zunia.vn

Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z

zunia.vn

» Kinh Tế - Quản Lý

» Luật học

Kinh doanh lưỡng diện và một số vấn đề liên quan đến pháp luật cạnh tranh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Báo xấu

40
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Kinh doanh lưỡng diện (KDLD) là phương thức kinh doanh ngày càng phát triển và có nhiều biến thể. Sau giải Nobel kinh tế năm 2014 của Jean Tirole, KDLD càng thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu, đặc biệt là trên lĩnh vực pháp luật cạnh tranh, giải quyết các vấn đề phát sinh trong kiểm soát sức mạnh độc quyền của doanh nghiệp lưỡng diện.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Kinh doanh lưỡng diện và một số vấn đề liên quan đến pháp luật cạnh tranh

THÛÅC TIÏÎN PHAÁP LUÊÅT KINH DOANH LÛÚÄNG DIÏåN VAÂ MÖÅT SÖË VÊËN ÀÏÌ LIÏN QUAN ÀÏËN PHAÁP LUÊÅT CAÅNH TRANH Trương TrỌng Hiểu* Và nHóM ngHiÊn cứu** Kinh doanh lưỡng diện (KDLD) là phương thức kinh doanh ngày càng phát triển và có nhiều biến thể. Sau giải Nobel kinh tế năm 2014 của Jean Tirole, KDLD càng thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu, đặc biệt là trên lĩnh vực pháp luật cạnh tranh, giải quyết các vấn đề phát sinh trong kiểm soát sức mạnh độc quyền của doanh nghiệp lưỡng diện. 1. nhận diện kinh doanh lưỡng diện được biết đến và được giới thiệu lần đầu 1.1. Lịch sử phát triển của KDLD tiên bởi J.C.Rochet và J.Tirole (2003)1. Kinh doanh xuất hiện từ lâu đời với Sau đó, một loạt các công trình của Parker hình thức sơ khai nhất là mai mối, kế đến là và Van Alstyne (2005)2, Amstrong (2006)3, môi giới bảo hiểm, đại lý bán đấu giá, môi Fillistruchi (2008)4... từng bước góp phần giới bất động sản, xuất bản... Hiện nay, làm sáng tỏ bản chất và tầm quan trọng của KDLD chính là các biến thể hiện đại dưới phương thức kinh doanh này, cả ở khía cạnh kinh tế và pháp luật. Báo cáo tại Hội nghị tác động của cách mạng công nghệ, như hệ của Ủy ban Cạnh tranh OECD (2009) chỉ ra điều hành máy tính, các cổng web, mạng xã rằng, thị trường lưỡng diện với các đặc trưng hội, trò chơi điện tử, các thiết bị nghe nhạc của nó đã và đang có tác động to lớn đến số, sàn giao dịch điện tử, hệ thống thanh chính sách cạnh tranh của nhiều quốc gia toán,... Có thể thấy, KDLD đang có mặt ở trên thế giới5. Đặc biệt, sự phát triển nở rộ hầu khắp các ngành kinh tế hiện đại và mang của các doanh nghiệp lưỡng diện với nhiều lại nguồn lợi khổng lồ đóng góp vào GDP biến thể mới đặt ra cho cơ quan cạnh tranh của nhiều quốc gia. các nước vấn đề cấp bách là phải tìm ra các Tuy nhiên, cho đến những năm đầu công cụ mới trong phân tích cạnh tranh đối của thế kỷ 21, khái niệm về KDLD mới với loại thị trường đặc biệt này. * ThS, Trường ĐH Kinh tế - Luật. ** Đào Minh Châu, Phùng Thị Kim Hà, Nguyễn Thị Hồng Hương và Lê Thi Hà Trang (Học viên Khoa Luật và Luật Kinh tế, Trường ĐH Kinh tế - Luật). 1 Rochet, J-C.and J. Tirole (2003), “Platform Competition in two-sided maket”, Journal of the European Economics Association 1, no. 4/2003. 2 Parker, G.G. and Van Alstyne, M.W. (2005), “Two-sided network effects: A theory of information product design”, Management Science, vol 51, issue 10. 3 Amstrong (2006), “Competition in two-sided market”, RAND Journal of Economics, (no. 37). 4 Lapo Filistrucchi (2008), “A SSNIP test for two-sided markets:the case of media”, Journal of IDEAS. 5 OECD (2009), Policy Rountables: Two sided market, DAF/COMP (2009) 20. http://www.oecd.org/daf/competition/ 44445730.pdf truy cập ngày 25/7/2016. NGHIÏN CÛÁU Söë 23(327) T12/2016 LÊÅP PHAÁP 51
