Kết quả nội soi phế quản sinh thiết dưới hướng dẫn của siêu âm trong chẩn đoán u phổi

Chia sẻ: Ni Ni | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

62
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của bài viết nhằm đánh giá kết quả nội soi phế quản (NSPQ) sinh thiết dưới hướng dẫn của siêu âm trong chẩn đoán nguyên nhân các khối u phổi. Đối tượng nghiên cứu là 60 bệnh nhân (BN) u phổi.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Kết quả nội soi phế quản sinh thiết dưới hướng dẫn của siêu âm trong chẩn đoán u phổi

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2015 KẾT QUẢ NỘI SOI PHẾ QUẢN SINH THIẾT DƢỚI HƢỚNG DẪN CỦA SIÊU ÂM TRONG CHẨN ĐOÁN U PHỔI Trần Tấn Cường*; Mai Xuân Khẩn** TÓM TẮT Mục tiêu: đánh giá kết quả nội soi phế quản (NSPQ) sinh thiết dưới hướng dẫn của siêu âm trong chẩn đoán nguyên nhân các khối u phổi. Đối tượng: 60 bệnh nhân (BN) u phổi. Phương pháp: nghiên cứu lâm sàng, cận lâm sàng, siêu âm qua NSPQ và sinh thiết hút xuyên thành phế quản (PQ) dưới hướng dẫn của siêu âm. Kết quả và kết luận: siêu âm qua NSPQ phát hiện tổn thương 88,3%, u ngoại vi 84,4%. Hình ảnh thường gặp của siêu âm qua NSPQ trong ung thư PQ là tăng âm, không đồng nhất (72,9%). Phát hiện hạch rốn phổi, trung thất qua NSPQ siêu âm là 83,3% (30/36 BN). Kết quả lấy bệnh phẩm của kỹ thuật sinh thiết hút xuyên thành PQ dưới hướng dẫn của siêu âm qua NSPQ là 88,1%. Chẩn đoán tế bào sau sinh thiết hút xuyên thành PQ dưới hướng dẫn của siêu âm qua NSPQ, tỷ lệ dương tính chung 79,6%, với ung thư PQ 85,4%. Tai biến, biến chứng có sốt: 6,1%, chảy máu tại chỗ: 8,1%. * Từ khoá: U phổi; Nội soi phế quản; Siêu âm; Sinh thiết qua phế quản. The Results of Endobronchial Ultrasound-Guided Transbronchial in Diagnosis of Lung Cancer Summary Objectives: To evaluate of endobronchial ultrasound-guided transbronchial in diagnosis of lung cancer. Subjects and methods: A prospective study was conducted on 60 patients with lung cancer. Clinical, paraclinical study and endobronchial ultrasound-guided transbronchial needle aspiration were performed. Results: Endobronchial ultrasound-guided transbronchial needle aspirations had been performed on 60 patients with lung cancer. Pulmonary lesions defined by endobronchial ultrasound were 88.3%, endobronchial ultrasound for defined peripheral pulmonary lesions were 84.4%. The popular images of lung cancer using endobronchial ultrasound were heterogeneous hyperechoic (72.9%). The mediastinal and hilar lymph nodes determined by endobronchial ultrasound were 83.3% (30/36). The results of cytological diagnosis from endobronchial ultrasound-guided transbronchial needle aspiration accounted for 81.1%. The general positive results of cytological diagnosis after endobronchial ultrasound-guided transbronchial needle aspirations were 79.6% (lung cancer is 85.4%). Complications: fever 6.1%, local bleeding 8.1%. * Key words: Lung cancer; Endobronchial; Ultrasound; Transbronchial needle aspiration. * Trường Trung cấp Quân y I ** Bệnh viện Quân y 103 Người phản hồi (Corresponding): Trần Tấn Cường (trancuongqy1@yahoo.com) Ngày nhận bài: 20/09/2015; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 20/11/2015 Ngày bài báo được đăng: 08/12/2015 119 TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2015 ĐẶT VẤN ĐỀ U phổi là thuật ngữ chung để chỉ các bóng mờ ở phổi có kích thước ≥ 10 mm, giới hạn tương đối rõ và mờ đậm thuần nhất [2]. 