Hiện trạng cung ứng và sử dụng thức ăn nuôi tôm He tại tỉnh Quảng Nam

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 3/2013<br /> <br /> KEÁT QUAÛ NGHIEÂN CÖÙU ÑAØO TAÏO SAU ÑAÏI HOÏC<br /> <br /> HIỆN TRẠNG CUNG ỨNG VÀ SỬ DỤNG THỨC ĂN<br /> NUÔI TÔM HE TẠI TỈNH QUẢNG NAM<br /> CURRENT STATUS OF PENAEID SHRIMP FEED SUPPLY AND ULTILIZATION<br /> IN QUANG NAM PROVINCE<br /> Nguyễn Minh Phương1, Lại Văn Hùng2<br /> Ngày nhận bài: 25/10/2012; Ngày phản biện thông qua: 04/01/2013; Ngày duyệt đăng: 10/9/2013<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Nghiên cứu hiện trạng cung ứng và sử dụng thức ăn nuôi tôm he (Penaeidae) được thực hiện trong năm 2010 và<br /> 2011 tại Quảng Nam. Tiến hành điều tra bằng phương pháp đánh giá nông thôn nhanh (RRA) và phương pháp điều tra qua<br /> phiếu (SQ) các chủ hộ kinh doanh thức ăn thủy sản (38/42 hộ) và các hộ nuôi tôm he (65/189 hộ). Các thông tin thu thập<br /> bao gồm: thông tin về chủ hộ kinh doanh thức ăn, phương thức quản lý, hiện trạng nuôi tôm, sử dụng thức ăn, những khó<br /> khăn của chủ hộ kinh doanh thức ăn tôm và nuôi tôm,... Kết quả điều tra cho thấy, đa số hộ kinh doanh thức ăn và nuôi<br /> tôm có trình độ khá cao. Các chủ hộ kinh doanh thức ăn chủ yếu là các đại lý cấp 1, kinh doanh nhiều mặt hàng thức ăn<br /> và thuốc thú y thủy sản. Hầu hết chủ hộ kinh doanh thức ăn có tham gia nuôi tôm he chân trắng (90%). Cả chủ hộ kinh<br /> doanh và người nuôi đều được hưởng nhiều chính sách ưu đãi từ công ty thức ăn như thưởng theo doanh số và chiết khấu<br /> khi mua hàng. Thức ăn cho tôm he chân trắng có hàm lượng protein 37 - 42%. Các hộ kinh doanh cơ bản đáp ứng được<br /> các yêu cầu kinh doanh theo quy định tuy nhiên nhận thức và thực hiện các văn bản pháp quy còn hạn chế. Hầu hết các hộ<br /> nuôi chỉ nuôi tôm he chân trắng với hình thức thâm canh và bán thâm canh. Sau 3 tháng nuôi, hệ số thức ăn là 1,2, năng<br /> suất bình quân đạt được 12,1 tấn/ha/năm.<br /> Từ khóa: hộ kinh doanh, hộ nuôi tôm, Quảng Nam, sử dụng, tôm he, tôm he chân trắng<br /> <br /> ABSTRACT<br /> The survey on the current status of penaeid shrimp (Penaeidae) feed supply and ultilization was carried out between<br /> 2010 and 2011 in Quang Nam province. The methods of Rapid Rural Appraisal (RRA) and Survey Questionaire (SQ)<br /> were used to collect information related to shrimp feed dealers (38/42 dealers) and shrimp farmers (65/189 farmers). The<br /> collected data included information about dealers, management, shrimp farming, feed ultilization, and difficulties of<br /> dealers and shrimp farmers,... The results showed that most of the dealers and shrimp farmers had high academic standard.