Khóa luận tốt nghiệp: Nhu cầu tư vấn tâm lý về giới tính của học sinh Trung học Cơ sở tại một số trường trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:115

Thêm vào BST

Báo xấu

57
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu nhằm tìm hiểu thực trạng nhu cầu về nội dung và hình thức tư vấn tâm lý về giới tính của học sinh THCS. Từ đó đưa ra những kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả cho công tác tư vấn học đường hiện nay. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp: Nhu cầu tư vấn tâm lý về giới tính của học sinh Trung học Cơ sở tại một số trường trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH KHOA TÂM LÝ HỌC ĐÀO LÊ TÂM AN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP NHU CẦU TƯ VẤN TÂM LÝ VỀ GIỚI TÍNH CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ TẠI MỘT SỐ TRƯỜNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành: Tâm lý học TP. Hồ Chí Minh, năm 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH KHOA TÂM LÝ HỌC NHU CẦU TƯ VẤN TÂM LÝ VỀ GIỚI TÍNH CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ TẠI MỘT SỐ TRƯỜNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Người thực hiện: Đào Lê Tâm An Người hướng dẫn khoa học: Tiến sĩ tâm lý Lê Duy Hùng TP. Hồ Chí Minh, năm 2019
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành khoá luận tốt nghiệp này, lời cảm ơn đầu tiên em xin dành cho Tiến sĩ Lê Duy Hùng, cũng là người Thầy đã góp ý và chỉnh sửa từng câu từ, số liệu trong toàn văn cho em.Trong quá trình hướng dẫn đề tài, Thầy đồng thời cũng chỉ dẫn những kiến thức mới liên quan đến đề tài cũng như kiến thức về vấn đề nghiên cứu khoa học. Cùng với lời cảm ơn, em cũng xin gửi lời xin lỗi chân thành đến Thầy vì khả năng quản lý thời gian, sắp xếp công việc của em vẫn còn rất kém, nhiều lần trễ hẹn, không nộp bài đúng hạn. Tuy nhiên, Thầy không hề trách mắng mà vẫn tạo mọi điều kiện để em có thể hoàn thành tốt nhất khoá luận này. Tiếp sau, em xin gửi lời tri ân đến Thầy Cô khoa Tâm lý học và Ban Chủ Nhiệm khoa vì đã tạo mọi điều kiện, hỗ trợ chúng em trong quá trình thực hiện khoá luận này. Em cũng xin được gửi lời cảm ơn đến Thầy Cô trong hội đồng đã có những góp ý chi tiết để em có thể chỉnh sửa và hoàn thiện đề tài của mình. Được là một trong số tám bạn làm khoá luận, em cảm thấy rất vinh dự và cũng có chút áp lực vì em hiểu rằng hoàn thành một đề tài khoa học vất vả hơn rất nhiều so với học môn thay thế. Tuy nhiên, mọi sự cố gắng đều có ý nghĩa, em tin rằng việc hoàn thành khoá luận này chính là bước đi đầu tiên của em trên con đường trở thành một người nghiên cứu về lĩnh vực tâm lý học. Em xin gửi đến Thầy Lê Duy Hùng, Thầy Cô khoa Tâm lý học lời chúc sức khoẻ để tiếp tục hướng dẫn nhiều thế hệ sinh viên tiếp theo. Em kính mong Quý Thầy Cô sẽ gặt hái được nhiều niềm vui, hạnh phúc và thành công trong công việc và cuộc sống. Em xin gửi lời tri ân sâu sắc nhất đến Thầy hướng dẫn và Quý Thầy Cô! Thành phố Hồ Chí Minh, 13 tháng 05 năm 2019 Tác giả khoá luận Đào Lê Tâm An
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT STT Các chữ viết tắt Ý nghĩa 1 ĐTB Điểm trung bình 2 NXB Nhà xuất bản 3 HS Học sinh 4 THCS Trung học cơ sở 5 TV Tư vấn 6 TP.HCM Thành phố Hồ Chí Minh
DANH SÁCH CÁC BẢNG Stt Tên Bảng Số Trang 1 Bảng 1.1. So sánh giữa “tư vấn tâm lý” và “tham vấn tâm lý” 24 1 Bảng 2.1. Bảng mô tả khách thể nghiên cứu thực trạng 41 Bảng 2.2. Ý nghĩa các giá trị trung bình của thang đo mức độ khó 2 44 khăn và nhu cầu tư vấn 3 Bảng 2.3. Ý nghĩa các giá trị trung bình về mức độ hài lòng 44 4 Bảng 2.4. Ý nghĩa các giá trị trung bình về mức độ mong muốn 45 Bảng 2.5. Ý nghĩa các giá trị trung bình về mức độ nhận thức các 5 45 yếu tố ảnh hưởng 6 Bảng 2.6. Mức độ khó khăn tâm lý về giới tính của học sinh THCS 48 Bảng 2.7. Mức độ khó khăn tâm lý của học sinh THCS về vấn đề sức 7 48 khoẻ sinh sản Bảng 2.8. Mức độ khó khăn tâm lý của học sinh THCS về đặc trưng 8 50 tâm lý 9 Bảng 2.9. Mức độ khó khăn tâm lý của học sinh THCS về mối quan 53 hệ khác giới 10 Bảng 2.10. Nhu cầu tư vấn tâm lý về giới tính của học sinh THCS 58 11 Bảng 2.11. Nhu cầu tư vấn tâm lý của học sinh THCS về sức khoẻ 59 sinh sản 12 Bảng 2.12. Nhu cầu tư vấn tâm lý của học sinh THCS về đặc trưng 61 tâm lý 13 Bảng 2.13. Nhu cầu tư vấn tâm lý của học sinh THCS về mối quan 64 hệ khác giới 14 Bảng 2.14. Nhu cầu của học sinh THCS về hình thức tư vấn 65 15 Bảng 2.15. Nhu cầu của học sinh THCS về đặc điểm của nhà tư vấn 68 16 Bảng 2.16. So sánh giữa mức độ khó khăn tâm lý và nhu cầu tư vấn 74 tâm lý về giới tính
17 Bảng 2.17. Tự đánh giá của học sinh THCS về các yếu tố ảnh hưởng 75 đến nhu cầu tư vấn tâm lý về giới tính 18 Bảng 2.18. Yếu tố giới tính ảnh hưởng đến mức độ khó khăn và nhu 77 cầu tư vấn tâm lý 19 Bảng 2.19. Yếu tố môi trường học tập ảnh hưởng đến mức độ khó 78 khăn và nhu cầu tư vấn tâm lý
