Kiến thức và sự tuân thủ của bệnh nhân trong điều trị dự phòng hen phế quản

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 5 * 2018 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> <br /> KIẾN THỨC VÀ SỰ TUÂN THỦ CỦA BỆNH NHÂN<br /> TRONG ĐIỀU TRỊ DỰ PHÒNG HEN PHẾ QUẢN<br /> Vũ Thị Đào*, Trần Thị Hồng Phương*, Lê Văn Biên*, Đặng Thị Thùy Mỹ**<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Xác định tỷ lệ kiến thức đúng và sự tuân thủ về điều trị dự phòng hen phế quản tại bệnh viện đa<br /> khoa Trà Vinh.<br /> Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang, phân tích trên 96 bệnh nhân hen phế quản tạibệnh<br /> viện đa khoa Trà Vinh từ tháng 1đến tháng 5/2017.<br /> Kết quả: Trong 96 bệnh nhân gồm 54 (56,2%) nam và 42 (43,8%) nữ, tuổi trung bình là 64,14 ± 17. Nhóm<br /> bệnh nhân có thời gian mắc bệnh > 5 năm chiếm 42,7%. Nghiên cứu ghi nhận có 42,7% người bệnh có kiến thức<br /> chung đúng về hen phế quản. Tỉ lệ bệnh nhân thực hành đúng chiếm 44,8%. Kiến thức của người bệnh có liên<br /> quan đến sự tuân thủ điều trị dự phòng hen phế quản.<br /> Kết luận: Để kiểm soát hen phế quản thành công và góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cần tăng<br /> cường giáo dục sức khỏe các kiến thức cho người bệnh. Kết quả nghiên cứu là những thông tin nền làm cơ sở cho<br /> các nghiên cứu tiếp theo.<br /> Từ khóa: Hen phế quản, kiến thức, sự tuân thủ.<br /> ABSTRACT<br /> KNOWLEDGE AND COMPLIANCE ON ASTHMA PREVENTION OF PATIENTS WITH ASTHMA<br /> Vu Thi Dao, Tran Thi Hong Phuong, Le Van Bien, Dang Thi Thuy My<br /> * Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Supplement of Vol. 22 - No 5- 2018: 69 - 73<br /> Objectives: To determine the level of knowledge and asthma prevention of patients with asthma.<br /> Methods: A descriptive cross- sectional study, analyzed 96 patients with asthma at Tra Vinh hospital from<br /> 1/2017 to 5/2017.<br /> Results: Among 96 patients (42 females and 54males) with asthma; mean age was 64.14 ± 17 years. 58.3%<br /> patients have inadequate knowledge and 44.8% patients have right compliance about asthma prevention. There is<br /> significant relationship between knowledge of patients and compliance, education and occupation.<br /> Conclusions: To improve quality of life, suggest strengthening education on knowledge and asthma<br /> prevention for patients. The results are the basis further studies.<br /> Keywords: Asthma, knowledge, compliance.<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ Tuy nhiên,bệnh hen phế quản chưa được<br /> ngành y tế quan tâm đúng mức nên chưa được<br /> Hen phế quản (HPQ) là một trong những<br /> kiểm soát tốt, chỉ khoảng 5% bệnh nhân hen<br /> bệnh mạn tính đường hô hấp ở nước ta cũng được chẩn đoán và điều trị đúng cách(1,2). Nhiều<br /> như các nước trên thế giới. Tỷ lệ người tử vong bệnh nhân không được điều trị dự phòng nên<br /> do căn bệnh này mỗi năm trên toàn thế giới cơn hen tái phát nhiều lần khiến bệnh nhân ngày<br /> khoảng 200,000 ca, trong đó tại Việt Nam có càng nặng, chi phí cho điều trị tốn kém, tăng tỉ lệ<br /> khoảng 3,000 ca(1). nhập viện cấp cứu, hiệu quả điều trị không cao.