THÛÅC TIÏÎN PHAÁP LUÊÅT 1.2. Các mô hình điển hình nhóm khách hàng này. Để thực hiện được Thông thường, trong kinh doanh, chúng việc thanh toán, hệ thống thẻ phải kết nối ta chỉ biết đến quan hệ mua bán trực tiếp giữa với ngân hàng của chủ thẻ (ngân hàng phát người bán (thường là doanh nghiệp) và người hành) và ngân hàng của tổ chức chấp nhận mua hoặc quan hệ mua bán thông qua các thẻ (ngân hàng thanh toán). Hệ thống thẻ trung gian kết nối (trung gian thương mại như thực hiện thu phí của cả hai ngân hàng phát đại lý, ủy thác...), đây được gọi là các quan hành và thanh toán khi phát hành thẻ cho hệ đơn diện. Trên thực tế, có những doanh người tiêu dùng. nghiệp vừa cung cấp hàng hóa, dịch vụ trực Có thể thấy rằng, các doanh nghiệp nói tiếp cho hai hay nhiều nhóm khách hàng khác trên (Google, Facebook, truyền hình, báo nhau, vừa đóng vai trò như trung gian kết nối chí, thẻ thanh toán, hệ điều hành máy tính...) các nhóm khách hàng đó với nhau. có hoạt động kinh doanh dựa trên hai nhóm Đơn cử, Google hoạt động như một khách hàng riêng biệt nhưng có nhu cầu giao trung gian giữa người dùng và các doanh dịch với nhau (phụ thuộc lẫn nhau). Các nghiệp có nhu cầu quảng cáo (các nhà quảng doanh nghiệp này hoạt động như một trung cáo). Dựa trên nhu cầu của hai nhóm khách gian kết nối giữa hai nhóm khách hàng này hàng, một mặt Google cung cấp dịch vụ tìm bằng cách cung cấp một loại hàng hóa, dịch kiếm thông tin, mặt khác cung cấp không vụ riêng biệt cho mỗi nhóm, từ đó thu lợi gian quảng cáo trên các trang thông tin mà nhuận thông qua hoạt động kết nối này. Hoạt người dùng tìm kiếm. Bằng cách cung cấp động kinh doanh nói trên của các doanh rất nhiều dịch vụ đa dạng với mức giá gần nghiệp được gọi là KDLD. như miễn phí, Google thu hút một số lượng Trong hoạt động KDLD có sự tham gia lớn người dùng lên các trang của hãng, từ của ít nhất ba chủ thể: một doanh nghiệp đó tạo ra những không gian quảng cáo hấp trung gian tiến hành cung cấp hàng hóa dịch dẫn đối với các nhà quảng cáo, bởi lẽ, càng vụ cho các nhóm khách hàng và ít nhất hai nhiều người dùng tìm kiếm thông tin thì khả nhóm khách hàng có nhu cầu giao dịch với năng quảng cáo của các doanh nghiệp được nhau sử dụng hàng hóa, dịch vụ do doanh xem sẽ càng cao. Google thu phí các nhà nghiệp cung cấp. Trong đó, doanh nghiệp quảng cáo khi cung cấp không gian quảng trung gian nói trên được gọi là doanh nghiệp cáo cho họ. lưỡng diện (platform)6. Cần phân biệt giữa Ngoài ra, các trang mạng xã hội, truyền “doanh nghiệp lưỡng diện” và “thị trường”7 hình miễn phí, báo chí, tạp chí... cũng có là nơi các doanh nghiệp lưỡng diện tiến hoạt động kinh doanh quảng cáo dựa trên hành hoạt động cạnh tranh. hai nhóm khách hàng là người dùng và nhà 1.3. Hiệu ứng mạng lưới gián tiếp và quảng cáo tương tự như Google. cấu trúc giá của KDLD Một ví dụ khác là hoạt động kinh doanh Có thể nhận ra ba đặc điểm cơ bản sau dựa trên hai hay nhiều nhóm khách hàng là để phân biệt doanh nghiệp lưỡng diện với hệ thống thẻ thanh toán Visa card (hay Mas- một doanh nghiệp đơn diện: ter card, Debit card...). Hệ thống thẻ thanh Một là, có sự tồn tại của ít nhất hai toán kết nối hai nhóm khách hàng là chủ thẻ nhóm khách hàng độc lập có nhu cầu giao (người tiêu dùng) và tổ chức chấp nhận thẻ dịch với nhau và dựa vào doanh nghiệp (các siêu thị, các cửa hàng tiện lợi...) bằng lưỡng diện để tiến hành các giao dịch giữa việc cung cấp dịch vụ thanh toán cho cả hai họ8. Nhu cầu phụ thuộc lẫn nhau giữa các 6 OECD (2009), tlđd, tr. 24. 7 OECD (2009), tlđd, tr. 24; Rochet, J-C. and J. Tirole (2003), tlđd, tr. 2. 8 Rochet, J-C.and J. Tirole (2006), “Two-Sided Markets: A Progress Report”, The RAND Journal of Economics Vol. 37, No.3, p. 2-4. https://core.ac.uk/download/files/153/6376125.pdf truy cập ngày 30/4/2016. NGHIÏN CÛÁU 52 LÊÅP PHAÁP Söë 23(327) T12/2016
THÛÅC TIÏÎN PHAÁP LUÊÅT nhóm khách hàng là yếu tố quan trọng khi nghiệp lưỡng diện phải đối mặt với bài toán xem xét một hoạt động có phải là KDLD làm sao để đưa cả hai nhóm khách hàng hay không. Hai nhóm khách hàng của doanh tham gia vào giao dịch đồng thời tối đa hóa nghiệp lưỡng diện luôn có nhu cầu giao dịch được lợi nhuận từ việc cung cấp hàng hóa, với nhau nhưng sẽ khó khăn hoặc gia tăng dịch vụ cho cả hai nhóm này. Dưới ảnh chi phí khi họ tự mình tiến hành tìm kiếm hưởng của hiệu ứng mạng lưới gián tiếp, đối tác để giao dịch. Thông qua doanh doanh nghiệp lưỡng diện muốn thu hút một nghiệp lưỡng diện, các nhóm này có thể dễ nhóm khách hàng sẽ phải tìm cách tăng số dàng gặp gỡ cũng như giảm bớt các chi phí lượng của nhóm còn lại hay nói cách khác, cho giao dịch. doanh