Kết quả nghiên cứu về nghề khai thác mực bằng câu vàng xã An Sơn, huyện Kiên Hải, tỉnh Kiên Giang

Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> <br /> Soá 1/2012<br /> <br /> THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VỀ NGHỀ KHAI THÁC MỰC BẰNG CÂU VÀNG<br /> XÃ AN SƠN, HUYỆN KIÊN HẢI, TỈNH KIÊN GIANG<br /> RESEARCH RESULTS OF THE SQUID FISHING BY LONGLINE<br /> IN AN SON OMMITEE, KIEN HAI DISTRICT, KIEN GIANG PROVINCE<br /> TS. Hoàng Văn Tính1<br /> TÓM TẮT<br /> Kết quả nghiên cứu cho thấy, nghề khai thác mực bằng câu vàng tại xã An Sơn có từ những năm cuối thế kỷ XX, được<br /> cải tiến từ nghề câu mực truyền thống.<br /> Tàu thuyền nghề câu vàng khai thác mực xã An Sơn nhỏ (chủ yếu công suất dưới 80 cv), chiếm 98% số lượng tàu<br /> câu mực toàn xã. Vốn đầu tư một vàng câu khoảng 10 - 25 triệu đồng. Sản lượng mực khai thác được trong 1 chuyến biển<br /> (1 ngày) của tàu công suất 18 CV, biên chế 1 lao động từ 8 - 10 kg, trong đó mực ống chiếm 30% và mực lá 70%. Thu nhập<br /> từ 600000 - 800000 đồng. Hiện nay, ngư dân xã An Sơn, huyện Kiên Hải rất quan tâm phát triển loại nghề này.<br /> Từ khóa: Câu vàng, Mực ống, Mực lá, Xã An Sơn<br /> <br /> ABSTRACT<br /> Research results showed that squid longline in AnSon of the late twentieth century, was improved from the traditional<br /> squid fishing.<br /> Squid longline vessels in AnSon are small (mostly under 80 CV), accounting for 98% of squid fishing boats in the<br /> commune. The capital investment of unit of fishing gear about 10 - 25 milion VND. The output level is exploited in a fishing<br /> trip (a day) of the 18 CV capacity boat, a fisherman payroll from 8 - 10 kg, which accounted for 30% squid and 70% bigfin<br /> reef squid. Income from 600 - 800 VND. Currently, fishermen AnSon commune, KienHai district are intersted in developing<br /> this job.<br /> Keyword: Longline, Squid, Bigfin reef squid, An Son commune<br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> An Sơn là một xã đảo của tỉnh Kiên Giang, được<br /> bao bọc bởi nhiều đảo nhỏ, tạo nên khu neo đậu<br /> khá lý tưởng cho tàu thuyền và gần ngư trường khai<br /> thác nên giảm được chi phí hành trình. Ngư nghiệp<br /> là ngành sản xuất chính của địa phương. Sản lượng<br /> hải sản khai thác được bình quân trên một đơn vị<br /> công suất tàu năm 2010 đạt 0,54 tấn/1CV, gấp 1,5<br /> lần toàn quốc.<br /> Câu mực là nghề phát triển nhất của xã An Sơn.<br /> Số lượng tàu câu mực năm 2010 có 295 chiếc, với<br /> tổng công suất 6588,5 CV.<br /> Đối tượng khai thác chính của nghề là mực lá<br /> (Sepioteuthis lessoniana Lesson) và mực ống Trung<br /> Hoa (Loligo chinensis Gray)<br /> Hiện nay, nghề câu vàng khai thác mực ít địa<br /> <br /> 1<br /> <br /> Hình 1. Mực lá<br /> <br /> Hình 2. Mực ống<br /> <br /> Viện Khoa học & Công nghệ Khai thác Thuỷ sản – Trường Đại học Nha Trang<br /> <br /> TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG ❖ 53<br /> <br /> Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> <br /> Soá 1/2012<br /> phỏng vấn và khảo sát trực tiếp.<br /> - Nghiên cứu về kỹ thuật khai thác: khảo sát<br /> thực tế sản xuất trên biển kết hợp phỏng vấn trực<br /> tiếp thuyền trưởng, các tài liệu chuyên ngành.