<br /> Most of the dealers were first class dealers who traded variety of products of shrimp feeds and aquatic veterinary<br /> medicines. Most dealers participated in whiteleg shrimp farming which accounted for 90%. Both dealers and shrimp<br /> farmers recieved many preferential treatments from feed comnpanies such as rewarding in accordance with sales and<br /> discounts when purchasing feeds. The protein contents in the whiteleg shrimp feeds ranged from 37 - 42%. The dealers<br /> basically satisfied the business requirements according to regulations, however, their awareness and implementation of<br /> legal regulations were still very limited. Most of the farmers cultured whiteleg shrimp by intensive and semi-intensive<br /> models. After 3 months, the food conversion ratio was 1,2, and the average annual productivity was about 12,1 tons/ha.<br /> Keywords: feed dealers, penaeid shrimp, Quang Nam, shrimp farmers, ultilization, whiteleg shrimp<br /> <br /> 1<br /> 2<br /> <br /> Nguyễn Minh Phương: Cao học Nuôi trồng thủy sản 2009 - Trường Đại học Nha Trang<br /> PGS.TS. Lại Văn Hùng: Viện Nuôi trồng thủy sản - Trường Đại học Nha Trang<br /> <br /> 78 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Nghề nuôi tôm he, với 2 đối tượng nuôi chính<br /> là tôm sú (Penaeus monodon Fabricius, 1798) và<br /> tôm he chân trắng (Litopenaeus vannamei Boone,<br /> 1931), ở nước ta phát triển rất mạnh mẽ trong những<br /> năm gần đây và đóng góp lớn vào kim ngạch xuất<br /> khẩu của ngành Thủy sản. Đồng thời, nó cũng giúp<br /> giải quyết công ăn việc làm, tăng thu nhập và cải<br /> thiện đời sống của nhiều ngư dân [12]. Tôm he chân<br /> trắng thể hiện được nhiều ưu điểm nổi bật ngay từ<br /> khi được di nhập và nuôi thử nghiệm ở nước ta năm<br /> 2001 như: sinh trưởng nhanh, thời gian nuôi ngắn,<br /> năng suất cao và thích ứng tốt với các yếu tố môi<br /> trường [8, 9, 13]. Do vậy, đây là đối tượng đang<br /> được nuôi phổ biến ở nhiều địa phương, trong đó<br /> có Quảng Nam thay thế cho các diện tích nuôi tôm<br /> sú không hiệu quả và các vùng đất cát hoang hóa<br /> [3, 6]. Từ năm 2005 đến năm 2011, diện tích nuôi<br /> tôm he chân trắng cả nước tăng rất nhanh từ 1.598<br /> ha lên 25.397 ha [1, 12].<br /> Trong nuôi tôm thâm canh và bán thâm canh,<br /> thức ăn chiếm tỷ lệ cao nhất trong cơ cấu chi phí<br /> sản xuất, chiếm từ 55 - 65% [7]. Hơn nữa, do khủng<br /> hoảng kinh tế toàn cầu, mặt trái của kinh tế thị<br /> trường và những bất cập trong quản lý giá cả đã đẩy<br /> giá thức ăn không ngừng tăng cao gây ra rất nhiều<br /> khó khăn cho người nuôi. Sự đa dạng về chủng loại<br /> thức ăn nuôi tôm, cùng với sự yếu kém trong quản<br /> lý chất lượng từ các cơ quan chức năng và hệ thống<br /> văn bản pháp quy chưa phù hợp,... cũng là những<br /> nguyên nhân làm cho việc quản lý chất lượng thức<br /> ăn kém hiệu quả [5, 10]. Nghiên cứu được thực hiện<br /> nhằm cung cấp các thông tin về hiện trạng cung ứng<br /> và sử dụng thức ăn nuôi tôm he tại Quảng Nam.<br /> Đây cũng chính là cơ sở để các cơ quan chức năng<br /> ngành Thủy sản đưa ra các chính sách nhằm quản<br /> lý tốt hơn các hoạt động cung ứng và sử dụng các<br /> sản phẩm này.