Khảo sát các tác nhân vi sinh vùng họng - miệng trên bệnh nhân nhiễm HIV/AIDS

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> KHẢO SÁT CÁC TÁC NHÂN VI SINH VÙNG HỌNG - MIỆNG<br /> TRÊN BỆNH NHÂN NHIỄM HIV/AIDS<br /> Trần Thị Bích Liên*, Trần Phủ Mạnh Siêu**, Trần Quốc Sử***<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Khảo sát các tác nhân vi sinh vùng họng miệng ở bệnh nhân nhiễm HIV/AIDS nhằm xác định tỉ<br /> lệ các loại vi sinh phân lập và so sánh tỉ lệ các tác nhân vi sinh phân lập được dựa vào tình trạng miễn dịch<br /> (CD4) của người bệnh.<br /> Đối tượng: Tất cả các bệnh nhân có 3 xét nghiệm xác định nhiễm HIV (+) được khám và theo dõi tại khoa<br /> khám bệnh Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TP.HCM có hay không có biểu hiện lâm sàng vùng họng miệng, từ tháng<br /> 8/2009 đến tháng 8/2010.<br /> Phương pháp nghiên cứu: có 3 nhóm bệnh nhân dựa theo CD4: nhóm 1 (CD4 > 350 /mm3), nhóm 2<br /> (CD4= 200 - 350/mm3), nhóm 3(CD4 < 200 /mm3). Que tăm bông vô trùng dùng để lấy bệnh phẩm; Carybac<br /> (Nam khoa) là môi trường dùng để chuyên chở và bảo quản bệnh phẩm; môi trường nuôi cấy: API 20C AUX.<br /> Kết quả: Qua 323 bệnh nhân nhiễm HIV (+) tỉ lệ vi khuẩn phân lập được tại vùng họng miệng trên bệnh<br /> nhân nhiễm HIV/AIDS theo thứ tự là: Streptococcus nhóm A (83,2%), Morexella sp (69,9%), Escherichia coli<br /> spp(67,8%),Neisseria gonorrhoeae (17%). Tỉ lệ vi nấm là Candida albicans (26,9%), Candida spp (4,9%) và<br /> Candida tropicalis (2,7%). Các nhân vi sinh phân lập được từ nhóm 3 (có CD4 < 200/mm3) cao hơn nhóm 2<br /> (CD4 > 200/mm3) ở các tác nhân sau Corynebacterium, Klebsiella pneumonia, Hafnia alvei.<br /> Kết luận: Vi khuẩn Streptococcus nhóm A (83,2%) và vi nấm Candida albicans (26,9%) phân lập được ở<br /> họng miệng chiếm tỉ lệ cao nhất trong mẫu nghiên cứu, Corynebacterium, Klebsiella pneumonia, Hafnia alvei ở<br /> bệnh nhân nhóm 3 (CD4 < 200 /mm3) chiếm tỉ lệ cao hơn hẳn nhóm 1 và 2.<br /> Từ khoá: Vi sinh họng miệng, HIV/AIDS.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> MICROORGANISM IN PHARYNX OF HIV/AIDS PATIENTS<br /> Tran Thi Bich Lien, Tran Phu Manh Sieu, Tran Quoc Su<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 15 - Supplement of No 1 - 2011: 142 - 146<br /> Aims: Studying the microorganism in pharynx of HIV/AIDS patients to define microbial percentage and<br /> compare this target depends on CD4 of patients.<br /> Objectives: patients with 3 positive HIV test in Tropical Disease Hospital from 8/2009 to 8/2010.<br /> Methods: There are 3 group: group 1 (CD4 > 350 /mm3), group 2 (CD4= 200 - 350/mm3), group 3 (CD4 < 200<br /> /mm3). Steril cotton to get sample, Carybac, API 20C AUX for culture.