DANH MỤC BIỂU ĐỒ Số Stt Tên biểu đồ Trang Biểu đồ 2.1. Cách giải quyết những khó khăn tâm lý về giới tính của 1 55 học sinh THCS Biểu đồ 2.2. Mức độ hài lòng của học sinh THCS sau khi giải quyết 2 54 khó khăn Biểu đồ 2.3. Thực trạng học sinh THCS tìm đến sự giúp đỡ của nhà 3 67 tư vấn Biểu đồ 2.4. Nguyên nhân học sinh THCS không tìm đến sự trợ giúp 4 71 của nhà tư vấn 5 Biểu đồ 2.5. Nguyên nhân học sinh THCS tìm đến nhà tư vấn 72 Biểu đồ 2.6. Mức độ hài lòng của học sinh THCS khi tìm đến sự giúp 6 73 đỡ của nhà tư vấn
MỤC LỤC PHẦN MỔ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài...................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................... 2 3. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................... 2 5. Giới hạn nghiên cứu ................................................................................................. 3 6. Đối tượng và khách thể nghiên cứu ......................................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................... 3 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ................................. 6 1.1. Tổng quan lịch sử nghiên cứu vấn đề................................................................ 6 1.1.1. Các nghiên cứu về giới tính trên thế giới ....................................................... 6 1.1.2. Các nghiên cứu về giới tính tại Việt Nam ..................................................... 9 1.2. Cơ sở lý luận về vấn đề nghiên cứu ................................................................. 13 1.2.1. Lý luận về nhu cầu tư vấn tâm lý về giới tính ............................................. 13 1.2.2. Lý luận về nhu cầu tư vấn tâm lý về giới tính của học sinh trung học cơ sở ................................................................................................................................ 29 Tiểu kết chương 1..................................................................................................... 38 CHƯƠNG 2: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG NHU CẦU TƯ VẤN TÂM LÝ VỀ GIỚI TÍNH CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ TẠI MỘT SỐ TRƯỜNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH .................................. 39 2.1. Quá trình tổ chức nghiên cứu .......................................................................... 39 2.1.1. Giai đoạn nghiên cứu lý luận ....................................................................... 39 2.1.2. Giai đoạn nghiên cứu thực tiễn .................................................................... 39 2.2. Địa bàn và khách thể nghiên cứu .................................................................... 40 2.2.1. Địa bàn nghiên cứu ...................................................................................... 40 2.2.2. Khách thể nghiên cứu .................................................................................. 41 2.2. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 42 2.2.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu ................................................................. 42 2.2.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi ........................................................... 42 2.2.3. Phương pháp phỏng vấn sâu ........................................................................ 46 2.2.4. Phương pháp xử lý số liệu bằng phần mềm thống kê .................................. 47 2.2. Kết quả nghiên cứu thực trạng nhu cầu tư vấn tâm lý về giới tính của học sinh trung học cơ sở tại một số trường trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh . 47 2.2.1. Thực trạng khó khăn và cách giải quyết về tâm lý giới tính của học sinh trung học cơ sở ....................................................................................................... 47
2.2.2. Thực trạng nhu cầu tư vấn tâm lý về giới tính của học sinh trung học cơ sở ................................................................................................................................ 58 2.2.3. Mức độ tương quan giữa mức độ khó khăn tâm lý và nhu cầu tư vấn tâm lý về giới tính của học sinh trung học cơ sở .............................................................. 74 2.2.4. Những yếu tố ảnh hưởng đến nhu cầu tư vấn tâm lý về giới tính của học sinh trung học cơ sở ............................................................................................... 75 Tiểu kết chương 2..................................................................................................... 80 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..................................................................................... 81 1. Kết luận .............................................................................................................. 81 2. Kiến nghị............................................................................................................ 82 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................... 85 PHỤ LỤC ...................................................................................................................... 90
