Hiệu quả của sự can thiệp vào các yếu tố nguy cơ của hội chứng chuyển hóa ở đối tượng cán bộ

Nghiên cứu Y học <br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 3 * 2013<br /> <br /> HIỆU QUẢ CỦA SỰ CAN THIỆP VÀO CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ  <br /> CỦA HỘI CHỨNG CHUYỂN HÓA Ở ĐỐI TƯỢNG CÁN BỘ <br /> Nguyễn Đức Công*, Trương Thiện Niềm**, Lê Sỹ Sâm*, Lê Đình Thanh*, Hoàng Mạnh* <br /> <br /> TÓM TẮT <br /> Hội  chứng  chuyển  hoá  (HCCH:  metabolic  syndrome)  đang  có  xu  hướng  tăng  nhanh  ở  nhiều  quốc  gia. <br /> HCCH có mối liên quan chặt chẽ đến sự xuất hiện một số bệnh: tăng huyết áp (THA), đái tháo đường (ĐTĐ), <br /> vữa xơ động mạch, bệnh tim thiếu máu cục bộ,... <br /> Mục tiêu: Tìm hiểu tỷ lệ có HCCH, nhận xét một số đặc điểm lâm sàng trước và sau khi can thiệp vào các <br /> YTNC của HCCH. <br /> Phương pháp: là nghiên cứu dịch tễ học quan sát, mô tả, cắt ngang. Gồm 1183 đối tượng chia thành hai <br /> nhóm, nhóm trước can thiệp có 500 đối tượng và nhóm sau can thiệp 683 đối tượng. Các đối tượng được phỏng <br /> vấn trực tiếp và khám lâm sàng và cận lâm sàng theo các tiêu chí chuẩn bị trước. Nhóm sau can thiệp được giải <br /> thích, tác động vào các yếu tố nguy cơ của HCCH. <br /> Kết  quả: Theo tiêu chuẩn NCEP‐ATPIII, nhóm trước can thiệp tỷ lệ có HCCH là 55,8%, trong đó nam <br /> 43,6%, nữ 12,2%. Nhóm sau can thiệp tỷ lệ có HCCH là 35,5%, trong đó nam 28,4%, nữ 6,9%. Giá trị trung <br /> bình cũng như tỷ lệ phần trăm của các yếu tố nguy cơ như vòng bụng, glucose máu, triglyceride máu và HDL‐C <br /> có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa hai nhóm trước và nhóm sau can thiệp vào các yếu tố nguy cơ. <br /> Kết luận: Tác động của sự can thiệp vào các yếu tố nguy cơ đã giúp làm giảm tỷ lệ HCCH. <br /> Từ khóa: hội chứng chuyển hóa, đái tháo đường, tăng huyết áp, rối loạn chuyển hóa lipid <br /> <br /> ABSTRACT <br /> EFFECTIVENESS OF THE INTERVENTION ON RISK FACTORS OF METABOLIC SYNDROME  <br /> ON STATE OFFICIALS OBJECT  <br /> Nguyen Đuc Cong, Truong Thien Niem, Le Sy Sam, Le Đinh Thanh, Hoang Manh  <br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 17 ‐ Supplement of No 3‐ 2013: 16 ‐ 24 <br /> Background:  Metabolic  syndrome  tends  to  increase  in  many  countries.  Metabolic  syndrome  is  related <br /> closely to a number of diseases: hypertension, diabetes mellitus, atherosclerosis, ischemic heart disease. <br />  Purposes: Learn with metabolic syndrome rate, comment some clinical characteristics before and after the <br /> intervention in Risk factors of metabolic syndrom. <br /> Method:  epidemiological  study  is  to  observe,  describe,  interrupted.  Total  1183  objects  divided  into  two <br /> groups,  pre‐intervention  group  have  500  objects  and  683  objects  of  post‐intervention  group.  The  objects  were <br /> directly  interviewed  and  do  a  physical  examination  and  the  criteria  to  prepare.  