<br /> - Nghiên cứu về mùa vụ khai thác: phỏng vấn<br /> trực tiếp thuyền trưởng, báo cáo tổng kết.<br /> - Nghiên cứu về ngư trường khai thác: khảo sát<br /> thực tế sản xuất trên biển kết hợp phỏng vấn trực<br /> tiếp thuyền trưởng, sổ ghi chép của thuyền trưởng,<br /> tài liệu khác.<br /> - Nghiên cứu về tàu thuyền và trang thiết bị:<br /> dựa vào tài liệu lưu trữ, phỏng vấn và khảo sát trực<br /> tiếp.<br /> - Nghiên cứu về hiệu quả kinh tế: phỏng vấn và<br /> khảo sát trực tiếp<br /> - Địa điểm nghiên cứu: xã An Sơn, huyện Kiên<br /> Hải, tỉnh Kiên Giang.<br /> <br /> phương sử dụng, nhưng ở An Sơn cho hiệu quả kinh<br /> tế khá cao so với nhiều nghề khác. Hơn nữa, mực<br /> lá và mực ống là những loài đặc sản có giá trị kinh<br /> tế cao, chủ yếu phục cho lĩnh vực xuất khẩu.<br /> Mực đánh bắt được bằng nghề câu chất lượng<br /> cao hơn so với nghề lưới kéo. Đấy là những lý do<br /> chúng tôi thực hiện nghiên cứu loại nghề này của<br /> địa phương.<br /> II. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 1. Tài liệu nghiên cứu<br /> - Tài liệu thu số liệu thứ cấp: sổ đăng kiểm tàu<br /> thuyền nghề cá của ngư dân; thống kê số lượng tàu,<br /> sản lượng khai thác của UBND xã An Sơn, huyện<br /> Kiên Hải, tỉnh Kiên Giang.<br /> - Tài liệu điều tra số liệu sơ cấp: phiếu điều tra<br /> được xây dựng với các nhóm thông tin cần tìm hiểu:<br /> tàu thuyền và trang thiết bị, cấu tạo và cách chế<br /> tạo ngư cụ, lao động, kỹ thuật và mùa vụ khai thác,<br /> ngư trường khai thác, sản phẩm khai thác, hiệu quả<br /> kinh tế.<br /> <br /> III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN<br /> 1. Tàu thuyền nghề câu mực<br /> - Số lượng tàu thuyền: tổng hợp số liệu thống<br /> kê của xã, tàu thuyền nghề câu mực năm 2010, thể<br /> hiện ở bảng 1.<br /> <br /> 2. Nội dung và phương pháp nghiên cứu<br /> - Nghiên cứu về cấu tạo và chế tạo ngư cụ:<br /> <br /> Bảng 1. Tàu cá xã An Sơn<br /> TT<br /> <br /> Nghề<br /> <br /> < 20 CV<br /> <br /> 20 - < 90 CV<br /> <br /> >= 90 CV<br /> <br /> Tổng cộng<br /> <br /> Tàu<br /> <br /> CV<br /> <br /> Tàu<br /> <br /> CV<br /> <br /> Tàu<br /> <br /> CV<br /> <br /> Tàu<br /> <br /> CV<br /> <br /> 1<br /> <br /> Bóng mực<br /> <br /> 37<br /> <br /> 481<br /> <br /> 21<br /> <br /> 766<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 58<br /> <br /> 1247<br /> <br /> 2<br /> <br /> Lưới kéo<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 5<br /> <br /> 195<br /> <br /> 11<br /> <br /> 2757<br /> <br /> 16<br /> <br /> 2952<br /> <br /> 3<br /> <br /> Câu mực<br /> <br /> 153<br /> <br /> 2077,5<br /> <br /> 139<br /> <br /> 4045<br /> <br /> 3<br /> <br /> 466<br /> <br /> 295<br /> <br /> 6588,5<br /> <br /> 4<br /> <br /> Câu thu<br /> <br /> 1<br /> <br /> 16,5<br /> <br /> 33<br /> <br /> 1227<br /> <br /> 7<br /> <br /> 1087<br /> <br /> 41<br /> <br /> 2330,5<br /> <br /> 5<br /> <br /> Lưới ghẹ<br /> <br /> 2<br /> <br /> 30<br /> <br /> 9<br /> <br /> 257<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 11<br /> <br /> 287<br /> <br /> 6<br /> <br /> Lưới thưng<br /> <br /> 3<br /> <br /> 42<br /> <br /> 13<br /> <br /> 499<br /> <br /> 1<br /> <br /> 135<br /> <br /> 17<br /> <br /> 676<br /> <br /> 7<br /> <br /> Ốc mực<br /> <br /> 7<br /> <br /> 93<br /> <br /> 5<br /> <br /> 117<br /> <br /> 1<br /> <br /> 125<br /> <br /> 13<br /> <br /> 335<br /> <br /> Cộng<br /> <br /> 203<br /> <br /> 2740<br /> <br /> 225<br /> <br /> 7106<br /> <br /> 23<br /> <br /> 4570<br /> <br /> 451<br /> <br /> 14416<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> 45,01<br /> <br /> 19,01<br /> <br /> 49,89<br /> <br /> 49,29<br /> <br /> 5,1<br /> <br /> 31,7<br /> <br /> 100<br /> <br /> 100<br /> <br /> Nguồn: Chi cục Bảo vệ & Phát triển NLTS tỉnh Kiên Giang và Phòng NN & PTNT huyện Kiên Hải<br /> <br /> Bảng 1 cho thấy: nghề khai thác cá của xã An<br /> Sơn chủ yếu là các nghề có tính chọn lọc và rất<br /> thân thiện với môi trường: nghề câu, nghề lưới vây,<br /> nghề lưới rê, ngư cụ bẫy. Nghề lưới kéo rất được<br /> phát triển ở tỉnh Kiên Giang (số lượng tàu lưới kéo<br /> chiếm 23,8% số tàu cá của tỉnh), song không được<br /> <br /> 54 ❖ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG<br /> <br /> phát triển tại xã An Sơn. Số tàu lưới kéo xã An Sơn<br /> năm 2010 chỉ chiếm 3,5% số lượng tàu cá toàn xã.<br /> Câu mực là nghề có số lượng tàu nhiều nhất<br /> tại xã An Sơn, chiếm 65,4% về số tàu và 45,7% về<br /> công suất đội tàu cá của xã.<br /> - Qui mô và trình độ công nghệ: tàu câu mực xã<br /> <br /> Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> An Sơn chủ yếu tàu dưới 20 cv, chiếm 51,9%.<br /> <br /> Soá 1/2012<br /> 2. Lao động nghề câu mực<br /> <br /> Tàu không trang bị máy khai thác, sản xuất trên<br /> <br /> Biên chế lao động trên tàu câu mực từ 1-5<br /> <br /> tàu là thủ công. Công đoạn thả câu, thu câu đều<br /> <br /> người. Những tàu công suất nhỏ thường biên chế<br /> <br /> thực hiện bằng tay không có máy móc hỗ trợ.<br /> <br /> 1 - 3 người. Những tàu công suất lớn kết hợp với<br /> nghề câu cá biên chế 4 - 5 người.<br /> Trình độ văn hóa của người lao động: phỏng<br /> vấn trực tiếp theo mẫu điều tra 70 lao động thì số<br /> người có trình độ văn hóa Trung học cơ sở 18,3%,<br /> trình độ Tiểu học và không biết chữ 81,7%. Điều này<br /> thể hiện những kiến thức nghề nghiệp ngư dân có<br /> được chủ yếu là kinh nghiệm tích lũy được qua thực<br /> tiễn sản xuất và lưu truyền từ thế hệ trước sang thế<br /> hệ sau.<br /> 3. Cấu tạo vàng câu mực<br /> Các tàu công suất khác nhau, cấu tạo ngư cụ<br /> giống nhau, chỉ khác về chiều dài vàng câu. Chiều<br /> <br /> Hình 3. Tàu câu mực công suất dưới 20cv<br /> <br /> Trang bị máy điện hàng hải: những tàu công<br /> suất lớn khai thác ở xa bờ trang bị máy định vị, máy<br /> đàm thoại để xác đinh vị trí câu và trao đổi thông tin<br /> về ngư trường, thời tiết, về thị trường…<br /> <br /> dài vàng câu từ 3 - 15 km, tùy thuộc vào công<br /> suất máy tàu và biên chế lao động trên tàu. Thông<br /> thường, tàu công suất dưới 20 CV, chiều dài vàng<br /> câu từ 3 - 8 km. Tàu công suất trên 80 CV, chiều<br /> dài vàng câu từ 15 - 18 km. Cấu tạo và các bộ phận<br /> chính của vàng câu được mô tả qua hình 4.