Hiện trạng giáo dục sức khỏe sinh sản cho học sinh khiếm thính việt nam (2009-2010)

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2012<br /> <br /> HIỆN TRẠNG GIÁO DỤC SỨC KHỎE SINH SẢN<br /> CHO HỌC SINH KHIẾM THÍNH VIỆT NAM (2009 - 2010)<br /> Nguyễn Hải Thượng*; Nguyễn Thị Minh Thủy**<br /> TÓM TẮT<br /> Nghiên cứu thực trạng giáo dục sức khỏe sinh sản (SKSS) tại 6 trường giáo dục chuyên biệt cho<br /> thanh thiếu niên (TTN) khiếm thính Việt Nam, nhận thấy còn nhiều bất cập tồn tại từ lâu mà không<br /> được giải quyết như: thiếu trường chuyên biệt cho học sinh khiếm thính (HSKT); chưa có sách giáo<br /> khoa về SKSS chuyên biệt; giáo viên không được đào tạo về giảng dạy SKSS cho HSKT; ngôn ngữ<br /> cử chỉ phát triển tự phát, mang tính vùng miền và không có từ vựng chuyên biệt về SKSS.<br /> * Từ khóa: Giáo dục sức khỏe sinh sản; Học sinh khiếm thính.<br /> <br /> REPRODUCTIVE HEALTH EDUCATION FOR<br /> VIETNAMESE HEARING IMPAIRED STUDENTS (2009 - 2010)<br /> SUmMARY<br /> Qualitative study was conducted on actuality of reproductive health education in 6 specific<br /> schools for Vietnamese hearing impaired adolescents, we remarked that there were many long-exist<br /> serious issues sush as: Lack of specific school; No textbook on sexuality and reproductive health<br /> specific for Vietnamese hearing impaired adolescents; Teachers are not trained in reproductive<br /> health education for hearing impaired students; Sign language was developed spontaneously with<br /> regional characteristic and no sign specific on sexuality and reproductive health.<br /> * Key words: Reproductive health education; Hearing impaired students.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Có khoảng 250 triệu người khiếm thính<br /> trên toàn thế giới và hơn 4 triệu người ở<br /> Việt Nam [9]. Rất ít trong số họ tiếp cận đầy<br /> đủ được với dịch vụ chăm sóc sức khỏe và<br /> phục hồi chức năng. Thanh thiếu niên<br /> (TTN) khiếm thính đang gặp nhiều vấn đề<br /> về SKSS như: mang thai ngoài ý muốn, mắc<br /> các bệnh lây truyền qua đường tình dục,<br /> hay bị xâm hại tình dục... Một chương trình<br /> <br /> giáo dục chuyên biệt, cung cấp đầy đủ kiến<br /> thức và kỹ năng thực hành về SKSS và<br /> phòng tránh HIV đang là nhu cầu bức thiết<br /> không những của TTN khiếm thính mà cả<br /> các bậc phụ huynh, thầy cô giáo và nhà<br /> quản lý giáo dục các cấp. Vì vậy, chúng tôi<br /> tiến thành nghiên cứu đề tài này nhằm: Mô<br /> tả thực trạng giáo dục SKSS và tình dục<br /> cho HSKT, qua đó cung cấp cơ sở cho các<br /> cải cách giáo dục tiếp theo.<br /> <br /> * ASUAID Việt Nam<br /> ** Đại học Y tế Công cộng<br /> Phản biện khoa học: PGS. TS. Đoàn Huy Hậu<br /> PGS. TS. Lê Văn Bào<br /> <br /> 21<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2012<br /> <br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> Giáo viên và cán bộ quản lý của 6<br /> trường giáo dục chuyên biệt cho HSKT tại<br /> Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng, Lâm Đồng,<br /> Bình Dương và Thành phố Hå ChÝ Minh.