Luận án làm sáng tỏ những vấn đề có tính lý luận về hoàn thiện thẩm định cho vay đầu tư tại NHTM; nghiên cứu hoạt động thẩm định dự án đầu tư tại một số nước và rút ra bài học với Việt Nam.
bé tµi chÝnh
häc viÖn tµi chÝnh
NG¤ §øC TIÕN
GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THẨM ĐỊNH
CHO VAY DỰ ÁN ĐẦU TƯ TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG
MẠI CỔ PHẦN NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM
CHUYÊN NGÀNH: TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG
MÃ SỐ: 62.34.02.01
hµ néi - 2015
bé tµi chÝnh
häc viÖn tµi chÝnh
NG¤ §øC TIÕN
GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THẨM ĐỊNH
CHO VAY DỰ ÁN ĐẦU TƯ TẠI NGÂN HÀNG
THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM
CHUYÊN NGÀNH: TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG
MÃ SỐ: 62.34.02.01
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
1. PGS.TS Hà Minh Sơn
2. TS. Nguyễn Thị Hải Hà
hµ néi - 2015
cho vay dự án đầu tư tại Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam" là công
TÁC GIẢ LUẬN ÁN
NGÔ ĐỨC TIẾN
MỤC LỤC
1.1. KHÁI QUÁT CÔNG TÁC THẨM ĐỊNH CHO VAY DỰ ÁN ĐẦU TƯ TẠI
NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ................................................................................. 12
1.1.1. Cho vay dự án đầu tư tại Ngân hàng thương mại............................................. 12
1.1.2. Thẩm định cho vay dự án đầu tư tại Ngân hàng thương mại ........................... 17
1.2. HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THẨM ĐỊNH CHO VAY DỰ ÁN ĐẦU TƯ TẠI
NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ................................................................................. 38
1.2.1. Quan niệm về hoàn thiện thẩm định cho vay dự án đầu tư tại Ngân hàng thương
mại ............................................................................................................................ 38
1.2.2. Các chỉ tiêu đánh giá mức độ hoàn thiện công tác thẩm định cho vay dự án đầu
tư tại ngân hàng thương mại...................................................................................... 40
1.2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến hoàn thiện công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư
tại Ngân hàng thương mại ......................................................................................... 43
1.3. KINH NGHIỆM HOÀN THIỆN THẨM ĐỊNH CHO VAY DỰ ÁN ĐẦU TƯ Ở
MỘT SỐ NƯỚC........................................................................................................ 49
1.3.1. Kinh nghiệm của Ngân hàng Thế giới ............................................................. 49
1.3.2. Kinh nghiệm của Viện phát triển quốc tế Havard............................................ 54
1.3.3. Kinh nghiệm của các Chuyên gia Liên hợp quốc............................................. 54
1.3.4. Một số bài học cho các ngân hàng thương mại Việt nam ................................ 59
2.1. TỔNG QUAN VỀ NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN NGOẠI THƯƠNG
VIỆT NAM ............................................................................................................... 63
2.1.1. Sự hình thành và phát triển của ngân hàng thương mại cổ phần ngoại thương
............................................................................................................. 63
Việt nam
2.1.2. Hoạt động kinh doanh của Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt
Nam
............................................................................................................. 66
2.1.3. Tổ chức công tác tín dụng và cho vay dự án đầu tư tại Ngân hàng thương mại cổ
phần Ngoại thương Việt Nam .................................................................................... 69
2.2. THỰC TRẠNG HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THẨM ĐỊNH CHO VAY DỰ ÁN
ĐẦU TƯ TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN NGOẠI THƯƠNG VIỆT
NAM QUA CÁC CHỈ TIÊU ĐỊNH LƯỢNG ............................................................. 71
2.2.1. Kết quả thực hiện cho vay dự án đầu tư ........................................................... 71
2.2.2. Chất lượng cho vay dự án đầu tư ..................................................................... 73
2.2.3. Thời gian thẩm định cho vay Dự án đầu tư ...................................................... 74
2.3. THỰC TRẠNG HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THẨM ĐỊNH CHO VAY DỰ ÁN
ĐẦU TƯ TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN NGOẠI THƯƠNG VIỆT
NAM THEO CÁC NỘI DUNG ĐỊNH TÍNH ............................................................. 75
2.3.1. Phương pháp thẩm định cho vay dự án đầu tư ................................................ 78
2.3.2. Nội dung thẩm định hồ sơ vay vốn ................................................................... 81
2.3.3. Nội dung thẩm định năng lực chủ đầu tư......................................................... 86
2.3.4. Nội dung thẩm định dự án do chủ đầu tư đề xuất ............................................ 91
2.4. ĐÁNH GIÁ MỨC ĐỘ HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THẨM ĐỊNH CHO VAY
DỰ ÁN ĐẦU TƯ TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN NGOẠI THƯƠNG
VIỆT NAM ............................................................................................................. 106
2.4.1. Những kết quả đạt được ................................................................................ 106
2.4.2. Một số hạn chế.............................................................................................. 108
2.4.3. Nguyên nhân ................................................................................................. 112
3.1. ĐỊNH HƯỚNG HOÀN THIỆN THẨM ĐỊNH CHO VAY DỰ ÁN ĐẦU TƯ TẠI
NGÂN HÀNG TMCP NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM ĐẾN NĂM 2020 ................ 116
3.1.1. Định hướng phát triển hoạt động kinh doanh................................................ 116
3.1.2. Định hướng phát triển hoạt động tín dụng và cho vay dự án đầu tư................. 118
3.1.3. Định hướng hoàn thiện thẩm định cho vay dự án đầu tư ................................ 120
3.2. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THẨM ĐỊNH CHO VAY DỰ ÁN ĐẦU
TƯ TẠI NHTM CỔ PHẦN NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM ĐẾN NĂM 2020......... 120
3.2.1. Nâng cao chất lượng thông tin đầu vào phục vụ thẩm định cho vay dự án đầu tư
..................................................................................................................... 121
3.2.2. Hoàn thiện cẩm nang thẩm định cho vay Dự án đầu tư ................................. 125
3.2.3. Xây dựng, triển khai mô hình thẩm định dự án và hệ thống chỉ tiêu tài chính cho
các ngành ................................................................................................................ 129
3.2.4. Hoàn thiện phương pháp xác định tỷ lệ chiết khấu tài chính trong thẩm định rủi
ro dự án đầu tư........................................................................................................ 135
3.2.5. Hoàn thiện một số nội dung thẩm định dự án theo quy trình đang áp dụng tại
Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam......................................... 140
3.2.6. Hoàn thiện công tác tổ chức điều hành ......................................................... 143
3.2.7. Tăng cường các hoạt động hỗ trợ thẩm định dự án ....................................... 144
3.2.8. Một số giải pháp khác ................................................................................... 146
3.3. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ..................................................................................... 153
3.3.1. Đối với Ngân hàng Nhà nước ........................................................................ 153
3.3.2. Đối với Chính phủ và các Bộ ngành liên quan ............................................... 153
3.3.3. Kiến nghị với Chủ đầu tư ............................................................................... 157
Sơ đồ 2.1. Cơ cấu tổ chức của ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam................. 65
Bảng 2.1. Một số chỉ tiêu huy động vốn của VCB giai đoạn 2010-2014.................... 66
Bảng: 2.2. Dư nợ cho vay theo đối tượng khách hàng của VCB giai đoạn 2010-2014 67
Bảng 2.3. Cơ cấu và số dự án đã thẩm định cho vay tại VCB giai đoạn 2010 - 2014.. 72
Bảng 2.4. Chất lượng cho vay DAĐT tại VCB giai đoạn 2010 - 2014 ....................... 73
Bảng 2.5. Thời gian thẩm định cho vay DAĐT tại VCB ............................................ 75
Bảng 2.6. Các dự án được lựa chọn nghiên cứu tại VCB ........................................... 77
Bảng 2.7. Các văn bản đề nghị vay vốn đầu tư dự án của khách hàng........................ 82
Bảng 2.8. Hồ sơ pháp lý của khách hàng ................................................................... 83
Bảng 2.9. Hồ sơ tài chính, thông tin tín dụng của khách hàng.................................... 84
Bảng 2.10. Hồ sơ Dự án đầu tư.................................................................................. 85
Bảng 2.11. Hồ sơ tài sản đảm bảo.............................................................................. 86
Bảng 2.12. Đánh giá năng lực thực hiện dự án của chủ đầu tư ................................... 87
Bảng 2.13. Đánh giá các chỉ tiêu về mức độ tăng trưởng, khả năng sinh lời của CĐT 89
Bảng 2.14. Đánh giá các chỉ tiêu về hiệu quả hoạt động, cơ cấu vốn, khả năng thanh
toán của CĐT ............................................................................................................ 90
Bảng 2.15. Đánh giá dư nợ của CĐT tại các TCTD khác........................................... 91
Bảng 2.16. Đánh giá sơ bộ các dự án Bệnh viện, Khu căn hộ & TTTM và Nhà máy sản
xuất bột đá................................................................................................................. 93
Bảng 2.17. Đánh giá sơ bộ các dự án Hạ tầng lấn biển và Khu resort bờ biển ............ 94
Bảng 2.18. Một số chỉ tiêu thẩm định tài chính dự án .............................................. 100
Bảng 3.1. Một số chỉ tiêu kế hoạch đến năm 2020 ................................................... 118
Bảng 3.2. Danh mục các ngành đầu tư..................................................................... 126
Bảng 3.3. Khai báo cơ cấu nguồn vốn...................................................................... 131
Bảng 3.4. Khai báo thông tin nguồn vốn vay ngân hàng .......................................... 132
Bảng 3.5. Khai báo các thông số giả định về tài sản hình thành ............................... 133
Bảng 3.6. Khai báo chi tiết các hạng mục, khấu hao và tiến độ giải ngân vào mỗi loại
tài sản ...................................................................................................................... 134
Bảng 3.7. Khai báo các thông số giả định trong thời gian hoạt động của dự án ........ 135
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
Chủ đầu tư CĐT
NCS Nghiên cứu sinh
NHNN Ngân hàng Nhà nước Việt Nam
NHTM Ngân hàng thương mại
TMCP Thương mại cổ phần
VCB Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam
DAĐT Dự án đầu tư
TSCĐ Tài sản cố định
TSLĐ Tài sản lưu động
WB Ngân hàng thế giới
TĐDA Thẩm định dự án
TDH Trung dài hạn
VAT Thuế giá trị gia tăng
WTO Tổ chức thương mại thế giới
AFTA Khu vực mậu dịch tự do ASEAN
ROE Lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu
ROA Lợi nhuận trên tổng tài sản
VND Đồng Việt Nam
TCTD: Tổ chức tín dụng
CIC Trung tâm thông tin tín dụng, NHNN
HĐQT Hội đồng quản trị
WACC Chi phí vốn bình quân
BĐS Bất động sản
DNNN Doanh nghiệp nhà nước
DN Doanh nghiệp
NH Ngân hàng
XNK Xuất nhập khẩu
EBIT Lợi nhuận trước lãi vay và thuế
SXKD Sản xuất kinh doanh
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong điều kiện của nước ta, nguồn vốn trung và dài hạn từ các NHTM là
nguồn vốn quan trọng để phát triển công nghệ, đầu tư các dự án lớn, cơ sở hạ
tầng, phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Thông qua hoạt động cho
vay dự án đầu tư, các NHTM đã thực hiện nhiệm vụ cung cấp nguồn vốn quan
trọng này cho nền kinh tế. Ngoài những đóng góp cho tăng trưởng kinh tế, hoạt
động cho vay dự án đầu tư còn đem lại nguồn thu nhập chiếm tỷ trọng lớn trong
lợi nhuận của các NHTM. Các khoản cho vay thường chiếm trên 70% tài sản
của ngân hàng và trên 60% lợi nhuận ngân hàng sinh ra từ các hoạt động cho
vay [69]. Thẩm định cho vay dự án là một công việc hết sức phức tạp, tinh vi.
Nó không đơn giản chỉ là tính toán theo công thức có sẵn mà đòi hỏi cán bộ
thẩm định phải hội tụ được các yếu tố: Kiến thức, kinh nghiệm, năng lực và
phẩm chất đạo đức. Ngoài ba yếu tố trên, cán bộ thẩm định phải có tính kỷ luật
cao, phẩm chất đạo đức, lòng say mê và khả năng nhạy cảm trong công việc.
Tuy nhiên, hoạt động này tiềm ẩn nhiều rủi ro bởi thời gian thu nợ kéo dài,
khả năng trả nợ của khách hàng cũng như khả năng sinh lời của dự án bị thử
thách nhiều hơn. Do đó, để đầu tư có hiệu quả thì NHTM phải tiến hành thẩm
định cho vay dự án một cách toàn diện, kỹ lưỡng trước khi quyết định cấp vốn.
Công tác thẩm định cho vay dự án là khâu quan trọng nhất giúp cho ngân hàng
nhận diện, sàng lọc những dự án tốt, vừa tạo ra lợi nhuận cho ngân hàng, vừa tạo
ra lợi ích cho nền kinh tế.
Thực tế tại một số ngân hàng trong thời gian gần đây cho thấy, việc cán bộ,
nhân viên ngân hàng cố tình “nới tay” trong quá trình thẩm định tài sản thế chấp
vay vốn để hưởng lợi riêng và làm thất thoát vốn của ngân hàng là có thật. Thực
tế này liên quan đến các doanh nghiệp làm ăn thua lỗ, còn có cán bộ ngân hàng
cố tình làm sai, tạo ra những khe hở và hưởng lợi từ đó. Nói một cách khác là
người trong và người ngoài đều "xâu xé" vào đồng vốn của ngân hàng. Các DN
1
đi vay, bản thân nhận thấy dự án đầu tư không có hiệu quả, chắc chắn việc đi
vay về cũng không đầu tư thật sự để sinh lời nhưng vẫn cố tình đi vay, chấp
nhận chia chác với một số cán bộ ngân hàng thoái hóa biến chất, để chiếm dụng
vốn.
Mặt khác, công tác giám sát của các ngân hàng thương mại do không được
chú trọng, thẩm định qua loa, cố tình làm ngơ với những sai phạm trong giao
dịch ngân hàng, cho nên hiện tượng nợ xấu, mất vốn xẩy ra tại một số NHTM.
Với uy tín thương hiệu và lợi thế về chất lượng khách hàng, VCB luôn là
một trong các ngân hàng dẫn đầu về hoạt động tín dụng trung – dài hạn nói
chung cũng như trong hoạt động cho vay theo dự án đầu tư nói riêng, đặc biệt là
đối với những dự án có nguồn vốn lớn, thời gian hoạt động lâu dài, có ảnh
hưởng sâu sắc đến kinh tế xã hội Việt Nam. Hoạt động thẩm định cho vay dự án
tại VCB cũng vì thế mà đóng vai trò quan trọng trong hoạt động tín dụng. Tuy
nhiên, trong bối cảnh kinh tế - xã hội có những biến động khó lường thời gian
qua và những năm tới vẫn còn tồn tại nhiều bất cập trong công tác thẩm định
cho vay dự án đầu tư và rất cần được nghiên cứu và hoàn thiện. Nhằm mục đích
tìm hiểu và nghiên cứu về hoạt động thẩm định dự án tại VCB, góp phần đưa
hoạt động này ngày càng phát triển cả về chiều rộng lẫn chiều sâu. Chính vì vậy,
NCS đã chọn đề tài nghiên cứu: “Giải pháp hoàn thiện công tác thẩm định cho
vay dự án đầu tư tại Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam” làm luận án
bảo vệ học vị tiến sĩ kinh tế.
2. Tổng quan nghiên cứu
Thẩm định cho vay dự án đầu tư là một nghiệp vụ quan trọng trong nhóm
nghiệp vụ tín dụng ngân hàng. Qua quá trình hoạt động và phát triển lâu dài, các
ngân hàng thương mại đã xây dựng cho riêng mình bộ quy trình nghiệp vụ khá
đầy đủ và khoa học về thẩm định cho vay dự án đầu tư, dùng làm cơ sở để đào
tạo, hướng dẫn và định hướng cho các cán bộ tín dụng ngân hàng. Việc triển
khai tốt nghiệp vụ này đã giúp các ngân hàng chọn lựa, sàng lọc được các dự án
2
tốt để cho vay, góp phần kiểm soát rủi ro tín dụng, nâng cao lợi nhuận cho ngân
hàng và cung cấp nguồn vốn trung dài hạn cho nền kinh tế. Kết quả trên có được
hoàn toàn do sự đóng góp từ nền tảng cơ sở lý luận của các công trình nghiên
cứu, các bài báo, bài phân tích, tài liệu, giáo trình... về thẩm định cho vay dự án
đầu tư được các nhà khoa học thực hiện trong các năm vừa qua.
Nghiên cứu về công tác thẩm định dự án đầu tư đã có các công trình
trong nước và ngoài nước tập trung giải quyết. Tuy nhiên, phạm vi và mức độ
nghiên cứu mới dừng lại ở việc xem xét, bàn luận về các kỹ thuật phân tích
đánh giá dự án, ở nội dung tài chính và ở tầm vĩ mô nhiều hơn.
2.1. Tổng quan nghiên cứu các công trình ở nước ngoài
Thẩm định cho vay dự án đầu tư theo các nghiên cứu ở nước ngoài tập
trung nhiều vào kỹ thuật phân tích đánh giá dự án.
Curry Steve và John Weiss(1993) xem xét kỹ thuật phân tích chi phí và
lợi ích của dự án đầy đủ hơn trong tác phẩm “Phân tích dự án trong các nước
đang phát triển”. Quan điểm của các tác giả là đánh giá dự án bằng kỹ thuật
phân tích chi phí – lợi ích là sự ước lượng và so sánh các ảnh hưởng lợi ích
của đầu tư với các chi phí của nó.