<br /> <br /> * Trường Cao đẳng Y tế Trà Vinh, ** Trường Đại học Trà Vinh<br /> Tác giả liên lạc: Ths. ĐD Vũ Thị Đào, ĐT: 0984446879, Email: vuthidao79@gmail.com<br /> Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học 69<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 5 * 2018<br /> <br /> Mục tiêu nghiên cứu Đặc điểm nhóm nghiên cứu<br /> Nhằm phát hiện những kiến thức, thực hành Bảng 1- Đặc điểm nhóm nghiên cứu<br /> không đúng, từ đó giúp điều dưỡng có định Đặc điểm của đối tượng<br /> Tần số Tỷ lệ<br /> hướng tốt hơn trong việc hướng dẫn những kiến (n) (%)<br /> Nhóm tuổi Trung bình: 64,14 ± 17<br /> thức cần thiết, phù hợp cho người bệnh hen phế (Nhỏ nhất 16, lớn nhất 95)<br /> quản để nâng cao chất lượng cuộc sống cho họ. ≤ 40 13 13,5<br /> PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 41-60 15 15,6<br /> >60 68 70,9<br /> Đối tượng nghiên cứu Giới Nữ 42 43,8<br /> Nghiên cứu mô tả cắt ngang tại Bệnh viện đa Nam 56 56,2<br /> khoa Trà Vinh thời gian từ tháng 1/2017 đến Trình độ Tiểu học 36 37,5<br /> tháng 5/2017. THCS 22 22,9<br /> THPT 15 15,6<br /> Tiêu chuẩn chọn bệnh > TH 23 24,0<br /> Người bệnh được chẩn đoán HPQ từ 15 tuổi Nghề Nông dân 27 28,1<br /> nghiệp CNV 10 10,4<br /> trở lên.<br /> Già – hưu trí 59 61,5<br /> Người bệnh tái khám từ lần thứ 2 trở lên.<br /> Tiền sử gia đình có Có 27 28,1<br /> Tiêu chuẩn loại trừ HPQ Không 69 71,9<br /> Những bệnh nhân không đồng ý tham gia Tuổi trung bình trong nhóm nghiên cứu là<br /> nghiên cứu. 64,14 ± 17. Tuổi nhỏ nhất là 16 tuổi, cao nhất là<br /> Bệnh nhân không ghi nhận được đầy đủ các 95 tuổi. Đối tượng mắc hen phế quản gặp ở<br /> chỉ số trong nghiên cứu. người già > 60 tuổi chiếm tỉ lệ cao nhất 70,9%<br /> Cỡ mẫu Đặc điểm bệnh của nhóm nghiên cứu<br /> Cỡ mẫu được ước lượng theo công thức Bảng 2. Đặc điểm bệnh nhóm nghiên cứu<br /> Z21- /2 x p(1 – p) Thời gian Tần số (n) Tỷ lệ (%)<br /> <br /> < 1 năm 5 5,2<br /> n= 1 – 5 năm 50 52,1<br /> d2 > 5 năm 41 42,7<br /> Tổng 96 100<br /> Trong đó:<br /> Thời gian mắc bệnh HPQ trung bình là 5<br /> n: cỡ mẫu cần thiết cho nghiên cứu.<br /> năm.<br /> Z: trị số tính từ phân phối chuẩn với độ tin<br /> Đặc điểm về nguồn thông tin bệnh nhân tiếp<br /> cậy 95%, Z(1-/2) = 1,96.<br /> cận<br /> d: sai số cho phép, chọn d = 0,1.<br /> Bảng 3. Đặc điểm nguồn thông tin bệnh nhân tiếp<br /> Thay số vào công thức trên n = 96 (mẫu<br /> cận<br /> nghiên cứu). Nguồn thông tin Tần số (n) Tỷ lệ (%)<br /> Công cụ thu thập số liệu Bác sĩ 78 81,3<br /> Bảng câu hỏi phỏng vấn. Điều dưỡng 13 13,5<br /> Người thân 5 5,2<br /> Bảng kiểm.<br /> Tổng 96 100<br /> Xử lý số liệu bằng phần mềm Stada 12.0.