<br /> <br /> Số 3/2013<br /> Quảng Nam, Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông<br /> thôn các huyện Thăng Bình, Núi Thành và thành<br /> phố Tam Kỳ. Số liệu thu thập bao gồm: số lượng hộ<br /> kinh doanh thức ăn thủy sản, diện tích nuôi, năng<br /> suất, sản lượng, hình thức nuôi,... Ngoài ra, các số<br /> liệu từ báo cáo tổng kết đề tài, dự án, báo cáo hội<br /> thảo, bài báo về hoạt động cung ứng và sử dụng<br /> thức ăn thủy sản cũng được tham khảo.<br /> Số liệu so cấp được thu thập bằng cách phỏng<br /> vấn trực tiếp cán bộ quản lý nuôi trồng thủy sản các<br /> cấp. Tiến hành điều tra theo phương pháp đánh giá<br /> nông thôn nhanh (RRA) và phương pháp điều tra<br /> qua phiếu (SQ) các hộ kinh doanh thức ăn thủy sản<br /> (38/42 hộ) và các hộ nuôi tôm he (65/189 hộ) [15].<br /> Số lượng mẫu điều tra được xác định theo phương<br /> pháp chọn mẫu của Yamane (1967) [16]. Số mẫu<br /> sau đó được phân bổ một cách ngẫu nhiên về mỗi<br /> địa phương thông qua hàm phân bố ngẫu nhiên<br /> Rand trong Microsoft Excel 2003. Các câu hỏi điều<br /> tra được thiết kế sẵn nhằm tìm hiểu các thông tin<br /> về: chủ hộ kinh doanh thức ăn, phương thức quản<br /> lý, hiện trạng nuôi tôm, sử dụng thức ăn, những khó<br /> khăn của chủ hộ kinh doanh thức ăn tôm và chủ hộ<br /> nuôi tôm,...<br /> 3. Phương pháp xử lý số liệu<br /> Số liệu sau khi thu thập được tổng hợp và<br /> phân tích trên phần mềm Microsoft Excel 2003.<br /> Số liệu được trình bày dưới dạng Trung bình ± Độ<br /> lệch chuẩn.<br /> III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN<br /> 1. Hoạt động kinh doanh thức ăn nuôi tôm<br /> 1.1. Số năm kinh doanh thức ăn tôm của chủ hộ<br /> <br /> II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tượng, thời gian và địa điểm nghiên cứu<br /> Nghiên cứu được thực hiện thông qua điều tra,<br /> thu thập thông tin từ các hộ nuôi tôm he, các hộ<br /> kinh doanh thức ăn tôm he tại Quảng Nam trong<br /> thời gian 1 năm, từ tháng 5 năm 2010 đến tháng 6<br /> năm 2011.<br /> 2. Phương pháp thu thập số liệu<br /> Số liệu thứ cấp được thu thập thông qua các<br /> báo cáo tổng kết hàng năm về tình hình nuôi tôm he<br /> của các cơ quan quản lý bao gồm: Sở Nông nghiệp<br /> và Phát triển nông thôn, Chi cục Nuôi trồng thủy sản<br /> <br /> Hình 1. Số năm kinh doanh thức ăn tôm của chủ hộ tại<br /> Quảng Nam (n = 38)<br /> <br /> Nhìn chung, chủ hộ kinh doanh thức ăn tôm có<br /> thời gian hoạt động trong nghề khá lâu trung bình<br /> 7,93 ± 2,97 năm, dao động từ 3 - 17 năm. Số hộ kinh<br /> doanh thức ăn có 5 - 10 năm kinh nghiệm chiếm đa<br /> số với 73,33%. Số hộ có trên 10 năm kinh nghiệm cao<br /> hơn (16,67%) số hộ có kinh nghiệm dưới 5 năm (10%).<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 79<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> 1.2. Trình độ văn hóa và trình độ chuyên môn của<br /> chủ hộ<br /> Kết quả điều tra cho thấy, chủ hộ kinh doanh<br /> thức ăn tôm có trình độ văn hóa và chuyên môn khá<br /> cao. Đa số chủ hộ có trình độ văn hóa cấp 3, chiếm<br /> 83,33%. Số hộ có trình độ cấp 2 chỉ chiếm 16,67%,<br /> đặc biệt không có chủ hộ chỉ có trình độ cấp 1. Điều<br /> đáng chú ý là, tỷ lệ chủ hộ có trình độ chuyên môn<br /> cao đẳng và đại học chiếm tới 46,67% và trung cấp<br /> chiếm 23,33%. Đây chính là cơ sở cho việc tiếp cận<br /> các tiến bộ kỹ thuật trong nghề, các văn bản pháp<br /> quy trong hoạt động kinh doanh thức ăn tôm của<br /> Nhà nước và địa phương. Tỷ lệ chủ hộ không có<br /> trình độ chuyên môn chiếm 30%.