nghi m cho th y 204 con nhi m giun ũa. Như v y t l nhi m giun ũa trên heo th t t i t nh X ư c ư c tính như sau p= 204/591 = 0,3452 p(1 − p ) / n = 0,3452(1 − 0.3452) / 591 = 0,01956 Se = P = 0,3452 ± 1,96 (0,01956) = 0,3452 ± 0,0383 = (0,3069 ; 0,3835) WinEpiscope có th th c hi n phép tính này như sau: vào menu Sample ch n m c Estimate percentage. Khi c a s hi n ra, ch n th Absolute error, i n các s li u bao g m - Population size: N u bi t s lư ng cá th c a qu n th chúng ta có th nh p ây, tuy nhiên tính theo công th c trên thì có th xem như qu n th không bi t s lư ng. Trong trư ng h p này chúng ta nh p s 9999999 (lưu ý ph i vi t úng 7 s 9) - Expected prevalence (%) là t l nhi m c a m u kh o sát. Trong trư ng h p này chính là p (= 204/591 = 0,3452). Chúng ta nh p vào s 34,52 - Sample size là dung lư ng m u l y t qu n th , nh p s 591 Ch n level of confidence m c 95% B m “calculate.” 5
Hình 6.3 K t qu tính t l nhi m giun ũa c a qu n th X. Nhìn vào mũi tên có th th y ư c k t qu như sau: P = 24,58(%) ± 3,83 = (30,69% - 38,5%) Căn c vào k t qu kh o sát này (gi s p= 35%), m t nghiên c u a • bàn khác mu n làm m t kh o sát tương t . Như v y c n dung lư ng m u là bao nhiêu n u mu n k t qu sai bi t c a chúng ta không quá 5% (có nghĩa là d = 0,05). Chúng ta có th dùng công th c tính toán sau z2 p (1–p) (1,6)2(0,35)(1–0,35) = 349,6 n= = d2 (0,05)2 Hình 6.4 K t qu dung lư ng m u xác nh t l nhi m giun ũa 6
Nói cách khác, dung lư ng m u c n thi t là 350. Chúng ta có th ti n hành trên ph n m m WinEpiscope theo cách tương t ph n trên, tuy nhiên ch n th “sample size”. K t qu như hình phía trên (lưu ý cách nh p s li u d ng %). 3. T l m c b nh (incidence) Như ph n trên ã c p, t l nhi m ch ánh giá sơ b tình hình b nh nào ó trong qu n th , t l này không phân bi t ư c nh ng b nh cũ, b nh m i hay b nh nhi u l n. Trong các nghiên c u d ch t h c, ánh giá chính xác s xu t hi n b nh, ngư i ta nh nghĩa thêm m t thông s khác, ó là t l m c b nh. Có 2 lo i t l m i b nh: t l m i b nh tích lũy (cumulative incidence) và t c m c b nh (incidence density rate) T l m c b nh tích lũy (CI) là t l gi a s thú m c b nh trong m t kho ng th i gian nh t nh và s con thú kh e có nguy cơ m c b nh trong qu n th u th i gian kh o sát. Như v y CI là m t i lư ng c trưng cho nguy cơ m c b nh c a qu n th trong th i gian kh o sát. ây là i lư ng thư ng ư c dùng trong các nghiên c u d ch t h c phân tích. CI có giá tr t 0 n 1. Khi kh o sát t l m i b nh tích lũy, kho ng th i gian kh o sát nh t nh ph i ư c c p vì có nh hư ng n giá tr c a CI. T t c nh ng thú kh e (có nguy cơ) ph i ư c ưa vào kh o sát cùng m t th i i m b t u kh o sát. Nh ng qu n th thú như v y ư c g i là qu n th tĩnh. Tuy nhiên trên th c t các qu n th kh o sát th i d ng qu n th ng, có nghĩa là có nh ng thú m i ưa vào thêm qu n th , có nh ng thú lo i ra kh i qu n th . Trong