<br /> Phụ huynh đang có con là HKST tại 6 trường.<br /> HSKT tuổi từ 13 - 25, đang học tại 6 trường<br /> trong năm học 2009 - 2010.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> Nghiên cứu định tính, mô tả thực trạng<br /> chương trình giáo dục về SKSS và tình dục<br /> tại các trường chuyên biệt cho trẻ khiếm<br /> thính gồm: giáo viên, thời lượng, sách giáo<br /> khoa, phương pháp giảng dạy, giáo cụ hỗ<br /> trợ giảng dạy và cơ cấu môn học. Nhu cầu<br /> và mong đợi của HSKT, phụ huynh học<br /> sinh, giáo viên và cán bộ quản lý nhà trường<br /> được phản ánh để rót ra khuyến nghị.<br /> 48 cuộc phỏng vấn sâu và thảo luận<br /> nhóm với 36 giáo viên và cán bộ quản lý,<br /> 30 phụ huynh đang có con là HKST tại 6<br /> trường và 72 HSKT tuổi từ 13 - 25; 9 buổi<br /> quan sát lớp học có nội dung về SKSS thực<br /> hiện trong năm học 2009 - 2010. Thầy cô<br /> giáo hỗ trợ phiên dịch ngôn ngữ cử chỉ<br /> trong các cuộc phỏng vấn và thảo luận<br /> nhóm với HSKT.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> VÀ BÀN LUẬN<br /> 1. Nội dung giảng dạy SKSS và tình dục.<br /> Cung cấp kiến thức về SKSS và tình dục<br /> cho HSKT là việc thiết yếu và không thể<br /> chờ đợi. Nhận thức sâu sắc nhu cầu đó,<br /> các thầy cô giáo đang cố gắng truyền đạt<br /> những nội dung và lượng kiến thức thay<br /> đổi, tùy theo nhu cầu và khả năng tiếp thu<br /> của các em, cũng như khả năng và kiến<br /> thức của mỗi giáo viên.<br /> <br /> “…Chúng em đều thấy kiến thức về<br /> SKSS rất cần thiết với cuộc sống của mình,<br /> vì chúng em muốn có một tình yêu tốt, biết<br /> được kiến thức về SKSS sẽ bảo vệ cuộc<br /> sống của chúng em” (nhóm HSKT nam<br /> Bình Dương).<br /> Giáo viên và cán bộ quản lý nhà trường<br /> đều cho rằng việc sử dụng giáo trình phổ<br /> thông để giảng dạy về SKSS cho HSKT<br /> như hiện nay là bất cập. Hơn nữa, nội dung<br /> về SKSS đang được truyển tải khá hạn hẹp<br /> về chủ đề, đơn giản về kiến thức và khác<br /> biệt theo từng trường, từng giáo viên. Đó<br /> cũng là tình trạng chung của chương trình<br /> giáo dục tại các trường giáo dục chuyên<br /> biệt theo điều tra của Bộ Giáo dục và Đào<br /> tạo năm 2006 [1].<br /> “…Tuy nhiên, mức độ kiến thức của các<br /> đầu mục trên còn rất sơ sài, chưa đầy đủ và<br /> hoàn thiện. Ví dụ, nội dung về vệ sinh thân<br /> thể chỉ đề cập đến vấn đề tắm rửa, đánh<br /> răng rửa mặt, cắt tóc, cắt móng tay. Không<br /> có nội dung về vệ sinh khi có kinh nguyệt”<br /> (Nhóm giáo viên Đà Nẵng).<br /> Theo thiết kế chương trình phổ thông,<br /> kiến thức SKSS được giảng dạy lồng ghép<br /> trong các môn từ lớp 5 trở đi, như khoa<br /> học, giáo dục công dân hay sinh học. Trong<br /> khi đó, HSKT thường đến trường muộn và<br /> chủ yếu học ở cấp tiểu học, tối đa là lớp 4.