95 - 98% u phổi là ác tính, trong đó chủ yếu là ung thư PQ. Căn nguyên lành tính của u phổi chiếm khoảng 2 - 5% tổng số u nguyên phát ở phổi và khoảng 15% các nốt mờ ở phổi [1]. Năm 1990, siêu âm qua NSPQ ống mềm (endobronchial ultrasound - EBUS) ra đời đã làm tăng giá trị chẩn đoán tổn thương phổi nói chung và các khối ung thư PQ nói riêng. Vì vậy, chúng tôi tiến hành đề tài nhằm mục tiêu: Đánh giá kết quả NSPQ sinh thiết dưới hướng dẫn của siêu âm trong chẩn đoán nguyên nhân khối u phổi. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1. Đối tƣợng nghiên cứu. 60 BN được chẩn đoán u phổi, điều trị nội trú tại Khoa Lao và Bệnh phổi, Bệnh viện Quân y 103 từ tháng 3 - 2012 đến 4 2013, tự nguyện tham gia nghiên cứu. * Tiêu chuẩn lựa chọn: chẩn đoán BN u phổi: có hoặc không có triệu chứng lâm sàng, trên phim X quang ngực và/hoặc phim chụp cắt lớp vi tính lồng ngực: có khối mờ đường kính ≥ 10 mm. BN đồng ý tham gia nghiên cứu. * Tiêu chuẩn loại trừ: BN có chống chỉ định với NSPQ và/hoặc sinh thiết xuyên thành PQ, BN HIV, BN không đồng ý làm các kỹ thuật. 120 2. Phƣơng pháp nghiên cứu. * Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng: - Lâm sàng: tuổi, giới, yếu tố nguy cơ, thời gian biểu hiện bệnh, triệu chứng toàn thân, triệu chứng hô hấp, triệu chứng hệ thống. - Cận lâm sàng: công thức máu, X quang ngực chuẩn thẳng và nghiêng. Cắt lớp vi tính lồng ngực, NSPQ, chẩn đoán nguyên nhân u phổi: dựa vào kết quả giải phẫu bệnh. * Siêu âm qua NSPQ: nhằm phát hiện tổn thương, hạch rốn phổi, trung thất. 60 BN được siêu âm qua NSPQ, trong đó 49 BN làm sinh thiết hút xuyên thành PQ dưới hướng dẫn của siêu âm qua NSPQ. Tiến hành tại Phòng soi phế quản, Khoa Lao và Bệnh phổi, Bệnh viện Quân y 103. Thiết bị và dụng cụ: hệ thống máy nội soi Olympus BT 40 gồm: tay cầm, ống soi, bộ phận quang học và đầu dò siêu âm tỏa tia, tần số 20 MHz, bán kính xuyên sâu 4 cm. * Quy trình kỹ thuật: - Tiến hành NSPQ. - Giữ ống soi ở vị trí nghi ngờ tổn thương. - Đưa đầu dò siêu âm qua kênh sinh thiết, siêu âm ở vị trí nghi ngờ tổn thương và vị trí hạch lympho ở carina, rốn phổi. - Tìm hình ảnh tổn thương. - Chụp ảnh tổn thương. - Đo kích thước tổn thương, khoảng cách từ tổn thương đến thành PQ để tiến TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2015 hành NSPQ ống mềm dưới hướng dẫn của siêu âm. - Rút bỏ đầu dò khỏi kênh sinh thiết, đưa dụng cụ sinh thiết vào lấy mẫu bệnh phẩm. * Sinh thiết hút xuyên thành PQ dưới hướng dẫn của siêu âm qua NSPQ: - Dụng cụ: dùng kim NA-201SX-4022 22-Gauge, chiều dài kim = 1,5 cm. Thực hiện với các khối u