Hassan Hakimian và Erhun Kula (1996), đại học Tổng hợp London khi bàn
về công tác thẩm định dự án đầu tư cho rằng thẩm định dự án đầu tư là kỹ thuật
phân tích đánh giá dự án. Trong đề tài “Đầu tư và thẩm định dự án”, hai tác giả
khẳng định bản chất của thẩm định dự án đầu tư chính là việc đánh giá các đề
xuất bằng cách đưa ra các tính toán lợi ích và chi phí của dự án. Yếu tố kỹ
thuật phân tích lợi ích và chi phí của dự án khi thẩm định dự án đầu tư được
xem xét trên hai quan điểm từ phía tư nhân và nhà nước. Đặc biệt phân tích lợi
ích và chi phí được đề cập nhiều và áp dụng trong lĩnh vực công cộng. Chính vì
vậy, việc phân tích của các tác giả tập trung nhiều vào các kỹ thuật phân tích,
đánh giá dự án. Các phương diện khác của công tác thẩm định dự án không
hoặc ít được đề cập đến như: tổ chức thẩm định, yêu cầu về đội ngũ cán bộ
3
thẩm định, thời gian và chi phí thẩm định.
Lumby Stephen (1994) trong “Thẩm định đầu tư và các quyết định tài
chính” cũng tập trung vào kỹ thuật phân tích lợi ích và chi phí của dự án đặc
biệt tác giả đề cập nhiều đến các phương pháp thẩm định đầu tư truyền thống
như: phương pháp hoàn vốn, phương pháp tính lợi nhuận trên vốn, cách tiếp
cận dòng tiền chiết khấu. Kỹ thuật phân tích đánh giá dự án phục vụ cho việc
ra các quyết định tài chính được tác giả tập trung xem xét.
Nhìn chung, các công trình nước ngoài nghiên cứu về thẩm định dự án đầu
tư thường tập trung vào kỹ thuật phân tích dự án với mục tiêu kiểm tra tính hiệu
quả, khả năng sinh lời của dự án.
2.2. Tổng quan nghiên cứu trong nước
Các công trình nghiên cứu ở trong nước về thẩm định cho vay dự án đã có
song chủ yếu tập trung vào một số ngành, lĩnh vực kinh doanh tại Việt Nam
hoặc một số nội dung tác nghiệp chủ yếu.
Nền tảng lý luận cơ bản nhất về thẩm định cho vay dự án đầu tư như: cách
tính toán các chỉ tiêu tài chính dự án, phương pháp thẩm định các yếu tố đầu ra
đầu vào, cách xây dựng và tính toán dòng tiền dự án... được trình bày và giới
thiệu đầy đủ nhất trong giáo trình giảng dạy môn nghiệp vụ ngân hàng thương
mại tại các trường đại học, điển hình như: PGS.TS Nguyễn Thị Mùi, Ths.Trần
Cảnh Toàn (2011), Giáo trình Quản trị ngân hàng thương mại - NXB Tài chính.
TS.Nguyễn Hồng Minh (2003) trong “Phương hướng và những biện pháp
chủ yếu nhằm đổi mới công tác lập và thẩm định dự án đầu tư trong ngành
công nghiệp đồ uống của Việt nam” xem xét công tác thẩm định dự án ở tầm vĩ
mô trong ngành công nghiệp chế biến thực phẩm, hàng tiêu dùng nói chung và
ngành công nghiệp sản xuất đồ uống ở Việt Nam. Tác giả đã chỉ ra những đặc
thù của ngành sản xuất đồ uống có ảnh hưởng đến công tác thẩm định dự án khi
so sánh với việc thẩm định dự án đầu tư ở các ngành khác.
TS. Lưu Thị Hương (2004) trong “Thẩm định tài chính dự án” tập trung
4
nghiên cứu nội dung thẩm định tài chính dự án đầu tư như: dự toán vốn đầu tư,
các chỉ tiêu thẩm định tài chính, phân tích rủi ro của dự án. Tác giả khẳng định
nội dung thẩm định tài chính dự án là khâu quan trọng nhất trong thẩm định dự
án đầu tư.
TS. Trần Thị Mai Hương (2007) trong “Hoàn thiện công tác thẩm định dự
án đầu tư thuộc các tổng công ty xây dựng trong điều kiện phân cấp quản lý đầu
tư hiện nay” nghiên cứu nội dung thẩm định dự án đầu tư trong ngành xây dựng,
cụ thể là các tổng công ty xây dựng trực thuộc Bộ Xây dựng Việt Nam, gắn liền
với một điều kiện mang tính rất đặc thù của các công ty xây dựng do Nhà nước
quản lý, đó là: Việc quản lý đầu tư dự án và thẩm định dự án đầu tư không tập
trung mà được phân cấp để quản lý.
TS. Nguyễn Đức Thắng (2007) trong “Nâng cao chất lượng thẩm định dự
án đầu tư tại Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam” tập trung nghiên cứu
về chất lượng thẩm định trong cho vay dự án đầu tư của NHTM nói chung và
BIDV nói riêng. Tác giả đã đưa ra một số chỉ tiêu đánh giá chất lượng thẩm định
dự án đầu tư.
Một số công trình nghiên cứu công tác thẩm định cho vay dự án trong các
ngân hàng thương mại ở Việt nam trong đó chú trọng nhiều đến kỹ thuật nghiệp
vụ thẩm định tín dụng mà các ngân hàng áp dụng. Các công trình này đã vận
dụng cơ sở lý luận cơ bản kết hợp nghiên cứu hoạt động cho vay, thẩm định dự
án đầu tư đang được triển khai tại các ngân hàng, từ đó đưa ra giải pháp hoàn
thiện nghiệp vụ chủ yếu về nội dung thẩm định. Đó là: Bùi Anh Tuấn (2011)
trong “Hoàn thiện nội dung thẩm định dự án đầu tư tại Ngân hàng Công thương
chi nhánh Ba Đình”; Nguyễn Như Thành (2010) trong “Nâng cao chất lượng
cho vay dự án tại Ngân hàng Đầu tư và Phát triển chi nhánh Quang Trung”,
Luận văn thạc sỹ, Học Viện Tài Chính…
Một số ngân hàng thương mại đã tự xây dựng bộ cẩm nang thẩm định cho
vay dự án đầu tư để áp dụng cho toàn hệ thống, bộ cẩm nang nghiệp vụ đó là sự
5
vận dụng có chọn lọc những kiến thức, lý luận đã có về thẩm định dự án đầu tư
vào thực tế hoạt động của từng địa bàn, từng đối tượng khách hàng phân loại
theo các nhóm ngành… có thể kể đến “Bộ cẩm nang đầu tư dự án” – Ngân hàng
TMCP Ngoại thương Việt Nam, “Cẩm nang tín dụng trung, dài hạn” – Ngân
hàng Công thương Việt Nam…
2.3. Đánh giá tổng quan
2.3.1. Kết quả đạt được
Các nhà khoa học trong và ngoài nước đã có nhiều đóng góp cho nền tảng
cơ sở lý luận về thẩm định cho vay dự án đầu tư từ các công trình nghiên cứu,
các bài báo, bài phân tích, tài liệu, giáo trình... trong các năm vừa qua.
Các công trình ở nước ngoài nghiên cứu về thẩm định dự án đầu tư đã đóng
góp nhiều nội dung nghiên cứu về kỹ thuật phân tích, đánh giá dự án dựa trên
nhiều loại chỉ tiêu. Đây là cơ sở quan trọng để xây dựng các chỉ tiêu đánh giá
hiệu quả dự án.
Các công trình nghiên cứu ở trong nước về thẩm định cho vay dự án đã
đóng góp cơ sở lý luận, phân tích thực trạng thẩm định và đưa ra giải pháp hoàn
thiện, nâng cao hiệu quả công tác cho vay dự án đầu tư đối với một số ngành,
lĩnh vực kinh doanh ở Việt Nam như: bất động sản, xây dựng hạ tầng, thực
phẩm, đồ uống...; hoặc đóng góp tập trung vào hoàn thiện, nâng cao hiệu quả ở
một số khâu thẩm định cụ thể như: thẩm định hồ sơ, năng lực khách hàng, thẩm
định các yếu tố đầu ra, đầu vào…
Những đóng góp của các nhà khoa học trong và ngoài nước đối với nội
dung nghiên cứu về công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư tại các ngân hàng
thương mại là rất đáng kể, là cơ sở quan trọng cho các nghiên cứu sau này.
2.3.2. Những vấn đề đặt ra
Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng, Việt nam đã gia nhập
các tổ chức kinh tế khu vực và thế giới, đòi hỏi các ngân hàng cần có những
6
quyết định cho vay đúng đắn và kịp thời để nắm bắt cơ hội đầu tư, tăng trưởng
tín dụng có hiệu quả, nâng cao khả năng cạnh tranh. Trong đó, công tác
thẩm định cho vay dự án tại NHTM có vai trò quan trọng đặc biệt.
Các nghiên cứu trong và ngoài nước nêu trên vẫn còn nhiều khoảng trống
cần được lấp đầy đối với phạm vi nghiên cứu tương đối vi mô là: công tác thẩm
định cho vay dự án đầu tư tại NHTM.
Theo tìm hiểu của NCS, chưa có công trình nghiên cứu nước ngoài nào
xem xét thẩm định cho vay dự án đầu tư tại NHTM, do vậy, các nghiên cứu
nước ngoài chỉ có thể dùng để tham khảo những nội dung liên quan đến cơ sở lý
luận về kỹ thuật thẩm định, phân tích dự án.
Các nghiên cứu trong nước đã có một vài nghiên cứu về thẩm định cho vay
dự án đầu tư tại NHTM như Nguyễn Đức Thắng (2007), Bùi Anh Tuấn (2011)
và Nguyễn Như Thành (2010) nhưng chưa công trình nào đề xuất được giải
pháp về mô hình để thẩm định cho nhiều loại hình dự án và sử dụng kết quả
thẩm định từ mô hình đó làm cơ sở dữ liệu phục vụ thẩm định các dự án mới.
Ngoài ra, có rất ít công trình đưa ra được những chỉ tiêu định tính và định lượng
để đánh giá chất lượng công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư. Tác giả
Nguyễn Đức Thắng (2007) trong “Nâng cao chất lượng thẩm định dự án đầu tư
tại Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam” mới chỉ đưa ra một số chỉ tiêu
định lượng như: thời gian thẩm định dự án, tăng trưởng dư nợ cho vay dự án …
mà chưa đưa ra được các chỉ tiêu định tính. Đó chính là những khoảng trống về
nghiên cứu cần được lấp đầy
Từ thực trạng trên trên, NCS đã lựa chọn đề tài và tiến hành nghiên cứu
trên cơ sở giải quyết những tồn tại của thực trạng nghiên cứu đối với công tác
thẩm định cho vay dự án đầu tư tại NHTM. Trong quá trình thực hiện luận án,
NCS đã kế thừa một cách có chọn lọc những ưu việt cũng như rút kinh nghiệm
từ những hạn chế của các công trình nghiên cứu trước đó để hoàn thành luận án
của mình.
7
3. Mục đích nghiên cứu
Mục đích tổng quát: Nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn nhằm
hoàn thiện công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư tại VCB.
Mục đích cụ thể:
Làm sáng tỏ những vấn đề có tính lý luận về hoàn thiện thẩm định
cho vay dự án đầu tư tại NHTM; nghiên cứu hoạt động thẩm định dự án đầu tư
tại một số nước và rút ra bài học với Việt Nam.
Đánh giá sát thực mức độ hoàn thiện công tác thẩm định cho vay dự
án đầu tư tại VCB nhằm đưa ra những thành tựu, hạn chế, tồn tại của nghiệp vụ
này và nguyên nhân chưa hoàn thiện.
Đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác thẩm định cho vay
dự án đầu tư tại VCB.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu luận án là những vấn đề lý luận và thực tiễn về hoạt
động thẩm định cho vay dự án đầu tư tại các NHTM nói chung và VCB nói
riêng.
Phạm vi nghiên cứu
- Về lĩnh vực nghiên cứu: Công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư tại các
NHTM
- Về không gian nghiên cứu: Nghiệp vụ thẩm định cho vay dự án đầu tư
đang được triển khai tại Phòng Tài trợ dự án, trụ sở chính và trên toàn hệ thống
của Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam.
- Về thời gian Nghiên cứu: Đánh giá thực trạng công tác thẩm định cho vay
dự án đầu tư tại VCB từ năm 2010 - 2014.
Đề xuất định hướng và giải pháp hoàn thiện công tác thẩm định cho vay
8
DAĐT tại VCB đến năm 2020.
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài nghiên cứu
Trên phương diện lý luận, các vấn đề cơ bản về thẩm định dự án đầu tư mà
luận án nghiên cứu sẽ bổ sung thêm cơ sở lý luận về các phương thức, kỹ thuật
thẩm định đã được áp dụng ở nhiều nước nhưng chưa được triển khai tại VCB,
làm cơ sở để triển khai các mô hình thẩm định dự án đầu tư mới trong tương lai.
Về mặt lý luận, Luận án tập trung giải quyết khoảng trống nghiên cứu đã nêu
bằng cách đề xuất một số chỉ tiêu định tính và định lượng đánh giá chất lượng
công thác thẩm định cho vay dự án đầu tư tại NHTM.
Trên phương diện thực tiễn, luận án sẽ đánh giá một cách toàn diện thực
trạng công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư tại Ngân hàng TMCP Ngoại
thương Việt Nam trong bối cảnh thị trường hiện tại và đưa ra những giải pháp
nâng cao chất lượng nghiệp vụ thẩm định dự án đầu tư phù hợp với thực trạng
nền kinh tế cũng như tình hình hoạt động của Ngân hàng TMCP Ngoại thương
Việt Nam thời gian tới. Để giải quyết khoảng trống về nghiên cứu đã nêu, luận
án đề xuất giải pháp xây dựng mô hình thẩm định cho nhiều loại hình dự án và
sử dụng kết quả thẩm định từ mô hình đó làm cơ sở dữ liệu phục vụ thẩm định
các dự án mới tại VCB.
Do đó, nếu luận án của nghiên cứu sinh thành công thực sự sẽ có ý nghĩa
khoa học và thực tiễn, góp phần hoàn thiện hơn nghiệp vụ tín dụng, thẩm định
cho vay dự án đầu tư tại ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam và của cả hệ
thống ngân hàng tại Việt Nam.
6. Phương pháp nghiên cứu
- Trong suốt quá trình nghiên cứu, luận án sử dụng phương pháp luận là
Phương pháp Duy vật biện chứng và phương pháp Duy vật lịch sử. Ngoài ra,
Trong từng nội dụng nghiên cứu, luận án sử dụng các phương pháp cụ thể: Phân
tích, tổng hợp, tư duy logic, thống kê, so sánh, kết hợp phương pháp định lượng
9
và phương pháp định tính trong nghiên cứu lý luận cũng như trong đánh giá thực
tiễn. Dữ liệu thứ cấp gồm các văn bản chế độ ngành ngân hàng, tài liệu hội thảo,
báo cáo của các ngân hàng...
- Trên cơ sở phân tích, đánh giá thực trạng Thẩm định dự án đầu tư của
ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam, NCS sử dụng phương pháp chuyên
gia, tổng hợp và phân tích, tư duy độc lập trong việc vận dụng các quan điểm
phát triển kinh tế của Việt nam, tiếp cận các kết quả nghiên cứu của các tác giả
trong và ngoài nước, vận dụng các kiến thức có được khi tham gia khảo sát thực
tế tại một số ngân hàng nước ngoài trong việc đề xuất các giải pháp nhằm nâng
cao chất lượng Thẩm định dự án đầu tư của ngân hàng TMCP Ngoại thương
Việt Nam.
7. Những đóng góp của luận án
Về cơ sở khoa học
- Hệ thống hoá và làm rõ hơn những vấn đề lý luận về thẩm định dự
án đầu tư, thẩm định cho vay dự án đầu tư ở Ngân hàng thương mại.
- Đưa ra các đặc điểm của công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư,
những nhân tố ảnh hưởng đến công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư tại
NHTM. Nghiên cứu và triển khai một số phương pháp quan sát, điều tra khảo
sát để hoàn thiện công tác thẩm định cho vay DAĐT tại NHTM.
Về cơ sở thực tiễn
- Đánh giá tổng quan về Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam, quá
trình hình thành và phát triển. Làm rõ những nội dung thực tiễn của công tác
thẩm định cho vay dự án đầu tư tại các NHTM nói chung và Ngân hàng
TMCP Ngoại thương Việt Nam nói riêng.
- Phân tích và đánh giá thực trạng công tác thẩm định cho vay dự án
đầu tư tại Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam từ bối cảnh công tác
10
thẩm định, tổ chức thẩm định, nội dung và phương pháp thẩm định. Đưa ra
những tồn tại trong công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư tại Ngân hàng
TMCP Ngoại thương Việt Nam và nguyên nhân của những tồn tại đó.
- Trên cơ sở lý luận và thực tiễn, luận án đã xây dựng hệ thống các quan
điểm và đề xuất những giải pháp phù hợp nhằm hoàn thiện công tác thẩm
định cho vay dự án đầu tư tại Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam. Các
quan điểm được xây dựng cùng với những tồn tại đã phân tích là định
hướng ho àn thi ện công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư tại Ngân
hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam.
- Các giải pháp đề xuất là những giải pháp trực tiếp đối với các NHTM
nói chung và Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam nói riêng, từ hoàn
thiện về nhận thức đến tổ chức thẩm định, nội dung thẩm định, phương pháp
và quy trình thẩm định dự án đầu tư.
8. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, các phụ lục, bảng biểu và các tài liệu tham
khảo, luận án được trình bày theo 03 chương:
Chương 1: Lý luận cơ bản về thẩm định cho vay dự án đầu tư tại các ngân
hàng thương mại
Chương 2: Thực trạng thẩm định cho vay dự án đầu tư tại Ngân hàng
TMCP Ngoại thương Việt Nam
Chương 3: Một số giải pháp hoàn thiện công tác thẩm định cho vay dự án
11
đầu tư tại Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam đến năm 2020.