nghiệp lưỡng diện luôn phải đối mặt Hai là, tồn tại yếu tố hiệu ứng mạng với vấn đề “con gà - quả trứng” để xác định lưới gián tiếp giữa các nhóm khách hàng của sẽ thu hút bên nào trước, bên nào sau12. doanh nghiệp lưỡng diện9. Điều này có Thông thường, sẽ có nhóm khách hàng nghĩa giá trị mà một nhóm khách hàng nhận bên này chịu tác động của hiệu ứng mạng thấy từ doanh nghiệp lưỡng diện tăng lên lưới gián tiếp nhiều hơn nhóm khách hàng cùng với sự gia tăng số lượng của nhóm bên kia13. Hay nói cách khác, trong kinh khách hàng còn lại10. Một trang web tìm doanh lưỡng diện, một nhóm sẽ bị thu hút kiếm sẽ giá trị hơn trong mắt các nhà quảng bởi nhóm kia nhiều hơn. Chẳng hạn, nhà cáo nếu nó có khả năng thu hút được một số quảng cáo sẽ luôn bị hấp dẫn bởi những lượng lớn người truy cập và ngược lại (khi trang web, kênh truyền hình hay tạp chí có quảng cáo có liên quan đến nhu cầu của số lượng người theo dõi lớn, nhưng phía người dùng). Sự tồn tại của hiệu ứng mạng người dùng thì chưa chắc đã thích xem lưới gián tiếp giữa các nhóm khách hàng là quảng cáo, trừ khi là hàng hóa hay dịch vụ yếu tố quan trọng nhất quyết định bản chất họ quan tâm. Chính tác động của hiệu ứng của thị trường lưỡng diện, do đó nó quy định mạng lưới không cân bằng giữa hai nhóm các đặc điểm khác của loại hình kinh doanh khách hàng đã khiến cho một trong hai này. Mức độ tác động của hiệu ứng mạng nhóm có giá trị hơn đối với doanh nghiệp lưới gián tiếp cũng là yếu tố quyết định liệu trong việc tạo ra động lực thu hút nhóm tính hai mặt của loại thị trường này có đủ khách hàng còn lại. khả năng tác động đến cạnh tranh. Hiệu ứng Đặc tính đó cho phép các doanh nghiệp mạng lưới đáng kể là nguyên nhân làm nảy lưỡng diện giảm giá đối với nhóm khách sinh các vấn đề pháp lý liên quan đến cạnh hàng tạo ra hiệu ứng mạng lưới gián tiếp tranh trên loại thị trường này. mạnh hơn và định giá cao hơn cho khách Ba là, tính không cân đối của cấu trúc hàng ở phía bên kia. Kết quả, bài toán tìm giá mà doanh nghiệp lưỡng diện thiết lập đối kiếm khách hàng và lợi nhuận trong trường với các nhóm khách hàng11. Một doanh hợp này là định giá thấp hơn chi phí biên 9 Rochet, J-C. and J. Tirole (2006), tlđd, tr. 4-6. 10 Hiệu ứng mạng lưới là thuật ngữ kinh tế học dùng để chỉ các trường hợp mà ở đó số lượng người tiêu dùng sử dụng một hàng hóa, dịch vụ có ảnh hưởng đến giá trị mà một người tiêu dùng nhận được từ hàng hóa, dịch vụ đó. Trong trường hợp của doanh nghiệp lưỡng diện, hiệu ứng mạng lưới là gián tiếp, tức giá trị mà một khách hàng nhận thấy từ doanh nghiệp tăng lên cùng với sự gia tăng số lượng khách hàng ở nhóm bên kia. Xem: Farrell and Klemperer (2007), “Co-ordination and lock-in: Competition with switching costs and network effects”, Handbook of Industrial Organization, Volume 3 (Editors: Mark Astrong and Robert H. Porter), Elsevier B.V., North Holland, 2007, 1974-1975. http://www.nuff.ox.ac.uk/users/klemperer/Farrell_klempererWP.pdf truy cập ngày 05/8/2016. 11 Rochet, J-C.and J. Tirole (2006), tlđd, tr.9-13; OECD (2009), tlđd, tr. 30-31. 12 David S. Evans (2002), “The antitrust economics of two-sided markets”, Social Science Research Network, http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=332022 truy cập ngày 26/5/2016. 13 OECD (2009), tlđd, tr. 33. NGHIÏN CÛÁU Söë 23(327) T12/2016 LÊÅP PHAÁP 53
THÛÅC TIÏÎN PHAÁP LUÊÅT cho nhóm khách hàng tạo ra hiệu ứng mạng hạn chế cạnh tranh, phân tích sáp nhập... lưới mạnh để thu hút nhóm này tham gia vào những vấn đề quen thuộc đối với quá trình giao dịch, từ đó thu hút nhóm khách hàng phân tích cạnh tranh nhưng nay đã đặt ra cho còn lại với mức giá cao hơn, để bù đắp chi cơ quan cạnh tranh những đòi hỏi mới khi phí bỏ ra trước đó, và thu lợi. Thực tế, đánh giá loại thị trường đặc biệt này. Google cung cấp tiện ích cho người dùng Thứ nhất, vấn đề xác định thị trường với mức giá gần như miễn phí nhưng thu phí liên quan và sức mạnh thị trường rất cao khi cung cấp không gian quảng cáo Xác định thị trường liên quan và đo cho các doanh nghiệp; Apple Store cung cấp lường sức mạnh thị trường vốn đã không hề cho các