<br /> Results: Through 323 positive HIV patients, the microbial percentages in pharynx are Streptococcus group<br /> A (83.2%), Morexella sp (69.9%), Escherichia coli spp (67.8%),Neisseria gonorrhoeae (17%). Fungus are<br /> Candida albicans (26.9%), Candida spp (4.9%) and Candida tropicalis (2.7%). The microbial percentages of<br /> group 3 (CD4 < 200/mm3) are higher than group 2 (CD4 > 200/mm3) about Corynebacterium, Klebsiella<br /> <br /> * Bộ môn Tai Mũi Họng ĐHYD TPHCM ** Bệnh viện Bệnh Nhiệt Đới TPHCM<br /> *** Khoa TMH, Bệnh viện Đa Khoa Bạc Liêu<br /> ĐT: 0903620156<br /> <br /> Tác giả liên lạc: TS. Trần Thị Bích Liên<br /> <br /> 142<br /> <br /> Email: bichlienent@yahoo.com<br /> <br /> Chuyên Đề Mắt – Tai Mũi Họng<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> pneumonia, Hafnia alvei.<br /> Conclusion: Streptococcus group A (83.2%) and Candida albicans fungi (26,9%) are the most in pharyn of<br /> HIV/AIDS; Corynebacterium, Klebsiella pneumonia, Hafnia alvei in group 3 (CD4 < 200 /mm3) are higher than<br /> group1 and 2.<br /> Key words: Microorganism in pharynx, HIV/AIDS.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Các tổn thương có thể gặp tới 40% ở bệnh<br /> nhân nhiễm HIV là nấm, vi khuẩn, virus.<br /> Candida miệng là hay gặp nhất của HIV và<br /> thường là triệu chứng đầu tiên của AIDS(3,4). Do<br /> tình trạng suy giảm miễn dịch mắc phải, đã xuất<br /> hiện nhiều chủng vi sinh vật xâm nhập ở họng<br /> gây bệnh, đa số vi khuẩn gồm Streptococci (chiếm<br /> khoảng 60%) và Mycobacteria, tác nhân vi nấm<br /> gồm: Aspergillus sp, Zygomycosis, Histoplama<br /> capsulatum, Cryptococcocus neoformans, Penicillium<br /> marneffei (1,2,5)…gây khó khăn cho các bác sĩ lâm<br /> sàng trong việc chọn lựa thuốc kháng nấm để<br /> điều trị. Chúng tôi khảo sát các tác nhân vi sinh<br /> vùng họng miệng ở bệnh nhân nhiễm HIV/AIDS<br /> nhằm xác định tỉ lệ các loại vi sinh phân lập được<br /> tại vùng họng miệng trên bệnh nhân nhiễm<br /> HIV/AIDS đồng thời so sánh tỉ lệ các tác nhân vi<br /> sinh phân lập được dựa vào tình trạng miễn dịch<br /> (CD4) của người bệnh.<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Đây là nghiên cứu cắt ngang mô tả hàng<br /> loạt ca trong khoảng thời gian từ tháng<br /> 08/2009 đến 08/2010 tại Khoa khám bệnh Bệnh<br /> viện Bệnh Nhiệt Đới thành phố Hồ Chí Minh.<br /> Cở mẫu n = 323.<br /> <br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> Tất cả các bệnh nhân có 3 xét nghiệm xác định<br /> nhiễm HIV (+) được khám và theo dõi tại khoa<br /> khám bệnh Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TP.HCM có<br /> hay không có biểu hiện lâm sàng vùng họng<br /> miệng, từ tháng 8/2009 đến tháng 8/2010.<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Tiêu chuẩn chọn bệnh<br /> Các bệnh nhân bị nhiễm HIV/AIDS với<br /> n=323 (đã tính theo công thức).