CHƯƠNG 1
LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ THẨM ĐỊNH CHO VAY DỰ ÁN ĐẦU TƯ TẠI
NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
1.1. KHÁI QUÁT CÔNG TÁC THẨM ĐỊNH CHO VAY DỰ ÁN ĐẦU TƯ TẠI NGÂN
1.1.1. Cho vay dự án đầu tư tại Ngân hàng thương mại
1.1.1.1. Khái niệm dự án đầu tư
DAĐT phải nhằm vào việc sử dụng có hiệu quả các yếu tố đầu vào để thu
được đầu ra phù hợp với những mục tiêu cụ thể. Đầu vào là lao động, nguyên
vật liệu, đất đai, tiền vốn… Đầu ra là các sản phẩm dịch vụ hoặc là sự giảm bớt
đầu vào. Sử dụng đầu vào được hiểu là sử dụng các giải pháp kỹ thuật công
nghệ, biện pháp tổ chức quản trị và các luật lệ…
Theo quan điểm của các nhà kinh tế học hiện đại thì “DAĐT là một tập hợp
các hoạt động đặc thù nhằm tạo nên một thực tế mới có phương pháp trên cơ sở
các nguồn lực”.[73]
Hoặc: DADT là một tập hợp hồ sơ tài liệu trình bày một cách chi tiết và hệ
thống các hoạt động sẽ được thực hiện với các nguồn lực và chi phí, bố trí theo
một kế hoạch chặt chẽ nhằm đạt những hiệu quả cụ thể để thực hiện những mục
tiêu kinh tế - xã hội nhất định. [71]
WB coi dự án đầu tư là tổng thể các chính sách hoạt động và chi phí liên
quan với nhau được hoạch định nhằm đạt được mục tiêu nhất định trong 1 thời
gian nhất định.
Dưới góc độ kế hoạch hóa, DAĐT là một công cụ thể hiện kế hoạch chi tiết của mỗi công cuộc đầu tư sản xuất kinh doanh, phát triển kinh tế xã hội, làm tiền đề cho các quyết định đầu tư và tài trợ.
Dù xem xét dưới bất kỳ góc độ nào thì DAĐT cũng gồm những cấu phần
chính sau:
+ Các mục tiêu cần đạt được khi thực hiện dự án: Khi thực hiện dự án, sẽ
12
mang lại những lợi ích gì cho xã hội.
+ Các kết quả: Đó là những kết quả có định lượng được tạo ra từ các hoạt động khác nhau của dự án. Đây là điều kiện cần thiết để thực hiện các mục tiêu của dự án.
+ Các hoạt động: Là những nhiệm vụ hoặc hành động được thực hiện trong dự án để tạo ra các kết quả nhất định, cùng với một lịch biểu và trách nhiệm của các bộ phận sẽ được tạo thành kế hoạch làm việc của dự án.
+ Các nguồn lực: Hoạt động của dự án không thể thực hiện được nếu thiếu các nguồn lực về vật chất, tài chính và con người. Gía trị hoặc chi phi của các nguồn lực này chính là vốn đầu tư cho các dự án.
+ Thời gian: Độ dài thực hiện DAĐT cần được cố định.
DAĐT được xây dựng phát triển bởi một quá trình gồm nhiều giai đoạn.
Các giai đoạn này vừa có mối quan hệ gắn bó vừa độc lập tương đối với nhau
tạo thành chu trình của dự án. Chu trình của dự án được chia làm 3 giai đoạn:
Giai đoạn chuẩn bị đầu tư, giai đoạn thực hiện đầu tư và giai đoạn vận hành kết
quả. Giai đoạn chuẩn bị đầu tư tạo tiền đề quyết định sự thành công hay thất bại
ở giai đoạn sau, đặc biệt đối với giai đoạn vận hành kết quả đầu tư.
1.1.1.2. Khái niệm cho vay dự án đầu tư tại Ngân hàng thương mại
Cho vay dự án đầu tư là một nội dung trong nghiệp vụ cho vay tại NHTM,
có thể định nghĩa cho vay dự án đầu tư theo nhiều tiêu thức: căn cứ vào mục
đích sử dụng vốn vay, thời hạn của khoản vay, đối tượng vay vốn .v.v. Tại
NHTM, người ta chủ yếu sử dụng tiêu thức về thời hạn của khoản vay để phân
biệt cho vay dự án đầu tư với các hình thức cho vay khác.
- Theo tiêu thức về thời hạn của khoản vay, Cho vay dự án đầu tư của
NHTM là các khoản cho vay có thời hạn trên 01 năm nhưng không dài hơn
thời gian sử dụng còn lại của tài sản hình thành bằng vốn vay. Việc phân định
cụ thể thời hạn cho vay dự án đầu tư tuỳ thuộc vào quy định của mỗi quốc
gia. Ở Việt Nam, theo “Quy chế cho vay của tổ chức tín dụng đối với khách
hàng” thì, cho vay dự án đầu tư tại NHTM bao gồm cho vay trung hạn và cho
13
vay dài hạn. “Cho vay trung hạn là các khoản vay có thời hạn cho vay từ trên
12 tháng đến 60 tháng; Cho vay dài hạn là các khoản cho vay có thời hạn cho
vay từ trên 60 tháng trở lên” [25].
- Theo tiêu thức về mục đích vay vốn: cho vay dự án đầu tư là hình thức
cho vay nhằm mục đích bổ sung nguồn vốn dài hạn, hình thành tài sản cố
định, tài sản dài hạn của người đi vay nhằm phát triển sản xuất theo chiều
rộng và chiều sâu [25].
Từ các khái niệm trên, có thể rút ra định nghĩa về cho vay dự án đầu tư tại
NHTM như sau: Cho vay dự án đầu tư của NHTM là các khoản cho vay có thời
hạn trên 01 năm nhưng không dài hơn thời gian sử dụng còn lại của tài sản hình
thành bằng vốn vay, nhằm mục đích bổ sung nguồn vốn dài hạn, hình thành tài
sản cố định, tài sản dài hạn của người đi vay để phát triển sản xuất theo chiều
rộng và chiều sâu. Đây cũng là khái niệm về cho vay dự án đầu tư tại NHTM
được NCS sử dụng xuyên suốt luận án.
1.1.1.3. Đặc điểm cho vay dự án đầu tư tại Ngân hàng thương mại
a. Mục đích cho vay dự án đầu tư chủ yếu để hình thành tài sản cố định
“NHTM cho vay DAĐT để đầu tư cho các dự án xây dựng mới, mở rộng,
cải tạo, khôi phục, đổi mới kỹ thuật, ứng dụng khoa học và công nghệ nhằm
mục tiêu lợi nhuận, phù hợp với chính sách phát triển kinh tế - xã hội và pháp
luật của Nhà nước” [48]. Cho vay DAĐT của NHTM nhằm tài trợ vốn cho việc
hình thành tài sản cố định của khách hàng. Cụ thể là:
Cho vay DAĐT trung hạn là loại cho vay vốn được sử dụng để tài trợ cho
tài sản cố định như phương tiện vận tải, một số cây trồng vật nuôi, trang thiết bị
chóng bị hao mòn; cải tiến đổi mới kỹ thuật và sản phẩm; mở rộng sản xuất kinh
doanh; xây dựng các dự án có quy mô nhỏ và có thời gian thu hồi vốn nhanh…
Cho vay DAĐT dài hạn là loại cho vay được sử dụng tài trợ cho công
trình xây dựng và cải tạo như nhà, cầu đường, máy móc thiết bị có giá trị lớn,
thường có thời gian sử dụng lâu dài.
14
b. Đối tượng cho vay chủ yếu là các chi phí cấu thành tổng mức đầu tư của
dự án
Cho vay DAĐT của NHTM xác định đối tượng cho vay: Là các chi phí
cấu thành trong tổng mức đầu tư của dự án đầu tư xây dựng mới, mở rộng, cải
tạo, khôi phục, đổi mới kỹ thuật, ứng dụng khoa học và công nghệ, bao gồm:
giá trị vật tư, máy móc, thiết bị, công nghệ chuyển giao, sáng chế và phát minh;
chi phí nhân công; giá thuê và chuyển nhượng đất đai; giá thuê mua các tài sản
khác trong khuôn khổ Luật định; chi phí mua bảo hiểm tài sản thuộc dự án đầu
tư; chi phí khác.
c. Có nhiều nguồn hình thành vốn cho vay dự án đầu tư của ngân hàng
thương mại
Vốn kinh doanh nói chung và vốn cho vay DAĐT nói riêng của NHTM
hình thành từ 5 nguồn: vốn chủ sở hữu; vốn huy động dài hạn (trái phiếu, tiền
gửi dài hạn); vốn huy động ngắn hạn; vay nước ngoài; vốn nhận uỷ thác và vốn
tài trợ để cho vay theo chương trình hoặc dự án đầu tư của Nhà nước, của tổ
chức kinh tế - tài chính - tín dụng - xã hội ở trong và ngoài nước.
Vốn chủ sở hữu hình thành do vốn góp hay do tích luỹ được trong quá
trình kinh doanh có vai trò rất quan trọng, góp phần xác định quy mô và cơ cấu
của ngân hàng, tăng khả năng mở rộng cho vay và đầu tư, đặc biệt là cho vay
DAĐT. Về bản chất, NHTM không dùng nguồn vốn chủ sở hữu để cân đối
nguồn vốn cho vay DAĐT, tuy nhiên vốn chủ sở hữu thường là cơ sở để xác
định số tiền cho vay tối đa đối với mỗi DAĐT, các cơ quan quản lý thường
khống chế tỷ lệ cho vay tối đa đối với một khách hàng bằng tỷ lệ cho vay tối đa
trên vốn tự có, DAĐT không được vượt quá một tỷ lệ nào đó so với vốn chủ sở
hữu. Tỷ lệ cho vay tối đa với 1 khách hàng tại Việt Nam hiện nay là 15% [30].
Nguồn hình thành từ hoạt động phát hành trái phiếu của ngân hàng và huy
động tiền gửi dài hạn của khách hàng: Nguồn từ phát hành trái phiếu không có
tính thường xuyên và cũng chỉ chiếm từ 4% đến 6,7% lượng vốn mà các NHTM
huy động được [31]. Còn nguồn từ tiền gửi dài hạn của khách hàng tại ngân
15
hàng thì còn hạn chế về cả khối lượng và thời gian gửi. Hơn nữa lãi mà ngân
hàng phải trả cho tiền huy động dài hạn lại cao hơn khi huy động ngắn hạn. Do
đó nguồn này được xem là khan hiếm và đắt đỏ.
Nguồn do huy động ngắn hạn chiếm tới 70% tổng lượng vốn huy động
của NHTM do đó có thể xem đây là một nguồn vốn dồi dào [31]. Với công cụ
chuyển hoán kỳ hạn thì nguồn ngắn hạn có thể dùng để cho vay DAĐT. Tuy
nhiên, NHNN cũng quy định một tỷ lệ tối đa cho việc chuyển hoán này nhằm
hạn chế rủi ro trong hoạt động cho vay của NHTM.
Vay nợ nước ngoài: Việc vay nợ nước ngoài để có nguồn vốn cho vay
trung và dài hạn tương đối phổ biến ở các ngân hàng trên thế giới. Nguồn vay nợ
nước ngoài chủ yếu được huy động để cấp vốn cho các dự án cần vốn ngoại tệ,
các dự án trọng điểm theo chương trình hợp tác chính phủ .v.v.
d. Lãi suất cho vay dự án đầu tư cao hơn cho vay ngắn hạn
Theo cấu trúc rủi ro lãi suất thì “thời hạn càng dài thì lãi suất càng cao”.
Nguyên nhân là, thời hạn cho vay chính là thời gian sử dụng vốn, nên thời hạn
càng dài giá trị sử dụng càng lớn và lãi suất càng cao. Hơn nữa, thời gian càng
dài thì xác suất món vay gặp rủi ro càng lớn. Đó là lý do mà NHTM quy định
mức lãi suất của các khoản cho vay DAĐT thường cao hơn lãi suất cho vay
ngắn hạn, không những để bù đắp chi phí huy động vốn dài hạn mà còn bù lại
những thiệt hại có thể xẩy ra. Đó là chưa kể đến việc ngân hàng sẽ mất cơ hội sử
dụng khoản cho vay một cách linh hoạt trong khoảng thời gian dài của một hợp
đồng tín dụng. Mức lãi suất cho vay do NHTM và khách hàng thoả thuận phù
hợp với quy định của NHNN. Lãi suất áp dụng ở đây có thể là cố định suốt thời
hạn vay vốn (gọi là lãi suất cố định), cũng có thể là lãi suất biến đổi tuỳ thuộc sự
biến động của thị trường (gọi là lãi suất thả nổi). Tuy nhiên, với các khoản cho
vay DAĐT có thời hạn trung và dài hạn thì NHTM thường áp dụng lãi suất thả
nổi nhằm đảm bảo cả hai mục tiêu là an toàn và sinh lợi.
e. Cho vay dự án đầu tư có tính rủi ro cao
16
Cho vay dự án đầu tư tại NHTM có tính rủi ro cao bởi các đặc điểm sau:
Một là: Khối lượng cho vay lớn, thời hạn cho vay dài. So với các khoản
cho vay ngắn hạn có thời gian dưới 01 năm thì cho vay DAĐT là hoạt động có
tính rủi ro cao. Điều này xuất phát từ đặc điểm về thời hạn cho vay dài và khối
lượng cho vay lớn. Do thời gian rất dài đồng thời khối lượng vốn vay lại lớn,
trong thời gian vay nhiều biến động không mong muốn có thể xảy ra như khách
hàng làm ăn thua lỗ, dự án không được hoàn thành, lãi suất thị trường tăng cao
trong khi lãi suất cho vay đã được cố định từ trước trong hợp đồng tín dụng, …
đều có thể gây thiệt hại trực tiếp hoặc gián tiếp cho hoạt động của NHTM.
Hai là: Tài sản đảm bảo kém thanh khoản. Tính rủi ro của các khoản cho
vay DAĐT còn thể hiện: tài sản đảm bảo cho các khoản vay DAĐT thường là tài
sản hình thành từ vốn vay, đây là những tài sản kém thanh khoản, khó có thể
chuyển nhượng hay thế chấp được. Do đó, một khi ngân hàng đã đồng ý cho vay
thì đồng nghĩa với việc phải chấp nhận sự rủi ro trong suốt thời hạn tín dụng
cam kết trên hợp đồng.
Ba là: Tiềm ẩn rủi ro thanh khoản, rủi ro lãi suất. Việc sử dụng nguồn huy
động ngắn hạn để cho vay DAĐT của NHTM cũng được cảnh báo là tiềm ẩn
nhiều rủi ro. Tại Việt Nam, các NHTM chỉ được phép dùng tối đa 60% tổng
nguồn vốn ngắn hạn của mình để sử dụng cho vay trung và dài hạn [30]. Việc sử
dụng nguồn ngắn hạn để cho vay DAĐT nếu vượt quá mức an toàn sẽ dẫn đến
khả năng mất cân đối nguồn vốn của NHTM và quan trọng hơn là trong điều
kiện kinh tế thế giới đang thiếu ổn định, cho vay DAĐT nhiều dễ gặp rủi ro
trong tương lai.
1.1.2. Thẩm định cho vay dự án đầu tư tại Ngân hàng thương mại
1.1.2.1. Khái niệm thẩm định cho vay dự án đầu tư tại Ngân hàng thương
mại
17
Thẩm định cho vay dự án của NHTM là một trong chuỗi công việc của hoạt động cho vay NHTM, có ý nghĩa quan trọng không chỉ đối với người cho vay mà cả đối với người đi vay.
Thẩm định cho vay DAĐT tại NHTM là việc NHTM rà soát, kiểm tra lại một cách khoa học, khách quan và toàn diện mọi nội dung của dự án và liên
quan đến dự án nhằm khẳng định tính hiệu quả cũng như tính khả thi của dự án trước khi quyết định cho vay.[24]
Thẩm định dự án đầu tư tại các NHTM thực chất là việc các ngân hàng tiến hành kiểm tra, phân tích, đánh giá tính hợp pháp, khả thi và hiệu quả của dự án để làm cơ sở cho ngân hàng ra quyết định cho vay.
Trên phương diện của nhà tài trợ vốn - các NHTM, thẩm định dự án đầu tư như nêu trong khái niệm, trên thực chất là phân tích, đánh giá để lựa chọn ra các dự án hợp pháp, hiệu quả, khả thi, làm cơ sở cho vay đúng mục đích, đảm bảo an toàn vốn và có lãi.
Theo quan điểm của NCS, thẩm định dự án đầu tư của ngân hàng chính là việc ngân hàng đưa ra kết luận một cách chính xác về tính khả thi, hiệu quả kinh tế, khả năng trả nợ, những rủi ro có thể xảy ra của dự án để quyết định cho vay hay không đối với đự án đó. Nếu chấp thuận cho vay, ngân hàng sẽ cho vay với số tiền là bao nhiêu, thời hạn là bao lâu phương thức như thế nào để tạo điều kiện thuận lợi cho chủ đầu tư hoạt động có hiệu quả nhất.
1.1.2.2. Mục đích của thẩm định cho vay dự án đầu tư
Mục đích quan trọng hàng đầu của thẩm định cho vay của NHTM là đảm bảo đồng vốn cho vay được sử dụng đúng mục đích và hiệu quả đã được thỏa thuận nêu trong hợp đồng giữa NHTM và khách hàng. Nguồn vốn cho vay có bảo đảm sử dụng đúng mục đích đạt hiệu quả, NHTM mới có khả năng thu hồi được vốn gốc và lãi cho vay theo đúng hợp đồng đã ký kết. Mục tiêu này đòi hỏi công tác thẩm định cho vay DAĐT cần phải toàn diện trên cả ba nội dung: Thẩm định kỹ thuật; Thẩm định kinh tế, xã hội và Thẩm định tài chính.