<br /> Bảng 1. Trình độ văn hóa và chuyên môn của<br /> chủ hộ kinh doanh thức ăn tôm<br /> Trình độ<br /> <br /> Quảng Nam (%, n = 38)<br /> <br /> Trình độ văn hóa<br /> + Cấp 1<br /> <br /> 0<br /> <br /> + Cấp 2<br /> <br /> 16,67<br /> <br /> + Cấp 3<br /> <br /> 83,33<br /> <br /> Trình độ chuyên môn<br /> + Không bằng cấp<br /> <br /> 30,0<br /> <br /> + Trung cấp<br /> <br /> 23,33<br /> <br /> + Cao đẳng và đại học<br /> <br /> 46,67<br /> <br /> 1.3. Hệ thống các cấp đại lý kinh doanh<br /> Kết quả điều tra cho thấy, tất cả các chủ hộ kinh<br /> doanh thức ăn tôm ở Quảng Nam là các đại lý cấp 1<br /> và cấp 2, trong đó, hầu hết là đại lý cấp 1, chiếm tới<br /> 86,67%, số đại lý cấp 2 chỉ chiếm 13,33%. Tại mỗi<br /> xã hoặc mỗi huyện, các công ty thức ăn chỉ mở 1<br /> đại lý cấp 1. Từ đó, mỗi đại lý cấp 1 này có thể mở<br /> thêm một đại lý cấp 2 để tiện cho việc phân phối<br /> sản phẩm. Mỗi đại lý chỉ phụ trách cung ứng thức<br /> ăn cho một vùng nuôi tôm nhất định như đã ký kết<br /> trong hợp đồng với công ty cung cấp thức ăn và chịu<br /> sự giám sát của một giám đốc khu vực. Thông qua<br /> sản lượng thức ăn bán hàng quý, hàng năm, giám<br /> đốc khu vực sẽ quyết định việc mở rộng hay hạn<br /> chế phạm vi kinh doanh của đại lý. Việc mở rộng đại<br /> lý cấp 2 và 3 liên quan đến việc chia sẻ lợi nhuận,<br /> do đó, các đại lý cấp 1 có xu hướng hạn chế số đại<br /> lý cấp 2 và 3.<br /> Bảng 2. Hệ thống cấp đại lý của các hộ kinh<br /> doanh thức ăn tôm tại Quảng Nam (n = 38)<br /> Đại lý kinh doanh<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> Cấp 1<br /> <br /> 86,67<br /> <br /> Cấp 2<br /> <br /> 13,33<br /> <br /> 80 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> Số 3/2013<br /> 1.4. Hoạt động kinh doanh thức ăn nuôi tôm<br /> Bảng 3. Thông tin sản phẩm tại các chủ hộ kinh<br /> doanh thức ăn tôm ở Quảng Nam (n = 38)<br /> Diễn giải<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> Nguồn gốc thức ăn<br /> + Nhập khẩu<br /> <br /> 3,33<br /> <br /> + Sản xuất trong nước<br /> <br /> 96,67<br /> <br /> Sản phẩm dùng cho<br /> + Tôm he chân trắng<br /> <br /> 86,67<br /> <br /> + Tôm he chân trắng và tôm sú<br /> <br /> 13,33<br /> <br /> Số lượng sản phẩm bán từ<br /> + Một công ty<br /> <br /> 90,00<br /> <br /> + Nhiều công ty<br /> <br /> 10,00<br /> <br /> Kết quả điều tra cho thấy, 100% các hộ kinh<br /> doanh cả thức ăn, chất bổ sung, thuốc thú y thủy<br /> sản, chế phẩm sinh học dùng trong nuôi trồng<br /> thủy sản. Trong số các loại thức ăn được bán, hầu<br /> hết được sản xuất trong nước (96,67%), thức ăn<br /> ngoại nhập chiếm tỷ lệ rất thấp (3,33%). Số liệu<br /> này tương tự với hiện trạng cung ứng thức ăn nuôi<br /> tôm tại Việt Nam với 91% trong nước và 9% ngoại<br /> nhập [12].