<br /> “…Nội dung đang được dạy ở các khối<br /> lớp theo chuẩn của Bộ Giáo dục và Đào tạo<br /> thì có thể không phù hợp với lứa tuổi, vì<br /> nhiều truờng hợp lớn tuổi mới đi học. Có em<br /> học hết lớp 2 thì về cưới vợ” (Nhóm giáo<br /> viên Xã Đàn).<br /> Nội dung kiến thức SKSS được giảng<br /> dạy khá tùy tiện. Đôi lúc đề cập ngẫu nhiên,<br /> thông qua trao đổi, tư vấn trên lớp hoặc với<br /> riêng từng HSKT. Thậm chí, giáo viên còn<br /> bỏ qua các nội dung nhạy cảm.<br /> <br /> 23<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2012<br /> <br /> “Các vấn đề về SKSS thường được đề<br /> cập một cách bộc phát. Một số nội dung đã<br /> được đề cập nhưng lướt qua và tránh né<br /> các vấn đề nhạy cảm” (Nhóm giáo viên Lâm<br /> Đồng).<br /> 2. Giáo trình có nội dung SKSS.<br /> Đối với TTN khiếm thính, tài liệu được<br /> hoan nghênh và tiếp thu dễ dàng nhất là<br /> các loại hình truyền thông trực quan. Trong<br /> khi đó, sách giáo khoa phổ thông đang<br /> được sử dụng ít tranh ảnh, nhiều chữ và<br /> không có ký hiệu ngôn ngữ kèm theo. Vì<br /> vậy, tài liệu giáo dục SKSS hiện nay trong<br /> các trường chuyên biệt chưa đáp ứng được<br /> nhu cầu thông tin trực quan của HSKT.<br /> Theo Maerrawi, tài liệu truyền thông phải<br /> được thiết kế chuyên biệt dành cho TTN<br /> khiếm thính [7].<br /> “Các sách đó quá nhiều chữ, các em ghi<br /> chép nhiều, nhưng không hiểu gì” (Nhóm<br /> giáo viên Đà Nẵng).<br /> Tranh ảnh trong sách giáo khoa hiện tại<br /> chỉ mang tính minh họa, không diễn đạt đầy<br /> đủ nội dung, không giúp nhiều cho HSKT<br /> hiểu được sự vật, hiện tượng. Đặc biệt, khi<br /> đó là một quá trình, ví dụ thụ thai hoặc<br /> mang thai.<br /> “Tranh ảnh còn cô đọng, không thể hiện<br /> các nội dung cụ thể, do đó, không giúp cho<br /> HSKT hiểu được các quá trình” (giáo viên<br /> Lâm Đồng).<br /> 3. Phƣơng pháp giảng dạy SKSS.<br /> Nhìn chung, giáo viên các trường đang<br /> quan tâm áp dụng nhiều phương pháp<br /> giảng dạy cho HSKT: từ thảo luận, kể chuyện<br /> trên tranh ảnh… Nhưng phương pháp giảng<br /> bài vẫn là chủ yếu. Các hoạt động ngoại<br /> khóa, trò chơi hiếm khi được thực hiện.<br /> “…Giảng bài là chính. Tuy nhiên, khi các<br /> em có thắc mắc đến hỏi cô giáo thì cô trò<br /> có thể tâm sự. Nhân lúc đó, cô sẽ cung cấp<br /> <br /> kiến thức về SKSS và tình dục cho các em”<br /> (Giáo viên Đà Nẵng).<br /> Trong khi đó, vì các lý do tâm sinh lý và<br /> khiếm khuyết cơ thể của HSKT như vốn<br /> ngôn ngữ cử chỉ khác nhau; khả năng đọc<br /> khẩu hình miệng hạn chế; sự tập trung chỉ<br /> kéo dài tối đa 20 - 30 phút; nên phương<br /> pháp giảng bài không được các em ưa thích.<br /> “Chúng em không thích phương pháp<br /> giảng bài vì cô giáo ra nhiều ký hiệu, các<br /> em không thể nhớ hết” (Nhóm HSKT nam<br /> Hải Phòng).