nhà phát triển phần mềm các dịch đơn giản trên thị trường đơn diện truyền vụ đầy đủ và miễn phí và tìm kiếm lợi nhuận thống. Trên thị trường lưỡng diện với hai từ doanh thu cung ứng phần mềm cho người nhóm khách hàng, tác động của hiệu ứng tải ứng dụng; Visa card quy định một khoản mạng lưới gián tiếp và đặc biệt là “lưỡng “phí trao đổi” mà ngân hàng phát hành phải diện kép” (multi-homing)14 trên một nhóm trả cho ngân hàng chấp nhận khi tiến hành khách hàng, vấn đề càng trở nên phức thanh toán tiền mua hàng của người tiêu tạp15. Thông thường, thị trường liên quan dùng, bằng cách này, Visa card đã “giảm theo pháp luật cạnh tranh là một tập hợp giá” cho ngân hàng chấp nhận (phục vụ các sản phẩm có thể thay thế cho nhau trong người tiêu dùng) để thu hút người tiêu dùng một khu vực địa lý nhất định. Để xác định sử dụng thẻ và từ đó thu hút các nhà bán lẻ thị trường liên quan, cơ quan cạnh tranh chấp nhận thanh toán qua hệ thống... nhiều nước áp dụng bài kiểm tra độc quyền Có thể thấy, cấu trúc giá chênh lệch là giả định SSNIP (Small but Significant hệ quả của yếu tố hiệu ứng mạng lưới gián Non-transitory Increase in Price)16 đối với tiếp không cân bằng giữa hai nhóm khách doanh nghiệp và sản phẩm bị điều tra để xác hàng và chiến lược tối đa hóa lợi nhuận của định các sản phẩm thay thế trên thị trường. doanh nghiệp lưỡng diện. Vì vậy, cấu trúc Ở các thị trường lưỡng diện với các nhóm giá chênh lệch là đặc trưng cơ bản mà một khách hàng và hiệu ứng mạng lưới đáng kể, doanh nghiệp lưỡng diện phải đối mặt. nếu cơ quan cạnh tranh chỉ tiến hành tăng 2. những vấn đề phát sinh trong kiểm giá giả định và đánh giá lợi nhuận giảm sút soát kinh doanh lưỡng diện trên một nhóm khách hàng mà bỏ qua nhóm Tính chất hai mặt với tác động của hiệu khách hàng còn lại và tác động phản hồi ứng mạng lưới đã khiến các công cụ phân giữa hai nhóm khi giá tăng sẽ vô tình dẫn tích cạnh tranh truyền thống khi sử dụng cho đến thị trường được xác định quá hẹp, thị thị trường lưỡng diện không còn chính xác. phần sẽ cao hơn trên thực tế17. Sai lầm ở Định nghĩa thị trường, xác định các hành vi bước xác định thị trường sẽ dẫn đến những 14 “Lưỡng diện kép” là những trường hợp mà khách hàng sử dụng một sản phẩm giống nhau của hai hoặc nhiều doanh nghiệp lưỡng diện. Lưỡng diện kép có thể xảy ra trên một bên thị trường của doanh nghiệp lưỡng diện, hoặc xảy ra ở cả hai bên. Khác với lưỡng diện kép là “lưỡng diện đơn” (single-homing) - là trường hợp khách hàng chỉ sử dụng sản phẩm của một doanh nghiệp. Xem thêm Amstrong (2006), “Competition in Two-Sided Markets”,RAND Journal of Economics, 37, 668-691. http://faculty.haas.berkeley.edu/hermalin/armstrong.pdf truy cập ngày 26/7/2016. 15 OECD (2009), tlđd, tr.37 và OECD (2012), Market Definition, Policy Roundtables, DAF/COMP(2012)19 (11-Oct-2012), p. 57. http://www.oecd.org/daf/competition/Marketdefinition2012.pdf truy cập ngày 05/6/2016. 16 Cụm từ viết tắt SSNIP có nghĩa là tăng giá nhỏ nhưng có ý nghĩa và phi tạm thời, còn được gọi là phương pháp thử độc quyền giả định (Small but Significant Non transitory Increase in Price). Bài kiểm tra bắt đầu từ giả định doanh nghiệp độc quyền tiến hành tăng giá một cách đáng kể trong một thời gian dài (theo EU là 5% còn theo Mỹ là 5-10% trong thời gian 1 năm), nếu quyết định tăng giá đó làm người tiêu dùng phản ứng và thay đổi sự lựa chọn của mình bằng cách chuyển sang sử dụng sản phẩm khác ngoài khu vực thị trường đang khảo sát thì phạm vi thị trường liên quan được mở rộng ra. Xem: Trương Trọng Hiểu, Phân biệt giá bán hàng hóa, dịch vụ - tác động và sự kiểm soát của pháp luật cạnh tranh, NXB. Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh, 2010, Phụ lục 3, tr. 141. 17 OECD (2009), tlđd, p. 139. NGHIÏN CÛÁU 54 LÊÅP PHAÁP Söë 23(327) T12/2016
