Khảo sát các yếu tố tiên lượng trong đợt cấp bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính trên người cao tuổi

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Số 3 * 2014<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> KHẢO SÁT CÁC YẾU TỐ TIÊN LƯỢNG TRONG ĐỢT CẤP BỆNH PHỔI<br /> TẮC NGHẼN MÃN TÍNH TRÊN NGƯỜI CAO TUỔI.<br /> Lê Thị Kim Nhung*, Nguyễn Quang Minh*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Khảo sát các yếu tố tiên lượng trong đợt cấp bệnh phổitắc nghẽn mãn tính trên người cao tuổi.<br /> Đối tượng: Bệnh nhânđiều trị tại bệnh viện Thống Nhất, từ 7/2010 đến 9/2011.<br /> Phương pháp: Hồi cứu, mô tả cắt ngang.<br /> Kết quả: Tỷ lệ tử vong trong đợt cấp BPTNMT là 4,9%, nhưng nếu có viêm phổi thì tỷ lệ là 16,5%. Các<br /> yếu tố tiên lượng nặng ở bệnh nhân đợt cấp BPTNMT là tuổi cao, giai đoạn tắc nghẽn nặng, dùng corticoides<br /> uống kéo dài; lâm sàng có suy hô hấp: mạch nhanh, nhịp thở tăng, thay đổi tri giác, co kéo cơ hô hấp phụ, xanh<br /> tím, thay đổi lời nói; hemoglobin thấp; cấy đàm có vi khuẩn mọc; viêm phổi trên X quang.<br /> Kết luận: Tuổi cao, có viêm phổi và suy hô hấp làm tăng nguy cơ tử vong trong đợt cấp.<br /> Từ khóa: đợt cấp COPD<br /> <br /> ABSTRACT<br /> THE PROGNOSTIC FACTORS OF ACUTE EXACERBATION OF COPD IN ELDERLY<br /> AT THONG NHAT HOSPITAL<br /> Le Thi Kim Nhung, Nguyen Quang Minh * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 18 - No 3- 2014: 203-208<br /> Objectives: Investigation of prognostic factors in acute exacerbation of chronic obstructive pulmonary<br /> disease in the elderly<br /> Patients: all patients of acute exacerbationof COPDin elderly during period 7/2010 - 9/2011<br /> Methods: Retrospective study, descriptive statistics<br /> Results: The mortality rate in acute exacerbations of COPD was 4,9%, if there is the pneumonia the rate<br /> was 16,5% The prognostic factors in patients with severe exacerbations were advanced age, severe congestion<br /> period, using oral prolonged corticoids; respiratory failure: tachycardia, increased breathing rate, perceptual<br /> changes, contractures secondary respiratory muscles, cyanosis, change words, low hemoglobin, sputum cultured<br /> bacteria grow pneumonia on X-ray,<br /> Conclusions: Advanced age, pneumonia and respiratory failure as increased mortality risk in acute exac<br /> erbations<br /> Keywords: Acute exacerbation, COPD<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính là một thách<br /> thức cho vấn đề chăm sóc sức khỏe do đây là<br /> một trong những bệnh lý có tỷ lệ gia tăng nhanh<br /> nhất trong vòng ba thập kỷ qua. Điều này có<br /> nhiều lý do như tuổi thọ đang tăng dần, và một<br /> nguyên nhân quan trọng đó là tỷ lệ bệnh gia<br /> tăng song hành với tỷ lệ hút thuốc lá đặc biệt ở<br /> <br /> các quốc gia đang phát triển. Hầu hết các quốc<br /> gia đều cho rằng tỷ lệ mắc bệnh trong dân số<br /> chiếm khoảng 6%. Tại nước Anh BPTNMT là<br /> một trong các bệnh mạn tính thường gặp nhất.