<br /> <br /> Hình 4. Cấu tạo vàng câu mực<br /> <br /> TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG ❖ 55<br /> <br /> Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> <br /> Soá 1/2012<br /> <br /> Các bộ phận của cờ hiệu: 1a. Thân cờ; 1b. Lá cờ; 1c. Đèn chớp báo hiệu;<br /> 1d. Vật nặng; 1e. Phao<br /> <br /> 1. Cờ hiệu<br /> 2. Phao ganh<br /> 3. Dây ganh trên<br /> 4. Dây ganh dưới<br /> 5. Bộ phận liên kết<br /> <br /> 6. Khóa xoay trên<br /> 7. Dây triên câu<br /> 8. Dây thẻo trên<br /> 9. Khóa xoay dưới<br /> <br /> 10. Chì<br /> 11. Dây thẻo dưới<br /> 12. Móc kẹp<br /> 13. Rường câu (Mồi giả và lưỡi câu)<br /> <br /> Hình 5. Phụ tùng vàng câu mực<br /> <br /> 4. Tổ chức sản xuất và kỹ thuật câu: thường<br /> <br /> mật độ tàu thuyền khai thác trong khu vực, điều kiện<br /> <br /> tổ chức theo hình thức độc lập. Mỗi tàu câu mực<br /> <br /> thời tiết, hướng gió và dòng chảy, đo độ sâu ngư<br /> <br /> là một đơn vị sản xuất độc lập từ khâu chuẩn<br /> <br /> trường (dựa vào máy tầm ngư hoặc bằng cách thả<br /> <br /> bị, tổ chức khai thác, bảo quản và tiêu thụ sản<br /> <br /> dây dọi) v.v. Thông thường, rường câu được thả ở<br /> <br /> phẩm.<br /> <br /> độ sâu cách đáy biển không quá 2 m.<br /> <br /> Chuẩn bị chuyến biển: bọc lại áo mồi và bổ<br /> <br /> Thả câu: trước khi thả câu phải hoàn tất các<br /> <br /> sung mồi dự trữ; thay thế dây thẻo bị hư hỏng; bổ<br /> <br /> công việc như: bố trí nhân lực, dây câu, rường câu,<br /> <br /> sung thêm phao ganh, chì do bị mất hoặc hư hỏng;<br /> <br /> phao ganh…Tùy thuộc vào biên chế nhân lực mà<br /> <br /> chuẩn bị nhiên liệu, nước đá, nước ngọt, lương<br /> <br /> chọn hình thức thả phù hợp.<br /> <br /> thực, thực phẩm, đồ dùng sinh hoạt; lắp đặt các<br /> máy điện tử hàng hải lên tàu v.v.<br /> <br /> - Thả câu với 1 người: dùng cho tàu công suất<br /> dưới 20 cv, chiều dài vàng câu ngắn,. Trường hợp<br /> <br /> Chọn ngư trường khai thác: thường dựa vào<br /> <br /> thả 1 người thì các bộ phận của vàng câu được lắp<br /> <br /> kinh nghiệm của thuyền trưởng kết hợp với các số<br /> <br /> ráp sẵn. Quy trình thả như sau: thả cờ hiệu đầu<br /> <br /> liệu về tọa độ các điểm khai thác đã đánh bắt những<br /> <br /> vàng câu; thả dây câu chính (thả phía lái); thả rường<br /> <br /> chuyến biển trước được lưu trên máy GPS, hoặc từ<br /> <br /> câu và chì của dây thẻo thứ nhất; thả dây thẻo và<br /> <br /> sổ ghi chép của thuyền trưởng.<br /> <br /> phao ganh 1; quy trình lặp lại bước 3, 4 đến hết<br /> <br /> Chọn vị trí thả câu: khi đến ngư trường hoặc<br /> <br /> vàng câu; thả cờ hiệu cuối vàng câu. Thời gian bắt<br /> <br /> trong trường hợp phải di chuyển ngư trường,<br /> <br /> đầu thả câu từ 5 - 6 giờ. Thời gian kết thúc phụ<br /> <br /> thuyền trưởng chọn vị trí thả câu và hướng thả câu.<br /> <br /> thuộc chiều dài vàng câu. Tốc độ tàu khi thả câu:<br /> <br /> Thường chọn dựa theo kinh nghiệm như: quan sát<br /> <br /> thông thường 2 hl/h.