<br /> <br /> Tai Mũi Họng<br /> <br /> Nhóm 1: Bệnh nhân HIV/ AIDS có số lượng<br /> tế bào CD4 > 350 /mm3.<br /> Nhóm 2: Bệnh nhân HIV/AIDS có số lượng<br /> tế bào CD4= 200 - 350/mm3.<br /> Nhóm 3: Bệnh nhân HIV/ AIDS có số lượng<br /> tế bào CD4 < 200 /mm3.<br /> <br /> Tiêu chuẩn loại trừ<br /> Nhóm 1, 2, 3<br /> - Những trường hợp phết họng không đúng<br /> quy cách.<br /> - Bệnh nhân không đồng ý tham gia nghiên<br /> cứu.<br /> <br /> Phương tiện nghiên cứu<br /> Dụng cụ Tai Mũi Họng: Đèn Clar, đè lưỡi,<br /> thuốc tê Lidocaine 10%.<br /> Dụng cụ lấy và chuyên chở bệnh phẩm:<br /> - Que tăm bông vô trùng (Nam khoa): dùng<br /> để lấy bệnh phẩm.<br /> - Carybac (Nam khoa) là môi trường dùng để<br /> chuyên chở và bảo quản bệnh phẩm.<br /> - Môi trường nuôi cấy: API 20C AUX, nhà sản<br /> xuất: BioMérieux; Môi trường CHROM AGAR.<br /> - Phương pháp lấy bệnh phẩm: mỗi bệnh<br /> nhân được phết 2 vị trí:<br /> Vị trí 1: Sau khi xịt thuốc tê lidocaine 10%<br /> vào thành sau họng, đợi khoảng 5 phút dùng<br /> que tăm bông phết thành sau họng ngay sau<br /> lưỡi gà không để que chạm vào lưỡi gà và<br /> thành họng.<br /> Vị trí 2: Dùng que tăm bông phết vào niêm<br /> mạc má ngang răng số 7 hàm dưới.<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> Tỉ lệ nam giới chiếm đa số với 208(64%); tỉ lệ<br /> nữ giới chiếm 115 (35%); nhóm tuổi từ 20-39<br /> chiếm cao nhất là 91%; thành phố Hồ Chí Minh<br /> <br /> 143<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> chiếm đa số trong mẫu nghiên cứu với tỉ lệ 63,1<br /> trong đó nhóm lao động chân tay và thất nghiệp<br /> chiếm tổng cộng là 58,8%. Trình độ cấp II chiếm<br /> tỉ lệ cao nhất (49%) cho thấy mức độ học vấn<br /> trung bình, tuy nhiên có trình độ học vấn đại học<br /> (2,8%) vẫn nhiễm bệnh.<br /> Nguồn lây tiêm chích ma túy là đường lây<br /> chủ yếu, chiếm tỉ lệ 61,3%; quan hệ tình dục<br /> chiếm 35,6%. Trong đó giới nữ, nguyên nhân lây<br /> nhiễm do quan hệ tình dục chiếm 48,7%. Nam<br /> giới, nguyên nhân chích ma túy là 71,1%.<br /> <br /> Khảo sát lý do đi khám bệnh<br /> Bảng 1: Lý do đi khám bệnh.<br /> Lý do nhập viện Nhóm 1 Nhóm 2 Nhóm 3 So sánh χ2<br /> Không triệu chứng 63/84<br /> 71/75 87/164 χ2 = 43,53<br /> (75%) (94,6%) (53%)<br /> P= 0,000<br /> Sốt<br /> 0/84<br /> 0/75<br /> 11/164 χ2 = 11,4<br /> P= 0,004<br /> Sụt cân<br /> 0/84<br /> 1/75<br /> 6/164<br /> χ2 = 3,83<br /> P= 0,147<br /> Đau họng<br /> 2/84<br /> 0/75<br /> 13/164 χ2 = 8,62<br /> P= 0,013<br /> Nuốt đau<br /> 2/84<br /> 0/75<br /> 4/164<br /> χ2 = 1,85<br /> P= 0,396<br /> Lở miệng<br /> 1/84<br /> 0/75<br /> 2/164<br /> χ2 =0,92<br /> P= 0,632<br /> Ho khan<br /> 1/84<br /> 2/75<br /> 6/164<br /> χ2 = 1,25<br /> P= 0,534<br /> Nổi hạch<br /> 0/84<br /> 1/75<br /> 6/164<br /> χ2 = 3,83<br /> P= 0,147<br /> Tiêu chảy<br /> 0/84<br /> 0/75<br /> 3/164<br /> χ2 = 2,94<br /> P= 0,230<br /> Khác<br /> 0<br /> 0<br /> 0<br /> <br /> Bệnh nhân nhóm 3 đi khám bệnh vì sốt và<br /> đau họng cao hơn hẳn các bệnh nhân ở nhóm 1<br /> vả 2.