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Lứa tuổi học sinh Trung học cơ sở (THCS) tại Việt Nam gần trùng với lứa tuổi thiếu niên (11 – 15 tuổi), là lứa tuổi biến động nhiều từ thể chất đến tinh thần do các em trải qua sự thay đổi của quá trình dậy thì. Thiếu niên trải qua sự cải tổ rất mạnh mẽ và sâu sắc về cơ thể, sinh lý và tâm lý (Dương Thị Diệu Hoa (chủ biên), 2015, tr. 168). Chính từ sự thay đổi đó đã dẫn đến hàng loạt vấn đề, khó khăn (tình cảm và rung cảm mới mang tính chất giới tính, quan tâm nhiều đến bạn khác giới, xuất hiện tình yêu đầu đời, quan tâm đến các vấn đề tình dục,…) mà các em không biết tham khảo từ đâu. Giai đoạn này, học sinh THCS cũng thoát ly khỏi gia đình để khẳng định quyền độc lập, dẫn đến mâu thuẫn với cha mẹ, càng làm cho những khó khăn về giới tính khó được giải bày và chia sẻ (Trương Thị Khánh Hà, 2015, tr.186). Với văn hoá phương Đông, người lớn lại ít đề cập đến các kiến thức về giới tính, dẫn đến việc các em phải nhờ cậy đến bạn bè hay các thông tin không chính thống trên mạng, từ đó lại gây ra các hệ luỵ không đáng có. Hàng loạt những sự kiện đáng buồn xảy ra trong thời gian qua được báo chí đưa tin như: học sinh đánh ghen, yêu sớm, quan hệ tình dục không an toàn, phá thai,… đã chỉ ra tính cấp thiết của việc thiếu sự can thiệp kịp thời của thầy cô, gia đình, công tác tư vấn tâm lý vẫn còn nhiều thiếu sót. Tiến sĩ tâm lý học trẻ em và vị thành niên tại Đại học Quốc Gia Hà Nội, Trần Thanh Nam, đã nghiên cứu 800 học sinh tại Hà Nội và cho kết quả đến hết lớp 9 có khoảng 10% học sinh đã từng quan hệ tình dục; tính đến hết lớp 12 thì con số là 39% (Quỳnh Trang, 2018). Đây là một con số rất đáng báo động. Cuộc khảo sát tại một số trường THCS, THPT, đại học ở Hà Nội và Hải Dương do Bộ GD&ĐT tiến hành cho thấy 93,57% số học sinh, sinh viên được hỏi cho biết thường gặp phải những khó khăn vướng mắc cần phải chia sẻ trong học tập và đời sống hàng ngày (trong đó khối phổ thông là 95,33%, đại học là 85,92%). Đặc biệt ở lứa tuổi học sinh phổ thông, mức độ thường xuyên có những vướng mắc và cần chia sẻ là cao nhất với 80,17%. Các em thường tìm đến diễn đàn mạng, bè bạn tâm sự chứ không thổ lộ với gia đình hoặc thầy cô. (Quỳnh Trang, 2015). Trong đề tài nghiên cứu về “Thực trạng quản lý giáo dục giới tính tại các trường Trung học cơ sở thuộc quận 4 Thành phố Hồ
2 Chí Minh”, tác giả Cao Thị Tuyết Mai đã chỉ ra nguyên nhân dẫn đến các khuyết điểm trong việc giáo dục giới tính chưa hiệu quả là vì: (1) Các bài học về giáo dục giới tính thuộc môn Sinh nằm cuối chương trình, giảng dạy sau khi thi HKII, vì vậy sự quan tâm của các em không cao; (2) Đặc điểm nếp sống xã hội của người Việt Nam rất e dè khi nói về vấn đề tình yêu, tình dục, sinh lý nam nữ; (3) Nhân lực thực hiện công tác giáo dục giới tính thiếu kiến thức chuyên sâu, giáo viên ít quan tâm tìm hiểu đặc điểm tâm sinh lý của học sinh, người có chuyên môn về tâm lý hoặc sinh lý chỉ xuất hiện dưới dạng báo cáo chuyên đề trước sân trường, không kịp lắng nghe và giải đáp các thắc mắc. (Cao Thị Tuyết Mai, 2010, Tr.56-57). Chính vì vậy, ngày 18/12/2017, Thông tư 31/2017/TT-BGDĐT của Bộ Giáo dục và Đào tạo hướng dẫn thực hiện công tác tư vấn tâm lý cho học sinh để có sự can thiệp kịp thời và giải quyết các khó khăn mà các em đang đối mặt, trong đó nội dung tham vấn, hỗ trợ về vấn đề giới tính được đặt lên hàng đầu. (Bộ Giáo dục và Đào tạo, 2017). Tuy nhiên thực tế lại cho thấy một sự đối nghịch giữa việc các em có nhu cầu được hỗ trợ tâm lý về vấn đề giới tính, nhưng lại gặp nhiều rào cản, dẫn đến việc không chủ động tìm đến sự giúp đỡ của các nhà tâm lý. Nhằm tìm hiểu sâu hơn, đề tài “Nhu cầu tư vấn tâm lý về giới tính của học sinh Trung học Cơ sở tại một số trường trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh” được xác lập. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu nhằm tìm hiểu thực trạng nhu cầu về nội dung và hình thức tư vấn tâm lý về giới tính của học sinh THCS. Từ đó đưa ra những kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả cho công tác tư vấn học đường hiện nay. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tổng quan các tài liệu có liên quan đến vấn đề giới tính, giáo dục giới tính và tư vấn tâm lý về giới tính. Từ đó, hệ thống hoá cơ sở lý luận của đề tài. - Khảo sát thực trạng và tìm hiểu sự tương quan giữa mức độ khó khăn và nhu cầu tư vấn tâm lý về giới tính của học sinh THCS. - Khảo sát nhu cầu về hình thức tư vấn, đặc điểm của người tư vấn cũng như đánh giá của học sinh THCS về các yếu tố ảnh hưởng.