<br /> Đa phần thông tin bệnh nhân tiếp cận được<br /> KẾT QUẢ<br /> thông qua bác sĩ cho thấy vai trò của điều dưỡng<br /> Nghiên cứu trên 96 bệnh nhân hen phế quản chưa thể hiện rõ trong lĩnh vực chăm sóc hen<br /> tại Bệnh viện đa khoa Trà Vinh từ tháng 1/2017<br /> phế quản.<br /> đến tháng 5/2017.<br /> 70 Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 5 * 2018 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> <br /> Kiến thức của người bệnh về HPQ<br /> Bảng 4. Kiến thức của người bệnh về hen phế quản<br /> Kiến thức đúng Kiến thức chưa<br /> Nội dung<br /> (Tần số/ tỷ lệ) đúng (Tần số/ tỷ lệ)<br /> HPQ là bệnh mạn tính. 63 (65,6) 33 (34,4)<br /> HPQ là bệnh dễ tái đi tái lại. 73 (76,0) 23 (24,0)<br /> HPQ có liên quan tới dị ứng. 69 (71,9) 27 (28,1)<br /> HPQ là bệnh không lây. 60 (62,5) 36 (37,5)<br /> HPQ trị không dứt. 67 (69,8) 29 (30,2)<br /> Thờigian điều trị hen dài lâu. 54 (56,3) 42 (43,7)<br /> Sử dụng thuốc hàng ngày theo phác đồ điều trị để ngăn chặn xuất hiện các triệu<br /> 57 (59,4) 39 (40,6)<br /> chứng hen<br /> Tác dụng phụ hay gặp của thuốc xịt dùng điều trị bệnh hen hàng ngày là bị nấm<br /> 62 (64,6) 34 (35,4)<br /> miệng.<br /> Các thuốc điều trị HPQ không gây nghiện. 53 (55,2) 43 (44,8)<br /> HPQ có thể phòng ngừa để hạn chế số lần lên cơn hen. 81 (84,4) 15 (15,6)<br /> Kiến thức chung 41 (42,7) 55 (57,3)<br /> 42,7% bệnh nhân có kiến thức chưa đúng về hen phế quản.<br /> Thực hành sử dụng bình xịt định liều<br /> Bảng 5. Thực hành sử dụng bình xịt liều<br /> Thực hành đúng (Tần số, Thực hành chưa đúng<br /> Trình tự các bước<br /> tỷ lệ) (Tần số, tỷ lệ)<br /> Mở nắp bình xịt 96 (100) 0 (0)<br /> Giữ bình thẳng, lắc kỹ 58 (60,4) 38 (39,6)<br /> Thở ra chậm 67 (69,8) 29 (30,2)<br /> Ngậm ống kín 95 (99,0) 1 (1,0)<br /> Hít vào chậm đồng thời ấn bình và tiếp tục hít vào thật sâu 85 (88,5) 11 (11,5)<br /> Nín thở 10 giây 22 (22,9) 74 (77,1)<br /> Thực hành chung 43 (44,8) 53 (55,2)<br /> 44,8% bệnh nhân chưa sử dụng đúng và đủ các bước của bình xịt liều.<br /> Liên quan giữa kiến thức và thực hành sử dụng Bảng 7. Liên quan giữa kiến thức và các đặc điểm của<br /> bình xịt định liều đối tượng nghiên cứu<br /> Bảng 6. Liên quan giữa kiến thức và thực hành sử Kiến thức<br /> PR (KTC<br /> Đặc điểm Đúng (n Chưa đúng P<br /> dụng bình xịt định liều 95%)<br /> %) (n %)<br /> Kiến thức<br /> PR (KTC Trình độ<br /> Đặc điểm Đúng Chưa đúng P<br /> 95%) Tiểu học 5 (13,9) 31 (86,1)<br /> (n/ %) (n/ %)<br /> Đúng (n%) 38(88,4) 5 (11,6) THCS 8 (36,4) 14 (63,6) 1,74<br /> Thực 15,6 < 0,001<br /> < 0,001 THPT 8 (53,3) 7 (46,7) (1,43 – 2,12)<br /> hành Chưa (5,17–47,1)<br /> 3 (5,7) 50 (94,3)<br /> đúng (n%) > TH 20 (87,0) 3 (13,0)<br /> Có mối liên quan giữa kiến thức và thực Nghề nghiệp<br /> hành sử dụng bình xịt định liều. Nông dân 7 (25,9) 20 (74,1) 1<br /> 3,47<br /> Liên quan giữa kiến thức và các đặc điểm của CNV 9 (90,0) 1 (10,0)<br /> 0,002 (1,77 – 6,81)<br /> đối tượng nghiên cứu Già – hưu<br /> 25 (42,4) 34 (57,6)<br /> 1,63<br /> trí. (0,81 – 3,32)<br /> Có ý nghĩa thống kê trong mối liên quan<br /> giữa kiến thức và trình độ cũng như nghề<br /> nghiệp của người bệnh (p < 0,01).