<br /> Tại Hồng Kông có khoảng 9% dân số trên 70 tuổi<br /> mắc căn bệnh này. Tại Việt Nam, theo một<br /> nghiên cứu thực hiện trên 12 quốc gia và vùng<br /> lãnh thổ ở Châu Á Thái Bình Dương, có đến<br /> <br /> * Bệnh viện Thống nhất thành phố Hồ Chí Minh<br /> Tác giả liên lạc: TS.BS. Lê Thi Kim Nhung; ĐT: 0918834211; Email: bskimnhung@yahoo.com<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Nội Khoa Toàn Quốc năm 2014<br /> <br /> 203<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Số 3 * 2014<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> 6,7% dân số Việt Nam bị BPTNMT từ mức độ<br /> trung bình trở lên(5).<br /> Đợt cấp của BPTNMT là nguyên nhân chủ<br /> yếu gây tử vong cho bệnh nhân BPTNMT và gây<br /> suy giảm nhanh chức năng hô hấp mà trong đó<br /> chủ yếu là FEV1, làm cho suy giảm nhanh chất<br /> lượng cuộc sống, làm xấu đi tình trạng của bệnh.<br /> Chúng tôi nghiên cứu các yếu tố tiên lượng nặng<br /> trong đợt cấp của BPTNMT nhằm tìm ra những<br /> biện pháp có thể giúp ích cho việc theo dõi và<br /> điều trị đợt cấp cho bệnh nhân BPTNMT mà đặc<br /> biệt là người cao tuổi, có nhiều bệnh lý đi kèm.<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG- PHƯƠNG PHÁP NGHIÊNCỨU<br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> Tất cả các bệnh nhân từ 60 tuổi trở lên, được<br /> chẩn đoán cơn kịch phát của BPTNMT theo tiêu<br /> chuẩn của GOLD 2009 nhập viện Bệnh viện<br /> Thống nhất từ tháng 07/2010 đến tháng 09/2011.<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Mô tả cắt ngang, tiến cứu.<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> Đặc điểm chung<br /> Phân bố tuổi<br /> Tổng số 429 bệnh nhân; Nam: 386 bệnh nhân<br /> (90%); Nữ: 43 bệnh nhân (10%); Tuổi trung bình:<br /> 77,51 ± 6,2 tuổi (65 đến 101 tuổi).<br /> <br /> Phân bố tuổi<br /> Bảng 1: Các bệnh kết hợp<br /> Bệnh cơ bản<br /> Tăng HA<br /> Thiếu máu cơ tim<br /> Phì đại tiền liệt tuyến<br /> Đái tháo đường<br /> Lao phổi cũ<br /> Suy tim<br /> Suy thận mãn<br /> <br /> 204<br /> <br /> Bệnh nhân<br /> 326<br /> 166<br /> 94<br /> 66<br /> 37<br /> 21<br /> 16<br /> <br /> Tỉ lệ %<br /> 76<br /> 38,7<br /> 24,4<br /> 15,4<br /> 8,6<br /> 4,9<br /> 3,7<br /> <br /> Nhận xét: Trong các bệnh phối hợp ở bệnh<br /> nhân BPTNMT thì bệnh lý tăng HA và thiếu<br /> máu cơ tim là 2 bệnh lý chiếm tỷ lệ cao lần lượt<br /> là 76,7% và 38,7%.