<br /> <br /> 56 ❖ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG<br /> <br /> Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> <br /> Hình 6. Thả câu một người<br /> <br /> - Thả câu với 3 người: quy trình thực hiện<br /> tương tự như trường hợp thả câu với 1 người, song<br /> các công đoạn có sự phân công chuyên môn rõ<br /> ràng. Quy trình thả như sau:<br /> Thuyền trưởng điều động tàu chạy theo hướng<br /> ngược gió, tốc độ khoảng 4 hl/h. Nhận được lệnh<br /> thả câu của thuyền trưởng, thủy thủ số 2 thả cờ hiệu<br /> đã liên kết với dây chính xuống biển; thủy thủ số 1<br /> thả rường câu, chì và dây thẻo thứ nhất; thủy thủ số<br /> 3 điều chỉnh chiều dài dây ganh phù hợp với độ sâu<br /> ngư trường, đưa đầu dây ganh còn lại cho thủy thủ<br /> số 2 để liên kết với dây câu và thả xuống biển. Công<br /> đoạn này phải thực hiện song song và đồng thời với<br /> việc thả dây thẻo của thủy thủ 1.<br /> Quá trình trên được lặp lại cho những dây thẻo<br /> và phao ganh tiếp theo. Thả đến dây thẻo thứ 100,<br /> thả cờ hiệu thứ 2. Quy trình trên được thực hiện đến<br /> khi thả hết chiều dài vàng câu và cờ hiệu cuối cùng.<br /> Kết thúc giai đoạn thả câu là giai đoạn ngâm câu.<br /> Ngâm câu và thăm câu.<br /> Ngâm câu là thời gian chờ mực đến ăn mồi.<br /> Thời gian ngâm câu càng nhiều thì hiệu quả khai<br /> thác càng cao. Trong thời gian ngâm câu thuyền<br /> viên nghỉ ngơi, ăn cơm, bảo quản mực khô (nếu có)<br /> hoặc làm việc khác. Thuyền trưởng theo dõi sự trôi<br /> của vàng câu và quan sát các tàu bạn có thể gây<br /> sự cố cho vàng câu để kịp thời xử lý. Sau 2 - 3 giờ<br /> ngâm câu, tiến hành thăm câu lần đầu tiên.<br /> Thăm câu là kiểm tra vàng câu và thu sản phẩm<br /> nhưng không thu dây câu. Trong thời gian ngâm câu<br /> có thể thực hiện 2 – 3 lần thăm câu. Thuyền trưởng<br /> cho tàu chạy men theo đường thả câu tiến hành<br /> thăm câu.<br /> - Thăm câu với 1 lao động: người ngồi ở vị<br /> <br /> Soá 1/2012<br /> <br /> Hình 7. Bố trí nhân lực thả câu 3 người<br /> <br /> trí như quá trình thả câu hình 6, điều động tàu chạy<br /> men theo đường dây câu với tốc độ khoảng 1hl/h,<br /> tạo với đường dây chính góc khoảng 300 - 400. Dùng<br /> sào móc dây câu chính lên và lần theo dây câu<br /> chính để tìm dây thẻo câu. Khi lần tới dây thẻo câu,<br /> một tay cầm dây câu chính, tay kia cầm dây thẻo<br /> câu và kéo nhẹ dần dây thẻo câu lên. Nếu cảm nhận<br /> có mực dính lưỡi câu thì kéo hết dây thẻo lên để bắt<br /> mực. Trường hợp mực còn sống dùng vợt thu mực<br /> lên tàu. Trường hợp mực chết kéo thẳng dây thẻo<br /> câu lên tàu để lấy mực. Quá trình thăm câu có thể<br /> điều chỉnh độ dài dây ganh cho phù hợp với độ sâu<br /> ngư trường.<br /> - Thăm câu với 3 người:<br /> Bố trí nhân lực như hình 8. Có thể được tóm tắt<br /> như sau: thuyền trưởng điều động tàu chạy tốc độ<br /> khoảng 2hl/h và tạo với đường dây chính một góc<br /> 300- 400. Thủy thủ số 1 dùng sào móc dây câu chính<br /> lên, và lần theo dây câu chính để tìm các dây thẻo<br /> câu được thả. Khi tìm thấy dây thẻo câu kéo nhẹ<br /> dây lên. Nếu cảm nhận có mực dính lưỡi câu thì<br /> đưa dây thẻo cho thủy thủ số 2.<br /> Thủy thủ số 2 nhận dây thẻo câu từ thủy thủ số<br /> 1 và thu dần lên tàu. Nếu mực còn sống đưa dây<br /> thẻo cho thủy thủ số 3 dùng vợt thu mực lên tàu.<br /> Thủy thủ số 3: dùng vợt thu mực khi cần thiết,<br /> bảo quản sản phẩm mực mới bắt được, đo độ sâu<br /> ngư trường, điều chỉnh chiều dài dây ganh, gỡ rối<br /> mồi câu khi dính rác…<br /> <br /> Hình 8. Thăm câu 3 người<br /> <br /> TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG ❖ 57<br /> <br />