3 4. Giả thuyết nghiên cứu - Học sinh THCS có khó khăn và nhu cầu tư vấn tâm lý về vấn đề giới tính ở mức độ khá cao. - Thực trạng việc học sinh THCS chủ động tìm sự hỗ trợ của nhà tâm lý về vấn đề giới tính vẫn còn thấp dù có nhu cầu cần được tư vấn. 5. Giới hạn nghiên cứu - Về nội dung: Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu nhu cầu tư vấn tâm lý liên quan đến vấn đề giới tính của lứa tuổi dậy thì chứ không nghiên cứu toàn bộ vấn đề tư vấn tâm lý học đường nói chung. Ngoài ra, đề tài cũng tìm hiểu các yếu tố ảnh hưởng đến nhu cầu này của học sinh Trung học cơ sở. - Về địa bàn: Đề tài nghiên cứu học sinh THCS tại 3 trường sau: THCS Trần Văn Ơn (Quận 1), THCS Bàn Cờ (Quận 3) và THCS Cách Mạng Tháng Tám (Quận 10). 6. Đối tượng và khách thể nghiên cứu - Đối tượng: Mức độ khó khăn, nhu cầu tư vấn tâm lý về giới tính (hình thức tư vấn, nội dung tư vấn và cách thức thoả mãn) của học sinh THCS. - Khách thể: Học sinh và giáo viên một số trường THCS trên địa bàn TP.HCM. 7. Phương pháp nghiên cứu Để tiến hành nghiên cứu, đề tài sử dụng phối hợp các phương pháp sau: Nhóm 1: Phương pháp nghiên cứu lý luận - Phương pháp nghiên cứu tài liệu: + Mục đích: Hệ thống hoá các tài liệu liên quan đến giới tính, giáo dục giới tính cho học sinh, tư vấn tâm lý về giới tính. Xây dựng các khái niệm, cơ sở lý luận tư vấn tâm lý về giới tính của học sinh THCS. + Cách tiến hành: Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa lý thuyết và công trình nghiên cứu của các tác giả trong và ngoài nước về các vấn đề có liên quan đến giới tính, giáo dục giới tính. Song song đó, người nghiên cứu còn tham khảo các tài liệu chuyên ngành tâm lý học, kết hợp với các từ điển tiếng Việt, tiếng Anh để đúc kết ra các khái niệm công cụ của đề tài (Nhu cầu, tư vấn tâm lý, giới tính, nhu cầu tư vấn tâm lý về giới tính của học sinh THCS).
4 Nhóm 2: Phương pháp thu thập thông tin thực tiễn - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi (Phương pháp chính): + Mục đích: Khảo sát thực trạng khó khăn tâm lý về giới tính, nhu cầu tư vấn giới tính (nội dung, hình thức, cách thức thoả mãn) của học sinh THCS. Tìm hiểu các yếu tố ảnh hưởng đến nhu cầu này của học sinh. + Nội dung bảng hỏi: Bảng hỏi gồm 10 câu (4 câu hỏi định danh) với 65 items, độ tin cậy Cronbach's Alpha của bảng hỏi là 0,800. + Mã hoá câu trả lời: Tính tỉ lệ phần trăm (Câu 2, 4, 5, 6) và tính điểm trung bình (Câu 1, 3, 7, 8, 9, 10). Ở các câu hỏi phân theo mức độ, người nghiên cứu đã cân nhắc và lựa chọn 3 mức độ (thay vì 5 mức độ như thông thường) do đặc điểm của khách thể nghiên cứu rất khó phân biệt và trả lời chính xác theo thang 5 mức độ. Căn cứ theo thang đo Likert, đề tài lấy giá trị cao nhất là 3 điểm, giá trị thấp nhất là 1 điểm và chia làm 3 mức. Điểm chênh lệch giữa mỗi mức độ là (3-1)/3 = 0.67. - Phương pháp phỏng vấn sâu (Phương pháp bổ trợ): + Mục đích: Đề tài tiến hành phỏng vấn ý kiến của học sinh THCS trong quá trình khảo sát bảng hỏi để tìm hiểu sâu hơn các khó khăn và nhu cầu tư vấn tâm lý về giới tính. Ngoài ra, đề tài cũng lấy ý kiến của giáo viên, đại diện ban giám hiệu nhà trường để tìm hiểu thực trạng về tư vấn tâm lý giới tính. + Nội dung: Phỏng vấn học sinh và giáo viên ở 3 mặt biểu hiện của nhu cầu tư vấn về giới tính (sức khoẻ sinh sản, đặc trưng tâm lý và mối quan hệ khác giới). Bên cạnh đó, người nghiên cứu cũng tìm hiểu sâu hơn về nguyên nhân (tìm đến hoặc không tìm đến) nhà tư vấn, thực trạng tư vấn học đường (về giới tính) tại trường học. + Cách tiến hành: Trong quá trình khảo sát bảng hỏi, người nghiên cứu xin phép phỏng vấn và đặt câu hỏi gợi mở, ghi nhận câu trả lời của một vài học sinh. Ngoài ra, người nghiên cứu cũng liên hệ thêm với học sinh thông qua mạng xã hội để lấy những ý kiến cụ thể hơn trong quá trình bình luận số liệu. Đối với thầy cô, người nghiên cứu tiến hành gặp gỡ, xin phép được khảo sát học sinh của trường, đồng thời cũng ghi nhận các ý kiến, thực trạng về vấn đề tư vấn tâm lý giới tính đang diễn ra tại trường.