<br /> Các chủ hộ chủ yếu kinh doanh thức ăn tôm<br /> he chân trắng (86,67%) trong khi rất ít hộ kinh<br /> doanh thức ăn tôm sú (13,33%). Điều này là<br /> do, trong những năm gần đây, nghề nuôi tôm<br /> sú thường xuyên bị thiệt hại do dịch bệnh và<br /> môi trường ô nhiễm, trong khi nghề nuôi tôm he<br /> chân trắng mang lại hiệu quả cao [1]. Hầu hết<br /> các chủ hộ chỉ bán các mặt hàng do một công<br /> ty sản xuất do những cam kết kinh doanh được<br /> quy định trong hợp đồng (90%), số còn lại kinh<br /> doanh thêm một số sản phẩm của các công ty<br /> khác (10%).<br /> 1.5. Chủ hộ kinh doanh thức ăn có tham gia nuôi tôm<br /> Kết quả điều tra cho thấy, đa số các hộ kinh<br /> doanh thức ăn tôm tại Quảng Nam có nuôi thương<br /> phẩm tôm he chân trắng, chiếm tới 90%. Trong số<br /> này, có tới 93,33% số hộ nuôi tôm he chân trắng,<br /> còn lại nuôi kết hợp cả tôm sú và tôm he chân<br /> trắng (6,67%). Nguyên nhân các hộ kinh doanh<br /> thức ăn tôm tham gia nuôi tôm là do chi phí thức<br /> ăn rẻ hơn (giá tính theo đại lý cấp 1), nâng cao<br /> doanh số bán được nhằm tăng tỷ lệ chiết khấu<br /> và tiền thưởng từ công ty. Đồng thời, việc tiêu thụ<br /> thức ăn còn giảm nguy cơ thức ăn quá hạn, tránh<br /> cho đại lý bị phạt 5 - 10% tổng lượng thức ăn tồn<br /> dư, quá hạn.<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> 1.6. Giá thức ăn, dịch vụ hỗ trợ vận chuyển và tư<br /> vấn kỹ thuật<br /> Trong quá trình kinh doanh, số hộ có dịch vụ<br /> vận chuyển thức ăn đến người mua hàng và thực<br /> hiện tư vấn kỹ thuật cho người nuôi chiếm lần<br /> lượt là 23,33% và 53,33%. Việc tư vấn này do các<br /> nhân viên thị trường của các công ty thực hiện, tuy<br /> nhiên, rất hạn chế do người nuôi cũng có nhiều kinh<br /> nghiệm và chỉ cần tư vấn khi có dịch bệnh xảy ra.<br /> Kết quả khảo sát cũng cho thấy, tất cả các hộ<br /> kinh doanh đều thực hiện niêm yết giá theo quy<br /> định. Tuy nhiên, việc niêm yết giá bán thường chỉ<br /> mang tính hình thức, trên thực tế có tới 96,67% số<br /> hộ bán thức ăn với giá thấp hơn giá niêm yết, số<br /> còn lại bán đúng giá niêm yết (3,33%). Khi thực hiện<br /> tăng giá bán, các công ty sản xuất thức ăn thường<br /> thông báo trước khoảng 4 - 10 ngày. Năm 2010, các<br /> hộ kinh doanh thức ăn tôm tăng giá 4 lần, giá tăng<br /> thấp nhất là 300 đ/kg và cao nhất là 1.500 đ/kg.<br /> 1.7. Chính sách ưu đãi với chủ hộ kinh doanh và<br /> người nuôi tôm<br /> Các công ty thức ăn thường đưa ra rất nhiều<br /> chính sách ưu đãi cho người bán và người mua.<br /> Các hình thức ưu đãi có thể theo tháng, quý, năm<br /> trong đó số tiền ưu đãi được trừ trực tiếp vào hóa<br /> đơn khi thanh toán cuối đợt. Mức tiền thưởng được<br /> áp dụng cho các hộ kinh doanh theo doanh số bán<br /> hàng trong quý: nếu sản lượng bán từ 15 - 50 tấn,<br /> thưởng 300 đ/kg thức ăn; nếu sản lượng từ 51 - 100<br /> tấn, thưởng 400 đ/kg thức ăn và nếu trên 100 tấn,<br /> thưởng 450 đ/kg thức ăn. Ngoài tiền thưởng theo<br /> doanh số bán hàng, các công ty còn tiến hành chiết<br /> khấu cho các hộ kinh doanh thức ăn với mức trung<br /> bình 18%, dao động từ 12 - 22% với đại lý cấp 1 và<br /> từ 12 - 14% với các đại lý cấp 2.