18
Dư nợ cho vay dự án thường chiếm tỷ trọng lớn trong tổng dư nợ tín dụng của NHTM. Kết quả của thẩm định cho vay dự án là cơ sở quan trọng để ngân hàng đưa ra quyết định cho vay. Vì thế, công tác thẩm định cho vay dự án có vai trò rất quan trọng trong các hoạt động nghiệp vụ của NHTM. Thẩm định cho vay dự án phải đạt được sự chính xác, toàn diện trong nội dung và sự kịp thời trong tổ chức thực hiện. Để đạt được yêu cầu này, NHTM cần tổ chức một bộ
máy thẩm định hoạt động có hiệu quả, lựa chọn các cán bộ thẩm định có năng lực và xây dựng một quy trình thẩm định hợp lý.
Một trong những đặc trưng của hoạt động đầu tư là diễn ra trong một thời gian dài nên có thể gặp nhiều rủi ro, muốn cho vay một cách an toàn, đảm bảo khả năng thu hồi vốn và lãi đầu tư thì quyết định cho vay của ngân hàng là dựa
trên cơ sở thẩm định dự án đầu tư.
Thẩm định dự án đầu tư sẽ rút ra được những kết luận chính xác về tính khả thi, hiệu qủa kinh tế của dự án đầu tư, khả năng trả nợ, những rủi ro có thể xảy ra để đưa ra quyết định cho vay hay từ chối.
Từ kết quả thẩm định có thể tham gia góp ý cho các chủ đầu tư, làm cơ sở để xác định số tiền cho vay, mức thu nợ hợp lý, tạo điều kiện cho doanh nghiệp
làm ăn có hiệu quả.
Do có tầm quan trọng như vậy nên khi thẩm định cho vay dự án cần: - Nắm vững chủ trương chính sách phát triển kinh tế của nhà nước, ngành,
địa phương và các văn bản pháp luật có liên quan.
- Nắm chắc tình hình sản xuất kinh doanh, tình hình tài chính của doanh
nghiệp để có các quyết định cho vay thích hợp.
1.1.2.3. Yêu cầu trong thẩm định cho vay dự án đầu tư
a. Đối với NHTM với tư cách là bên cho vay
Xuất phát từ bản chất rủi ro của DAĐT, NHTM khi thẩm định cho vay
DAĐT cần tuyệt đối tuân thủ các yêu cầu sau đây:
- Việc tổ chức thẩm định tác nghiệp thẩm định cho vay DAĐT dù được
tiến hành ở cấp độ nào đều cần tuân thủ tuyệt đối các quy trình thẩm định đã
được NHTM ban hành.
- NHTM phải thẩm định cho vay dự án đầu tư một cách khách quan, khoa
học và toàn diện về khách hàng vay vốn.
- Đối với cán bộ thẩm định trực tiếp của NHTM, phải đảm bảo đáp ứng về
trình độ, kiến thức cơ bản về lĩnh vực kinh doanh của dự án xin vay vốn.
19
Ngoài ra, kiến thức về thực trạng, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của
đất nước, kiến thức về kinh tế thị trường, hoạt động tín dụng và tài chính của
doanh nghiệp cũng hết sức quan trọng trong thẩm định cho vay dự án đầu tư.
b. Đối với khách hàng có dự án xin vay vốn
Khi quyết định thực hiện đầu tư dự án cũng như nộp hồ sơ vay vốn tài trợ
dự án tại NHTM, khách hàng cần ý thức được trách nhiệm, yêu cầu của xã hội,
nền kinh tế đối với quyết định của mình. Dự án đầu tư thành công có ý nghĩa
quan trọng, góp phần tăng trưởng GDP, tạo thêm công ăn việc làm cho xã hội.
Ngược lại, nếu dự án thất bại, khách hàng không chỉ gặp khó khăn mà còn gây
rủi ro cho cả hệ thống và cho cả nền kinh tế. Do đó, khách hàng có dự án đầu tư
xin vay vốn tại NHTM cần tiên quyết đáp ứng được các yêu cầu về minh bạch
thông tin; hồ sơ vay vốn phải đầy đủ, trung thực; hợp tác chặt chẽ và toàn diện
với NHTM; phối hợp và tuân thủ tuyệt đối quy trình tín dụng của NHTM.
1.1.2.4. Nội dung thẩm định cho vay dự án đầu tư tại ngân hàng thương mại
a. Thẩm định hồ sơ vay vốn
Rủi ro tín dụng trong cho vay DAĐT bắt đầu từ hồ sơ xin vay vốn. Thông
thường, khách hàng nộp hồ sơ xin vay vốn đầu tư dự án qua 2 bước:
- Đặt vấn đề
- Nộp hồ sơ vay vốn chính thức
Chỉ khi khách hàng nộp hồ sơ chính thức thì NHTM mới có nguy cơ rủi ro.
Do đó, NHTM thường yêu cầu khách hàng hoàn thành một bộ hồ sơ phù hợp
với yêu cầu vay vốn và nội dung của dự án đầu tư. Hầu hết các NHTM đều thiết
kế mẫu đơn xin vay vốn đầu tư dự án để đảm bảo khách hàng cung cấp thông tin
đầy đủ, toàn diện về tình hình hoạt động của khách hàng và thông tin về DAĐT,
qua đó có những nhận định ban đầu về khách hàng và dự án xin tài trợ vốn. Nếu
những đánh giá ban đầu là tích cực, NHTM sẽ yêu cầu khách hàng nộp bộ hồ sơ
chi tiết hơn đi kèm với nhu cầu tiếp cận các nguồn thông tin khác. Bất cứ thông
20
tin nào nêu trong hồ sơ vay vốn cũng cần được xác thực, đồng thời các nguồn
thông tin khác cũng cần phải được kiểm tra. Về nguyên tắc, các nguồn thông tin
để kiểm tra hồ sơ vay vốn bao gồm:
- Kế hoạch kinh doanh
- Dữ liệu ngân hàng
- Trung tâm thông tin tín dụng
- Thăm khách hàng
- Các nguồn bên ngoài
Các yêu cầu khi thẩm định hồ sơ vay vốn tài trợ dự án:
-NHTM cần tránh cho vay tập trung vào một số loại dự án hoặc ngành
kinh tế nhất định. Nếu NHTM tập trung quá nhiều rủi ro vào một loại dự án
hoặc ngành kinh tế nào đó, những vấn đề xảy ra trong ngành đó có thể đe doạ sự
ổn định về tài chính NHTM. Do đó, những hồ sơ xin vay vốn mà dự án thuộc
vào lĩnh vực mà NHTM đang có tỷ trọng cho vay cao trên tổng dư nợ cần được
loại ngay từ đầu.
- NHTM cần có quy trình rà soát mức độ rủi ro trong danh mục cho vay,
theo loại dự án, ngành/phân ngành kinh tế và đôi khi theo cả vị trí địa lý. Hồ sơ
dự án đang được xem xét cho vay vốn đều phải qua quy trình rà soát này.
-Tương tự như việc cho vay quá tập trung vào số ít loại hình dự án hoặc
các ngành kinh tế nhất định, việc cho vay quá nhiều đối với các khách hàng đơn
lẻ hoặc nhóm khách hàng liên quan có thể rất nguy hiểm đối với sự ổn định tài
chính của NHTM. Do vậy, NHTM cần sàng lọc hồ sơ, giám sát mức độ rủi ro
đối với các khách hàng đơn lẻ cũng như các nhóm khách hàng liên quan, cần có
quy trình đánh giá khách hàng trên cơ sở phân nhóm khách hàng và đánh giá
mức rủi ro tín dụng đối với những nhóm khách này.
21
b. Thẩm định khách hàng vay vốn
Các NHTM thường thẩm định năng lực khách hàng vay vốn (chủ đầu tư)
theo các bước như sau: (1)Đánh giá hồ sơ pháp lý; (2) đánh giá năng lực thực
hiện dự án; (3) thẩm định tình hình tài chính và hoạt động SXKD hiện tại;
Bước 1: Đánh giá hồ sơ pháp lý của chủ đầu tư
Việc đánh giá hồ sơ pháp lý thực chất là xác định tính pháp lý các hồ sơ xin
vay của CĐT. Đây là nội dung có ý nghĩa quan trọng, là điều kiện đầu tiên để
xem xét dự án. Nếu CĐT dự án không vững vàng về hồ sơ pháp lý có thể bị
dừng hoạt động vào bất cứ lúc nào, ngay cả khi dự án đang hoạt động bình
thường và tạo ra lợi nhuận, gây thiệt hại cả cho khách hàng và ngân hàng. Đối
với các CĐT khác nhau thì nội dung của việc thẩm định này cũng khác nhau.
Đối với CĐT là các doanh nghiệp, cần phải có các loại giấy tờ sau:
- Quyết định thành lập doanh nghiệp
- Giấy đăng ký kinh doanh
- Điều lệ công ty
- Người đại diện chính thức, địa chỉ liên hệ
- Điều lệ tổ chức và hoạt động của doanh nghiệp
- Quyết định bổ nhiệm Chủ tịch hội đồng quản trị, tổng giám đốc, giám
đốc, kế toán trưởng .v.v.
- Nghị quyết đại hội đồng cổ đông đối với dự án đầu tư xin vay vốn
- Giấy chứng nhận đăng ký thuế
Kết quả của việc đánh giá hồ sơ pháp lý phải khẳng định được các hồ sơ
pháp lý trên có đầy đủ và hợp pháp hay không? Có thỏa mãn được các yêu cầu
theo quy chế cho vay của NHTM hay không?
Bước 2: Đánh giá năng lực thực hiện dự án của chủ đầu tư
Năng lực thực hiện dự án của CĐT được thể hiện ở các khía cạnh như sau:
22
- Sự hợp lý trong cơ cấu tổ chức hoạt động của CĐT;
- Năng lực của cán bộ quản lý, các cán bộ trực tiếp tham gia quản lý dự án
- Kinh nghiệm thực hiện các dự án tương tự về loại hình, quy mô, vị trí…
- Thương hiệu, vị thế và uy tín của CĐT trên thị trường;
- Phân tích đánh giá triển vọng HĐKD của CĐT trong thời gian tới;
Các yếu tố này chỉ có thể đánh giá theo các phương pháp định tính, đóng
vai trò rất quan trọng trong việc thẩm định năng lực của CĐT.
Bước 3: Thẩm định tình hình tài chính và năng lực SXKD hiện tại của
CĐT
Đây là nội dung quan trọng nhất trong toàn bộ nội dung thẩm định năng lực
của CĐT. Bởi lẽ tình hình tài chính, năng lực sản xuất kinh doanh hiện tại của
CĐT là thể hiện tính hiện thực về khả năng thực hiện dự án cũng như tính khả
thi của dự án đầu tư. Thẩm định tình hình tài chính và năng lực sản xuất kinh
doanh hiện tại của CĐT vay vốn với nội hàm phức tạp, bao gồm nhiều vấn đề.
Nội dung thẩm định là phân tích, đánh giá tình hình sản xuất kinh doanh của
CĐT thực hiện dự án.
Trên cơ sở Hệ thống báo cáo tài chính của CĐT (Bảng Cân đối kế toán,
Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh, Báo cáo lưu chuyển tiền tệ và Bản
thuyết minh báo cáo tài chính), cán bộ thẩm định cần tính toán và đưa ra nhận
xét về các chỉ tiêu tài chính chủ yếu của CĐT.
Có 04 nhóm các chỉ tiêu, hệ số tài chính cần tính toán và thẩm định:
- Các chỉ tiêu về mức độ tăng trưởng và khả năng sinh lời
Tăng trưởng doanh thu
2
Tăng trưởng tổng tài sản
3
4
Tăng trưởng Vốn chủ sở hữu Tăng trưởng lợi nhuận hoạt động kinh doanh
{(Doanh thu năm 2 – Doanh thu năm 1)/Doanh thu năm 1}*100% {(Tổng tài sản năm 2 – Tổng tài sản năm 1)/Tổng tài sản năm 1}*100% {(Vốn chủ sở hữu năm 2 – Vốn chủ sở hữu năm 1)/Vốn chủ sở hữu năm 1}*100% {(Lợi nhuận HDKD năm 2 - Lợi nhuận HDKD năm 1)/ Lợi nhuận HDKD năm 1}*100%
23
5
6
{(Lợi nhuận sau thuế năm 2 - Lợi nhuận sau thuế năm 1)/ Lợi nhuận sau thuế năm 1}*100% {Lợi nhuận sau thuế/Doanh thu}*100%
7
{Lợi nhuận sau thuế/Tổng tài sản }*100%
8
{Lợi nhuận sau thuế/Vốn chủ sở hữu }*100%
9
{Chi phí quản lý và bán hàng/Doanh thu}*100%
Tăng trưởng lợi nhuận sau thuế Lợi nhuận sau thuế/Doanh thu Lợi nhuận sau thuế/Tổng tài sản (ROA) Lợi nhuận sau thuế/Vốn chủ sở hữu (ROE) Chi phí quản lý và bán hàng/Doanh thu
10 Giá trị phải thu/Doanh thu {Giá trị phải thu/Doanh thu}*100% 11 Hàng tồn kho/Giá vốn
{Hàng tồn kho/Giá vốn hàng bán}*100%
hàng bán
Nguồn: [73]
- Các hệ số về cơ cấu vốn và tài sản, hệ số đòn bẩy tài chính
4
5
(Lợi nhuận trước thuế + Lãi vay + Khấu hao tài sản hữu hình và vô hình))/Lãi vay phải trả (Nợ Dài hạn + Vốn chủ sở hữu)/ Tài sản dài hạn
Hệ số đòn bẩy Hệ số nợ Hệ số tài sản cố định/Tổng tài sản Hệ số EBITDA/Chi phí lãi phải trả Hệ số về cân đối kỳ hạn tài sản, nguồn vốn
Nguồn: [73]
- Các hệ số khả năng thanh toán
Tổng tài sản ngắn hạn/ Tổng nợ ngắn hạn
2
thanh
toán
3
(Tổng tài sản ngắn hạn – Hàng tồn kho)/ Tổng nợ ngắn hạn Tổng tiền và tài sản có thể chuyển nhanh thành tiền/ Tổng nợ ngắn hạn
Nguồn: [73]
- Các chỉ tiêu về hiệu quả hoạt động
24
2
3
360*(Các khoản phải trả ngắn hạn từ hoạt động kinh doanh trung bình/Doanh thu) 360*(Hàng tồn kho trung bình/Giá vốn hàng bán)
4
Doanh thu thuần/ Tổng tài sản trung bình
5
Doanh thu thuần/ Tài sản ngắn hạn trung bình
Số ngày phải trả trung bình Số ngày hàng tồn kho trung bình Vòng quay Tổng tài sản Vòng quay Tài sản lưu động
Nguồn: [73]
Việc phân tích tình hình tài chính của CĐT trên cơ sở các chỉ tiêu, hệ số tài
chính là rất quan trọng trong xác định năng lực tài chính của đơn vị, là một trong
những cơ sở để đưa ra quyết định cho vay. Để đánh giá ý nghĩa của các chỉ tiêu,
hệ số trên, cần phải căn cứ vào đặc thù ngành nghề mà đơn vị đang hoạt động.
c. Thẩm định dự án đầu tư
Bước 1: Thẩm định tổng mức đầu tư
Tổng mức đầu tư của một dự án là giới hạn chi tiêu tối đa để hình thành nên các tài sản cần thiết, được sử dụng nhằm tạo ra doanh thu, chi phí, thu nhập suốt vòng đời hữu ích của dự án. Tổng mức đầu tư bao giờ cũng được chủ đầu tư ước
tính trước khi bắt đầu thực hiện dự án và xác định trong quyết định đầu tư.
Việc xác định đúng tổng mức đầu tư đóng vai trò quan trọng đầu tiên, tính toán thừa sẽ gây lãng phí, tính thiếu sẽ gây thiếu hụt vốn. Ngoài ra, việc dự tính đúng tổng vốn đầu tư liên quan chặt chẽ đến tính toán dòng tiền và các chỉ tiêu phản ánh hiệu quả dự án. Đối với nhiều dự án dài hạn, do bị tác động bởi nhiều yếu tố, tổng vốn đầu tư cần được dự tính trên cơ sở xác định sự biến động của các yếu tố tác động.
Căn cứ vào những số liệu thu thập được, cán bộ thẩm định phải xác định
được tổng mức đầu tư và các khoản mục đầu tư có hợp lý hay không.
Nếu phân loại theo cơ cấu tài sản đầu tư, tổng mức đầu tư bao gồm vốn đầu
tư vào tài sản cố định và vốn đầu tư vào tài sản lưu động ròng:
Tổng mức đầu tư = Vốn đầu tư vào TSCĐ + Vốn đầu tư vào TSLĐ
25
- Vốn đầu tư vào TSCĐ
Để thẩm định mức vốn được sử dụng cho mua sắm, cải tạo và mở rộng tài sản cố định, phải căn cứ vào thiết kế kỹ thuật của dự án nhằm kiểm tra nhu cầu về xây dựng nhà xưởng, mua sắm máy móc thiết bị và so sánh đơn giá các hạng mục dự án với thị trường, từ đó xác định mức vốn đầu tư hợp lý. Đối với một số chi phí như chi phí quản lý, chi phí tiền lương, chi phí lãi vay, chi phí quảng cáo… cần bóc tách để xem xét tính hợp lý của từng loại chi phí. Ngoài ra, có thể so sánh với thông số của những dự án tương tự để xác định đúng mức đầu tư cần thiết của dự án hiện tại.
- Vốn đầu tư vào TSLĐ
Thẩm định mức vốn đầu tư vào TSLĐ là tính toán những chỉ tiêu tài chính liên quan đến tài sản lưu động của dự án như: vòng quay hàng tồn kho, vòng quay khoản phải thu… để xác định đúng mức vốn lưu động cần thiết cho dự án và vốn lưu động thu hồi.