<br /> <br /> Khảo sát sang thương vùng họng, miệng ở<br /> bệnh nhân nhiễm HIV/AIDS<br /> Bảng 2: Sang thương vùng họng, miệng ở bệnh<br /> nhân nhiễm HIV/AIDS.<br /> Sang thương<br /> miệng<br /> Nhóm 1<br /> Nhóm 2<br /> <br /> 144<br /> <br /> Không có<br /> 69/84<br /> (82,1%)<br /> 74/75<br /> (98,6%)<br /> <br /> Ở thành<br /> sau<br /> 0/84<br /> (0%)<br /> 0/75<br /> (0%)<br /> <br /> Ở miệng<br /> 2/84<br /> (2,3%)<br /> 0/75<br /> <br /> Sang thương<br /> miệng<br /> Nhóm 3<br /> <br /> Không có<br /> <br /> So sánh χ2<br /> <br /> χ2 = 11,96<br /> P= 0,0025<br /> <br /> 138/164<br /> (84,1%)<br /> <br /> Ở thành<br /> sau<br /> 7/164<br /> (4,2%)<br /> <br /> Ở miệng<br /> 15/164<br /> (9,1%)<br /> <br /> χ2 = 6,94 χ2 = 10,53<br /> P= 0,031 P= 0,0051<br /> <br /> Nhóm 3 bị sang thương ở thành sau họng<br /> (4,2%) nhiều hơn nhóm 1 và 2 (0%), khác biệt có<br /> ý nghĩa thống kê (P=0,031).<br /> Nhóm 3 sang thương ở miệng chiếm (9,1%)<br /> cao hơn nhóm 1 và 2, khác biệt có ý nghĩa thống<br /> kê (p= 0,0051).<br /> <br /> Tỉ lệ các triệu chứng lâm sàng vùng họng,<br /> miệng<br /> 68,4%<br /> 70<br /> Triệu chứng<br /> 60<br /> 50<br /> 40<br /> 25,11%<br /> 30<br /> 20<br /> 10 4,64% 1,85%<br /> 0<br /> Đau<br /> Không<br /> họng<br /> triệu<br /> chứng<br /> <br /> Khảo sát các tác nhân vi khuẩn và vi nấm<br /> vùng họng, miệng<br /> Tỉ lệ cấy phết họng dương tính trên các bệnh<br /> nhân nghiên cứu<br /> Cỡ mẫu (N)<br /> N = 323<br /> <br /> Kết quả<br /> (+)<br /> <br /> Tỉ lệ %<br /> 100%<br /> <br /> Xác định tỉ lệ các loại vi khuẩn, vi nấm phân lập<br /> được tại vùng họng miệng trên bệnh nhân nhiễm<br /> HIV/AIDS.<br /> Bảng 3: Tỉ lệ vi khuẩn.<br /> Tác nhân phân lập được<br /> Streptococci nhóm A<br /> Morrexella<br /> E.coli spp<br /> Neisseriae gonorrhoeae<br /> Streptococcus pneumoniae<br /> Klebsiella<br /> Bacteroides<br /> <br /> Tỉ lệ<br /> 296/323 (83,2%)<br /> 226/323 (69,9%)<br /> 219/323 (67,8%)<br /> 55/323 (17,0%)<br /> 36/323 (11,1%)<br /> 31/323 (9,5%)<br /> 28/323 (8,7%)<br /> <br /> Chuyên Đề Mắt – Tai Mũi Họng<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> Tác nhân phân lập được<br /> Haemophilus influenzae<br /> Staphylococcus aureus<br /> Staphylococcus coagulase negative<br /> E.coli<br /> Pseudomonas aeruginosa<br /> Hafnia alvei<br /> Acinetobacter<br /> Corynebacterium<br /> Beta hemolytic Streptococci<br /> Proteus<br /> <br /> Tỉ lệ<br /> 27/323 (8,3%)<br /> 26/323 (8,0%)<br /> 26/323 (8,0%)<br /> 17/323 (5,2%)<br /> 13/323 (4,2%)<br /> 10/323 (3,0%)<br /> 10/323 (3,0%)<br /> 7/323 (2,1%)<br /> 2/323 (0,6%)<br /> 1/323 (0,3%)<br /> <br /> Qua 323 mẫu nghiên cứu chúng tôi nhận<br /> thấy rằng:<br /> Streptococci nhóm A 296/323; (83,2%) chiếm<br /> tỉ lệ cao nhất.