THÛÅC TIÏÎN PHAÁP LUÊÅT phân tích tiếp theo trong vụ việc cạnh tranh tạo ra phần lớn doanh thu của doanh nghiệp không còn đáng tin cậy. lưỡng diện. Do đó, nếu chỉ xem xét đơn lẻ Để đánh giá sức mạnh thị trường của từng mặt của thị trường và áp dụng quy định doanh nghiệp, một công cụ khá hữu hiệu của pháp luật trên thị trường thông thường, được sử dụng là thị phần cùng một số tiêu doanh nghiệp lưỡng diện rất dễ bị cáo buộc chí bổ sung khác như mức độ tập trung thị bởi các hành vi định giá hủy diệt hay hành trường, rào cản gia nhập... Tuy nhiên, trên thị vi định giá quá đáng. Tuy nhiên, đối với trường lưỡng diện, thị phần cao ở một mặt doanh nghiệp KDLD việc định giá quá thấp có thể không phản ánh được quyền định giá hay quá cao so với chi phí ở một mặt có thể của một doanh nghiệp. Nếu khách hàng ở đơn thuần chỉ là chiến lược lợi nhuận của một bên của doanh nghiệp là lưỡng diện kép doanh nghiệp. còn bên kia là lưỡng diện đơn, cạnh tranh về Thứ ba, vấn đề kiểm soát sáp nhập trên giá ở nhóm này là rất gay gắt cho dù doanh thị trường lưỡng diện. nghiệp nắm giữ thị phần cao. Tương tự như Sáp nhập, trong một số trường hợp, có vậy, mức độ tập trung thị trường cũng có thể thể tạo ra sức mạnh thị trường, để từ đó có không giúp ích được gì trong việc đánh giá thể gây hạn chế cạnh tranh. Chính vì vậy, sức mạnh thị trường của một doanh nghiệp pháp luật cạnh tranh các nước thường đưa trên thị trường lưỡng diện18. ra các quy định nhằm kiểm soát hành vi sáp Thứ hai, khả năng định giá hủy diệt và nhập của các doanh nghiệp. Nhiều phân tích định giá quá cao cho thấy, trong thị trường lưỡng diện, các doanh nghiệp có xu hướng tập trung20. Nói Dưới góc độ giá, chiến lược củng cố và cách khác, sáp nhập đôi khi là điều tất yếu duy trì sức mạnh của doanh nghiệp được của các doanh nghiệp lưỡng diện và điều thực hiện bằng các hình thức lạm dụng về này có thể không ảnh hưởng xấu đến thị giá, như: định giá quá đáng (định giá độc trường. Trong hoạt động KDLD, ảnh hưởng quyền); chèn ép giá; định giá phân biệt đối của yếu tố ngoại tác mạng lưới gián tiếp, xử; hay định giá hủy diệt. Trong đó, việc xác mức giá và cơ cấu giá sẽ làm tăng phúc lợi định hành vi định giá quá đáng (định giá quá của cả hai nhóm khách hàng sau sáp nhập21. cao so với “giá trị kinh tế” của sản phẩm) và Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, để xác định định giá hủy diệt (định giá ở mức thấp nhằm các tác động về sức mạnh thị trường của một mục đích nhằm loại bỏ đối thủ cạnh tranh ra vụ sáp nhập có liên quan đến doanh nghiệp khỏi thị trường) đối với doanh nghiệp KDLD lưỡng diện, người ta phải tính đến các tác là vấn đề đang gây tranh cãi hiện nay19. động liên quan đến cả hai mặt của thị Như đã đề cập, ảnh hưởng của ngoại tác trường22. Điều đó ngụ ý, một số công cụ mạng lưới giữa các nhóm khách hàng ở hai truyền thống để phân tích sáp nhập, chẳng mặt của thị trường đã dẫn đến cơ cấu giá hạn như thị phần, chỉ số tập trung, tỷ lệ chênh lệch: một trong hai bên có thể phải trả dòng, thiệt hại tới hạn,… sẽ không thể được rất ít, thậm chí có thể bằng 0 (mức giá dưới áp dụng, trừ khi các công cụ này được thay chi phí cận biên), còn bên kia chịu giá cao đổi phù hợp và có tính đến hai nhóm khách (cao hơn chi phí cận biên) và trở thành nhóm hàng của doanh nghiệp lưỡng diện. 18 OECD (2012), tlđd, tr. 57. 19 Cơ quan có thẩm quyền ở nhiều nơi, chẳng hạn EU, xem hành vi thiết lập giá quá thấp và giá quá cao ở một mặt sẽ bị cáo buộc là hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh. Trong khi đó, nhiều bài nghiên cứu của các nhà khoa học cho rằng hành vi này có thể chỉ là chiến lược giá để tối đa lợi nhuận của doanh nghiệp, Xem thêm: OECD (2009), tlđd, tr. 31, 37; Evans (2002), tlđd, tr. 82. 20 OECD (2009), tlđd, tr. 33. 21 Xem ví dụ sáp nhập tại OECD (2009), tlđd, tr. 44. 22 OECD (2009), tlđd, tr. 43. NGHIÏN CÛÁU Söë 23(327) T12/2016 LÊÅP PHAÁP 55