Do các dự án thường có thời hạn là trung và dài hạn nên không thể tránh khỏi những thay đổi của thị trường làm thay đổi tổng mức đầu tư của dự án, thường là tăng lên so với dự tính ban đầu. Vì vậy, trong dự toán vốn cố định và vốn lưu động của dự án luôn có một phần dự phòng sự biến động của giá cả thị trường. Vốn dự phòng thường được tính theo một tỷ lệ nhất định so với tổng vốn cố định, vốn lưu động và phụ thuộc vào từng dự án cụ thể. Cơ sở để tính toán mức vốn dự phòng cần được xem xét kỹ lưỡng.
Bước 2: Thẩm định nguồn tài trợ
Xác định đúng tổng mức đầu tư dự án mới chỉ là bước đầu trong thẩm định cho vay dự án. Nội dung tiếp theo là thẩm định nguồn tài trợ của dự án và tiến
độ huy động vốn của dự án.
Nguồn tài trợ của một dự án thường bao gồm vốn huy động từ chủ sở hữu hay vốn vay. Mỗi nguồn tài trợ đều có ưu điểm và nhược điểm riêng. Các nguồn vốn dự kiến phải được đảm bảo chắc chắn bởi cơ sở pháp lý và cơ sở thực tế.
26
Thẩm định nguồn tài trợ là xem xét khả năng tài chính của các cá nhân, tổ chức góp vốn từ trước và trong suốt thời gian thực hiện dự án, đồng thời kiểm tra tính khả thi của phương án vay vốn và khả năng trả nợ của dự án. Một số vấn
đề mà cán bộ ngân hàng thường quan tâm là: Các tổ chức tín dụng tham gia cho vay, lãi suất, thời gian, nguồn trả nợ, lịch trả nợ lãi vay và gốc vay dự kiến…
Thẩm định phần vốn góp cổ phần,vốn góp liên doanh, vốn tự có được tiến hành qua việc xem xét, xác minh các văn bản, tài liệu, thuyết minh liên quan đến nội dung cam kết góp vốn, tiến độ góp vốn của các cổ đông hoặc các bên liên doanh. Ngoài ra, đối với vốn vay các tổ chức, cá nhân khác cần căn cứ vào hợp đồng tín dụng, lịch trình trả nợ… để kiểm tra phương thức vay, tình hình trả nợ, cách thức sử dụng vốn vay của dự án.
Với những phương án về cơ cấu vốn, phương thức và tiến độ huy động
không hợp lý, ngân hàng có thể đưa ra những đề xuất điều chỉnh thích hợp.
Bước 3: Thẩm định doanh thu, chi phí của dự án
Thẩm định doanh thu
Căn cứ để thẩm định doanh thu của dự án chính là các phương án kỹ thuật của dự án, khả năng vận hành, tiến độ của dự án, khả năng tiêu thụ sản phẩm dịch vụ đầu ra:
-Sản lượng sản xuất, tiêu thụ hàng năm. Để dự tính được sản lượng sản xuất và tiêu thụ phải căn cứ vào khả năng vận hành của dự án và nhu cầu của thị
trường. Sản lượng sản xuất tính theo tỷ lệ với công suất thiết kế, tăng dần trong những năm đầu và đạt mức tối đa khi đi vào sản xuất ổn định. Vì vậy, cần kiểm tra lại các thông tin để điều chỉnh tỷ lệ cho phù hợp.
- Giá bán sản phẩm dịch vụ đầu ra của dự án hàng năm là một vấn đề phức tạp, yêu cầu phải có sự nghiên cứu kỹ lưỡng nhằm đánh giá hợp lý về thị trường đầu ra của sản phẩm dịch vụ và tình hình kinh tế nói chung, từ đó đưa ra những dự báo đúng về giá cả của sản phẩm.
Ngoài ra, cần quan tâm đến doanh thu từ việc thanh lý TSCĐ của dự án.
Thẩm định chi phí
27
Các chi phí của dự án được cán bộ thẩm định xem xét trên cơ sở phương án thực hiện sản xuất kinh doanh, phương án trả nợ, phương án tính khấu hao…, cụ thể là các chi phí sau:
-Chi phí nguyên vật liệu đầu vào: dựa vào phương án sản xuất, công suất
thực tế hàng năm để tính toán mức nguyên vật liệu đầu vào cần thiết. Kết hợp
với mức giá cả hiện tại hay dự tính để tính toán chi phí nguyên vật liệu cần thiết
cho dự án. Do dự án được thực hiện trong thời gian dài, những biến động của thị
trường ảnh hưởng đến giá thành của nguyên vật liệu trong tương lai là điều tất
yếu. Việc dự báo giá cả trong tương lai là một thách thức không nhỏ đối với
doanh nghiệp và ngân hàng. Do vậy, trong thời gian cho vay, cán bộ thẩm định
phải chú ý tới yếu tố lạm phát và phải điều chỉnh kịp thời chi phí nguyên vật liệu
khi giá cả thị trường biến động.
-Chi phí nhân công trực tiếp: Là chi phí cho những lao động trực tiếp
tham gia vào quá trình sản xuất hàng hóa dịch vụ của dự án, bao gồm cả những
lao động thường xuyên và thời vụ. Để tính toán chi phí nhân công trực tiếp cần
dựa trên cơ sở kế hoạch về nhân sự của dự án.
-Chi phí khấu hao: Đây là một chi phí quan trọng và thường chiếm tỷ
trọng lớn trong tổng chi phí đối với các dự án sản xuất có lượng tài sản cố định
lớn. Không như các chi phí khác, chi phí khấu hao không tạo ra dòng tiền của dự
án nhưng là chi phí hợp lý ảnh hưởng đến lãi lỗ và việc nộp thuế thu nhập doanh
nghiệp của dự án. Căn cứ để thẩm định chi phí khấu hao là chi phí đầu tư ban
đầu hình thành nên tài sản cố định và phương án tính khấu hao của dự án. Cán
bộ thẩm định cần xem xét giá trị ban đầu của tài sản cố định và phương án tính
khấu hao mà dự án đưa ra.
Bước 4: Thẩm định dòng tiền và khả năng trả nợ của dự án
Thẩm định dòng tiền
28
Dòng tiền của một dự án được hiểu là các khoản thu và chi được kỳ vọng xuất hiện tại các mốc thời gian khác nhau của dự án. Dòng tiền ròng là cơ sở để tính toán các chỉ tiêu tài chính của dự án. Bởi vậy, xác định đúng dòng tiền của dự án giúp tính toán chính xác các chỉ tiêu tài chính như NPV, IRR…
Thẩm định dòng tiền là xem xét dòng tiền tính toán có phù hợp hay không. Khi thẩm định dòng tiền dự án, cần chú ý tới loại bỏ chi phí chìm ra khỏi dòng tiền và đưa chi phí cơ hội của dự án vào phân tích.
-Chi phí chìm: là chi phí đã xuất hiện từ trước mà không thể bù đắp cho
dù dự án có được chấp nhận hay không. Ví dụ, doanh nghiệp thuê đoàn chuyên
gia khảo sát địa chất một khu vực cho việc xây dựng nhà máy, nếu các điều kiện
về địa chất không đủ, nhà máy sẽ không được xây dựng. Chi phí thuê đoàn
chuyên gia đã phát sinh cho dù dự án có được thực hiện hay không.Vì thế, khi
thẩm định cách tính tóan dòng tiền, cần kiểm tra và loại bỏ những chi phí chìm
ra khỏi dòng tiền của dự án.
-Chi phí cơ hội: Trong một số trường hợp, dự án có thể sử dụng nguồn
lực sẵn có nào đó của doanh nghiệp, mặc dù chi phí thực liên quan đến huy động
nguồn lực này không phát sinh hoặc không phản ánh đúng giá trị của nguồn lực
này đối với doanh nghiệp. Ví dụ: trong trường hợp dự án đưa vào sử dụng một
tài sản cố định đã có sẵn từ trước của doanh nghiệp thì chi phí cơ hội là lợi ích
mà các nguồn lực có thể mang lại cho doanh nghiệp nếu được đưa vào sử dụng
trong một hoạt động, một dự án khác. Chi phí cơ hội cho thấy một dòng tiền có
thể được tạo ra nếu dự án đang xem xét bị bác bỏ. Vì thế cần đưa chi phí cơ hội
vào tính toán dòng tiền của dự án. Nhiều chủ đầu tư khi tính toán dòng tiền đã
bỏ qua chi phí cơ hội. Khi thẩm định cho vay dự án, ngân hàng cần chú ý tới
việc dự án có hay không chi phí cơ hội và nếu có thì có đưa vào tính toán hay
không. Ngoài ra, trong trường hợp dự án đã tính đến chi phí cơ hội, cần kiểm tra
căn cứ tính toán có hợp lý hay không.
29
Ngoài ra, một số doanh nghiệp khi tính toán dòng tiền thường không tính toán đến dòng tiền từ vốn lưu động ròng. Khi triển khai dự án, doanh nghiệp cần có một lượng vốn lưu động nhất định và lượng vốn này có thể được bổ sung hoặc thu hồi hàng năm, kết thúc dự án, lượng vốn lưu động này sẽ được thu hồi. Sự thay đổi lượng vốn lưu động hàng năm cũng cần được tính vào dòng tiền của dự án. Nếu dự án chưa tính toán, cần phải bổ sung dòng tiền từ vốn lưu động
ròng. Ngược lại, nếu dự án đã tính toán, cần kiểm tra căn cứ dự tính mức thay
đổi vốn lưu động hàng năm.
Bên cạnh đó, các quan điểm khác nhau cũng ảnh hưởng đến việc tính toán dòng tiền dự án. Có hai quan điểm trong thẩm định cho vay dự án là quan điểm
ngân hàng và quan điểm chủ đầu tư.
Theo quan điểm ngân hàng, mục đích là xác định được tính khả thi về mặt tài chính của dự án, nhu cầu cần vay vốn cũng như khả năng trả nợ gốc và lãi vay của dự án, theo đó việc trả nợ lãi và gốc vay không được tính vào dòng tiền của dự án. Ngân hàng phải quan tâm đến cách tính toán dòng tiền theo quan điểm này do cách tính này sẽ giúp ngân hàng đánh giá được mức độ an toàn của vốn cho vay.
Theo quan điểm chủ đầu tư, mục đích nhằm xem xét giá trị thu nhập ròng còn lại của dự án so với những gì chủ đầu tư có được trong trường hợp không thực hiện dự án. Vì thế, khi tính toán dòng tiền phải cộng vốn vay ngân hàng vào dòng tiền và trừ đi khoản trả lãi vay và nợ gốc. Nói cách khác, chủ đầu tư quan tâm đến dòng tiền ròng còn lại cho mình sau khi đã thanh toán nợ vay.
Khi thẩm định dòng tiền, cần kiểm tra quan điểm tính toán. Nếu dự án chỉ tính toán trên quan điểm chủ đầu tư, phải tính toán lại theo quan điểm ngân hàng và căn cứ kết quả theo quan điểm ngân hàng để đưa ra quyết định. Nếu dự án đã thực hiện việc tính toán trên cả hai quan điểm, cần kiểm tra căn cứ tính toán của từng quan điểm và nếu có sự mâu thuẫn giữa kết quả của hai quan điểm sẽ lựa chọn quan điểm ngân hàng.
Thẩm định khả năng trả nợ của dự án
30
Đối với ngân hàng, khả năng trả nợ gốc và lãi vay có vai trò quyết định trong việc có chấp nhận cho vay dự án hay không. Dự án chỉ có thể được phê duyệt khi đảm bảo khả năng trả nợ gốc và lãi vay. Nguồn trả nợ chủ yếu từ lợi nhuận sau thuế và khấu hao của dự án. Đối với những dự án vay vốn từ nhiều nguồn, cần kiểm tra trình tự trả nợ của dự án đối với các món vay, đánh giá khả năng trả nợ của dự án đối với món vay từ ngân hàng và từ các nguồn khác. Đối với lịch trình trả nợ mà dự án cung cấp, cần kiểm tra tính xác thực thông qua việc điều tra thực tế. Ngoài ra, cần xem xét tình hình hoạt động và khả năng tài
chính của khách hàng trong những năm gần đây để chắc chắn về khả năng thực hiện dự án hiệu quả và khả năng trả nợ của chủ đầu tư.
Bước 5:Thẩm định lãi suất chiết khấu
Sau dòng tiền thì lãi suất chiết khấu là cơ sở quan trọng để tính toán các chỉ tiêu tài chính của dự án. Lãi suất chiết khấu là thành phần quan trọng trong phương pháp quy đổi gía trị các dòng tiền dự án trong tương lai về thời điểm hiện tại.
Khi nhà đầu tư vào một dự án tức là nhà đầu tư đã chấp nhận bỏ qua lợi tức kỳ vọng khi đầu tư vào một dự án khác trên thị trường. Ở đây, chúng ta đề cập đến chi phí cơ hội là thu nhập tốt nhất trong số các cơ hội đầu tư bỏ qua để thực hiện dự án. Nhà đầu tư chấp nhận một mức độ rủi ro nhất định để thực hiện dự án và sẽ đòi hỏi một mức lợi nhuận nhất định trong tương lai. Có thể nói lãi suất chiết khấu của một dự án là tỷ lệ sinh lời yêu cầu của nhà đầu tư đối với dự án. Vì vậy, cơ sở để tính toán lãi suất chiết khấu là phân tích rủi ro và khả năng sinh lời của dự án.
Ngoài ra, dự án được đầu tư khi tỷ lệ sinh lời yêu cầu tối thiểu bằng với chi phí vốn của dự án hay nói cách khác, lãi suất chiết khấu cũng được coi là chi phí vốn của dự án. Do vậy, việc xác định lãi suất chiết khấu cần phải căn cứ vào cơ cấu vốn của dự án.
Tùy theo quan điểm mà có các cách xác định lãi suất chiết khấu của dự án.
Theo quan điểm chủ đầu tư:
Theo quan điểm chủ đầu tư, lãi suất chiết khấu của dự án là chi phí vốn chủ sở hữu được tính toán trên cơ sở mối quan hệ giữa rủi ro và lợi nhuận kỳ vọng theo mô hình định giá tài sản tài chính (CAPM – Capital Asset Pricing Model).
Theo CAPM, lãi suất chiết khấu được xác định như sau:
R=Rf + β(Rm – Rf)
Trong đó:
Rf : Lãi suất phi rủi ro (Thường được lấy lãi suất trái phiếu
31
chính phủ có thời hạn 5 năm) Rm: Lãi suất kỳ vọng trên thị trường.
β : Hệ số mức độ rủi ro của dự án: Đo lường mức độ biến
động giá trị mong đợi dự án của dự án so với giá trị thị
trường của một dự án tương đương.
Theo quan điểm ngân hàng (còn gọi là quan điểm tổng vốn đầu tư) Theo quan điểm ngân hàng, lãi suất chiết khấu được tính bằng chi phí vốn
bình quân của dự án (WACC – Weighted Average Cost of Capital)
WACC = Rd(1 - T)Wd + RsWs
Trong đó:
Rd: Lãi suất nợ vay Wd: Tỷ trọng nợ vay trên tổng vốn đầu tư Rs: Chi phí vốn chủ sở hữu Ws: Tỷ trọng của vốn chủ sở hữu trên tổng vốn đầu tư.
Thẩm định lãi suất chiết khấu là kiểm tra dự án sử dụng lãi suất chiết khấu có đúng không, có phù hợp theo từng quan điểm và căn cứ tính toán các chỉ tiêu thành phần hay không.
Bước 6: Tthẩm định hiệu quả tài chính của dự án
Giá trị hiện tại ròng - (NPV) NPV là chênh lệch giữa giá trị hiện tại của các dòng tiền dự tính trong
tương lai và giá trị đầu tư ban đầu. Công thức:
Trong đó:
t: Thời gian tính dòng tiền n: tổng thời gian thực hiện dự án i: lãi suất chiết khấu CF0 : Giá trị đầu tư ban đầu CFt : Dòng tiền ròng tại các năm t
32
NPV là một chỉ tiêu rất quan trọng và thường xuyên được sử dụng trong thẩm định cho vay dự án, nhằm mục đích xem xét giá trị hiện tại của các dòng tiền dự kiến thu được trong tương lai có đủ để bù đắp cho vốn đầu tư ban đầu hay không. Nếu NPV dương có nghĩa dự án tạo ra giá trị tăng thêm. NPV âm có
nghĩa dự án không đủ bù đắp vốn đầu tư, không có hiệu quả về mặt tài chính. Để tính toán được NPV cần phải biết được dòng tiền và lãi suất chiết khấu của dự án. Vì vậy, thẩm định về chỉ tiêu NPV chính là thẩm định về dòng tiền và lãi suất chiết khấu của dự án.
Tiêu chí NPV có ưu điểm là tính toán tới giá trị thời gian của tiền. Tuy nhiên, tiêu chí này cũng có những hạn chế nhất định. Đó là không thấy được lợi ích thu được từ một đồng vốn đầu tư, bị phụ thuộc vào cách lựa chọn lãi suất chiết khấu và không thể áp dụng để so sánh các dự án có vòng đời hay vốn đầu tư khác nhau. Vì vậy, cán bộ thẩm định có thể kết hợp với sử dụng các tiêu chí khác như: IRR, PP, PI… để so sánh và ra quyết định.
Tỷ lệ hoàn vốn nội bộ (IRR)
IRR là lãi suất chiết khấu mà tại đó NPV bằng 0. IRR cho biết mức chi phí vốn tối đa của dự án là bao nhiêu để NPV không nhỏ hơn 0. IRR càng lớn so với lãi suất chiết khấu thì tính khả thi của dự án càng cao.