<br /> Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học 71<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 5 * 2018<br /> <br /> Liên quan giữa thực hành sử dụng bình xịt đi tái lại chiếm 76,0% và 28,1% trả lời HPQ<br /> định liều với các đặc điểm của đối tượng không liên quan đến dị ứng. Đây là nguyên<br /> nghiên cứu nhân người bệnh sẽ không tích cực phòng ngừa<br /> Bảng 8-Liên quan giữa thực hành sử dụng bình xịt các yếu tố gây ra dị ứng cho họ. Mặt khác; 30,2%<br /> định liều với các đặc điểm của đối tượng nghiên cứu nghĩ HPQ có thể điều trị khỏi hoàn toàn. Điều<br /> Thực hành này cho thấy người bệnh chưa thực sự hiểu biết<br /> PR (KTC<br /> Đặc điểm Chưa P về HPQ.<br /> Đúng (n %) 95%)<br /> đúng (n %)<br /> Về thuốc điều trị HPQ hàng ngày; có 59,4%<br /> Trình độ<br /> Tiểu học 6 (16,7) 30 (83,3) trả lời đúng là ngăn chặn xuất hiện các triệu<br /> THCS 6 (27,3) 16 (72,7) 1,74 chứng hen và có 64,6% người bệnh biết được<br /> < 0,001<br /> THPT 11 (73,3) 4 (26,7) (1,43 – 2,11) tác dụng phụ thường gặp của thuốc xịt sử<br /> >TH 20 (87,0) 3 (13,0) dụng hàng ngày là nấm miệng; 44,8% người<br /> Nghề nghiệp bệnh cho rằng thuốc trị HPQ gây nghiện. Do<br /> Nông dân 9 (33,3) 18 (66,7) 1<br /> đó, cán bộ y tế cần phải giải thích rõ ràng hơn<br /> 3,00<br /> CNV 10 (100,0) 0 (0,00) về các loại thuốc điều trị, để người bệnh dùng<br /> 0,001 (1,75 – 5,13)<br /> Già – hưu trí 24 (40,7) 35 (59,3)<br /> 1,22 thuốc đúng cách.<br /> (0,66 – 2,27)<br /> Trong nghiên cứu, chúng tôi ghi nhận có<br /> BÀN LUẬN 42,7% người bệnh có kiến thức chung đúng về<br /> Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu HPQ. Trên thế giới, đã có nhiều nghiên cứu<br /> Tuổi trung bình của người bệnh HPQ trong cho thấy có sự thiếu kiến thức về HPQ như<br /> nghiên cứu của chúng tôi là 64,14 ± 17 tuổi, thấp nghiên cứu của Prasad được thực hiện tại Ấn<br /> nhất là 16 tuổi, cao nhất là 95 tuổi, nhóm > 60 Độ ghi nhận có 79,3% người bệnh không biết<br /> tuổi chiếm tỷ lệ cao nhất 70,9%. HPQ chiếm tỷ lệ nguyên nhân gây ra hen và có đến 95,6%<br /> không nhỏ trong các bệnh mạn tính đường hô không có kiến thức về các cách thức điều trị<br /> hấp gặp ở người già. Tỷ lệ người bệnh HPQ có HPQ(7). Tại Việt Nam, nghiên cứu của Ngô<br /> trình độ học vấn trung học phổ thông chiếm Thanh Trúc cho kết quả tỷ lệ người bệnh có<br /> 15,6%, trên trung học chiếm 24,0%. Người bệnh kiến thức đúng chiếm 47,1%(4).