5 Nhóm 3: Phương pháp phân tích thông tin - Phương pháp thống kê toán học: + Mục đích: Xử lý các kết quả định lượng thu được từ cuộc khảo sát thực trạng để làm cơ sở biện luận, tìm hiểu mối tương quan giữa các yếu tố. + Nội dung: Phân tích độ tin cậy Cronbach’s Alpha; Tính tổng, trị số trung bình, tần số, tỉ lệ phần trăm; So sánh các giá trị trung bình, tỉ lệ phần trăm, tìm mối quan hệ tương quan (Pearson). Ngoài ra, kiểm nghiệm T-test để so sánh các nhóm 2 giá trị, kiểm nghiệm Anova được sử dụng để so sánh các nhóm có 3 giá trị trở lên. + Công cụ: Đề tài sử dụng phân tích thống kê và thống kê suy luận trên nền tảng xử lý số liệu của chương trình SPSS 20.0 để nhận diện thực trạng nhu cầu tư vấn tâm lý về giới tính của học sinh THCS cũng như tìm hiểu các yếu tố ảnh hưởng đến nhu cầu này.
6 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Các nghiên cứu về giới tính trên thế giới Trên thế giới, vấn đề liên quan đến giới tính như: bình đẳng giới, sức khoẻ giới tính, tình yêu, tình dục,… có bề dày về nghiên cứu, thu hút nhiều nhà khoa học tìm hiểu. Có thể điểm qua một số ví dụ điển hình: Cuối thế kỷ XIX, nhiều nhà khoa học ở Châu Âu đã bắt đầu tiến hành công tác nghiên cứu về tính dục của con người. Các nhà khoa học đã bắt đầu mô toả các bất thường trong tâm lý tình dục và đồng tình với việc thực hiện các công tác tuyên truyền, giáo dục giới tính một cách chính quy. Đến đầu thế kỷ XX, việc nghiên cứu về giới tính được nhìn nhận nghiêm túc và khoa học. Một số nhà khoa học như “J. Bachocen (Thuỵ Sĩ), J.Mac Lenan (Anh), E. Wetermach (Phần Lan), Lewis Henry Morgan (Mỹ) và X.M. Kovalevxki (Nga),… không những đã gắn sự phát triển quan hệ tính dục với các dạng hôn nhân và gia đình, mà còn gắn với cả những yếu tố khác của chế độ xã hội và văn hoá” (Bùi Ngọc Oánh, 2008, tr. 9). Trong những năm 20 – 30 của thế kỷ XX, xuất hiện một làn sóng “phấn đấu vì những cải cách tính dục”: đòi quyền bình đẳng nam nữ, giải phóng hôn nhân khỏi quyền lực nhà thờ, tự do ly hôn và sử dụng các biện pháp tránh thai, giáo dục giới tính trên cơ sở khoa học,… Tuy nhiên, giai đoạn này vẫn chưa thật sự mang tính thực tiễn, khoa học. (Bùi Ngọc Oánh, 2008, tr. 9). Ở Nga, những công trình từ năm 1903 – 1904 của D.N. Zabanov và V.I. Iakovenko mang tên “cuộc điều tra tính dục” được tiến hành, nhưng vấp phải sự phản đối của Nga hoàng. Đến năm 1920, V.I. Lênin đã nói: “Cùng với việc xây dựng chủ nghĩa xã hội, vấn đề quan hệ giới tính, vấn đề hôn nhân gia đình cũng được coi là cấp bách.” (Bùi Ngọc Oánh, 2008, tr. 11). Đồng ý với quan điểm ấy, A.X.Makarenko cũng đã viết: “Đạo đức xã hội đặt ra những vấn đề về giáo dục giới tính cho thanh thiếu niên. Sinh hoạt giới tính của con người liên quan mật thiết với việc giáo dục về tình yêu, về đời sống gia đình tức là mối quan hệ giữa nam và nữ, mối quan hệ dẫn tới mục đích hạnh phúc của con người, không
7 thể quên giáo dục loại tình cảm đặc biệt đó về giới tính.” (Bùi Ngọc Oánh, 2008, tr. 12). Quan điểm của I.X.Kon cũng nhận thấy tầm quan trọng của việc giáo dục, trang bị kiến thức giới tính cho thanh niên trước khi kết hôn. Ở Thuỵ Điển (1921), vấn đề giới tính đã được nghiên cứu và xem tình dục là quyền tự do của con người, tương tự như bình đẳng nam nữ, là trách nhiệm đạo đức của công dân đối với xã hội (Nguyễn Văn Lê, Nguyễn Thị Đoan, 1997). Ở các nước Châu Âu, việc trang bị kiến thức giới tính trong gia đình và trường học được tiến hành từ rất sớm, tuy nhiên đến những năm 60 của thế kỷ XX thì mới được khẳng định và nghiên cứu. Năm 1974, Hội nghị Quốc tế về tình dục ở Giơnevo đã thảo luận đến sự cần thiết phải đưa tình dục vào giảng dạy tại các cơ sở của ngành giáo dục và y tế. Tại Pháp, giáo dục giới tính như một phần của chương trình