<br /> Học qua hình ảnh là kênh tiếp thu tự<br /> nhiên của thanh thiến niên khiếm thính. Vì<br /> vậy, các em thích được xem tranh, giảng<br /> giải thông qua tranh ảnh hơn là đọc sách<br /> hay nghe (và xem) thầy cô giảng bài. Có<br /> thể nói, vai trò của giáo cụ hỗ trợ giảng dạy<br /> trong giáo dục TTN khiếm thính rất quan<br /> trọng. Ngoài tranh ảnh, HSKT chưa bao giờ<br /> được tiếp cận với giáo cụ hỗ trợ trực quan<br /> khác như video clip, mô hình, mẫu vật [3].<br /> HSKT rất thích tranh ảnh minh họa, giáo<br /> viên đã cố gắng tự bổ sung, dù chỉ là phô tô<br /> trắng đen.<br /> “Thường phải dạy chay, không có các<br /> tranh ảnh minh hoạ cho học sinh hiểu”<br /> (Nhóm giáo viên Lâm Đồng).<br /> Giáo viên đã rất cố gắng tự làm thủ công<br /> hoặc sưu tầm, nhưng giáo cụ thường không<br /> đẹp, nhỏ và không đầy đủ.<br /> “Các cô thường phải tự sưu tầm tranh<br /> ảnh để dạy các em, tuy nhiên, chủ yếu là<br /> tranh đen trắng và không đẹp, không thu<br /> hút được sự chú ý của học sinh” (giáo viên<br /> Xã Đàn).<br /> 4. Ngôn ngữ cử chỉ.<br /> HSKT không đủ ký hiệu để diễn đạt các<br /> nội dung về SKSS và tình dục. Bộ ngôn<br /> ngữ cử chỉ đang áp dụng trong trường<br /> không có từ vựng chuyên biệt về nội dung<br /> <br /> 24<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2012<br /> <br /> này. Tình trạng trên không thay đổi gì từ<br /> điều tra nhu cầu can thiệp của Viện Nghiên<br /> cứu Phát triển Xã Hội năm 2007 và hạn chế<br /> đáng kể hiệu quả công tác truyền thông,<br /> giáo dục [3]. Thiếu hụt ngôn ngữ cử chỉ<br /> không những cản trở giáo viên truyền đạt<br /> nội dung bài học mà còn cản trở việc giao<br /> tiếp, tiếp nhận thông tin trong gia đình và<br /> giữa HSKT với bạn bè đồng đẳng trong<br /> cộng đồng khiếm thính. Cùng với thực<br /> trạng, phần lớn HSKT do điều kiện kinh tế<br /> gia đình khó khăn, không được trang bị<br /> máy trợ thính, mục tiêu hòa nhập các em<br /> tương tự như trẻ khuyết tật nói chung khó<br /> đạt được [2].<br /> “...Ký hiệu ngôn ngữ về SKSS và tình<br /> dục không có, giáo viên không dạy. Hầu hết<br /> các vấn đề về SKSS và tình dục đều khó<br /> diễn tả bằng ký hiệu ngôn ngữ vì chưa có<br /> ký hiệu nên chúng em cho là khó” (Nhóm<br /> HSKT nam Lâm Đồng).<br /> Ngôn ngữ cử chỉ đang được phát triển<br /> khá tự phát. HSKT sáng tạo ra ký hiệu<br /> trước, giáo viên sử dụng theo. Có thể các<br /> ký hiệu đó khá thô, cộng thêm tâm lý ngại<br /> ngùng về chủ đề SKSS và tình dục, một số<br /> giáo viên né tránh, không muốn học và sử<br /> dụng các ký hiệu mới.<br /> “Giáo viên không được học và cũng<br /> không muốn học các ký hiệu về SKSS và<br /> tình dục. Do ảnh hưởng của văn hoá phong<br /> kiến, giáo viên muốn né tránh các vấn đề về<br /> SKSS và tình dục” (Nhóm giáo viên Lâm Đồng).<br /> 5. Khung chƣơng trình.