Post‐intervention  groups  are <br /> explained and impacted on factors risk of Metabolic syndrome. <br /> Results: According to the NCEP‐ATPIII standard, pre‐intervention group with metabolic syndrome rate <br /> was  55.8%,  of  which  43.6%  male,  12.2%  female.  Post‐intervention  group  rate  was  35.5%  with  metabolic <br /> syndrome, in which males 28.4%, women 6.9%. Average values as well as percentage of risk factors such as waist <br /> circumference, serum glucose, serum triglyceride and  HDL‐C  with  differences  statistically  significant  between <br /> the two groups before and after the intervention on the requirements risk factor. <br /> * Bệnh viện Thống Nhất TP Hồ Chí Minh  ** Bệnh Viện Đa Khoa Bạc Liêu – Sài Gòn <br /> Tác giả liên lạc: PGS.TS.Nguyễn Đức Công, ĐT: 0982160860, Email: cong1608@gmail.com  <br /> <br /> 16<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Nội Khoa Toàn Quốc năm 2013 <br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 3 * 2013 <br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Conclusion:  The  impact  of  the  intervention  on  these  risk  factors  have  helped  reduce  the  incidence  of <br /> metabolic syndrome. <br /> Key words: metabolic syndrome, diabetes mellitus, hypertension, lipid metabolic disorders <br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ <br /> Hội  chứng  chuyển  hoá  (HCCH:  metabolic <br /> syndrome)  đang  có  xu  hướng  tăng  nhanh  ở <br /> nhiều quốc gia nhất là ở các nước phát triển và <br /> đang phát triển(1). HCCH  đã  và  đang  trở  thành <br /> yếu tố nguy cơ (YTNC) cho sự xuất hiện một số <br /> bệnh nguy hiểm: tăng huyết áp (THA), đái tháo <br /> đường  (ĐTĐ),  vữa  xơ  động  mạch,  bệnh  tim <br /> thiếu  máu  cục  bộ,  bệnh  động  mạch  vành,  đột <br /> quỵ não... Nhiều nghiên cứu cho thấy HCCH có <br /> mối  liên  quan  chặt  chẽ  đến  bệnh  tim  mạch <br /> (BTM), là một YTNC cao liên quan đến tử vong <br /> và tàn phế lâu dài, tăng ngày nằm viện, tăng chi <br /> phí  điều  trị  và  là  một  gánh  nặng  lớn  cho  gia <br /> đình người bị bệnh cũng như cho xã hội(9). Việt <br /> Nam đang bước vào thời kỳ hiện đại hóa, công <br /> nghiệp  hóa,  kinh  tế  đang  có  bước  tăng  trưởng <br /> nhanh, đời sống xã hội và kinh  tế  gia  đình  của <br /> cán bộ công chức đã được cải thiện và tăng lên, <br /> đây  là  điều  kiện  thuận  lợi  để  HCCH  tăng  lên <br /> trong đối tượng cán bộ công chức. <br /> Trong các năm gần đây, qua công tác khám <br /> kiểm tra sức khỏe định kỳ cho cán bộ diện Tỉnh <br /> ủy quản lý, Ban bảo vệ chăm sóc sức khỏe tỉnh <br /> Bạc  Liêu  nhận  thấy  tình  hình  THA,  bệnh  ĐTĐ <br /> và rối loạn lipid (RLLP) máu ngày càng tăng lên <br /> kèm theo tình trạng thừa cân và béo của cán bộ <br /> cũng  xuất  hiện  khá  cao  liên  quan  chặt  chẽ  đến <br /> HCCH.  