cách thành PQ < 1,5 cm. - Chỉ định: tổn thương cách thành PQ trên siêu âm qua NSPQ < 1,5 cm. - Tiến hành kỹ thuật: + Luồn kim theo lòng ống soi, xác định vị trí chọc kim. + Thò đầu catheter ra khỏi ống soi khoảng 3 cm. + Người phụ đẩy kim ra khỏi vỏ catheter. + Người soi đâm mạnh và nhanh mũi kim qua khoảng liên sụn PQ. + Tiến hành hút áp lực âm tính bằng bơm tiêm 10 ml. + Rút kim. Có thể tiến hành sinh thiết hút xuyên thành PQ ở 2 - 3 vị trí để lấy bệnh phẩm làm chẩn đoán tế bào. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN 1. Đặc điểm đối tƣợng nghiên cứu. Bảng 1: Tuổi và giới của BN nghiên cứu. Tuổi Số lƣợng (n = 60) Tỷ lệ (%) 22 - 40 12 20,0 40 - 59 17 28,3 60 - 70 16 26,7 70 - 79 15 25,0 X ± SD 55,86 ± 15,77 Nam 40 66,7 Nữ 20 33,3 Theo y văn trong và ngoài nước, BN ung thư PQ chủ yếu gặp ở nam giới, độ tuổi > 40. Kết quả của chúng tôi tỷ lệ nam/nữ là 2/1, tuổi > 40 chiếm 80%. Tuổi trung bình 55,86 ± 15,77, cao nhất 79 tuổi, thấp nhất 22 tuổi, phù hợp với kết quả của một số tác giả trong nước: Phạm Thị Thu Hiền (2007) nghiên cứu 139 BN ung thư PQ, tuổi trung bình 58, thấp nhất 33 tuổi, cao nhất 85 tuổi, tỷ lệ nam/nữ là 4,3/1. Tuổi trung bình BN ung thư PQ ở nghiên cứu này thấp hơn của một số tác giả trên thế giới. Sở dĩ có sự khác biệt này là do: tuổi thọ trung bình của các nước phát triển và một số nước ở châu Á (Nhật Bản, nam 77 tuổi và nữ 82 tuổi) cao hơn người Việt Nam. 2. Siêu âm qua NSPQ. Bảng 2: Khả năng phát hiện tổn thương của siêu âm qua NSPQ. Khả năng phát hiện tổn thƣơng Siêu âm qua NSPQ n % Không 7 11,7 Có 53 88,3 60 100 Không 7 15,6 Có 38 84,4 45 100 Tổn thương Tổng Tổn thương ngoại vi Tổng Khả năng phát hiện tổn thương của siêu âm qua NSPQ là 88,3% đối với u phổi ngoại vi, siêu âm qua NSPQ phát hiện được 84,4%. Kết quả này phù hợp nghiên cứu của Nguyễn Huy Lực, Đỗ Quyết và CS (2013) siêu âm qua nội soi định vị chính xác u ngoại vi (83,3%) [3]. 121 TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2015 Tỷ lệ này cũng phù hợp với một số nghiên cứu trên thế giới như: Kuo CH, Lin SM và CS (2007) sử dụng ống soi Olympus với đầu dò tỏa tia UM-S20-S20R có tần số 20 MHz cho 489 BN ung thư PQ thấy khả năng phát hiện tổn thương u ngoại vi đạt 82,2% [8]. Bảng 3: Khả năng phát hiện hạch rốn phổi, trung thất của siêu âm qua NSPQ so với chụp cắt lớp vi tính lồng ngực. Hạch rốn phổi, trung thất n Tỷ lệ % Cắt lớp vi tính lồng ngực NSPQ 36 30 100,0 83,3 p > 0,05 Khả năng phát hiện hạch rốn phổi, trung thất của siêu âm qua NSPQ là 83,3% (30/36 BN), thấp hơn so với chụp cắt lớp vi tính, nhưng siêu âm qua nội soi lại có thể hướng dẫn để sinh thiết hút xác định được bản chất của hạch lympho. Kết quả của chúng tôi phù hợp với Nguyễn Huy Lực, Đỗ Quyết (2013): khả năng phát hiện hạch rốn phổi, trung thất của siêu âm qua NSPQ là 84,21% [3], nhưng thấp hơn nghiên cứu của các tác giả nước ngoài do số lượng BN còn hạn chế. Aditya G, Marcus K và CS (2009) tiến hành siêu âm qua NSPQ ở 235 BN ung thư PQ, nhận thấy khả năng phát hiện hạch rốn