Có 2 phương pháp được sử dụng để tính toán IRR của dự án:
Phương pháp nội suy tuyến tính: lựa chọn một lãi suất chiết khấu i bất kỳ, sử dụng lãi suất này để tính toán NPV của dự án. Nếu NPV = 0, đây chính là IRR của dự án. Nếu NPV>0, tiếp tục nâng mức lãi suất chiết khấu i lên và ngược lại cho đến khi đạt tới sự cân bằng tức NPV = 0, khi đó, lãi suất chiết khấu i chính là IRR của dự án. Phương pháp này có mức độ chính xác cao
nhưng tốn nhiều thời gian tính toán.
Phương pháp tính trực tiếp: Lựa chọn 2 lãi suất chiết khấu i1< i2 với i1 và i2 tính được NPV1 và NPV2 sao cho NPV1 > 0 và NPV2 <0, sau đó áp dụng công thức:
Phương pháp tỷ lệ hoàn vốn nội bộ đã khắc phục được nhược điểm yếu tố thời gian của phương pháp NPV. Khi sử dụng IRR, có thể so sánh các dự án có thời gian khác nhau. Tuy nhiên phương pháp IRR cũng có những hạn chế nhất
định như không phản ánh được quy mô về gia tăng vốn cho các chủ đầu tư.
33
Thời gian hoàn vốn (PP – Payback period)
Thời gian hoàn vốn là thời gian cần thiết để chủ đầu tư thu hồi được vốn đầu tư vào dự án hay là khoảng thời gian hoàn trả vốn đầu tư ban đầu từ dòng tiền dự án thu được vào mỗi năm:
Trong đó:
Bt : Khoản thu của dự án ở năm t Ct : Khoản chi của dự án ở năm t T: Thời gian hoàn vốn
Để áp dụng phương pháp này, dự án phải có thời gian thu hồi vốn tối đa có thể chấp nhận được. Dự án có thời gian hoàn vốn ngắn hơn thời gian thu hồi vốn tối đa có thể chấp nhận được sẽ được thực hiện và ngược lại. Khi thẩm định cho vay dự án sử dụng phương pháp này, sau khi xem xét dòng tiền các năm của dự án, cán bộ thẩm định cũng cần xem xét căn cứ xác định thời gian thu hồi vốn tối
đa có thể chấp nhận được của dự án.
Phương pháp này có ưu điểm là tính toán đến yếu tố thời gian nhưng cũng có bất lợi. Tiêu chuẩn PP hoàn toàn bỏ qua giá trị thời gian của tiền. Vì vậy trong nhiều trường hợp, kết quả của phương pháp này mâu thuẫn với kết quả
theo phương pháp NPV và IRR.
Để khắc phục nhược điểm này, phương pháp thời gian hoàn vốn có chiết
khấu (Discounted Payback - DPP) đã được đưa vào sử dụng:
Trong đó:
T : thời gian hoàn vốn có chiết khấu
Với phương pháp DPP, các dòng tiền trong tương lai sẽ được chiết khấu về
thời điểm hiện tại và so sánh.
34
PP và DPP đều là những chỉ tiêu có mức độ tin cậy cao vì khả năng dự báo dòng tiền ở những năm đầu tiên sẽ có độ chính xác cao hơn những năm sau. Tuy nhiên, cả PP và DPP đều có nhược điểm là bỏ qua những dòng tiền được tạo ra sau thời gian hoàn vốn và DPP cũng phụ thuộc nhiều vào việc lựa chọn lãi suất
chiết khấu. Vì thế, PP hay DPP chỉ là những chỉ tiêu bổ sung trong quá trình thẩm định cho vay dự án.
Chỉ số doanh lợi (PI - Profit index) Là chỉ số phản ánh khả năng sinh lợi của dự án được tính bằng công thức:
Trong đó:
PV: giá trị hiện tại của dòng tiền P: Vốn đầu tư ban đầu
PI cho biết một đồng vốn đầu tư bỏ ra sẽ tạo ra bao nhiêu đồng thu nhập.
Vì thế, PI càng cao thì dự án càng có tính khả thi, nhưng tối thiểu phải bằng 1.
PI đã khắc phục được nhược điểm của phương pháp NPV là so sánh những dự án có thời gian khác nhau hay vốn đầu tư khác nhau. Tuy nhiên, vì số tương đối nên PI không phản ánh được quy mô gia tăng giá trị cho chủ đầu tư như NPV. Nếu phải lựa chọn những dự án loại trừ nhau, có quy mô khác nhau thì sử dụng PI có thể đem lại kết quả không chính xác. Các dự án có quy mô nhỏ thường có PI cao hơn, nhưng nếu lựa chọn những dự án này sẽ bỏ qua những dự án có khả năng mang lại giá trị gia tăng lớn. Vì thế cán bộ thẩm định cho vay dự án thường sử dụng PI như một chỉ tiêu bổ sung trong quá trình thẩm định.
Chỉ số lợi ích chi phí (B/C - Benefits cost) Là chỉ số phản ánh khả năng sinh lời của chi phí bỏ ra của dự án, được tính toán bằng tỷ lệ giữa giá trị hiện tại của thu nhập và giá trị hiện tại của chi phí trong suốt dòng đời của dự án, được xác định theo công thức:
n
B/C = PV(B) (Hiện giá lợi ích) PV(C) (Hiện giá chi phí) hay:
t
t r
t
0
n
B/C =
t
t r
t
0
35
Chỉ số B/C cho biết 1 đồng giá trị hiện tại chi phí bỏ ra thu được bao nhiêu
đồng giá trị hiện tại doanh thu.
B/C >1: Thu nhập của dự án đủ để bù đắp chi phí bỏ ra. Dự án có khả
năng sinh lời cao hay có hiệu quả tài chính.
B/C<1: Thu nhập của dự án không đủ để bù đắp chi phí bỏ ra. Dự án có
hiệu quả tài chính thấp.
Trong nhiều trường hợp, những dự án có quy mô nhỏ, do đó NPV nhỏ nhưng vẫn có B/C cao hơn những dự án có quy mô lớn và NPV lớn. Nếu chỉ sử dụng B/C để lựa chọn dự án trong những trường hợp này có thể dẫn đến sai lầm là bỏ qua những dự án có sự gia tăng giá trị lớn. Vì vậy, khi so sánh những dự án có quy mô khác nhau, chỉ tiêu B/C thường được sử dụng như một chỉ tiêu bổ sung để tham khảo. Nếu có sự mâu thuẫn giữa chỉ tiêu NPV và B/C, cần lựa chọn kết quả của chỉ tiêu NPV.
Tỷ số khả năng trả nợ (DSCR - Debt Service Coverage Ratio) Tỷ số khả năng trả nợ là tỷ số đánh giá năng lực trả nợ của dự án được
tính theo công thức:
DSCR = EBIT + Khấu hao Nợ gốc + chi phí lãi vay
Trong đó: EBIT (Earning Before interest and tax): lợi nhuận trước thuế và lãi vay DSCR cho biết dự án có bao nhiêu đồng vốn có thể sử dụng được để chuẩn bị cho mỗi đồng trả nợ gốc và lãi vay hay khả năng dự án có thể cân đối được các khoản nợ gốc và lãi đến hạn hay không.
Dự án được đánh giá có khả năng trả nợ khi DSCR ≥ 1. Đây là một chỉ tiêu cần quan tâm và coi như là một trong các tiêu chuẩn để chấp nhận tài trợ hay không tài trợ đối với dự án.
Nói chung, các phương pháp nói trên đều có những hạn chế nhất định về
36
độ tin cậy. Dự án thường được thực hiện trong thời gian dài, các tính toán đều dựa trên những dự báo về tương lai. Với điều kiện thị trường có nhiều biến động, các dự báo chỉ mang tính tương đối. Vì vậy, tái thẩm định trong suốt thời kỳ cho vay phải được thực hiện trường xuyên nhằm kịp thời đưa ra các đề xuất điều chỉnh phù hợp với biến động của thị trường.
Bước 7:Thẩm định rủi ro
Một dự án được triển khai trong một thời gian dài, việc thẩm định cho vay dự án thường dựa trên cơ sở là các giả định. Theo thời gian, các giả định này có thể sẽ xuất hiện sai lệch, làm cho các dự báo về dự án không còn chính xác, dễ xảy ra rủi ro.
Rủi ro được hiểu chung nhất là khả năng mà một sự kiện không có lợi nào đó xuất hiện, rủi ro dự án được quan niệm là tỷ lệ sinh lời thực tế thấp hơn tỷ lệ sinh lời dự kiến.
Vì vậy, trong thẩm định cho vay dự án, đánh giá rủi ro dự án đóng vai trò
rất quan trọng. Để đánh giá rủi ro của dự án, có một số biện pháp sau đây:
Phân tích độ nhạy
Trong quá trình thực hiện dự án, có rất nhiều nhân tố tác động tới dòng tiền của dự án. Khi một hay nhiều nhân tố thay đổi sẽ dẫn tới dòng tiền của dự án thay đổi và khi đó các chỉ tiêu phản ánh hiệu quả tài chính của dự án cũng sẽ thay đổi.
Phân tích độ nhạy của dự án là xem xét các chỉ tiêu hiệu quả tài chính thay
đổi như thế nào khi các nhân tố tác động thay đổi.
Trong phân tích độ nhạy, các chỉ tiêu tài chính được xem xét sẽ thay đổi như thế nào trong hai trường hợp khi một hay nhiều nhân tố tác động thay đổi ở các mức độ nào đấy.
Trường hợp một nhân tố thay đổi: Các chỉ tiêu tài chính sẽ được xem xét thay đổi như thế nào khi một nhân tố tác động thay đổi và các nhân tố khác giữ
nguyên. Phân tích độ nhạy là đưa ra một hoặc nhiều mức biến động của nhân tố tác động và tại mỗi mức biến động sẽ tính toán lại các chỉ tiêu tài chính, sau đó so sánh với mức dự kiến ban đầu.
37
Trường hợp nhiều nhân tố thay đổi: Trên thực tế, thông thường sẽ không chỉ có một nhân tố tác động thay đổi mà có nhiều nhân tố cùng thay đổi. Vì vậy, việc xem xét sự tác động của nhiều nhân tố cùng một lúc tới các chỉ tiêu tài chính là cần thiết. Trong trường hợp này, phân tích độ nhạy cũng sẽ đưa ra các mức biến động của các nhân tố tác động và xem xét sự ảnh hưởng tổng hợp tới các chỉ tiêu tài chính.
Từ phân tích độ nhạy sẽ biết được nhân tố nào sẽ tác động mạnh nhất tới hiệu quả tài chính dự án. Từ đó cho phép lựa chọn các dự án vẫn có hiệu quả khi những nhân tố tác động biến động theo chiều hướng bất lợi - những dự án có mức độ rủi ro thấp. Phân tích độ nhạy chính là một cách dự báo định lượng mức
độ tổn thất của dự án trước các rủi ro có thể xảy ra đối với dự án. Khi phân tích độ nhạy, cần xem xét việc lựa chọn nhân tố tác động và các mức thay đổi đã hợp lý hay chưa.
Tuy nhiên, phương pháp phân tích độ nhạy vẫn tồn tại:
-Với một số nhân tố như giá bán hay lượng hàng hóa tiêu thụ của dự án có ảnh hưởng rất lớn tới dòng tiền dự án nhưng trong nhiều trường hợp các nhân tố này đã được quy định, ghi rõ trong hợp đồng, rất khó thay đổi nên dự án có thể vẫn khá an toàn.
-Các nhân tố chỉ được xem xét biến động trong phạm vi nào đó và không được tính toán trên sự phân bố xác suất nên khó có thể lượng hóa được cơ bản các chỉ tiêu tài chính trong trường hợp xấu nhất và tốt nhất để so sánh với cơ sở.
Phân tích tình huống
Phương pháp phân tích tình huống sẽ giúp khắc phục nhược điểm thứ hai của phương pháp phân tích độ nhạy. Trong phương pháp này, từng mức thay đổi của mỗi nhân tố tác động sẽ được gắn với một xác suất xảy ra. Và các chỉ tiêu tài chính của dự án sẽ được tính toán lại gắn với các xác suất này. Từ đó tính toán độ lệch chuẩn và độ biến thiên của dự án và so sánh với hệ số biến thiên của dự án trung bình để xác định mức độ rủi ro tương đối của dự án. Hệ số biến thiên càng lớn thì rủi ro của dự án cũng càng lớn. Phương pháp này có nhược điểm là việc tính toán các xác suất xảy ra trên thực tế khá khó khăn.
1.2. HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THẨM ĐỊNH CHO VAY DỰ ÁN ĐẦU TƯ TẠI
1.2.1. Quan niệm về hoàn thiện thẩm định cho vay dự án đầu tư tại Ngân
hàng thương mại
Theo từ điển tiếng Việt phổ thông [50], "Hoàn thiện" là việc tác động để
38
đối tượng nào đó trở nên tốt và đầy đủ đến mức không thể tác động thêm nữa.
"Đối tượng" được hoàn thiện rất đa dạng, có thể là những vật thể hữu hình như
tác phẩm nghệ thuật, các sản phẩm do con người sản xuất ra… hoặc những thứ
vô hình như: khả năng, kỹ năng của con người, tài sản vô hình, các dịch vụ tài
chính, quy trình nghiệp vụ .v.v.
Thẩm định cho vay DAĐT tại NHTM là một quy trình nghiệp vụ, là một
đối tượng vô hình được nghiên cứu để hoàn thiện hơn trong luận án này. Trong
các công trình nghiên cứu trước đây, quan điểm về hoàn thiện các quy trình
nghiệp vụ tuy không được trình bày trực tiếp nhưng cũng đã được các nhà
nghiên cứu thể hiện ở một số nội dung như: giải pháp hoàn thiện, định hướng
hoàn thiện, các tiêu chí đánh giá mức độ hoàn thiện. Đó là các tác giả:
- TS. Trần Thị Mai Hương (2007) trong “Hoàn thiện công tác thẩm định
dự án đầu tư thuộc các tổng công ty xây dựng trong điều kiện phân cấp quản
lý đầu tư hiện nay”
- Ths. Bùi Anh Tuấn (2011) trong “Hoàn thiện nội dung thẩm định dự án
đầu tư tại Ngân hàng Công thương chi nhánh Ba Đình”
- TS. Nguyễn Đức Thắng (2007) trong “Nâng cao chất lượng thẩm định
dự án đầu tư tại Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam”
Các tác giả trên đã thể hiện quan điểm về hoàn thiện công tác thẩm định dự
án đầu tư như sau:
- Hoàn thiện thẩm định dự án đầu tư là nâng cao nhận thức đối với công
tác thẩm định dự án đầu tư cho các chủ thể tham gia
- Hoàn thiện thẩm định dự án đầu tư là hoàn thiện về mặt tổ chức thẩm
định dự án đầu tư
- Hoàn thiện thẩm định dự án đầu tư là hoàn thiện về nội dung thẩm định
dự án đầu tư
- Hoàn thiện thẩm định dự án đầu tư là hoàn thiện về phương pháp thẩm
39
định dự án đầu tư
NCS cho rằng, quan điểm về hoàn thiện thẩm định cho vay dự án đầu tư
ngoài các vấn đề liên quan đến giải pháp hoàn thiện như trên, cần chú ý hơn đến
vấn đề tiêu chí xác định mức độ hoàn của công tác thẩm định cho vay dự án đầu
tư tại NHTM. Do đó, để giải quyết vấn đề hoàn thiện thẩm định cho vay dự án
đầu tư tại NHTM, cần làm rõ 2 nội dung lớn sau:
- Tiêu chí đánh giá, nhận diện mức độ hoàn thiện công tác thẩm định cho
vay DAĐT tại NHTM; bao gồm các chỉ tiêu định tính và định lượng. Ngoài
ra, việc đánh giá còn phải dựa vào quan sát của nhà nghiên cứu về các ưu,
nhược điểm; các mặt hạn chế, nguyên nhân tồn tại của công tác thẩm định cho
vay DAĐT tại NHTM
- Các giải pháp hoàn thiện công tác thẩm định cho vay DAĐT tại NHTM
được đề xuất để giải quyết những vấn đề còn tồn tại của công tác thẩm định
cho vay DAĐT tại NHTM.
1.2.2. Các chỉ tiêu đánh giá mức độ hoàn thiện công tác thẩm định cho vay
dự án đầu tư tại ngân hàng thương mại.
Thẩm định DAĐT là một khâu trong quy trình tác nghiệp của nghiệp vụ
cho vay DAĐT. Do đó, có thể sử dụng các chỉ tiêu đánh giá về nội dung, quy
trình tác nghiệp thẩm định DA ĐT để đánh giá mức độ hoàn thiện. Ngoài ra, vì
là khâu quan trọng nhất trong quy trình cho vay DA ĐT, ảnh hưởng trực tiếp
đến chất lượng tín dụng của khoản vay trong tương lai nên có thể dùng một số
chỉ tiêu về chất lượng tín dụng trung và dài hạn để đánh giá mức độ hoàn thiện
như. Qua quá trình nghiên cứu, NCS đã khái quát lại các chỉ tiêu đánh giá mức
độ hoàn thiện công tác thẩm định cho vay DAĐT tại NHTM như sau:
1.2.2.1. Các chỉ tiêu định lượng
a. Thời gian thẩm định cho vay DAĐT
Thời gian thẩm định cho vay DAĐT là khoảng thời gian được tính từ lúc
khách hàng có yêu cầu vay vốn đến khi bộ phận thẩm định hoàn thành công việc
40
thẩm định, hoàn thành báo cáo thẩm định và tiếp tục các bước tiếp theo.
Thời gian thẩm định là một trong các chỉ tiêu quan trọng đánh giá mức độ
hoàn thiện công tác cho vay DAĐT tại NHTM. Nhìn chung, việc hoàn thiện
công tác cho vay DAĐT tại NHTM luôn hướng tới mục tiêu rút ngắn thời gian
thẩm định để đạt được những hiệu quả sau:
- Giảm chi phí thẩm định. Nếu thời gian thẩm định giảm thì một cán bộ sẽ
thẩm định được nhiều dự án hơn, chi phí thẩm định sẽ giảm.