trư ng h p ó, có giá tr CI i v i m t b nh nào ó cho qu n th , ngư i ta dùng giá tr qu n th trung bình làm m u s cho vi c tính CI. Giá tr trung bình này ư c tính là t ng s con thú kh e u kh o sát và cu i th i gian kh o sát chia cho 2. Ví d : Quan sát m t t d ch b nh gi d i x y ra trên àn heo con sau cai s a g m 100 con, k t qu ghi nh n s heo con m c b nh theo ngày và t l m i b nh ư c tính theo b ng B ng 6.1 Kh o sát thú b nh gi d i trong àn tính CI Tu n s thú S thú có nguy cơ T l mc S thú b nh T l b nh b nh trong t ng giai o n b nh tích lũy m i tích lũy kh o sát theo tu n 1 20 100 0,2 20 0,2 2 15 80 0.19 35 0,35 3 10 65 0.15 45 0,45 4 5 55 0.09 50 0,5 5 1 50 0.02 51 0,51 Có th k t lu n là t l m c b nh tích lũy trong th i gian 5 tu n c a qu n th là 0,51. Hay nói cách khác, 51% là xác su t mà m t con trong àn có th m c b nh trong giai o n 5 tu n. 7
Tc m c b nh (Incidence Density Rate: IR) là t s gi a s ca b nh m i c a m t qu n th có nguy cơ trong su t m t kho ng th i gian xác nh và t ng s ơn v th i gian có nguy cơ c a t t c nh ng thú trong qu n th ó. Ngư i ta ưa ra khái ni m này v i m c ích mô t m c b nh, ch ng h n như b nh l p i l p l i nhi u l n hay không, b nh kéo dài hay không. ơn v th i gian ây thư ng dùng là năm, tháng, hay tu n c a ng v t kh o sát. Trong thí d trên, t ng s ca m c b nh trong su t th i gian kh o sát là 51 ca. T ng s tu n có nguy cơ ư c tính như sau. - Trong tu n u tiên, 20 heo b b nh, như v y t ng s tu n có nguy cơ mà chúng óng góp cho qu n th s là 20/2 = 10 tu n (trung bình phát b nh gi a tu n kh o sát) - Ti p t c 15 con phát b nh trong tu n th hai s óng góp 15+15/2 = 22,5 tu n - Tương t tu n th ba có 10+10+10/2 = 25 tu n - Tu n th tư: 5+5+5+5/2 = 17,5 - Tu n th năm 1+1+1+1+1/2 = 4,5 tu n - Có t t c 49 con kho m nh s óng góp 49 x 5 = 245 tu n V y t ng c ng s tu n có nguy cơ c a c qu n th là 10 + 22,5 + 25 + 17,5 + 4,5 + 245 = 324,5tu n. Áp d ng công th c tính t c b nh m i ta có k t qu là 51/324,5 = 0,157 (heo con/tu n heo con có nguy cơ). Giá tr này th hi n m nh c a b nh và t c c a b nh trong qu n th có giá tr trong các nghiên c u d ch t v b nh h c có liên quan n th i gian, c bi t là các nghiên c u trên các qu n th ng (dynamic population). Lưu ý giá tr này bi n i t 0 n ∞ tùy theo giá tr th i gian c p, ví d 0,157 (heo con/tu n heo con có nguy cơ) = 8,164 (heo con/năm heo con có nguy cơ) V m t lý thuy t có th ư c tính CI t IR b ng công th c sau: CI(t) = 1 – e(-IR×t) Trong ó t là th i gian kh o sát. Ví d t k t qu trên ta có IR = 0,157 (con/tu n heo con có nguy cơ), mu n tính CI trong 5 tu n ta ư c k t qu là 0,54 (trong khi th c t là 0,51) 4. M i liên quan gi a t l b nh và t l m c b nh Các ch s th hi n s xu t hi n b nh trong qu n th b nh v a trình bày trên có giá tr nh t nh cho chăn nuôi. M t s v n c n lưu ý như sau: - T l b nh ch liên quan n s ph bi n c a b