Từ  đó,  Ban  bảo  vệ  chăm  sóc  sức  khỏe <br /> tỉnh Bạc Liêu đã có nhiều biện pháp khuyến cáo <br /> về  các  biện  pháp  dự  phòng  HCCH  và  quản  lý <br /> sức  khỏe  cho  cán  bộ  diện  Tỉnh  ủy  quản  lý  từ <br /> năm 2005 – 2011. Để đánh giá tình hình HCCH <br /> và đặc điểm của HCCH trong đối tượng cán bộ <br /> chủ  chốt  của  tỉnh  sau  can  thiệp  các  YTNC  của <br /> HCCH  để  đưa  ra  các  giải  pháp,  kiến  nghị  phù <br /> hợp  và  hiệu  quả  trong  công  tác  chăm  sóc  sức <br /> khỏe  cán  bộ  Tỉnh.  Mục  tiêu  nghiên  cứu  của  đề <br /> tài này là: <br /> <br /> ‐  Tìm  hiểu  tỷ  lệ  có  HCCH  ở  những  đối <br /> tượng trước và sau khi can thiệp vào các YTNC <br /> của HCCH. <br /> ‐ Nhận xét một số đặc điểm lâm sàng trước <br /> và sau khi can thiệp vào các YTNC của HCCH. <br /> Đồng  thời  tìm  hiểu  mối  liên  quan  giữa  HCCH <br /> với các YTNC đó. <br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG ‐ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU <br /> Đối tượng nghiên cứu <br /> Tiêu chuẩn chọn vào <br /> Là các cán bộ được quản lý sức khỏe tại Ban <br /> bảo  vệ  chăm  sóc  sức  khỏe  cán  bộ  Tỉnh  ủy  Bạc <br /> Liêu.  Nhóm  trước  can  thiệp  vào  các  YTNC  của <br /> HCCH gồm 500 cán bộ được kiểm tra sức khỏe <br /> định kỳ hàng năm từ trước cho đến năm 2005 và <br /> nhóm sau can thiệp gồm 683 người từ 2005 đến <br /> 2011  kể  cả  người  đã  được  chẩn  đoán,  điều  trị <br /> bệnh THA, ĐTĐ, RLLP máu... <br /> Tiêu chuẩn loại trừ <br /> Những  người  mắc  bệnh  hiểm  nghèo,  các <br /> bệnh  cấp  tính  đang  điều  trị.  Những  người <br /> không đồng ý tham gia nghiên cứu. <br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu <br /> Thiết kế nghiên cứu là nghiên cứu dịch tễ học <br /> quan sát, mô tả, cắt ngang. <br /> <br /> Nội dung nghiên cứu <br /> Các bước tiến hành <br /> Lập  mẫu  phiếu  điều  tra  cho  đối  tượng <br /> nghiên  cứu.  Phỏng  vấn  trực  tiếp  đối  tượng <br /> nghiên  cứu  theo  nội  dung  phiếu  điều  tra. <br /> Khám lâm sàng và lấy máu làm các xét nghiệm <br /> sinh hóa. Tổng hợp số liệu, phân tích và đánh <br /> giá kết quả. <br /> Nội dung nghiên cứu <br /> Phỏng  vấn  trực  tiếp  theo  bộ  câu  hỏi  chuẩn <br /> của WHO về tuổi, công việc, các YTNC, các thói <br /> quen xấu trong lối sống, chế độ ăn, uống bia và <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Nội Khoa Toàn Quốc năm 2013 <br /> <br /> 17<br /> <br /> Nghiên cứu Y học <br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 3 * 2013<br /> <br /> rượu, HTL, rèn luyện thể dục, các bệnh mạn tính <br /> (THA, ĐTĐ....). <br /> Đo  một  số  chỉ  số  nhân  trắc:  như  chiều  cao, <br /> cân nặng, vòng bụng (VB)  và  vòng  mông  bằng <br /> dụng  cụ  đo  nhân  trắc  học  và  được  tiến  hành <br /> theo  phương  pháp  đo  nhân  trắc  học  thông <br /> thường. Tính chỉ số BMI theo công thức: <br /> Trọng lượng cơ thể (kg)<br /> BMI (kg/m2) = <br />   <br />  [chiều cao cơ thể (m)]2<br /> Theo tiêu chuẩn WHO áp dụng cho khu vực <br /> châu  Á  ‐  Thái  Bình  Dương  (2000):  BMI  ≥  23 <br /> kg/m2 được gọi là thừa cân và béo; VB tăng khi ≥ <br /> 90 cm ở nam giới, ≥ 80 cm ở nữ giới được gọi là <br /> béo bụng. <br /> <br /> Đo huyết áp: Đo HA bằng máy HA kế đồng <br /> hồ  được  kiểm  chuẩn  theo  khuyến  cáo  của  Hội <br /> tim mạch học Việt Nam (2008). Bệnh nhân được <br /> gọi  là  THA  khi  HATT  ≥  140  mmHg  và/hoặc <br /> HATTr ≥ 90mHg. <br /> Xét  nghiệm  sinh  hóa:  Định  lượng  nồng  độ <br /> glucose,  HDL‐C  và  triglyceride  máu  lúc  đói <br /> được tiến hành bằng phương pháp enzyme trên <br /> máy hoá sinh ADVIA 1200 tự động tại khoa xét <br /> nghiệm Bệnh viện đa khoa Bạc Liêu. <br /> Chẩn  đoán  HCCH:  Tiêu  chuẩn  chẩn  đoán <br /> HCCH  của  NCEP‐ATP  III  năm  2001  và  Tiêu <br /> chuẩn  của  IDF  (khu  vực  châu  Á‐Thái  Bình <br /> Dương). <br /> <br /> Các biện pháp can thiệp vào các yếu tố nguy cơ của hội chứng chuyển hóa <br /> Bảng 1. Các biện pháp làm giảm các YTNC của HCCH: <br /> Béo (béo bụng) Giảm cân; tăng hoạt động cơ thể Giảm 10% trọng lượng cơ thể trong năm đầu, sau đó giảm cân tiếp để có<br /> BMI và VB lý tưởng, giảm khẩu phần ăn nhiều năng lượng, Tăng cường<br /> các bài tập thể dục thông thường từ 30 - 60 phút/ngày.<br /> Tăng triglyceride Giảm cân; tăng hoạt động cơ thể; Tập thể dục từ 30 - 60 phút/ngày; Ăn nhiều rau, hoa quả và dầu thực vật,<br /> ăn cá ít nhất 1lần/tuần, ăn ít chất béo và ngọt; Giảm uống rượu, không<br /> tn ít chất béo. Ăn nhiều rau và<br /> HTL và gia nhập hội những người không HTL và không uống rượu;<br /> hoa quả; thực hiện chế độ ăn<br /> Triglyceride < 1,7 mmol/L, HDL-C > 1,03 mmol/L ở giới nam và > 1,29<br /> nhạt; hạn chế uống rượu, bia<br /> mmol/L ở nữ.<br /> THA<br /> Giảm cân, tăng hoạt động cơ thể. Huyết áp < 130/85 mmHg. Tập thể dục hàng ngày từ 30 - 60 phút. Ăn<br /> Ăn nhiều carbonhydrate. Hạn chế nhiều rau, hoa quả, ít chất béo. Ăn muối < 2,4 gam Na+/ngày, NaCl 6<br /> uống rượu và thuốc lá<br /> g/ngày; giảm uống rượu<br /> Tăng glucose Giảm cân, tăng hoạt động cơ thể; Tập hể dục hàng ngày từ 30 - 60 phút; ăn nhiều rau, hoa quả, nhiều chất<br /> xơ; ăn ít chất béo và ngọt; chọn sản phẩm tinh chế từ ngũ cốc: đậu nành,<br /> máu<br /> giảm khẩu phần ăn nhiều<br /> khoai.<br /> carbonhydrate<br /> <br /> Bảng 2. Tỷ lệ HCCH theo tiêu chuẩn NCEP‐ATPIII <br /> <br /> Phương pháp xử lý số liệu <br /> Số liệu được xử lý theo phần mềm SPSS 16.0. <br /> Kiểm  định  student  (t‐test)  và  không  ghép  cặp. <br /> So  sánh  hai  tỷ  lệ  bằng  kiểm  định  Chi  bình <br /> phương (χ2‐test). Tính tỷ suất chênh OR. Khi giá <br /> trị p  0,05<br /> <br /> Chỉ  số  vòng  bụng  ở  nhóm  sau  can  thiệp  là <br /> 81,8  ±  9,0  cm,  thấp  hơn  so  với  nhóm  trước  can <br /> thiệp  các  YTNC  là  82,8  ±  10,1  cm,  sự  khác  biệt <br /> này có ý nghĩa thống kê, với p