<br /> Với các hộ nuôi tôm, các hộ kinh doanh thức ăn<br /> thường áp dụng nhiều hình thức khuyến mãi để kích<br /> thích người nuôi. Các hình thức khuyến mãi khá đa<br /> dạng có thể là từ quà tặng giá trị thấp (áo phông,<br /> mũ, áo mưa, đồng hồ,...) đến giá trị cao (tiền, xe<br /> máy, ti vi, chuyến du lịch,...) và thực hiện chiết khấu<br /> cho người nuôi. Tỷ lệ chiết khấu tùy thuộc vào tỷ lệ<br /> thanh toán trực tiếp của người mua hàng, khoảng<br /> 8 - 12% khi trả đủ tiền và 1,5 - 3,0% khi còn nợ tiền.<br /> Tuy nhiên, thực tế cho thấy, số người có thể chi trả<br /> đủ tiền thức ăn để nhận tỷ lệ chiết khấu trên là rất<br /> hạn chế chỉ chiếm 14,7%.<br /> 1.8. Chất lượng thức ăn thủy sản<br /> Thức ăn cho tôm he thường có hàm lượng<br /> protein dao động từ 37 - 42% tùy giai đoạn tôm nuôi,<br /> tuy nhiên, khoảng dao động này cao hơn so với<br /> tiêu chuẩn đưa ra của các chuyên gia dinh dưỡng<br /> <br /> Số 3/2013<br /> (32 - 36%) [14] hay các cơ quan chức năng<br /> (32 - 40%) [1]. Sử dụng thức ăn có hàm lượng protein cao giúp tôm sinh trưởng nhanh tuy nhiên lại gia<br /> tăng nguy cơ ô nhiễm môi trường ao nuôi.<br /> Kết quả thăm dò ý kiến người kinh doanh về<br /> chất lượng thức ăn cho thấy 73,33% số hộ kinh<br /> doanh cho rằng thức ăn có chất lượng tốt, số còn lại<br /> cho rằng thức ăn có chất lượng trung bình (26,67%).<br /> Ngoài ra, 70% số hộ kinh doanh cho rằng thức ăn<br /> hiện nay tốt hơn so với các năm trước.<br /> 1.9. Cơ sở vật chất của các hộ kinh doanh thức ăn tôm<br /> Đa số các hộ kinh doanh thức ăn tôm có phương<br /> tiện vận chuyển thức ăn (xe tải 0,5 0 - 1,5 tấn/xe)<br /> đến tận nơi tiêu dùng chiếm 83,33%. Kết quả điều<br /> tra về cơ sở vật chất cũng cho thấy, chỉ có 2/3 số<br /> các hộ kinh doanh thức ăn tôm có đủ điều kiện kinh<br /> doanh thức ăn theo quy định [2]. Trong khi đó, 1/3<br /> số hộ kinh doanh không đạt chuẩn chủ yếu là các<br /> đại lý cấp 2, vi phạm các quy định về sắp xếp các<br /> sản phẩm, gian hàng không tách biệt với khu sinh<br /> hoạt của gia đình, không lưu giữ các hồ sơ về chất<br /> lượng sản phẩm,...<br /> 1.10. Công tác đào tạo, tập huấn và quản lý<br /> Kết quả điều tra cho thấy, 100% số hộ kinh<br /> doanh thức ăn chưa được tham gia các lớp tập<br /> huấn, phổ biến các văn bản pháp quy liên quan đến<br /> hoạt động sản xuất và kinh doanh thức ăn, thuốc thú<br /> y thủy sản [2]. Điều này cũng một phần là do công<br /> tác phổ biến các văn bản của cơ quan quản lý nhà<br /> nước vẫn chưa được quan tâm. Điều đáng chú ý là,<br /> có tới 56,67% số hộ kinh doanh thức ăn không được<br /> tập huấn về vệ sinh an toàn thực phẩm.<br /> Công tác quản lý thủy sản tại Quảng Nam được<br /> thực hiện bởi Chi cục Nuôi trồng Thủy sản tương<br /> tự như cách quản lý của hầu hết các địa phương<br /> trên cả nước. Công tác kiểm tra, giám sát các hoạt<br /> động kinh doanh thức ăn thủy sản được thực hiện<br /> tương đối tốt, định kỳ 1 năm/lần (chiếm 93,33%).