nh. - T l m c b nh cho th y di n ti n c a b nh, cho th y cái gì s x y ra trong tương lai cũng như cho bi t nguy cơ có b nh c a qu n th . Di n bi n b nh tùy thu c cách theo dõi t l b nh. N u t l b nh ư c tính d a trên s hi n di n c a d u hi u b nh thì t l b nh có th gi m d n qua th i gian; i u này không ph i do b i gi m nguy cơ b nh mà do s thú nh y c m ã ít i. M t khác, n u t l b nh ư c tính d a vào s hi n di n c a m t kháng th c hi u, t l b nh có th tăng d n qua th i gian b i vì tăng s thú có chuy n i huy t thanh. 8
Thí d , virút gây viêm não và viêm kh p dê là nguyên nhân ưa n viêm a kh p trên dê trư ng thành ho c th nh tho ng gây viêm ch t tr ng c a não trên dê con. i u tra huy t thanh h c v i phương pháp khu ch tán mi n d ch trên agar-gel (agar-gel immunodiffusion test) cho th y t l huy t thanh dương tính là 81% Hoa kỳ (Crawford and Adams, 1981). Tác nhân gây b nh có th truy n qua s a u và s a. Do ó vài nhà chăn nuôi dùng s a u ã x lý nhi t và s a thanh trùng cho dê con gi m nhi m trùng. Dùng nh ng lo i s a này ã gi m s truy n b nh (huy t thanh dương tính gi m nhóm dùng s a thanh trùng). Tuy nhiên huy t thanh h c cho th y huy t thanh dương tính (t l b nh) tăng khi tu i tăng c nhóm dùng s a thanh trùng và nhóm dùng s a không thanh trùng. i u này có th do s truy n ngang c a virút và x y ra trong quá trình v t s a. i u quan tr ng c n ghi nh n là gia tăng t l huy t thanh dương tính theo tu i không có nghĩa là nguy cơ nhi m trùng x y ra nhi u trên thú l n tu i. Gia tăng t l huy t thanh dương tính ch ph n ánh r ng có thêm thú m i nhi m b nh trong àn ã m c b nh. T l m i m c b nh c a m i nhóm tu i có th ư c ư c tính sơ kh i b ng cách tr t l huy t thanh dương tính c a nhóm tu i này v i nhóm tu i ngay trư c ó. - Có m t m i liên quan tương i gi a các i lư ng này thông qua công th c sau P/(1-P) = IR × D trong ó D là th i gian kéo dài trung bình c a m t b nh. T công th c này, có th tính t l m i m c b nh. Thí d , àn bò s a có t l viêm vú là 4.5% b ng phương pháp California Mastitis Test (CMT). N u kho ng th i gian b nh là 3 tháng (0,25 năm), t l m i m c b nh viêm vú h ng năm s là 4,5%/0,25 ho c 18% m i năm. Nói cách khác, 18% s bò trong àn s m c b nh viêm vú trong m t năm, nhưng ch 4,5% bò ư c phát hi n b nh (t l b nh) b t kỳ th i i m. S chính xác c a cách ư c tính này cho t l m i m c b nh tùy thu c ph n l n vào chính xác trong ư c tính th i gian b nh. B ng 6.2 So sánh s khác nhau gi a các ch s o lư ng xu t hi n b nh T l b nh (P) T l m c b nh tích Tc m c b nh (IR) lũy (CI) Ts T t c nh ng cá th Nh ng con b nh Nh ng ca b nh xu t hi n trong cho k t qu dương trong su t th i gian su t th i gian kh o sát c a tính trong kh o sát kh o sát c a qu n th qu n th có nguy cơ có nguy cơ M us T t c nh ng cá th T t c nh ng thú T ng s th i gian mà cá th có trong qu n th kh o nh y c m khi b t u th m c b nh (có nguy cơ) sát bao g m b nh l n th i i m kh o sát không b nh Th i gian M t t i i m hay m t Kho ng th i gian Th i gian mà m i cá th ư c kho ng th i gian quan sát t u cho n khi m c b nh 9