- Tăng doanh số cho vay. Thời gian thẩm định ngắn thì sẽ tăng được khối
lượng giải ngân trong kỳ.
- Sớm có kết luận thẩm định.Trong trường hợp dự án được chấp thuận cho
vay, thời gian thẩm định ngắn sẽ giúp dự án sớm được tài trợ vốn, giảm thời
gian thi công, sớm đi vào hoạt động, tiết kiệm chi phí vốn cho chủ đầu tư.
Trong trường hợp dự án bị từ chối cho vay, thời gian thẩm định giảm sẽ giúp
khách hàng sớm có phương án điều chỉnh hoặc sớm tìm nguồn tài trợ khác.
Thời gian thẩm định ngắn nhưng vẫn phải đảm bảo tính chính xác về quá
trình tác nghiệp và kết luận cho vay. Các NHTM thường tổ chức quy trình kiểm
tra, kiểm soát cho vay rất chặt chẽ, việc thẩm định cho vay đã trải qua nhiều
khâu kiểm soát nên việc giảm thời gian thẩm định ở khâu tác nghiệp sẽ giảm
được thời gian đưa ra quyết định mà vẫn đảm bảo các khâu kiểm soát đã được
thực thi. Do đó, chỉ tiêu này càng thấp, càng phản ánh tích cực về mức độ hoàn
thiện công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư.
b. Tỷ lệ nợ xấu, nợ quá hạn đối với cho vay DAĐT
Tính hoàn thiện của mọi công tác, quy trình, nghiệp vụ đều thể hiện ở kết
quả cuối cùng. Với công tác thẩm định cho vay DAĐT, kết quả cuối cùng chính
là chất lượng tín dụng cho vay DAĐT. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, nguyên
nhân chất lượng tín dụng cho vay DAĐT thấp chủ yếu do khâu thẩm định chưa
hoàn thiện. Theo TS. Trần Thị Mai Hương (2007), thẩm định dự án là khâu quan
trọng nhất, giúp lựa chọn các dự án tốt để đầu tư hoặc tham gia tài trợ vốn, quyết
41
định trực tiếp đến giá trị tài sản là khoản đầu tư/cho vay trong tương lai [20].
Theo tác giả Lưu Thị Hương (2004), có nhiều nguyên nhân dẫn đến tỷ lệ nợ xấu
tăng cao như: biến động kinh tế, doanh nghiệp gặp rủi ro trong hoạt động, thanh
toán, bị các đối tác chiếm dụng vốn .v.v. nhưng nguyên nhân xâu xa là do khâu
thẩm định, xét duyệt cho vay của NHTM đã không đo lường được rủi ro [19].
Nếu công tác thẩm định được thực hiện tốt, tỷ lệ các khoản cho vay DAĐT
bị chuyển nợ xấu, nợ quá hạn trong thời hạn vay phải ở mức thấp. Ngược lại,
nếu tỷ lệ này ở mức cao thì công tác thẩm định cho vay DAĐT cần phải được rà
soát và hoàn thiện hơn. Do đó, chỉ tiêu này càng thấp, càng phản ánh tích cực về
mức độ hoàn thiện công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư.
Công thức xác định:
= Tỷ lệ nợ xấu Dư nợ nhóm 3, 4, 5 Tổng dư nợ
= Tỷ lệ nợ quá hạn Dư nợ quá hạn Tổng dư nợ
1.2.2.2. Các chỉ tiêu định tính
a. Tính hoàn thiện của phương pháp thẩm định cho vay dự án đầu tư
Phương pháp thẩm định là yếu tố có ảnh hưởng lớn đến tính hoàn thiện của
công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư. Có nhiều phương pháp thẩm định, tuy
nhiên, ngân hàng cần lựa chọn được phương pháp và các chỉ tiêu phù hợp với
nguồn thông tin sẵn có để thẩm định cho vay dự án đầu tư có hiệu quả cao nhất.
Lựa chọn đúng đắn phương pháp thẩm định sẽ giúp cán bộ thẩm định tiết kiệm
được thời gian và công sức, NHTM tiết kiệm được chi phí thẩm định. Để đánh
giá chỉ tiêu này cần phải nghiên cứu các phương pháp thẩm định mà NHTM
đang áp dụng có đáp ứng được những tiêu chí sau hay không:
- Phương pháp là nền tảng để xây dựng quy trình thẩm định, do đó
phương pháp thẩm định cần có cơ sở khoa học, phải là kế thừa của các công
trình nghiên cứu đã được công nhận. Nếu NHTM tự phát triển phương pháp
thẩm định riêng cho mình thì phương pháp đó cần phải được kiểm chứng
42
hoặc đã trải qua thời gian vận dụng, có kết quả tốt.
- Phương pháp thẩm định phải có tính đầy đủ, đảm bảo vận dụng được
trong các tình huống thực tiễn.
- Phương pháp thẩm định phải luôn được cập nhật một cách chủ động, khi
có những nghiên cứu mới hiệu quả và hiện đại hơn, tránh cập nhật theo hướng
thụ động, nghĩa là chỉ khi nảy sinh những yếu kém khi xử lý tình huống thực
tiễn mới cập nhật.
b. Tính hoàn thiện của nội dung thẩm định cho vay dự án đầu tư
Nội dung thẩm định cho vay DAĐT tại NHTM biểu hiện theo một quy
trình thống nhất với các bước tác nghiệp cụ thể. Nội dung thẩm định thường do
bộ phận quản lý tín dụng của NHTM xây dựng dựa trên các phương pháp thẩm
định khoa học, được hoàn thiện qua thời gian và đúc kết từ thực tiễn áp dụng.
Nội dung thẩm định là cấu phần phức tạp nhất của công tác thẩm định cho vay
dự án đầu tư, có thể nói NHTM gần như không thể có được nội dung thẩm định
dự án hoàn thiện tại mọi thời điểm mà nội dung thẩm định cần phải luôn luôn
cập nhật, cải tiến để phù hợp với yêu cầu tác nghiệp ngày càng phức tạp của
NHTM. Việc hoàn thiện nội dung thẩm định cho vay dự án luôn hướng đến mục
tiêu sau cùng đó là phòng ngừa được rủi ro tín dụng. Do đó, nội dung thẩm định
cho vay DAĐT cần phải đầy đủ, bao quát các thành phần của dự án đầu tư như:
Hồ sơ vay vốn, khách hàng vay vốn, các thông số hoạt động của dự án đầu tư:
Tổng mức đầu tư
Nguồn tài trợ
Doanh thu, chi phí
Dòng tiền và khả năng trả nợ
Lãi suất chiết khấu
Hiệu quả tài chính
Rủi ro
1.2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến hoàn thiện công tác thẩm định cho vay
43
dự án đầu tư tại Ngân hàng thương mại
Công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư của NHTM phụ thuộc rất nhiều nhân tố ảnh hưởng khác nhau, muốn công tác thẩm định cho vay dự án được hoàn thiện, các NHTM phải xem xét kỹ từng nhân tố. Thông thường việc hoàn thiện công tác thẩm định cho vay dự án chịu sự tác động của một số nhân tố sau:
1.2.3.1. Các nhân tố chủ quan
a. Phương pháp và các tiêu chuẩn thẩm định
Phương pháp thẩm định là một yếu tố có ảnh hưởng lớn đến hoàn thiện thẩm định cho vay dự án đầu tư tại NHTM. Mỗi dự án có một đặc trưng nhất định, không phải bất cứ dự án nào cũng cần phải tận dụng và tính toán tất cả các chỉ tiêu trong hệ thống thẩm định. Việc sử dụng phương pháp nào, chỉ tiêu nào tuỳ thuộc vào quyết định riêng của mỗi NHTM. Với mỗi dự án, phương pháp tốt nhất là phương pháp phù hợp nhất nhưng chưa chắc chắn rằng phương pháp ấy là hiện đại nhất. Nhưng trong giai đoạn hiện nay, những phương pháp thẩm định cho vay dự án đầu tư hiện đại đã giúp cho việc phân tích, đánh giá dự án được toàn diện, chính xác và hiệu quả cao hơn.
Khi dùng một phương pháp, một chỉ tiêu để thẩm định, cán bộ thẩm định phải hiểu rõ phương pháp ấy có ưu điểm, nhược điểm gì, có phù hợp để thẩm định cho vay dự án đầu tư hay không. Ví dụ như dùng chỉ tiêu thời gian hoàn vốn (PP) để thẩm định cho vay dự án đầu tư, phương pháp này không quan tâm đến dòng tiền sau năm thu hồi vốn, do đó không lường trước được những rủi ro trong tương lai ảnh hưởng đến hiệu quả tài chính của dự án như thế nào? Do vậy, nó thích hợp với những dự án nhỏ, hao mòn nhanh, phải thu hồi vốn nhanh. Cán bộ thẩm định phải nắm chắc được những nhược điểm ấy của chỉ tiêu để thẩm định đối với những dự án phù hợp với nó. Rõ ràng ở đây, nếu ngân hàng áp dụng chỉ tiêu thời gian hoàn vốn cho các dự án có thời gian dài, quy mô lớn thì không hiệu quả.
44
Hiện nay, hầu hết các NHTM thường sử dụng một hệ thống chỉ tiêu tài chính của dự án như: Thời hạn thu hồi vốn, cơ cấu vốn, doanh lợi tài sản, doanh lợi vốn tự có, khả năng thanh toán... để phân tích dự án đầu tư, nhưng các chỉ tiêu này căn cứ vào chuẩn mực nào để đánh giá, so sánh. Hiện nay chưa có một hệ thống mang tính chất chuẩn mực thống nhất nào để làm cơ sở thẩm định các
dự án, do vậy, công tác thẩm định hiện nay hoàn toàn phụ thuộc vào kiến thức và cách đánh giá chủ quan của ngườì thẩm định.
b. Cách tính lãi suất chiết khấu
Lãi suất chiết khấu là yếu tố quan trọng trong thẩm định tài chính dự án đầu tư. Việc thay đổi lãi suất có ảnh hưởng lớn đến giá trị hiện tại của các khoản thu nhập và chi phí. Nếu lãi suất này quá thấp sẽ khuyến khích đầu tư vào các dự án kém hiệu quả, nếu nó quá cao thì sẽ hạn chế đầu tư. Hiện nay, nhìn chung chưa có quy định thống nhất nào về tỷ lệ này đối với từng ngành nghề cụ thể cũng như không có một cách chuẩn mực nào để xác định lãi suất chiết khấu dẫn đến không có sự thống nhất về cách tính các tỷ lệ chiết khấu để tính toán dòng tiền dự án tại các NHTM mà chủ yếu dựa vào đánh giá chủ quan của cán bộ thẩm định. Do đó, việc đánh giá, so sánh kết quả thẩm định dự án giữa các NHTM, thậm chí trong cùng hệ thống NHTM thường gặp khó khăn.
c. Kiến thức chuyên môn, năng lực thẩm định, phẩm chất đạo đức của cán bộ
thẩm định
Trong quá trình thẩm định dự án nói chung và thẩm định cho vay dự án dự án đầu tư nói riêng, cán bộ thẩm định luôn đóng vai trò quan trọng. Họ chính là những người trực tiếp tiến hành hoạt động thẩm định cho vay dự án đầu tư. Thẩm định cho vay dự án đầu tư không phải là nghiệp vụ đơn giản, đòi hỏi cán bộ thẩm định không những phải có kiến thức sâu về nghiệp vụ, am hiểu các lĩnh vực cho vay, đầu tư của ngân hàng mà hiểu biết các vấn đề liên quan như thuế, môi trường, thị trường, khoa học công nghệ… Do vậy, mức độ hoàn thiện công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư phụ thuộc vào chất lượng của nhân tố con người. Sự hiểu biết toàn bộ những kiến thức khoa học, kinh tế, xã hội mà người thẩm định có được thông qua đào tạo hay tự bồi dưỡng kiến thức mà có. Kinh nghiệm, kỹ năng là những gì tích luỹ thông qua hoạt động thực tiễn, năng lực là khả năng nắm bắt, xử lý công việc trên cơ sở các tri thức kiến thức đã được tích luỹ. Tính kỷ luật cao, phẩm chất đạo đức tốt là điều kiện để đảm bảo cho chất
45
lượng thẩm định. Ngược lại, người thẩm định không có kỷ luật, đạo đức không tốt sẽ phá hỏng mọi việc, không đánh giá đúng tính khả thi của dự án.
Để hoàn thiện thẩm định cho vay dự án đầu tư, yêu cầu quan trọng đầu tiên đối với các cán bộ thẩm định là phải nắm vững chuyên môn nghề nghiệp. Phải nắm vững văn bản pháp luật, chế độ chính sách của Nhà nước đối với các lĩnh vực: doanh nghiệp, xây dựng cơ bản, tài chính kế toán...
Như vậy, cán bộ thẩm định là một trong những nhân tố quyết định mức độ hoàn thiện công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư. Do vậy, muốn hoàn thiện công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư, trước hết bản thân trình độ kiến thức,
năng lực đạo đức của các cán bộ thẩm định phải được nâng cao.
d. Cơ cấu tổ chức, điều hành của NHTM
Thẩm định cho vay dự án đầu tư bao gồm nhiều hoạt động liên quan chặt chẽ với nhau, kết quả của nó phụ thuộc nhiều vào việc tổ chức, điều hành, sự phối hợp các bộ phận trong quá trình thẩm định. Việc phân công tổ chức một cách hợp lý các bộ phận trong quá trình thẩm định sẽ tránh được sự chồng chéo,
phát huy được những mặt mạnh, hạn chế được những mặt yếu của mỗi cá nhân trên cơ sở đó giảm bớt chi phí cũng như thời gian thẩm định. Vì vậy, cơ cấu tổ chức điều hành chung cũng như cơ cấu tổ chức điều hành công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư tại NHTM là một trong các nhân tố ảnh hưởng lớn đến mức độ hoàn thiện của công tác này.
e. Trang thiết bị công nghệ
46
Hiện nay, khoa học kỹ thuật và công nghệ hiện đại đã ứng dụng vào tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Đặc biệt là công nghệ thông tin đã được ứng dụng trong ngành ngân hàng làm tăng khả năng thu nhập, xử lý và lưu trữ thông tin một cách hiệu quả hơn. Trên cơ sở đó cung cấp thông tin cho việc thẩm định cho vay dự án đầu tư một cách có hiệu quả hơn. Hiện nay có rất nhiều phần mềm chuyên dùng cho doanh nghiệp nói chung và cho công tác thẩm định nói riêng được thuận tiện hơn. Các cán bộ có thể truy cập và xử lý một lượng thông tin lớn mà vẫn tiết kiệm được thời gian, các chỉ tiêu cần tính toán đã được cài đặt, chỉ cần nạp số liệu và máy sẽ cho các chỉ tiêu như: NPV, IRR, PI....Nhưng nếu máy hoặc các chương trình có sự cố thì sẽ cho kết quả thẩm định không chính xác, đòi hỏi các cán bộ phải xem xét lại các kết quả thẩm định để cho một kết luận chính xác. Trang thiết bị công nghệ hiện đại sẽ làm giảm thời gian và
yêu cầu về nhân lực đối với công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư, do đó, đây là một nhân tố quan trọng, ảnh hưởng đến mức độ hoàn thiện công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư tại NHTM.
1.2.3.2. Các nhân tố khách quan
a. Tính bất định của dự án đầu tư
Sự bất định trong tương lai ảnh hưởng lớn đến tính chính xác của thẩm
định cho vay dự án đầu tư, đặc biệt là khâu thẩm định tài chính dự án. Một dự án
là tập hợp các dự kiến và quy mô vốn, chi phí, giá cả, thời gian vận hành của dự
án trong tương lai. Yếu tố bất định trong tương lai làm cho việc dự đoán các yếu
tố trên của ngân hàng không được chính xác, do vậy, các chỉ tiêu hiệu quả tài
chính của dự án cũng không được chính xác, công tác thẩm định sẽ kém hiệu
quả.
b. Lạm phát
47
Lạm phát là yếu tố bất định có ảnh hưởng lớn tới công tác thẩm định cho vay DAĐT. Lạm phát gây nên sự thay đổi về giá cả theo thời gian, do vậy nó làm biến đổi dòng tiền kỳ vọng và tỷ lệ chiết khấu khi thẩm định dự án đầu tư. Mức lạm phát không thể dự đoán một cách chính xác vì nó phụ thuộc vào nhiều nguyên nhân: quy luật cung cầu, tâm lý người tiêu dùng, sức mạnh của nền kinh tế... Các biến số tài chính trong dự án, các yếu tố đầu vào của các chỉ tiêu như NPV, IRR... đều chịu tác động của lạm phát. Do vậy, để đánh giá hiệu quả của một dự án nào đó cần phải xác định một cách chính xác, hợp lý giá cả của các yếu tố trong chi phí hay doanh thu của dự án. Nếu giá được cung cấp trong dự án là giá cố định, không thay đổi theo thời gian, và nếu nó được áp dụng trong suốt thời gian hoạt động của dự án thì một mặt người lập dự án đã đơn giản hoá việc xây dựng các bảng tóm tắt tài chính của dự án, mặt khác nó lại loại ra khỏi dự án sự phân tích các thông tin kinh tế, tài chính có thể ảnh hưởng đến kết quả dự án. Nếu giá của các yếu tố đầu vào, đầu ra của dự án được điều chỉnh trong suốt thời gian hoạt động của dự án theo một xu hướng mà cán bộ thẩm định giả định cho các thời kỳ tương lai thì đó là giá thực. Đó là giá có thể có trong tương lai, được dự đoán dựa trên mức cung cầu hàng hoá hay sản phẩm của dự án trong một khoảng thời gian với các nguồn cung cấp sẵn có và các yếu tố bên
ngoài khác có thể tác động đến chi phí sản xuất. Sử dụng giá này giúp cho việc xây dựng, tính toán các biến số khi thẩm định dự án sẽ đáng tin cậy hơn, chính
xác hơn, giúp cho công tác thẩm định có hiệu quả hơn.