<br /> Tuy nhiên, công tác tập huấn về vệ sinh an toàn<br /> thực phẩm vẫn còn hạn chế (chỉ có 43,33% số hộ<br /> được tập huấn).<br /> 2. Tình nuôi tôm và sử dụng thức ăn nuôi tôm<br /> 2.1. Thông tin về hộ nuôi tôm<br /> Nhìn chung, số hộ nuôi tôm ở Quảng Nam có<br /> trình độ văn hóa khá cao. Số chủ hộ có trình độ cấp<br /> 3 chiếm 36,67%, trong khi số chủ hộ có trình độ cấp<br /> 2 và cấp 1 chiếm tới 43,33 và 13,33%. Tỷ lệ chủ hộ<br /> không biết chữ chiếm 6,67%.<br /> 2.2. Đối tượng và diện tích nuôi<br /> Với những ưu điểm nổi bật về năng suất, khả<br /> năng thích ứng tốt với môi trường nuôi, hệ số<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 81<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> chuyển hóa thức ăn (FCR) thấp,... tôm he chân<br /> trắng ngày càng được nuôi phổ biến ở nhiều địa<br /> phương trên cả nước nói chung và Quảng Nam nói<br /> riêng. Kết quả điều tra cho thấy, 100% số hộ nuôi ở<br /> Quảng Nam nuôi tôm he chân trắng với 2 hình thức<br /> nuôi thâm canh và bán thâm canh. Diện tích nuôi<br /> trung bình là 0,89 ha, dao động từ 0,4 - 1,8 ha.<br /> 2.3. Năng suất và hệ số chuyển đổi thức ăn<br /> Năng suất trung bình của các hộ nuôi tại Quảng<br /> Nam đạt 12,1 tấn/ha/năm, dao động từ 7 - 18 tấn/<br /> ha/năm. Đối với hình thức nuôi tôm trên cát, năng<br /> suất bình quân thường cao hơn đạt 16 - 22 tấn/<br /> ha/năm. Tất cả các hộ nuôi tôm đều sử dụng thức<br /> ăn công nghiệp trong suốt quá trình nuôi với hệ số<br /> chuyển đổi thức ăn (FCR) trung bình là 1,2, dao<br /> động từ 0,9 - 1,3. Hệ số thức ăn ở đây cao hơn so<br /> với kết quả báo cáo tại các tỉnh phía Nam dao động<br /> từ 1,0 - 1,1 [5].<br /> 2.4. Thời gian nuôi<br /> Thời gian nuôi tôm he chân trắng trung bình ở<br /> các hộ nuôi là 90,0 ± 5,7 ngày, dao động 70 - 102<br /> ngày tùy thuộc vào khả năng chăm sóc, quản lý,<br /> trình độ và kinh nghiệm của người nuôi. Đây chính<br /> là một trong những ưu điểm của nghề nuôi tôm he<br /> chân trắng so với nghề tôm sú (110 - 130 ngày) [7].<br /> Khi thời gian nuôi ngắn hơn, khả năng quay vòng<br /> vốn nhanh hơn và rủi ro do dịch bệnh vì thế cũng ít<br /> hơn so với tôm sú.<br /> 2.5. Tình hình sử dụng thức ăn<br /> Kết quả điều tra cho thấy, 100% số hộ nuôi sử<br /> dụng thức ăn công nghiệp trong nuôi tôm. Trong số<br /> này, chỉ có 10% số hộ nuôi thay đổi loại thức ăn sử<br /> dụng trong quá trình nuôi. Nguyên nhân thay đổi là<br /> do các đại lý thức ăn không cho chủ hộ kéo dài thời<br /> gian nợ tiền thêm. Để hoạt động nuôi tôm không bị<br /> gián đoạn, các hộ nuôi chuyển sang sử dụng thức<br /> ăn của công ty khác để được phép nợ một số lượng<br /> thức ăn nhất định. Vấn đề này chỉ gặp ở những hộ<br /> nuôi quy mô nhỏ, ít vốn. Trong cơ cấu chi phí sản<br /> xuất, thức ăn chiếm tỷ lệ cao nhất với 64,9%, dao<br /> động từ 57 - 70%.