ánh giá Xác su t l y ư c Nguy cơ di n ti n T c di n ti n ca b nh trong con thú có b nh m t b nh trong m t kho ng th i gian nh t nh th i i m kho ng th i gian nh t nh ng d ng ánh giá th c tr ng, Nghiên c u các y u Nghiên c u các y u t nguy cơ nh hư ng phòng t nguy cơ b nh Hình 6.5 M i quan h gi a t l b nh và t l b nh m i Ví d : M t kh o sát v tình hình b nh viêm ph i trên heo giai o n 60 – 120 ngày tu i. Gi s qu n th g m 10 con kh e m nh khi ưa vào kh o sát và tình hình b nh ư c ghi nh n theo b ng 6.3 (màu t i th hi n th i gian b nh c a thú). B ng 6.3 Ví d v kh o sát di n bi n b nh viêm ph i Tu n 1 Tu n 2 Tu n 3 Tu n 4 Tu n 5 Tu n 6 Tu n 7 Tu n 8 Con A Con B Con C Con D Con E Con F Con G B ch t !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 10
Con H Con I Con J V i k t qu kh o sát trên, các giá tr o lư ng s xu t hi n b nh ư c tính như sau - T l nhi m tu n th 3 s là P=2/10 = 20%; trong khi ó t l nhi m tu n th 7 s là 2/9= 22,22% - T l nhi m trong th i gian kh o sát (t tu n 6 - tu n 8) s là P=2/9 = 22,22% - T l m i b nh tích lũy t tu n 2 n tu n 3 s là CI=1/8= 0,125 - T l m i b nh tích lũy c a toàn giai o n 8 tu n s là CI=5/10=0,5 - T c b nh m i trong 8 tu n kh o sát s là IR= 6/(6+8+7+8+5+8+5+6+8+7)= 0,0882 (ca b nh/tu n heo có nguy cơ) 5. Các d ng t l ch t Vi c o lư ng s xu t hi n b nh cũng có th ư c dùng ánh giá t s trong qu n th vì ch t cũng là m t “s ki n” liên quan v s c kho gia súc. Tuy nhiên v m t s c kh e c ng ng, ngoài các thông s d ch t trên ngư i ta còn ưa ra nhi u khái ni m khác có liên quan n t s mà chúng ta ôi khi v n s d ng trong thú y. Các khái ni m ó bao g m: T l ch t thô (crude mortality) là t l ch t nói chung (b t c vì lí do nào ó) c a m t qu n th . Trong lĩnh v c s c kh e c ng ng, ngư i ta dùng ch s này ánh giá v tình hình chung c a qu n th ch ng h n như v n v an ninh, d ch v y t công c ng... còn trong thú y thì có th ư c dùng ánh giá v trình chăn nuôi, m c quan tâm c a ngư i dân v thú y... T l ch t do b nh X (case-fatality for disease X) là t l dùng ánh giá m c c a b nh X; ây là b nh thu c d ng c p tính hay không, t l ch t khi m c b nh này là bao nhiêu. T l ch t chuyên bi t c a b nh X (cause – specific mortality for disease X) là t l ch t do b nh X trong qu n th . i u này có nghĩa là trong qu n th có bao nhiêu con ch t vì b nh này. T su t tương ng c a b nh X (proportionate mortality for disease X) là t l gi a con thú ch t vì b nh X so v i s lư ng ch t chung. ây là ch s cho th y t m quan tr ng c a b nh X trong qu n th . Cách tính các t l trên ư c c th theo hình dư i ây. 11