học từ năm 1973, các trường cung cấp 30 – 40 giờ giáo dục giới tính, thậm chí còn cung cấp bao cáo sơ cho các học sinh lớp 8, 9. Năm 1983, hội nghị giáo dục giới tính ở Thuỵ Điển được thành lập. Trong những năm 1984 – 1984, nhiều hoạt động của UNESCO đã làm sáng tỏ yêu cầu về giáo dục đời sống gia đình, biên soạn nội dung chương trình về tài liệu giảng dạy về giáo dục đời sống gia đình. Ở Đức, năm 1974, một chương trình giáo dục giới tính đã được xây dựng rất tỉ mỉ, dạy từ học sinh lớp 8 với 15 chủ đề khác nhau. Tại Hà Lan, chính phủ đã tài trợ và cung cấp gói giáo dục “Tình yêu dài lâu”, được phát triển cuối thập niên 1980, có mục tiêu đào tạo cho thanh niên những kỹ năng tự đưa ra quyết định về sức khoẻ và tình dục. Với sự quyết liệt của chính phủ, hầu hết mọi trường cấp hai đều có các bài giáo dục giới tính như một phần của các buổi học sinh học và hơn một nửa các trường tiểu học được phép thảo luận về tình dục và tránh thai. Những nội dung xoáy vào phân tích là khía cạnh sinh học của sinh sản, cũng như các giá trị, thái độ, thông tin, kỹ năng đàm phán,… Về phía truyền thông cũng được khuyên khích đối thoại và trình chiếu công khai các chương trình chăm sóc sức khoẻ để tạo một cách tiếp cận mang tính bí mật (người xem không bị phán xét) (Đinh Thị Hà, 2013). Kết quả rất khả quan khi Hà Lan được cho là nước có tỷ lệ mang thai ở thanh niên ở hàng thấp nhất thế giới, cách tiếp cận của Hà Lan cũng được nhiều nước coi là hình mẫu lý tưởng (Đ.K.L, 2017)
8 Ở Châu Á, tình trạng các nước tiếp cận với việc giáo dục giới tính cũng có sự khác biệt. Các quốc gia như Indonesia, Mông Cổ, Hàn Quốc cũng có những chính sách về giảng dạy giới tính tại trường học. Malaysia, Philippines và Thái Lan thiên về giáo dục chi tiết sức khoẻ sinh sản trong khi Ấn Độ lại có chương trình với mục tiêu hướng tới trẻ em từ 9 tới 16 tuổi. Tại Nhật Bản, giáo dục giới tính là bắt buộc từ 10 hay 11 tuổi, chủ yếu đề cập tới các chủ đề sinh học như kinh nguyệt và xuất tinh. Tại Trung Quốc và Sri Lanka, giáo dục giới tính truyền thống gồm đọc về giai đoạn sinh sản trong các cuốn sách giáo khoa sinh học (Chinh Phạm, 2016). Khi nghiên cứu về giới tính, ngoài những vấn đề liên quan đến giáo dục giới tính còn là những nghiên cứu về từng khía cạnh, biểu hiện của giới tính như: vấn đề phim khiêu dâm, chăm sóc cơ thể, giới tính thứ ba,… Nghiên cứu ở Zimbabwe (châu Phi) năm 1997 ở các cơ sở sức khỏe cho thấy các bạn trẻ từ 12 đến 16 tuổi thường được tham vấn với các vấn đề liên quan đến bệnh lây nhiễm qua đường tình dục nhiều hơn các bạn trẻ ở độ tuổi lớn hơn. Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng cho thấy các nhà tham vấn cho rằng phụ huynh của các bạn trẻ nên được biết về các vấn đề ở phòng tham vấn liên quan đến việc có thai, nhiễm HIV và đã quan hệ tình dục sớm. (Y. M. Kim, C. Marangwanda & A. Kols, 1997). Các tác giả đã làm việc với các học sinh là người chuyển giới (transgender) để trên cơ sở đó xây dựng môi trường tham vấn học đường an toàn và thoải mái cho các học sinh này (A. Singh, & T. Burnes, 2009). Khảo sát năm 2015 cho thấy các học sinh giới tính thứ ba cảm thấy yên tâm nhất khi trao đổi các vấn đề liên quan đến giới tính với các giáo viên (58%) và các chuyên gia sức khỏe tâm thần có trong trường (nhà tham vấn học đường, nhân viên công tác xã hội) (51%). Bên cạnh đó, khảo sát cũng cho thấy một số các nhân viên tham vấn vẫn còn sự thờ ơ với các vấn đề của các em (J.G Kosciw, 2016, tr.56). Nghiên cứu trên 4 trường tiểu học ở Úc cho thấy chương trình giáo dục giới tính của các trường có dạy tránh thai và các bệnh lây qua đường tình dục, nhưng chưa giải quyết cho các câu hỏi của học sinh liên quan đến bản dạng giới và xu hướng tính dục (J. Milton, 2010).