<br /> Cũng như trong hệ thống giáo dục toàn<br /> quốc, không trường chuyên biệt nào có<br /> môn SKSS riêng biệt. Nội dung SKSS được<br /> lồng ghép vào nhiều môn khác nhau như<br /> giáo dục công dân, khoa học, sinh học,<br /> thậm chí là đạo đức. Cách thiết kế này dẫn<br /> đến một loạt những bất cập trong giáo dục<br /> SKSS. Đó là, không có giáo viên chuyên<br /> <br /> trách về SKSS và tình dục, trong khi giáo<br /> viên các môn khác chưa hề được đào tạo,<br /> tập huấn giảng dạy về nội dung này. Kiến<br /> thức SKSS được cung cấp cho HSKT<br /> không hệ thống, không đầy đủ. Quan trọng<br /> hơn, nhà trường và giáo viên có muốn cũng<br /> không thể thiết kế bài giảng về SKSS theo<br /> mô hình đồng tâm, lấy học sinh làm trung<br /> tâm như nhiều nước tiên tiến đang áp dụng [8].<br /> “Hiện nay chưa có môn học riêng về<br /> SKSS, các nội dung này thường được kết<br /> hợp trong môn học khác như môn khoa học<br /> lớp 5, các hoạt động ngoại khoá, hoặc khi<br /> cô trò tâm sự với nhau. Trong những buổi<br /> đó, các em phát sinh rất nhiều câu hỏi<br /> thêm.” (Nhóm giáo viên Hải Phòng).<br /> “Cần có giáo viên chuyên trách, nếu<br /> không, cần đào tạo toàn bộ giáo viên về<br /> kiến thức SKSS và phương pháp giáo dục”<br /> (Cán bộ quản lý Đà Nẵng).<br /> Trong báo cáo điều tra tình hình học tập<br /> và làm việc của TTN khuyết tật Ninh Bình<br /> và Quảng Nam, tổ chức Catholic Relief<br /> Service cho biết đang rất thiếu giáo viên<br /> dành học sinh khuyết tật. Hai tỉnh Ninh Bình<br /> và Quảng Nam chỉ có ba giáo viên có bằng<br /> cấp đào tạo chuyên biệt học sinh khuyết tật,<br /> số còn lại chỉ có 5% được giới thiệu về giáo<br /> dục hòa nhập tại trường sư phạm và một<br /> phần ba được tập huấn ngắn ngày về giáo<br /> dục hòa nhập cho trẻ khuyết tật [5]. Chưa<br /> có số liệu thống kê về số giáo viên có thể<br /> sử dụng ngôn ngữ cử chỉ.<br /> Nhiều ý kiến đề xuất khác nhau về<br /> khung chương trình giảng dạy SKSS, thể<br /> hiện sự quan tâm cũng như nhu cầu đa<br /> dạng của giáo viên và cán bộ quản lý.<br /> Nhưng các thầy cô thống nhất về sự cần<br /> thiết có một môn riêng như Baker đã kiến<br /> nghị [4]. Môn này có thể triển khai ở chính<br /> khóa và ngoại khóa, thời lượng khoảng 1<br /> tiết/tuần. Mô hình giáo dục đồng tâm mà<br /> <br /> 25<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2012<br /> <br /> giáo viên đề xuất tương tự mô hình của Hội<br /> đồng Thông tin, Giáo dục SKSS Hoa Kỳ,<br /> theo đó, một chủ đề được giảng dạy cho<br /> nhiều lứa tuổi với những mức độ kiến thức,<br /> thái độ và kỹ năng khác nhau [8].<br /> “Là môn riêng cộng hoạt động ngoại<br /> khoá. Giảm tải các môn tự chọn như kỹ<br /> thuật, hát... Khối lượng là 1 tiết/tuần, 35 tuần<br /> một năm học” (Nhóm giáo viên Hà Nội).<br /> Do khả năng tiếp thu của HSKT hạn chế<br /> nên một bài học thường bị kéo dài gấp đôi<br /> so với học sinh bình thường. Để tránh bị<br /> cháy giáo án, giáo viên hoặc cắt bỏ bớt kiến<br /> thức hoặc không áp dụng các phương pháp<br /> giảng dạy tốn thời gian hơn.