<br /> Morrexella 226/323; chiếm tỉ lệ (69,9%).<br /> E.coli spp 219/323; chiếm tỉ lệ (67,8%).<br /> Neisseriae gonorrhoeae 55/323; chiếm tỉ lệ<br /> (17,0%).<br /> Bảng 4: Tỉ lệ vi nấm.<br /> 87/323 (26,9%)<br /> 16/323 (4,9%)<br /> 9/323 (2,7%)<br /> <br /> Candida albicans<br /> Candida spp<br /> Candida tropicalis<br /> <br /> Kết quả cho thấy Candida albicans (26,9%)<br /> chiếm tỉ lệ cao nhất. Candida tropicalis (2,7%)<br /> chiếm tỉ lệ thấp nhất.<br /> <br /> So sánh tỷ lệ các tác nhân vi khuẩn, vi nấm<br /> phân lập được dựa vào tình trạng miễn dịch<br /> (CD4)<br /> Nhóm 1: CD4 > 350 tế bào/ mm3.<br /> Nhóm 2: CD4 = 200 - 350 tế bào/ mm3.<br /> Nhóm 3: CD4 < 200 tế bào/ mm3.<br /> Tác nhân phân Nhóm 1 Nhóm 2 Nhóm 3 So sánh χ2<br /> lập được<br /> Streptococci<br /> 70/84<br /> 70/75 156/164 χ2 = 10,44<br /> nhóm A<br /> (83,3%) (93,3%) (95,1%) P= 0,0054<br /> Staphylococcus 5/84<br /> 3/75<br /> 18/164<br /> χ2 = 4,06<br /> aureus<br /> (5,9%)<br /> (4%)<br /> (10,9%) P= 0,131<br /> Staphylococcus 8/84<br /> 3/75<br /> 15/164<br /> χ2 = 2,17<br /> coagulase<br /> (9,5%)<br /> (4%)<br /> (9,1%) P= 0,337<br /> negative<br /> Corynebacteria<br /> 0/84<br /> 0/75<br /> 7/164<br /> χ2 = 6,94<br /> (0%)<br /> (0%)<br /> (4,2%) P= 0,031<br /> Bacteroides<br /> 6/84<br /> 6/75<br /> 16/164<br /> χ2 = 0,53<br /> (7,1%)<br /> (8%)<br /> (9,7%) P= 0,765<br /> Morrexella<br /> 58/84<br /> 56/75 112/164 χ2 = 1,04<br /> <br /> Tai Mũi Họng<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Tác nhân phân Nhóm 1<br /> lập được<br /> (69,0%)<br /> Neisseriae<br /> 9/84<br /> gonorrhoeae (10,7%)<br /> <br /> Nhóm 2 Nhóm 3 So sánh χ2<br /> (74,6%) (68,2%)<br /> 14/75<br /> 32/164<br /> (18,6%) (19,5%)<br /> <br /> χ2 = 3,23<br /> P= 0,198<br /> <br /> P= 0,594<br /> <br /> Haemophilus<br /> influenzae<br /> <br /> 7/84<br /> (7,3%)<br /> <br /> 5/75<br /> (6,6%)<br /> <br /> 15/164<br /> (9,1%)<br /> <br /> χ2 = 0,41<br /> P= 0,81<br /> <br /> E,coli<br /> <br /> 6/84<br /> (7,1%)<br /> <br /> 2/75<br /> (2,6%)<br /> <br /> 9/164<br /> (5,4%)<br /> <br /> χ2 = 1,63<br /> P= 0,443<br /> <br /> Klebsiella<br /> <br /> 8/84<br /> (9,5%)<br /> <br /> 1/75<br /> (1,3%)<br /> <br /> 22,164<br /> (13,4%)<br /> <br /> χ2 = 8,66<br /> P= 0,013<br /> <br /> Proteus<br /> <br /> 0/84<br /> (0%)<br /> <br /> 0/75<br /> (0%)<br /> <br /> 1/164<br /> (0,6%)<br /> <br /> χ2 = 0,97<br /> P= 0,61<br /> <br /> 54/84<br /> 56/75 109/164<br /> (64,2%) (74,6%) (66,4%)<br /> <br /> χ2 = 2,23<br /> P= 0,328<br /> <br /> Pseudomonas<br /> aeruginosa<br /> <br /> 2/84<br /> (2,3%)<br /> <br /> 1/75<br /> (1,3%)<br /> <br /> 10/164<br /> (61,5%)<br /> <br /> χ2 = 3,82<br /> P= 0,148<br /> <br /> Streptococcus<br /> pneumoniae<br /> <br /> 7/84<br /> (7,3%)<br /> <br /> 7/75<br /> (9,3%)<br /> <br /> 22/164<br /> (13,4%)<br /> <br /> χ2 = 1,77<br /> P= 0,412<br /> <br /> Hafnia alvei<br /> <br /> 1/84<br /> (1,1%)<br /> <br /> 0/75<br /> (0%)<br /> <br /> 9/164<br /> (5,4%)<br /> <br /> χ2 = 6,54<br /> P= 0,038<br /> <br /> Beta hemolytic<br /> Streptococci<br /> <br /> 0/84<br /> (0%)<br /> <br /> 0<br /> (0%)<br /> <br /> 2/164<br /> (1,2%)<br /> <br /> χ2 = 1,95<br /> P= 0,376<br /> <br /> Acinetobacter<br /> <br /> 3/84<br /> (3,5%)<br /> <br /> 1/75<br /> (1,3%)<br /> <br /> 6/164<br /> (3,6%)<br /> <br /> χ2 = 1,01<br /> P= 0,602<br /> <br /> Candida albicans 19/84<br /> 28/75<br /> 40/164<br /> (22,6%) (37,3%) (24,3%)<br /> <br /> χ2 = 5,46<br /> P= 0,065<br /> <br /> E,coli spp<br /> <br /> Candida<br /> tropicalis<br /> <br /> 2/84<br /> (2,3%)<br /> <br /> 1/75<br /> (1,3%)<br /> <br /> 6/164<br /> (3,6%)<br /> <br /> χ2 = 1,1<br /> P= 0,578<br /> <br /> Candida spp<br /> <br /> 6/84<br /> (7,1%)<br /> <br /> 1/75<br /> (1,3%)<br /> <br /> 9/164<br /> (5,4%)<br /> <br /> χ2 = 3,04<br /> P= 0,218<br /> <br /> Nhận<br /> thấy<br /> rằng<br /> tỉ<br /> lệ<br /> nhiễm<br /> Corynebacterium và Klebsiella ở nhóm 3 (là<br /> nhóm có CD4 thấp nhất) thì mắc phải cao hơn<br /> hẳn so với nhóm 1 và 2.<br /> Tuy nhiên cũng thấy rằng nhiễm vi nấm đều<br /> ngang nhau giữa các nhóm và chiếm ưu thế là<br /> Candida albicans.<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> Đa số bệnh nhân nhiễm trùng cơ hội ở họng<br /> là bệnh nhân thuộc nhóm 3 có CD4<br /> 200/mm3) ở các tác nhân sau: Corynebacterium,<br /> Klebsiella pneumonia, Hafnia alvei.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1<br /> <br /> 2<br /> <br /> 3<br /> <br /> 4<br /> 5<br /> <br /> Somporn S et al (2009) “ Prevalence of Chlamydia trachomatis<br /> and Neisseria gonorrhoeae in HIV – seropositive patients and<br /> Gonococcal Antimicrobial Susceptibility: an Update in<br /> Thailand’Journal of infectious disease”, Vol 62, pp: 467-470<br /> Trần Thị Bích Liên, “Biểu hiện bệnh lý Tai Mũi Họng và cổ mặt<br /> ở bệnh nhân nhiễm HIV/AIDS tại thành phố Hồ Chí Minh”.<br /> Luận án tiến sĩ Y học 2004<br /> Trần Thị Hồng và cs (1998), Các bệnh vi nấm gây bệnh toàn<br /> thân.<br /> Weinke T et al (1990) “ Increase carriage rate of Staphylococcus<br /> aureus among HIV patient”, International Conference AIDS,<br /> N.6, pp 253 - 254<br /> <br /> Collier AC et al (1996), Clinical manifestation and approach to<br /> manegerment of infection and AIDS, W.B Sauders Company,<br /> pp.110-120<br /> <br /> 146<br /> <br /> Chuyên Đề Mắt – Tai Mũi Họng<br /> <br />