<br /> <br /> Giai đoạn tắc nghẽn<br /> <br /> Biểu đồ: Phân bố các giai đoạn tắc nghẽn<br /> Nhận xét: Không có bệnh nhân tắc nghẽn ở<br /> giai đoạn 1, giai đoạn 2 tỷ lệ thấp 12,8% (55 bệnh<br /> nhân); chủ yếu tắc nghẽn giai đoạn 3 có 47,8%<br /> (205 bệnh nhân) và giai đoạn 4 có 39,4% (169<br /> bệnh nhân)<br /> <br /> Độ nặng của đợt cấp<br /> Chủ yếu bệnh nhân nặng (type 1) 313 bệnh<br /> nhân (73%), nhẹ chỉ có 5,6%.<br /> Bảng 2: Các giá trị huyết học và sinh hóa khi nhập<br /> viện<br /> Xét nghiệm<br /> <br /> Trung bình<br /> <br /> Thấp<br /> nhất<br /> <br /> Cao<br /> nhất<br /> <br /> Hồng cầu:<br /> Số lượng(10¹²/L)<br /> Hemoglobin(g/L)<br /> Hematocrit(%)<br /> Bạch cầu(109/L)<br /> Đường máu (mmol/L)<br /> Ure (mmol/L)<br /> Creatinin (µmol/L)<br /> Protide máu (g/L)<br /> Albumin máu (g/L)<br /> Na+ (mEq/L)<br /> K+ (mEq/L)<br /> <br /> 4,42 ± 0,63<br /> 12,78 ± 1,73<br /> 39,87 ± 5,70<br /> 10,10 ± 4,28<br /> 6,43 ± 2,23<br /> 6,54 ± 2,69<br /> 90,70 ± 26,17<br /> 62,58 ± 6,56<br /> 34,21 ± 4,56<br /> 138,11 ± 4,66<br /> 3,98 ± 0,47<br /> <br /> 2,20<br /> 6,2<br /> 21,3<br /> 1,30<br /> 2,80<br /> 2,00<br /> 35<br /> 44,5<br /> 22,30<br /> 110<br /> 2,50<br /> <br /> 6,63<br /> 17,3<br /> 57,8<br /> 29,70<br /> 17,90<br /> 17,30<br /> 225<br /> 74,5<br /> 44,50<br /> 167<br /> 6,10<br /> <br /> Nhận xét: Công thức bạch cầu: Số lượng<br /> bạch cầu trung bìnhlà 10,100 ± 9,070 ở mức độ<br /> bình thường cao. Đường máu: đường máu trung<br /> bình 6,43 ± 2,23mmol/L ở giới hạn bình thường<br /> cao. Protide máu và albumin máu có trị số trung<br /> bình thấp.<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Nội Khoa Toàn Quốc năm 2014<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Số 3 * 2014<br /> <br /> Bảng 5: Liên quan giữa tử vong và số ngày điều trị<br /> <br /> X quang phổi<br /> Có 143 bệnh nhân (33,3%) không có tổn<br /> thương ; viêm phổi 55 bệnh nhân (12,8%) ; khí<br /> phế thũng 87 bệnh nhân (20,2%) ; xơ hóa phổi 84<br /> bệnh nhân (19,6%); tổn thương khác có 50 bệnh<br /> nhân (14,1%).<br /> <br /> Các yếu tố tiên lượng<br /> Trong 429 bệnh nhân, có 21 trường hợp tử<br /> vong (4,9%).<br /> Bảng 3: Liên quan giữa tử vong và tuổi<br /> Nhóm<br /> Sống<br /> Tử vong<br /> Tổng cộng<br /> <br /> Bệnh nhân<br /> 408<br /> 21<br /> 429<br /> <br /> Tuổi trung bình<br /> 77,34 ± 6,03 tuổi<br /> 80,85 ± 8,29 tuổi<br /> <br /> P = 0,009<br /> <br /> vong là 80,85 ± 6,03 tuổi cao hơn nhóm sống là<br /> 77,34 ± 8,29 tuổi với P < 0,05.