<br /> có trình độ văn hóa cao sẽ dễ dàng tiếp thu các Thực hành sử dụng bình xịt định liều<br /> hướng dẫn trong việc phối hợp điều trị HPQ. Kết quả quan sát 96 trường hợp sử dụng<br /> Thời gian mắc bệnh HPQ bình xịt định liều của chúng tôi như sau: 100% có<br /> 42,7% bệnh nhân có thời gian mắc HPQ > 5 mở nắp bình xịt. Tiếp theo là “giữ bình thẳng, lắc<br /> kỹ” với tỷ lệ là 60,4%. Mặc dù đây là bước đơn<br /> năm, đây là khoảng thời gian dài đối với các<br /> giản nhưng trong nghiên cứu của chúng tôi vẫn<br /> bệnh nhân HPQ, nếu không dự phòng và kiểm<br /> có một tỷ lệ khá cao người bệnh không thực hiện<br /> soát tốt sẽ dẫn đến các biến chứng của bệnh;<br /> bước này.<br /> đồng thời ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống<br /> Tỷ lệ người bệnh thực hiện đúng bước thứ 3<br /> của bệnh nhân, tăng chi phí điều trị cũng như<br /> là “thở ra chậm” trước khi chuẩn bị hít khí dung<br /> tạo gánh nặng cho xã hội. là 69,8%, cao hơn của Ngô Thanh Trúc (56,3%),<br /> Kiến thức của người bệnh về HPQ động tác này giúp cho phổi được trống và khi hít<br /> Kết quả của chúng tôi cho thấy 34,3% dân số thuốc vào thuốc sẽ được phân bố đều trên toàn<br /> trong mẫu nghiên cứu không biết HPQ là một bộ đường dẫn khí. Ở bước thứ 4 “ngậm kín<br /> bệnh mạn tính điều này cho thấy người bệnh sẽ ống”, có 99% người bệnh thực hiện đúng bước<br /> không theo dõi cũng như là điều trị hen lâu dài. này. 88,5% đối tượng tham gia nghiên cứu thực<br /> Đa số người bệnh cho rằng HPQ là bệnh dễ tái hiện đạt yêu cầu bước thứ 5 “hít vào chậm đồng<br /> 72 Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 5 * 2018 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> thời ấn bình và tiếp tục hít vào thật sâu”; kết quả cao thì sẽ có kiến thức cao và đây cũng là chìa<br /> này cũng cao hơn của Ngô Thanh Trúc (56,6%)(4). khóa quan trọng trong việc kiểm soát HPQ<br /> Nhiều nghiên cứu trước đây cho thấy, có thành công.<br /> một tỷ lệ sai sót khi sử dụng bình xịt định liều, Chúng tôi tìm thấy có mối liên quan có ý<br /> mặc dù số lượng các bước trong các bảng kiểm nghĩa thống kê giữa nghề nghiệp với kiến thức<br /> có khác nhau, thường là 6 - 7 bước, có tác giả sử và thực hành sử dụng bình xịt định liều (p =<br /> dụng bảng kiểm đến 9 - 11 bước nhưng nội dung 0,001), người bệnh công nhân viên chức thì có<br /> đánh giá tương tự nhau(6). Vì vậy, cần phải xem kiến thức đúng và tỷ lệ thực hành đúng có xu<br /> xét trước khi quyết định cho người bệnh sử hướng tăng.<br /> dụng bình xịt định liều, nhất là ở trẻ em và KẾT LUẬN<br /> người cao tuổi.<br /> Để kiểm soát HPQ thành công và góp phần<br /> Trong nghiên cứu của chúng tôi có 44,8% nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh<br /> người bệnh thực hành tốt (đúng 6 bước theo HPQ cần tăng cường giáo dục sức khỏe cho<br /> bảng kiểm) bình xịt định liều nghiên cứu tỉ lệ cao người bệnh các kiến thức về HPQ, các kiến thức<br /> so với tác giả Ngô Thanh Trúc cũng chỉ có về thuốc điều trị HPQ. Nâng cao vai trò của điều<br /> 31,7%(4). Nếu kỹ thuật sử dụng bình xịt định liều dưỡng trong việc giáo dục sức khỏe cho người<br /> sai sẽ dẫn đến thuốc sẽ lắng đọng ở phổi ít hoặc bệnh như: hướng dẫn phòng ngừa các yếu tố<br /> không lắng đọng ở phổi, thậm chí thực hiện gây khởi phát hen, sử dụng các dụng cụ xịt, hít,<br /> đúng kỹ thuật thì cũng có dưới 1/4 lượng thuốc cách sử dụng thuốc đúng, tuân thủ điều trị, xử lý<br /> được lắng đọng ở phổi, phần lớn thuốc được cơn hen.