9 Nghiên cứu ở Scotland trên các nữ sinh, các nữ sinh cho rằng giáo dục giới tính ở trường học còn khá trễ và chỉ đóng vai trò bổ sung cho các nguồn mà các nữ sinh tìm kiếm kiến thức về giới tính trước đó như thông qua bạn bè, các tạp chí và thông qua việc trao đổi với mẹ của mình (K. Buston & D. Wight, 2002). Theo Tiến sĩ Gert Martin Hald cùng các cộng sự, cuốn sổ tay APA về tình dục và tâm lý (tập 2) đã chỉ ra rằng: Rất nhiều khảo sát quốc tế đã cho rằng tỉ lệ xem các văn hóa phẩm tình dục này đạt tỉ lệ 50 – 99% ở nam và 30 – 86% ở nữ. (Gert Martin Hald, 2014, tr 3-35) Năm 2014, nhóm tác giả Larsson đã nghiên cứu học sinh cấp ba nam và nữ tại Thụy Điển đã chỉ ra rằng 96% học sinh nam và 54 % học sinh nữ đã xem phim khiêu dâm. Khách thể khảo sát (bất kể là nam hay nữ) đều nhận thấy mặt tích cực của phim khiêu dâm. Không có sự khác biệt giữ các nội dung khiêu dâm về việc học sinh nam và nữ đều tưởng tượng và cố gắng thực hiện các hành vi tình dục dựa trên các nội dung ấy (Larsson (cùng các cộng sự), 2014, tr 179 - 188). Nhìn chung, vấn đề giới tính đã được nghiên cứu nhiều dưới các góc độ: sức khoẻ sinh sản, bình đẳng giới,… Trải dài trên tất cả các châu lục đều có những chính sách về việc cung cấp kiến thức giới tính cho trẻ. Có những nền giáo dục còn cho trẻ từ cấp 1 tiếp cận, cũng có những nơi chưa thật sự quan tâm, vẫn còn xem việc bàn về giới tính là điều tế nhị. Nhu cầu tìm hiểu về giới tính, tình dục của ngưởi trẻ cao, một trong những cách thoả mãn là việc xem phim khiêu dâm. Đối với việc trang bị, cung cấp kiến thức cho học sinh trung học cơ sở đã có những biện pháp tiến hành dưới dạng giáo dục giới tính. Tuy nhiên, các nghiên cứu về việc hỗ trợ, giải đáp, hay cụ thể là tư vấn tâm lý về giới tính cho học sinh vẫn chưa được đề cập đến. Điều này đã thúc đẩy tác giả tiến hành nghiên cứu này. 1.1.2. Các nghiên cứu về giới tính tại Việt Nam Tư tưởng nho giáo, phong kiến đã tồn tại trên đất nước Việt Nam quá lâu, ảnh hưởng đến hệ giá trị cốt lõi của người Việt, vấn đề giới tính vốn được xem là tế nhị, khó nói. Tuy nhiên, với sự hội nhập ngày càng sâu rộng với thế giới, đồng thời với sự phát triển vượt bậc của ngành Y, Tâm lý, Xã hội học, Giáo dục học,… mà giới tính dần được
10 “bình thường hoá”. Điều này đã tạo tiền đề rất tích cực cho việc cung cấp kiến thức giới tính cho học sinh trung học cơ sở. Ngày 24/12/1974, Chủ tịch Phạm Văn Đồng đã ký chỉ thị số 176A, trong đó nêu rõ trách nhiệm của Bộ Giáo dục, Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp biên soạn, đưa vào chương trình các kiến thức khoa học giới tính, hôn nhân gia đình và nuôi dạy con cái (Bùi Ngọc Oánh, 2008, tr. 22). Chính chỉ thị từ cấp Chính phủ đã mở ra một kỷ nguyên, cho phép các nhà Tâm lý học, Xã hội học tiến hành nghiên cứu về vấn đề này. Bắt đầu từ năm 1985, hàng loạt các tác giả Đặng Xuân Hoài, Trần Trọng Thủy, Phạm Hoàng Gia, Nguyễn Thị Đoan, Nguyễn Thị Nho, Bùi Ngọc Oánh,… đã nghiên cứu và công bố nhiều nghiên cứu liên quan đến các khía cạnh như: tình yêu, hôn nhân gia đình,… Điều này đã đặt nền móng cho việc hoàn thiện các chương trình giáo dục giới tính và tư vấn giới tính sau này. (Bùi Ngọc Oánh, 2008, tr. 15). Năm 1988 đánh dấu cột mốc quan trọng khi Chính phủ, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam thông qua đề