A: c qu n th kh o sát B: s ca b nh kh o sát C: s lư ng ch t vì b nh kh o sát D: s lư ng ch t vì b t c lý do nào A B * T l ch t thô = D/A * T l ch t trong b nh X = C/B * T l ch t chuyên bi t c a C b nh X = C/A D * T su t tương ng c a b nh X = C/D Hình 6.6 Sơ th hi n m i liên quan gi a các d ng t l ch t 6. T l thô và t l hi u ch nh Các thông s và t l v a tính trên thư ng ư c g i là t l thô vì chúng ta xem như t t c cá th trong qu n th là như nhau. Tuy nhiên t l thô thư ng ch a ng trong nó hai b n ch t: b n ch t v b nh h c và b n ch t v nhóm cá th . B n ch t v b nh h c có nghĩa là b nh lây lan nhi u hay ít trong qu n th , b nh n ng hay nh , kéo dài hay không; còn b n ch t nhóm cá th có nghĩa là trong qu n th luôn luôn không ng nh t, chúng chia thành nh ng nhóm khác nhau ví d như nhóm gi ng, tu i, gi i tính... M i nhóm này áp ng v i b nh khác nhau. Chính vì v y mà t l thô s b nh hư ng b i hai tính ch t này. Khi kh o sát d ch t trong qu n th chúng ta ph i so sánh nh ng thông s có ư c v i m t m c chu n nào ó ho c so sánh các qu n th v i nhau. Như v y, n u các nhóm cá th trong t ng qu n th khác nhau s làm cho giá tr thô không thích h p so sánh. hi u ch nh, ngư i ta dùng phương pháp tr c ti p b ng cách dùng t ng s thú trong qu n th chu n. Ví d sau ây s giúp hi u ư c cách hi u ch nh tr c ti p. Ví d : Ngư i ta nh n th y t l ch t c a bê khá cao giai o n 0-60 ngày tu i. M t kh o sát v t l ch t trong giai o n này (CI) 2 tr i (qu n th ) A và B. K t qu ghi nh n như sau 12
B ng 6.4 T l ch t thô và t l ch t theo các nhóm tu i bê c a hai tr i A và B Tr i A (không dùng kháng sinh) Tr i B (dùng kháng sinh) Các nhóm tu i S thú có nguy T l ch t S thú có nguy T l ch t cơ cơ 0 – 14 ngày 105 10,5 118 7,6 15 – 60 ngày 307 4,2 40 2,5 T ng c ng 412 5,8 158 6,3 ây là qu n th ng nên thành ph n các nhóm tu i m i tr i có khác nhau. N u không i u ch nh chúng ta s d dàng nh n th y t l ch t thô c a tr i A th p hơn tr i B. hay nói cách khác là vi c dùng kháng sinh trong tr i giai o n này không làm gi m t l ch t. K t lu n này có úng hay không? D dàng nh n th y tr i B có s bê giai o n u (0-15 ngày tu i) khá cao, v b n ch t sinh h c thì giai o n này là giai o n thú còn non, r t d ch t. Do ó, nên i u ch nh sao cho nhóm tu i s phân b ng u như nhau 2 tr i. i u ch nh ư c ti n hành b ng cách tính qu n th chu n (là t ng c a 2 qu n th ) và t s s hi u ch nh theo qu n th chu n c a m i tr i. Căn c vào k t qu b ng 6,5, sau khi i u ch nh t l ch t c a tr i A cao hơn tr i B, hay nói cách khác, dùng kháng sinh có th làm gi m t l ch t trên bê. B ng 6.5 T l ch t thô và t l ch t hi u ch nh trên bê c a hai tr i A và B Tr i A (không dùng kháng Tr i B (dùng kháng sinh) sinh) Các nhóm Qu n th n CI T s hi u n CI T s hi u tu i chu n (%) ch nh (%) ch nh 0 – 14 ngày 223 105 10,5 23,4 118 7,6 16,9 15 – 60 ngày 347 307 4,2 14,6 40 2,5 8,7 T ng c ng 570 412 5,8 38 158 6,3 25,6 T l ch t 38/570 = 6,7 (%) 25,6/570 = 4,5 (%) hi u ch nh 13