<br /> lắng đọng ở hầu họng(5).<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> Liên quan giữa kiến thức và thực hành sử<br /> 1. GINA Global Initiative for Asthma (2011). Global strategy for<br /> dụng bình xịt định liều Asthma management and prevention updated, 2-9.<br /> Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cho thấy 2. Hammerlein A, Muller U et al (2009). "Pharmacist-led<br /> intervention study to improve inhalation technique in asthma<br /> người bệnh HPQ có kiến thức tốt sẽ có khả năng and COPD patients". Journal of evaluation in clinical practice, 1-10.<br /> thực hành đúng bình xịt định liều cao hơn người 3. Hess DR (2008) "Aerosol delivery devices in the treatment of<br /> asthma". Respire Care, 6, 699-723.<br /> bệnh có kiến thức chưa đúng [PR = 15,6; KTC<br /> 4. Ngô Thanh Trúc (2013) “Kiến thức thái độ và chăm sóc tại nhà<br /> 95% (5,17 - 47,1)]; p < 0,001. Thực hành chưa của người bệnh lớn mắc bệnh hen”, Luận văn Thạc sỹ Y Học<br /> đúng có thể do chưa có kiến thức đúng hoặc do chuyên ngành Tai Mũi Họng, Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh,<br /> 5. Nguyễn Văn Thọ, Hoàng Sĩ Mai và cộng sự (2010) "Áp dụng<br /> ảnh hưởng bởi các yếu tố khác như: khả năng chiến lược toàn cầu về HEN (GINA) và bệnh Phổi tắc nghẽn<br /> tiếp thu của người bệnh, không được hướng dẫn mãn tính (GOLD) tại tuyến quận – huyện của Thành phố Hồ<br /> cách sử dụng bình xịt định liều hoặc do không Chí Minh". Tạp chí Y Học TP. Hồ Chí Minh, 14 (1), tr.538-545.<br /> 6. Nguyễn Ngọc Thụy (2001) Khảo sát cách sử dụng ống phun khí<br /> được kiểm tra lại kỹ thuật mỗi khi tái khám hoặc dung định liều của các bệnh nhân HPQ và bệnh phổi tắc nghẽn<br /> không có khả năng phối hợp các động tác. mạn tính, Luận văn Thạc sỹ Y Học chuyên ngành Nội Khoa, Đại học<br /> Y Dược TP. Hồ Chí Minh.<br /> Liên quan giữa kiến thức và thực hành sử dụng 7. Prasad R, Gupta R, Verma SK (2003). A study on Perception of<br /> bình xịt định liều với các đặc điểm của người patients about bronchial asthma. Indian J Allergy Asthma<br /> Immuno, vol 17(2), p 85-87.<br /> bệnh HPQ<br /> Trình độ học vấn cao thì tỷ lệ có kiến thức Ngày nhận bài báo: 31/07/2018<br /> đúng (p < 0,001) và thực hành đúng (p < 0,001) Ngày phản biện nhận xét bài báo: 31/08/2018<br /> cũng tăng lên. Mối liên quan này cũng được tìm Ngày bài báo được đăng: 20/10/2018<br /> thấy trong nghiên cứu của Ngô Thanh Trúc (p =<br /> 0,015)(4). Người bệnh HPQ có trình độ học vấn<br /> <br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học 73<br />