án P09 cho phép UNFPA và UNESCO tài trợ cho các nghiên cứu về quan niệm về tình bạn, tình yêu, hôn nhân, nhận thức về giới tính và GDGT của giáo viên, học sinh, phụ huynh... Ở nhiều nơi trong cả nước đã tiến hành GDGT cho học sinh phổ thông từ lớp 9 đến lớp 12 (Bùi Ngọc Oánh, 2008, tr. 22). Năm 1991, tác giả Bùi Ngọc Oánh đã nghiên cứu đề tài “Những yếu tố tâm lý trong sự chấp nhận giáo dục giới tính của thanh niên học sinh” đã nêu lên một số yếu tố ảnh hưởng đến việc cung cấp kiến thức giới tính cho học sinh như: phong tục tập quán, kiến thức chưa tiếp cận đến nhiều người, thiếu thời gian, giáo viên chưa được đào tạo bài bản,… Đặc biệt nhất vẫn là suy nghĩ e ngại khi nhắc đến các vấn đề nhạy cảm (78,36% ý kiến học sinh cho thấy đây là vấn đề tế nhị). Điều này đã bước đầu cung cấp các dữ liệu cho việc tìm hiểu nguyên nhân, đề xuất các biện pháp nhằm cải thiện chất lượng giáo dục giới tính (Bùi Ngọc Oánh, 2006.) Năm 1999, tác giả Huỳnh Văn Sơn thực hiện đề tài “Thực trạng nhận thức và thái độ của học sinh THPT ở một số trường nội thành TP.HCM đối với nội dung GDGT” cũng đã chỉ ra sự hiểu biết về tri thức giới tính còn hạn chế, học sinh còn ngại ngùng
11 trước các kiến thức giới tính, tuy nhiên các em học sinh lại thích được học môn này. (Huỳnh Văn Sơn, 1999.) Khi nghiên cứu về nội dung tham vấn giới tính của học sinh, tác giả Ngô Đình Qua và Nguyễn Thượng Chí (2006) đã đưa ra kết luận cả học sinh trung học cơ sở (THCS) và trung học phổ thông (THPT) đều có nhu cầu được tư vấn về tâm lý – giới tính, nhưng số lượng học sinh THPT lại chiếm tỉ lệ cao hơn học sinh THCS (83,6% so với 69,4%) Nhu cầu này chưa được gia đình và nhà trường đáp ứng đầy đủ, cần có phòng tư vân tâm lý đặt ngay tại trường học. (Ngô Đình Qua, 2006). Tác giả Trần Thị Minh Đức và Đỗ Hoàng đã thực hiện nghiên cứu về lĩnh vực tham vấn học đường nhìn từ góc độ giới năm 2006, đã đề cập đến sự khác biệt về nhu cầu tham vấn giữa nam và nữ. Theo kết quả nghiên cứu, nhà tham vấn học đường cần nắm được những mối quan tâm khác nhau giữa học sinh nam và học sinh nữ, phân tích được các tác động của mối quan hệ tham vấn, hiệu quả giữa nhà tham vấn là nam hay nữ khi làm việc với học sinh là nam hay nữ,… Trong bài báo, tác giả đã chỉ ra số lượng học sinh nữ tìm đến tham vấn học đường cao hơn nam, điều này lý giải ở góc độ giới, nam thường được cho là cứng rắn, không chia sẻ nhiều, giấu tâm tư vào lòng. (Trần Thị Minh Đức (2006), tr 45-51). Nhóm tác giả Dương Diệu Hoa, Vũ Khánh Linh, Trần Văn Thức đã tiến hành nghiên cứu “khó khăn tâm lý và nhu cầu tham vấn của học sinh phổ thông” năm 2007 và chỉ ra học sinh có băn khoăn về sự phát triển tâm sinh lý của bản thân và trong giao tiếp với bạn bè, bạn bè khác giới (Dương Diệu Hoa - Vũ Khánh Linh - Trần Văn Thức, 2007) Tác giả Nguyễn Hà Thành (2009) nghiên cứu về “Nhu cầu được giáo dục sức khỏe sinh sản của học sinh THPT” đã đua ra kết luận: Tất cả học sinh THPT đều có nhu cầu hiểu biết và được giáo dục về sức khỏe sinh sản. Học sinh THPT mong muốn chương trình giáo dục sức khỏe sinh sản được chính thức đưa vào trường học. (Nguyễn Hà Thành, 2009, tr 39-44). Khi gặp vướng mắt về các vấn đề trong cuộc sống, đặc biệt là vấn đề giới tính, liệu học sinh có tìm đến sự giúp đỡ của các chuyên gia tâm lý? Để trả lời điều này, năm 2010,