<br /> Kết quả điều tra cũng cho thấy, 100% số hộ<br /> nuôi có sử dụng các chất dinh dưỡng bổ sung trong<br /> quá trình cho tôm ăn, chủ yếu là các chất khoáng,<br /> vitamin, và chế phẩm sinh học,... Kết quả thăm dò<br /> về chất lượng thức ăn của người nuôi cho thấy,<br /> 36,67% cho rằng thức ăn hiện nay có chất lượng tốt,<br /> 23,33% cho rằng chất lượng trung bình và có đến<br /> 40% cho rằng chất lượng kém. Kết quả kiểm định<br /> mẫu thức ăn của Cục Nuôi trồng Thủy sản (2009)<br /> cũng cho thấy, 8/25 mẫu kiểm tra không đạt chuẩn<br /> về hàm lượng protein, thường thấp hơn so với công<br /> <br /> 82 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> Số 3/2013<br /> bố từ 1,1 - 5,6% [4]. Tương tự, có tới 66,67% số hộ<br /> nuôi cho rằng các chất bổ sung có chất lượng trung<br /> bình, trong khi 23,33% cho rằng chất lượng kém và<br /> chỉ có 10% cho rằng chất lượng tốt. Việc có quá<br /> nhiều loại thức ăn, chế phẩm bổ sung và sự thiếu<br /> chặt chẽ trong công tác quản lý là nguyên nhân dẫn<br /> đến những tồn tại, hạn chế trên.<br /> 2.6. Vấn đề môi trường và dịch bệnh<br /> 100% số cơ sở được điều tra cho rằng môi<br /> trường nuôi hiện nay ô nhiễm và tình hình dịch bệnh<br /> xảy ra nhiều hơn trước. Điều này có nhiều nguyên<br /> nhân, tuy nhiên, những bất cập trong công tác quy<br /> hoạch và quản lý vùng nuôi bao gồm hệ thống cấp<br /> thoát nước, xử lý nước trước và sau khi nuôi, tuân<br /> thủ các quy định về phòng ngừa dịch bệnh,... được<br /> coi là những nguyên nhân chính [13].<br /> 2.7. Tình hình sử dụng vốn<br /> Kết quả điều tra cho thấy, chỉ có 26,67% số hộ<br /> nuôi có vay vốn ngân hàng để sản xuất. Đây chủ<br /> yếu là những hộ nuôi có quy mô lớn, có vật thế chấp<br /> ngân hàng nên mới có thể tiếp cận được nguồn vốn<br /> này. Các hộ nuôi quy mô nhỏ, thiếu vật thế chấp nên<br /> không có vốn sản xuất, hậu quả là thường nợ tiền<br /> thức ăn, chuyển đổi thức ăn trong quá trình nuôi.<br /> Khi mua thức ăn, các hộ nuôi thường nợ 1,8 tháng,<br /> dao động từ 1 - 3 tháng.<br /> IV. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ<br /> 1. Kết luận<br /> Các đại lý kinh doanh thức ăn tôm chủ yếu là<br /> đại lý cấp 1, kinh doanh nhiều mặt hàng thức ăn và<br /> thuốc thú y thủy sản. Đa số chủ hộ kinh doanh thức<br /> ăn có tham gia nuôi tôm he chân trắng (90%). Cả<br /> chủ hộ kinh doanh và người nuôi đều được hưởng<br /> nhiều chính sách ưu đãi từ công ty thức ăn như<br /> thưởng theo doanh số và chiết khấu khi mua hàng.<br /> Thức ăn cho tôm he chân trắng có hàng lượng<br /> protein 37 - 42%. Các hộ kinh doanh cơ bản đáp<br /> ứng được các yêu cầu kinh doanh theo quy định.<br /> Tuy nhiên, tất cả các hộ đều không được phổ biến<br /> về các văn bản pháp quy liên quan đến hoạt động<br /> kinh doanh thức ăn và thuốc thú y thủy sản.<br /> So với chủ hộ kinh doanh thức ăn tôm, người<br /> nuôi tôm có trình độ văn hóa và chuyên môn<br /> thấp hơn. Hầu hết các hộ chỉ nuôi tôm he chân<br /> trắng, với hai hình thức nuôi bán thâm canh và<br /> thâm canh. Sau khoảng 3 tháng nuôi, hệ số thức<br /> ăn là 1,2, năng suất bình quân đạt được trên<br /> 12,1 tấn/ha/năm. Trong quá trình nuôi, các hộ nuôi<br /> thường xuyên sử dụng các chất bổ sung khi phối<br /> trộn thức ăn cho tôm.<br /> <br />