<br /> “… Vì ít thời gian, trong khi khối lượng<br /> kiến thức lại nhiều nên phương pháp cũng<br /> bị hạn chế, chủ yếu là giảng bài, cố gắng<br /> truyền tải cho hết khối lượng nội dung đã<br /> được giao trong tiết học” (Nhóm giáo viên<br /> Lâm Đồng)<br /> 6. Trao đổi trong gia đình về SKSS.<br /> Cha mẹ có vai trò và trách nhiệm to lớn<br /> đối với sự trưởng thành của TTN khiếm<br /> thính. Vì vậy, so với HSKT và giáo viên,<br /> phụ huynh là đối tượng có nhiều tâm tư và<br /> cảm thấy bối rối hơn trong việc áp dụng<br /> giảng dạy SKSS và tình dục cho con em họ.<br /> Một mặt, họ rất lo lắng về nguy cơ gặp phải<br /> các vấn đề SKSS của HKST, mặt khác họ<br /> cảm thấy không có khả năng truyền đạt cho<br /> con mình những kiến thức cần thiết. Phụ<br /> huynh cũng bức xúc vì sự thiếu quan tâm<br /> của Chính phủ, cộng đồng và xã hội. Nhà<br /> trường là cứu cánh cho phụ huynh trong<br /> vấn đề này.<br /> “Ở nhà nói thiệt là mình không có trao<br /> đổi gì với con mình về tình dục hết trơn á,<br /> không có nói, vì theo mình, mình không biết<br /> là phải truyền đạt với con như thế nào” (Phụ<br /> huynh Đà Nẵng).<br /> <br /> Như với phần lớn các gia đình Việt Nam,<br /> SKSS là chủ đề nhạy cảm, thậm chí cấm<br /> kỵ. Cả cha mẹ và HSKT đều thấy rất khó<br /> khăn để gợi mở, chia sẻ.<br /> “Tuổi dậy thì các em rất ít chia sẻ với gia<br /> đình, bố mẹ về những thay đổi cơ thể. Hơn<br /> nữa, tâm lý tuổi dậy thì, cái này gia đình<br /> cảm thấy rất khó khăn với điều đó” (Phụ<br /> huynh TP. HCM).<br /> Trong khi đó, một số gia đình, phụ huynh<br /> lại chưa có sự quan tâm đúng mức đến<br /> SKSS nói riêng và học tập nói chung của<br /> TTN khiếm thính.<br /> “Cha mẹ ít quan tâm đến trẻ điếc, một số<br /> trường hợp sẵn sàng cho con nghỉ học khi<br /> gia đình có việc, cần sức lao động của các<br /> em” (Giáo viên Đà Nẵng).<br /> KẾT LUẬN<br /> Giáo dục cho HSKT về SKSS trong nhà<br /> trường còn nhiều bất cập, dù thầy cô giáo<br /> đã có nhiều cố gắng. Đó là: (1) không có<br /> hướng dẫn nội dung giảng dạy về SKSS<br /> thống nhất; (2) không có sách giáo khoa<br /> chuyên biệt giảng dạy cho HSKT; (3) Phần<br /> lớn HSKT học đến lớp 4, nhưng nội dung<br /> SKSS lại được giảng dạy từ lớp 5; (4) Giáo<br /> viên không được tập huấn, đào tạo; (5)<br /> Ngôn ngữ cử chỉ không thể truyển tải đầy<br /> đủ nội dung giảng dạy do gần như không<br /> có ký hiệu về SKSS; (6) Không có giáo cụ<br /> hỗ trợ giảng dạy trực quan, trong khi sách<br /> giáo khoa phổ thông đang được sử dụng<br /> không có đủ hình ảnh minh họa và dùng<br /> nhiều từ ngữ trìu tượng. Với các thực trạng<br /> trên, chúng tôi khuyến nghị đổi mới toàn<br /> diện và triệt để công tác giáo dục SKSS cho<br /> HSKT để đáp ứng mong đợi thiết tha của<br /> gia đình, của các trường chuyên biệt và quyền<br /> được học tập, chăm sóc một cách bình đẳng<br /> của thanh thiếu niên khiếm thính.<br /> <br /> 26<br /> <br />