phổi, trung thất của siêu âm là 91,2%, kích thước trung bình của hạch lympho 11,41 ± 0,23 mm. * Hình ảnh tổn thương qua NSPQ: Tăng âm, đồng nhất: 3 BN (5,7%); tăng âm, không đồng nhất: 38 BN (71,7%); giảm âm, đồng nhất: 7 BN (13,2%); giảm âm, không đồng nhất: 9 BN (16,0%). Hình ảnh siêu âm qua NSPQ của BN ung thư phổi rất đa dạng, chủ yếu là hình ảnh tăng âm, không đồng nhất. Kết quả này phù hợp với nghiên cứu của Chao TY, Lie Ch và CS (2006) sử dụng siêu âm nội soi với đầu dò 20 MHz nghiên cứu hình ảnh ung thư phổi của 151 BN từ tháng 6 - 2004 đến 6 - 2005 thấy có 4 hình ảnh cơ bản: tăng âm, đồng nhất hoặc không đồng nhất, chấm tăng âm và vòng tròn đồng nhất, trong đó tăng âm, không đồng nhất chiếm 73,8% [5]. Bảng 4: Liên quan giữa bản chất khối u và hình ảnh siêu âm qua NSPQ. Hình ảnh khối u qua NSPQ Giảm âm Đồng nhất Không đồng nhất Đồng nhất Không đồng nhất n 0 35 5 8 % 0 72,9 10,4 16,7 n 0 2 2 1 % 0 40,0 40,0 20,0 n 3 1 0 0 % 66,7 33,3 0 0 3 38 7 9 Nguyên nhân Ung thư phổi Tăng âm U lao Nguyên nhân khác Viêm phổi dạng tròn Tổng 122 TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2015 Ung thư phổi hay gặp hình ảnh tăng âm, không đồng nhất. Kết quả của chúng tôi cao hơn của Noriaki K (2008) nghiên cứu hình ảnh siêu âm qua NSPQ 124 BN ung thư phổi, 52/96 BN ung thư PQ có hình tăng âm, không đồng nhất, 2 BN bệnh hạch ác tính có hình ảnh tăng âm, 15/21 BN viêm phổi có độ hồi âm đồng nhất, 3 BN lao phổi hình ảnh không đồng nhất. Siêu âm NSPQ là một kỹ thuật mới được áp dụng ở Việt Nam, chúng tôi chưa có nhiều kinh nghiệm về đọc hình ảnh siêu âm qua NSPQ nên một số đặc điểm về hình ảnh chưa phù hợp với nghiên cứu của một số tác giả nước ngoài. Bảng 5: Liên quan hình ảnh hạch rốn phổi, trung thất với bản chất khối u. Hình ảnh hạch qua NSPQ Tăng âm, không đồng nhất Giảm âm, đồng nhất Giảm âm, không đồng nhất Tổng (n = 30) n 0 19 4 23 % 0 82,6 17,4 100 n 2 0 0 2 % 100,0 0 0 100 n 0 5 0 5 % 0 100,0 0 100 Bản chất khối ung thƣ PQ Ung thư PQ U lao Nguyên nhân khác Viêm phổi dạng tròn Hình ảnh siêu âm hạch ở nhóm ung thư phổi chủ yếu là giảm âm, đồng nhất. Điều này phù hợp với các nghiên cứu khác do đặc điểm hạch trong bệnh lao hay ngấm vôi hóa. Theo Franco KJ, Nilius G và CS (2009), hạch lympho kích thước < 1 cm hình tròn, ranh giới rõ, giảm âm, đồng nhất thường là di căn ung thư. Hạch lympho ranh giới không rõ, có hình tăng âm, không đồng nhất thường do viêm hoặc các nguyên nhân lành tính khác [6]. Nakajima T, Yasufuku K và CS (2007) nghiên cứu 60 vị trí hạch (37 hạch trung thất, 23 hạch rốn phổi) của 43 BN. Sinh thiết xuyên thành PQ dưới hướng dẫn của siêu âm qua NSPQ cho chẩn đoán tế bào ở 41/43 BN (95,3%), trong đó 23 BN có di căn hạch lympho. 3. Sinh thiết hút xuyên thành PQ dƣới hƣớng dẫn của siêu âm qua NSPQ. Bảng 6: Kết quả lấy bệnh phẩm của kỹ thuật sinh thiết hút xuyên thành PQ dưới hướng dẫn của siêu âm qua NSPQ. Số lần sinh thiết n = 49 Số mẫu bệnh phẩm lấy đƣợc Tỷ lệ (%) 1 28 25 89,3 2 12 22 91,7 3 5 12 80,0 Tổng 67 59 88,1 123