THÛÅC TIÏÎN PHAÁP LUÊÅT 3. Việt nam: kinh doanh lưỡng diện và định thị trường liên quan: Khoản 5 và khoản thực trạng pháp luật 7 Điều 4 Nghị định số 116/2005/NĐ-CP của 3.1. Tình hình KDLD tại Việt Nam Chính phủ quy định về phương pháp xác Cũng như nhiều quốc gia trên thế giới, định thị trường sản phẩm liên quan như sau: KDLD không phải là hình thức mới tại Việt “Hàng hoá, dịch vụ được coi là có thể Nam. Có thể thấy nhận dạng các hình thức thay thế được cho nhau về giá cả nếu trên thông qua hoạt động của các trung tâm gia 50% của lượng ngẫu nhiên trong tổng số sư, trung tâm môi giới việc làm, môi giới bất 1.000 người tiêu dùng sinh sống tại khu vực động sản… đã phổ biến từ rất lâu. Với sự địa lý liên quan chuyển sang mua hoặc có ý bùng nổ của công nghệ, các biến thể mới của định mua hàng hoá, dịch vụ khác có đặc KDLD cũng đã xuất hiện và nở rộ trên thị tính, mục đích sử dụng giống với hàng hoá, trường Việt Nam. Không chỉ các doanh dịch vụ mà họ đang sử dụng hoặc có ý định nghiệp nước ngoài mà rất nhiều doanh sử dụng trong trường hợp giá của hàng hoá, nghiệp Việt Nam nắm bắt được xu hướng và dịch vụ đó tăng lên quá 10% và được duy trì bắt đầu thâm nhập sâu hơn, trong đó không trong sáu tháng liên tiếp…” thể không kể đến các start-up về công nghệ Phương pháp này về cơ bản tiếp thu tinh - mảnh đất màu mỡ cho khởi nghiệp tại Việt thần pháp luật cạnh tranh của nhiều quốc gia Nam. Bên cạnh đó, cũng có rất nhiều doanh khi tập trung giải quyết hai vấn đề: (i) xác nghiệp lưỡng diện ở nước ngoài đã đầu tư định một mức tăng lên hợp lý của giá cả; và vào Việt Nam và kinh doanh hiệu quả, như (ii) xác định một tỷ lệ khách hàng nhất định dịch vụ taxi, đặt vé máy bay, đặt phòng sẽ thay đổi nhu cầu sử dụng đủ để đại diện khách sạn, đặt tour du lịch... Trong đó, bốn cho nhu cầu của thị trường. Tuy nhiên, chính thị trường có hoạt động cạnh tranh sôi nổi nó cũng tồn tại một số hạn chế, là (i) chưa nhất là thị trường thẻ ghi nợ quốc tế, thị khống chế mức tăng giá tối đa, (ii) việc chỉ trường báo chí, thị trường sàn thương mại dựa trên độ co giãn của cầu theo giá của sản điện tử và các trang mạng xã hội. phẩm sẽ không đánh giá được mức độ thay 3.2. Thực trạng pháp luật cạnh tranh thế giữa hai sản phẩm, trong vấn đề này thì Việt Nam về KDLD độ co giãn chéo của cầu theo giá là tiêu chí Trong khi KDLD phát triển nhanh tốt hơn, và (iii) chỉ xem xét liệu người tiêu chóng, sức cạnh tranh trên các thị trường dùng có thay đổi lựa chọn thì chưa thể đánh ngày càng nóng lên đặt ra nhiều vấn đề mới giá được một cách toàn diện tính liên quan về mặt pháp lý cần được giải quyết thì pháp giữa các sản phẩm, thay vào đó việc người luật cạnh tranh Việt Nam vẫn chưa hề có tiêu dùng chuyển sang sử dụng sản phẩm một định nghĩa về thị trường lưỡng diện. của doanh nghiệp khác phải gây ra sự sụt Điều này dễ dẫn đến tình huống, khi xử lý giảm về lợi nhuận của doanh nghiệp đang một vụ việc liên quan đến KDLD, cơ quan được điều tra, đồng thời dẫn đến sự gia tăng cạnh tranh Việt Nam sẽ chỉ áp dụng các lợi nhuận của những doanh nghiệp đối thủ phương pháp và công cụ phân tích cạnh thì tính liên quan mới được thể hiện đầy đủ. tranh đối với thị trường đơn diện truyền Với những khiếm khuyết hiện tại, việc áp thống. Điều này, như đã phân tích, sẽ dẫn dụng phương pháp nói trên đối với thị đến đánh giá sai lệch hành vi của một doanh trường đơn diện cũng đã gây ra một số sai nghiệp. Bên cạnh đó, nhiều quy định của sót, chưa nói đến áp dụng trên thị trường pháp luật cạnh tranh Việt Nam hiện hành lưỡng diện. cũng đã trở nên lạc hậu so với tốc độ phát Quy định pháp luật cạnh tranh về hành triển nhanh chóng của thị trường. Một số vi định giá hủy diệt: Hiện nay, pháp luật phân tích dưới đây cho thấy điều này. cạnh tranh Việt Nam căn cứ vào giá bán Quy định pháp luật cạnh tranh về xác hàng hóa dịch vụ và giá thành toàn bộ để xác NGHIÏN CÛÁU 56 LÊÅP PHAÁP Söë 23(327) T12/2016
THÛÅC TIÏÎN PHAÁP LUÊÅT định hành vi định giá hủy diệt. Trong đó, giá sự điều chỉnh của pháp luật và quy định cụ thành toàn bộ là tổng các chi phí sau: chi phí thể điều chỉnh, kiểm soát đối với mỗi loại cấu thành giá thành sản xuất hàng hóa, dịch hành vi dựa trên các đặc điểm riêng và vụ hoặc giá mua hàng hóa để bán lại; và chi nguyên tắc của thị trường hai mặt (như phí lưu thông hàng hóa, dịch vụ23. nguyên tắc về cấu trúc giá chênh lệch, vấn Tuy nhiên, quy định này không thể sử đề ngoại tác mạng lưới). Vấn đề xác định thị dụng để áp dụng đối với doanh nghiệp trường liên quan, đo lường sức mạnh thị KDLD. Bởi lẽ hàng hóa, dịch vụ mà doanh trường của doanh nghiệp, chiến lược giá nghiệp lưỡng diện cung cấp cho hai nhóm nhằm loại bỏ đối