<br /> Bảng 4: Liên quan giữa tử vong và nhóm tuổi<br /> <br /> 65-74 tuổi (n=133)<br /> 75-85 tuổi (n=257)<br /> >85 tuổi (n=39)<br /> Tổng cộng<br /> <br /> Nhóm<br /> Sống<br /> Tử vong<br /> 128/96,2%<br /> 5/3,8%<br /> 247/96,1%) 10/3,9%<br /> 33/84,6%<br /> 6/15,4%<br /> 408<br /> 21<br /> <br /> Bệnh<br /> nhân<br /> Sống<br /> 408<br /> Tử vong<br /> 21<br /> Tổng cộng<br /> 429<br /> <br /> Nhóm<br /> <br /> Ngày điều trị trung<br /> bình<br /> 21,28 ± 16,17 ngày<br /> 29,66 ± 20,85 ngày<br /> <br /> P= 0,023<br /> <br /> Nhận xét: Số ngày điều trị trung bình ở<br /> nhóm tử vong là 29,66 ± 20,85 ngày dài hơn<br /> nhóm sống là 21,28 ± 16,17 ngày (P 85 tuổi với tỷ lệ là 15,4% và sự khác biệt<br /> có ý nghĩa thống kê với P < 0,05.<br /> <br /> Giai đoạn tắc nghẽn<br /> Giai đoạn 2 (n=55)<br /> Giai đoạn 3 (n=205)<br /> Giai đoạn 4 (n=169)<br /> Tổng cộng<br /> <br /> Nhóm<br /> Sống<br /> Tử vong<br /> 55(100%)<br /> 0(0%)<br /> P < 0,0001<br /> 201(98%)<br /> 4(2%)<br /> 152(89,9%) 17(10,1%)<br /> 408<br /> 21<br /> <br /> Nhận xét: nhóm tắc nghẽn càng nặng tỉ lệ tử<br /> vang càng cao (P < 0,0001). Khảo sát hồi quy<br /> logistic ta có OR 5,84 ; 95% CI 2,02-16,85 ; P =<br /> 0,007.<br /> <br /> Bảng 7: Liên quan giữa kết quả cấy đàm và tử vong<br /> Nhóm<br /> Sống<br /> Chết<br /> Tổng cộng<br /> <br /> KhôngMọc<br /> 298/73,0%<br /> 9/42,9%<br /> 307/71,6%<br /> <br /> Cấy đàm<br /> Có VK<br /> 104/25,5%<br /> 11/52,4%<br /> 115/26,8%<br /> <br /> Nhận xét: Nhóm tử vong có tỷ lệ đàm cấy có<br /> vi trùng mọc là 52,4% so với nhóm sống có tỷ lệ<br /> đàm cấy có vi trùng mọc là 25,5%. Sự khác biệt<br /> có ý nghĩa thống kê với P < 0,05 (OR3,5, Cl95%<br /> 1,4-8,69, P = 0,004).<br /> <br /> Candida<br /> 5/1,2%<br /> ¼,8%<br /> 6/1,4%<br /> <br /> BK<br /> 1/0,2%<br /> 0/0%<br /> 1/0,2%<br /> <br /> Tổng cộng<br /> 408/100,0%<br /> 21/100,0%<br /> 429/100,0%<br /> <br /> P=0,021<br /> <br /> Tỷ lệ bệnh nhân viêm phổi tử vong là 16,4%<br /> khác biệt so với tỷ lệ bệnh nhân không viêm<br /> phổi tử vong là 3,2%, khác biệt có ý nghĩa thống<br /> kê P < 0,0001 (OR 5,9, 5%CI 2,35- 14,76).<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Nội Khoa Toàn Quốc năm 2014<br /> <br /> 205<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Số 3 * 2014<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> Bảng 8: Liên quan giữa viêm phổi và tử vong<br /> Viêm phổi<br /> Không<br /> Có<br /> Tổng cộng<br /> <br /> Tử vong<br /> Sống<br /> Tử vong<br /> 362/96,8%<br /> 12/3,2%<br /> 46/83,6%<br /> 9/16,4%<br /> 408/95,1%<br /> 21/4,9%<br /> <br /> Tổng cộng<br /> <br /> P<br /> <br /> OR<br /> <br /> 374/100%<br /> 55/100%<br /> 429/100%<br /> <br /> P