thủ cạnh tranh, giao dịch độc quyền, sáp nhập trên thị trường lưỡng khách hàng là không đồng nhất và mức giá diện… là những vấn đề mà các nhà làm luật áp dụng cho mỗi nhóm cũng khác nhau. Và Việt Nam phải nghiên cứu một cách kỹ hoạt động phục vụ hai nhóm khách hàng của lưỡng, quy định rõ ràng, tạo hành lang pháp doanh nghiệp lưỡng diện luôn tồn tại những lý để các hoạt động cạnh tranh trên thị chi phí chung. Do đó trong trường hợp trường diễn ra hiệu quả, tăng phúc lợi xã KDLD, giá được lựa chọn sẽ là giá nào? Chi hội, thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế. phí ở mặt nào sẽ được sử dụng để làm cơ sở Ba là, điều chỉnh các quy định về thẩm xác định hành vi định giá hủy diệt? Nếu chỉ quyền của cơ quan cạnh tranh để trao quyền dựa vào mức giá và chi phí ở một mặt để kết chủ động cho các cơ quan này trong việc áp luận thì sẽ dẫn đến việc đánh giá sai lầm. dụng các công cụ kinh tế phù hợp khi đánh Hơn nữa, với quy định hiện tại, yếu tố mạng giá một vụ việc liên quan đến KDLD. lưới gián tiếp đặc trưng giữa hai nhóm Ngoài ra, một số gợi ý cho các vấn đề khách hàng của doanh nghiệp KDLD tác cụ thể là: động đến giá cả, lợi nhuận của doanh nghiệp Thứ nhất, vấn đề xác định thị trường vẫn chưa được tính đến. liên quan: Cơ quan cạnh tranh nên sử dụng 4. Điều chỉnh pháp luật cạnh tranh cho phương pháp SSNIP cho cả doanh nghiệp hoạt động kinh doanh lưỡng diện đơn diện và doanh nghiệp lưỡng diện. Riêng Với thực tiễn sôi động của KDLD tại đối với thị trường lưỡng diện, phương pháp Việt Nam, pháp luật cạnh tranh cần thiết SSNIP cần phải có sự điều chỉnh để đưa vào phải có những quy định riêng biệt để điều tính toán các đặc trưng của thị trường này như Lapo Filistrucchi24 xây dựng: chỉnh hoạt động này trong thời gian sắp tới. Phải sử dụng tất cả các tín hiệu phản hồi Cụ thể: giữa hai nhóm khách hàng khi giá ở một bên Một là, luật hóa khái niệm về thị trường tăng để tính toán. Để làm được điều này, sau lưỡng diện. Theo đó, thị trường lưỡng diện khi tiến hành tăng giá sản phẩm, trong bước là thị trường mà ở đó tồn tại một hay nhiều đo lường sự thay đổi lợi nhuận do tăng giá, doanh nghiệp lưỡng diện hoạt động thu lợi cần đo lường sự thay đổi lợi nhuận trên cả bằng hình thức kết nối giữa hai hay nhiều hai nhóm khách hàng, nếu tổng lợi nhuận nhóm khách hàng độc lập thông qua việc giảm xuống đáng kể thì hai sản phẩm có thể cung cấp hàng hóa, dịch vụ cho các nhóm thay thế cho nhau25. khách hàng. Việc xác định cách thức tăng giá sản Hai là, đưa ra quy định các hành vi cạnh phẩm như thế nào đối với giá ở hai nhóm tranh trên thị trường lưỡng diện sẽ phải chịu khách hàng, tùy thuộc vào việc thị trường là 23 Xem các điều 23, 24, 25, 26 Nghị định số 116/2005/NĐ-CP ngày 15/9/2005 của Chính phủ về quy định chi tiết một số điều của Luật Cạnh tranh. 24 Lapo Filistrucchi (2008), “A SSNIP test for two-sided markets:the case of media”, NET Institute Working Paper No. 08-34, pp.10-20. https://ideas.repec.org/p/net/wpaper/0834.html truy cập ngày 27/3/2016. 25 OECD (2012), tlđd, tr. 55-56. NGHIÏN CÛÁU Söë 23(327) T12/2016 LÊÅP PHAÁP 57
THÛÅC TIÏÎN PHAÁP LUÊÅT giao dịch hay không giao dịch26. Đối với thị đến mặt bên kia. Khi đó, cách thức xác định trường giao dịch, Filistrucchi đề xuất rằng, giá hủy diệt ở thị trường một mặt có thể SSNIP nên được thực hiện bằng cách tăng được áp dụng. mức giá, nghĩa là tổng của hai giá trong khi Với cách xác định này thì trường hợp cơ cấu giá cần được điều chỉnh tối ưu. Đối giá thấp hơn chi phí biến đổi bình quân ở với thị trường không giao dịch, đầu tiên tăng một mặt của thị trường nhưng mặt còn lại có giá ở một bên và điều chỉnh cơ cấu giá tối lợi nhuận cao và tổng số trên hai mặt của thị ưu và sau đó làm ngược lại, công thức này trường cao hơn chi phí biến đổi bình quân sẽ lần lượt đưa vào tính toán khả năng thay thì mức giá đó không bị xem là giá hủy diệt. thế của sản phẩm ở hai nhóm khách hàng. Ví như đối với một tờ báo: nếu tổng giá bìa Thứ hai, vấn đề xác định hành vi định và doanh thu quảng cáo đối với mỗi bản sao giá hủy diệt: đề nghị Việt Nam mở rộng thấp hơn chi phí biến đổi của mỗi bản sao phương pháp xác định giá hủy diệt Areeda - đã bao gồm chi phí quảng cáo thì mức giá Turner (1975)27 đã dùng cho doanh nghiệp này có thể bị xem là định giá hủy diệt. Mặt đơn diện. Theo đó, thay vì lập luận giá thấp khác nếu thậm chí giá của tờ báo bán cho hơn chi phí biến đổi bình quân ở bất kỳ mặt người tiêu dùng thấp hơn chi phí biến đổi nào của thị trường thì sẽ bị xem là định giá bình quân nhưng doanh thu từ hoạt động hủy diệt, chúng ta (sẽ vẫn dựa trên lập luận quảng cáo cao hơn và tổng của hai mặt thị này) cần thiết phải tính đến các khoản doanh trường cao hơn chi phí biến đổi bình quân thu và chi phí ở cả hai mặt của thị trường. của tờ báo thì không phải là trường hợp định Vì vậy, quy tắc xác định giá hủy diệt đối giá hủy diệt. với doanh nghiệp lưỡng diện như sau: Tóm lại, KDLD không phải là dạng thức “Trung bình trọng số của giá chi phí biên, mới và ngày càng chiếm ưu thế trên thị với trọng số được đưa ra bởi ảnh hưởng trường Việt Nam. Quá trình cạnh tranh trong mạng lưới biên, là thấp hơn trung bình trọng hoạt động của các doanh nghiệp lưỡng diện số của chi phí cận biên”28. Điều này có đặt ra những vấn đề phức tạp cần có sự điều nghĩa, khi tổng của giá cả trên hai mặt mà chỉnh của pháp luật, tuy nhiên pháp luật Việt thấp hơn tổng chi phí biến đổi trung bình Nam lại chưa hề có một định nghĩa nào về tương ứng, trong đó ảnh hưởng của mạng loại thị trường này. Cơ quan chức năng cần lưới đã được tính đến, thì giá doanh nghiệp nghiên cứu để đưa vào pháp luật cạnh tranh lưỡng diện thiết lập mới được xem là hủy quy định về thị trường lưỡng diện và các diệt. Ngoại lệ duy nhất đối với cách xác định công cụ phù hợp để điều chỉnh hoạt động này là trường hợp một trong hai mặt của cạnh tranh, tạo ra môi trường pháp lý an toàn doanh nghiệp lưỡng diện không quan tâm cho sự hoạt động của các doanh nghiệp n 26 Thị trường giao dịch (thẻ thanh toán, sàn thương mại điện tử, hệ thống điều hành máy tính,...) được đặc trưng bởi sự hiện diện của một giao dịch hay tương tác giữa hai nhóm khách hàng. Phí mà khách hàng phải trả cho doanh nghiệp thường được thiết lập trên mỗi giao dịch. Còn trong thị trường không giao dịch (phương tiện truyền thông quảng cáo...) không tồn tại giao dịch hoặc giao dịch không quan sát được giữa hai nhóm khách, do đó doanh nghiệp không thể thu phí trên mỗi giao dịch đối với khách hàng. Xem: Filistrucchi (2008), tlđd, tr. 10. 27 Phương pháp Areeda-Turner là phương pháp kinh tế do hai nhà nghiên cứu Phillip Areeda và Donald F. Tuner cùng thực hiện nhằm tìm ra tiêu chuẩn để xác định giá hủy diệt. Theo phương pháp này thì: “Trừ khi bằng hoặc trên chi phí trung bình, giá thấp hơn chi phí dự đoán hợp lý: (i) chi phí biên ngắn hạn hoặc (ii) chi phí biến đổi trung bình nên bị coi là giá hủy diệt, và nhà độc quyền không thể bảo vệ mình với lý do đó là mức giá khuyến mãi hay đơn thuần là bằng với mức giá thấp của một đối thủ cạnh tranh nào đó”. Phương pháp kiểm tra này hiện đang là cơ sở để đánh giá có hay không định giá hủy diệt trong các vụ việc về độc quyền ở EU và một số nước trên thế giới hiện nay, như: vụ việc AKZO Chemie BV và Commission of the European Communities, chẳng hạn như vụ việc Tetra Pak International SA v Commission of the European Communities. Xem thêm: Phillip Areeda và Donald F. Tuner, “Predatory pricing and related practices under section 2 of the sherman act”, Harvard Law Reivew, Vol.88, No. 4 (Feb., 1975), và website án lệ của EU tại: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A61986CJ0062 hoặc http://eur-lex.europa.eu/legal-con- tent/EN/TXT/?uri=CELEX%3A61994CJ0333 (truy cập ngày 15/5/2016). 28 Stefan Behringer và Lapo Filistrucchi (2014), “Areeda-Turner in Two-Sided Markets”, Review of Industrial Organization, vol.46, issue 3, pp. 287-306. http://www.disei.unifi.it/upload/sub/pubblicazioni/repec/pdf/wp10_2014.pdf trang 20, truy cập ngày 01/6/2016. NGHIÏN CÛÁU 58 LÊÅP PHAÁP Söë 23(327) T12/2016

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN

TRỢ GIÚP

HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG

Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.