Việc tính đến yếu tố lạm phát sẽ làm cho quá trình thực hiện dự án dễ dàng hơn, hiệu quả thẩm định cao hơn. Thật vậy, khi ước tính tổng số vốn tài trợ cho một dự án đầu tư, giả sử đã loại bỏ những khoản chi phí vượt quá gây nên cho việc ước tính sai số lượng nguyên vật liệu cần thiết thì khoản chi phí gia tăng thêm nữa có thể là do lạm phát mặt bằng giá chung. Nếu dự án cần một khoản vốn vay để bổ sung vào nguồn vốn đầu tư trong tương lai thì lượng vốn ấy chịu tác động của giá cả xảy ra từ khi bắt đầu, từ lúc nhận vốn đến lúc hoàn trả vốn và lãi. Nếu nó không được dự kiến trong giai đoạn thẩm định thì dự án có thể sẽ gặp khó khăn về tính thanh khoản hay khả năng thanh toán nợ do tài trợ không
đầy đủ.
Lạm phát còn ảnh hưởng đến lãi suất danh nghĩa. Các bên tài trợ cho dự án sẽ tăng lãi suất danh nghĩa đối với các khoản vốn họ cho vay để bù đắp mất mát do lạm phát gây nên. Lạm phát làm giảm giá trị tương lai của các khoản tiền vay và các khoản thanh toán lãi suất cố định, nó sẽ ảnh hưởng đến chi phí xuất quỹ trong những năm đầu của dự án làm nó tăng cao lên, nó đặt ra vấn đề thanh toán
đối với chủ đầu tư.
c. Chất lượng thông tin đầu vào
Thông tin là cơ sở cho phân tích đánh giá, là nguyên liệu cho quá trình tác nghiệp của cán bộ thẩm định. Muốn có một kết quả thẩm định chính xác cao độ thì phải có được các thông tin, số liệu đầy đủ, chính xác trên nhiều góc độ khác nhau. Để có được nguồn thông tin cần thiết cho dự án. NHTM cần dựa vào các thông tin từ nhiều nguồn khác nhau liên quan đến vấn đề cần đánh giá và tiến hành sắp xếp thông tin, sử dụng các phương pháp xử lý thông tin một cách thích hợp theo nội dung của quy trình thẩm định.
Như vậy, việc thiết lập hệ thống thông tin đầy đủ chính xác luôn được đặt
48
ra như một nhu cầu cấp thiết đối với công tác thẩm định, thiết lập được một hệ thống thông tin như vậy sẽ trợ giúp hiệu quả cho NHTM trong công tác thẩm định cho vay DAĐT.
Ngoài ra, còn một số nhân tố khách quan tác động đến công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư tại NHTM như: cơ chế, chính sách pháp luật của Nhà nước, trình độ lập dự án của chủ đầu tư, các rủi ro bất khả kháng như: Thiên tai, chiến tranh, môi trường kinh tế vĩ mô...
d. Hành lang pháp lý, cơ chế chính sách nhà nước
Đây là những nhân tố thuộc về môi trường kinh tế, pháp luật, xã hội, tự nhiên… Những nhân tố bên ngoài ảnh hưởng đến hoàn thiện công tác thẩm định cho vay dự án và chỉ có thể khắc phục được một phần.
Hành lang pháp lý, cơ chế chính sách của Nhà nước, nhân tố này đóng vai trò là khuôn khổ định hướng hoạt động của các chủ thể trong nền kinh tế, trong đó có các các tổ chức tín dụng phục vụ mục tiêu chung của xã hội. Những khuyết điểm trong tính hợp lý, tính đồng bộ hay tính tiêu cực của các văn bản pháp lý, chính sách quản lý của Nhà nước đều có thể gây khó khăn, tăng rủi ro
đối với kết quả hoạt động của dự án cũng như với hoạt động thẩm định của các tổ chức tín dụng.
Với các dự án đầu tư trong và ngoài nước liên quan đến nhiều chính sách mà các chính sách này chưa được hoàn thiện đầy đủ, ổn định, thường thay đổi liên tục dẫn đến tâm lý không an tâm, tin tưởng của các nhà đầu tư.
Hệ thống văn bản pháp luật chưa đầy đủ còn khá nhiều kẽ hở và bất cập làm phát sinh những rủi ro và hạn chế nguồn thông tin chính xác đến các tổ chức tín dụng. 1.3. KINH NGHIỆM HOÀN THIỆN THẨM ĐỊNH CHO VAY DỰ ÁN ĐẦU TƯ Ở
1.3.1. Kinh nghiệm của Ngân hàng Thế giới
Ngân hàng thế giới (WB) là tổ chức tài chính quốc tế, được thành lập với mục đích cung cấp tín dụng nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế cho các quốc gia đang phát triển. WB thường xuyên có những chương trình hỗ trợ các quốc gia đang phát triển trên nhiều lĩnh vực, trong đó có thẩm định và quản lý dự án. Do đó, WB có rất nhiều kinh nghiệm về thẩm định dự án đầu tư.
Qua nghiên cứu, NCS thấy rõ kinh nghiệm của WB về thẩm định dự án đầu
49
tư trên từng phương diện như sau:
a) Về khái niệm thẩm định
WB định nghĩa thẩm định DAĐT là sự kiểm tra toàn diện đối với tất cả các
vấn đề của DAĐT để đảm bảo tính đúng đắn của quyết định tài trợ, đặt cơ sở
cho việc đánh giá dự án trong các giai đoạn sau.
Thẩm định được xác định là một trong năm giai đoạn chủ yếu cấu thành
chu trình dự án (bao gồm: giai đoạn xác định dự án, giai đoạn chuẩn bị dự án,
giai đoạn đàm phán, phê duyệt dự án và giai đoạn thực hiện dự án). Đây là giai
đoạn cuối cùng trước khi đi đến quyết định có tài trợ cho dự án hay không. Trên
danh nghĩa, giai đoạn thẩm định được bắt đầu sau khi kết thúc Giai đoạn chuẩn
bị nhưng trên thực tế, những hoạt động phục vụ cho việc thẩm định đã được
thực hiện sớm hơn nhiều.
Một số hoạt động liên quan đến thẩm định còn được bắt đầu sớm hơn nữa,
ngay từ giai đoạn xác định dự án như:
- Soạn thảo Văn bản kế hoạch dự án (PCD)
- Chuẩn bị Văn bản thông tin dự án (PID)
- Soạn thảo Văn bản kế hoạch dự án (PPP)
- Chuẩn bị triển khai hoạt động của các Đoàn xác định dự án (các đoàn
này thường quan tâm xem xét mục tiêu, tính ưu tiên của dự án, các vấn đề xã
hội và môi trường, các rủi ro về kinh tế và chính trị của dự án...).
b) Về mục đích, yêu cầu thẩm định cho vay dự án đầu tư
WB xác định mục đích của thẩm định cho vay DAĐT như sau:
- Điều tra và phản biện tính chuẩn xác của các mục tiêu của DAĐT;
- Điều tra và phản biện khả năng đạt được mục tiêu trên cơ sơ các giải
pháp và các nguồn lực mà dự án đã tiên liệu;
- Nghiên cứu bổ sung các điều kiện để đảm bảo tính khả thi của dự án.
WB cũng xác định rõ các yêu cầu phải đạt được của thẩm định cho vay
50
DAĐT, bao gồm:
- Luôn biện luận những cơ sở vững chắc cho việc quyết định có cho vay
dự án hay không;
- Đảm bảo rằng các bộ phận cấu thành của dự án, các mục tiêu trung gian,
các yếu tố đầu ra đầu vào phải phù hợp mục tiêu cuối cùng của dự án;
- Luôn yêu cầu đánh giá, làm rõ các tác động của dự án đến môi trường,
xã hội. Bên cạnh hiệu quả tài chính của dự án, việc tính toán hiệu quả kinh tế
và hiệu quả xã hội là bắt buộc;
- Tạo tiền đề thuận lợi cho việc lập kế hoạch thực hiện và kế hoạch giám
sát dự án; Tạo điều kiện thuận lợi cho việc theo dõi đánh giá dự án;
- Khi thẩm định, luôn có sự mềm dẻo cần thiết có thể chấp nhận những
thay đổi không lường trước được.
c) Về đối tượng thẩm định
Theo quan điểm của WB, đối tượng thẩm định bao gồm:
-Các yếu tố cấu thành dự án được thể hiện trong Bộ văn kiện dự án:
+ Các yếu tố đầu ra, đầu vào của DAĐT
+ Mục tiêu, kết quả cần hướng tới
+ Tác động về kinh tế, xã hội, môi trường của dự án
+ Tính bền vững về mặt tài chính, hoạt động của dự án
+ Các cam kết, biện pháp thực hiện, kế hoạch thực hiện dự án
+ Các rủi ro có thể có và biện pháp phòng ngừa, hạn chế rủi ro
- Năng lực của tổ chức hoặc các tổ chức điều phối, thực hiện và vận hành
dự án.
d) Về nội dung thẩm định
Nội dung thẩm định DAĐT theo WB là đánh giá toàn diện các nội dung
của dự án bao gồm toàn bộ các yếu tố cấu thành dự án, các điều kiện ảnh hưởng
51
đến sự bền vững, tính khả thi của dự án. Có 6 nội dung thẩm định:
- Nội dung về kinh tế
- Nội dung về kỹ thuật, môi trường
- Nội dung về thể chế
- Nội dung về tài chính
- Nội dung về thương mại
- Nội dung về văn hóa, xã hội.
Trong đó, mỗi nội dung đều được mô tả chi tiết bằng cách nêu ra những
tình huống có thể xuất hiện, các hướng xử lý, các kết quả phải đạt được sau khi
xử lý, căn cứ để lựa chọn hướng xử lý, các nguyên tắc, các chuẩn mực trong khi
xử lý... WB không xác định giới hạn của các vấn đề mà người thẩm định phải
tiếp cận trong quá trình thẩm định.
e) Về quá trình thẩm định
Theo quy định của WB, quá trình thẩm định được tiến hành theo trình tự:
- Tiền thẩm định
- Chuẩn bị tài liệu thẩm định
- Tiến hành trao đổi và lấy ý kiến giữa các bên
- Đàm phán với bên vay
- Hoàn thiện bộ tài liệu thẩm định, biên bản thẩm định
- Họp hội đồng và hoàn thiện biên bản thẩm định.
f) Về thời hạn thẩm định
Thời hạn thẩm định tiêu chuẩn cho mỗi dự án là 18-20 tuần, trong đó:
- 6 - 7 tuần cho giai đoạn Tiền thẩm định.
- 2 tuần cho việc hoàn thiện văn kiện dự án
- 2 tuần cho việc dự thảo văn bản pháp lý
52
- 6 - 7 tuần cho việc thẩm định tại hiện trường
- 2 tuần cho việc hoàn chỉnh biên bản thẩm định
g) Về tổ chức và nhân sự cho thẩm định
- Tổ chức "Nhóm thẩm định dự án" với trách nhiệm rõ ràng cho từng thành viên, trong đó trưởng nhóm giữ vai trò quản lý, theo dõi công tác thẩm định. Thành phần nhóm thẩm định bao gồm:
+Nhóm nhân sự thường xuyên là những nhân viên công tác tại WB,
đại diện các bộ phận khác nhau như: hỗ trợ dự án, giám đốc ngành, ban môi
trường và phát triển xã hội, giám đốc vùng, giám đốc quốc gia…
+Nhóm nhân sự không thường xuyên là các nhà tư vấn độc lập được
tuyển dụng theo một quy chế rõ ràng, bao gồm: các chuyên gia về kinh tế,
chuyên gia phân tích tài chính, kỹ sư, luật sư, nhà xã hội học, chuyên gia về
quản lý, quản trị công cộng, nhà giáo dục học, chuyên gia môi trường…
- Nhóm thẩm định làm việc theo một quy trình tác nghiệp được xác định rõ ràng, kiểm soát và sàng lọc chặt chẽ các tài liệu đầu vào, các văn kiện đầu ra, tên gọi, cấu trúc, màu trang bìa của từng tài liệu, địa chỉ gửi, thời hạn gửi tài liệu, thời hạn trả lời. Các bộ phận chức năng của WB giữ vai trò quan trọng trong quá trình thẩm định, sau mỗi bước thẩm định, các tài liệu đầu ra phải được gửi đến các bộ phận khác nhau của WB để lấy ý kiến nhận xét.
h) Về kinh phí thẩm định
53
Quy định của WB không xác định kinh phí dành cho thẩm định dưới hình thức một con số tuyệt đối hay một tỷ lệ nào đó so với giá trị dự án. Có nghĩa là WB không đưa ra một hạn mức kinh phí chung cho khâu thẩm định. Thay vào đó, WB đã đưa ra hướng dẫn cụ thể (có giá trị như những quy định) về những nguyên tắc, chuẩn mực phải được áp dụng để dự trù kinh phí thẩm định (bao gồm hướng dẫn về các đầu ra, các hoạt động, quỹ thời gian cho tùng hoạt động, số lượng chuyên gia, loại và trình độ chuyên gia, v.v...). Bên cạnh đó, WB có quy định chi tiết về đơn giá hoặc/và nguyên tắc xác định đơn giá cho các loại chi tiêu khác nhau. Do đó, kinh phí thẩm định luôn luôn đươc xác định một cách hợp lý dựa trên các tiêu chí linh hoạt chứ không dựa vào một vài tiêu chí chủ đạo như: lĩnh vực đầu tư, tổng vốn đầu tư. Cơ chế này tạo điều kiện để xác định
chi phí hợp lý cho những dự án có tổng mức đầu tư thấp nhưng tính xã hội cao, cần chi phí thẩm định lớn. Nếu chi phí thẩm định được xác định theo tổng mức đầu tư thì nhiều khả năng chi phí thẩm định sẽ không được xác định đúng và đủ, dẫn đến hiệu quả đầu tư không cao.
1.3.2. Kinh nghiệm của Viện phát triển quốc tế Havard
Viện phát triển quốc tế Havard-Havard Institute for International Development (HIID) là một bộ phận của Đại học Harvard, Hoa Kỳ. HIID được thành lập với mục đích giúp đỡ các nước đang phát triển tiến gần hơn với nền kinh tế toàn cầu, thúc đẩy toàn cầu hóa. HIID thường xuyên phải cân nhắc để phân bổ nguồn vốn vào các dự án phát triển tại các quốc gia Châu Á. Do đó, kinh nghiệm của HIID về thẩm định dự án là hết sức quý báu.
Trong việc đánh giá dự án, HIID đặc biệt lưu ý đến cơ cấu vốn và khả năng sinh lời vì đây là yếu tố cơ bản giúp thấu hiểu được gánh nặng hoặc giá trị thực sự của DAĐT đó. Cần phải xem xét một cách có hệ thống cả giá trị tính theo thời gian của đồng vốn cũng như chi phí cơ hội của nó nhằm xác định những dự án nào có triển vọng nhất giúp nền kinh tế phát triển một cách toàn diện.
Theo HIID, chi phí cơ hội tương ứng của đồng vốn là tỷ lệ sinh lời của đồng vốn ấy khi được đầu tư vào bất cứ khu vực nào khác của nền kinh tế. Nhà tài vốn cho dự án nên chọn số dự án có tỷ lệ cao nhất sinh lời và sử dụng một tỷ lệ chiết khấu thể hiện được hiệu suất kinh tế của các dự án tốt nhưng đã không được đầu tư. Ngoài ra, Có nhiều chi tiết quan trọng phải được xem xét khi đánh giá hiệu quả kinh tế của một dự án, các công ty thường chỉ quan tâm đến khía cạnh tài chính của dự án.
1.3.3. Kinh nghiệm của các Chuyên gia Liên hợp quốc
a. Qui trình dự án
Để có thể tạo ra một mạng lưới tốt các dự án, Chính phủ sẽ cần phải biến
các ưu tiên trung hạn rõ ràng của mình (cụ thể về phát triển nông nghiệp, xuất
khẩu và công nghiệp nhẹ) thành các chương trình của các Ngành và các tỉnh.
Vì thế cần phải chuẩn bị một danh mục các chương trình đầu tư Nhà nước
trên cơ sở cấp Nhà nước, cấp Ngành và cấp Tỉnh. Trong thời gian trước mắt các
54
chương trình này phải chú trọng đến kết cấu hạ tầng, phục hồi hỗ trợ cho các
chương trình đang diễn ra, phát triển thể chế, duy trì các dịch vụ xã hội hiện nay.
Nên tránh tập trung vào các dự án có quy mô lớn. Để đáp ứng nhu cầu này, cần
xây dựng một chu kỳ dự án rõ ràng và dễ hiểu cho tất cả các dự án. Chu kỳ dự
án có thể chia thành một số giai đoạn sau: Xác định dự án, soạn thảo, thiết kế,
thẩm định, lựa chọn, cấp vốn, thực hiện và đánh giá dự án.
Ở mỗi giai đoạn chu kỳ của dự án, việc thẩm định kinh tế cần phải đi kèm
theo với các loại thẩm định khác như: kỹ thuật, tài chính, thể chế, xã hội, phân
phối và môi trường, y tế, kiến trúc sư, giáo dục, sẽ được cần đến để cung cấp tư
liệu cho việc tính toán các chi phí và lợi nhuận của dự án.
Những thông tin cần có để thẩm định các dự án bao gồm: các số liệu đầy
đủ về các chi phí và lợi nhuận của dự án; số liệu về giá cả trên thị trường thế
giới về đầu vào và đầu ra các dự án; số liệu các phương án sử dụng khác nhau
của đầu vào gồm đất đai, lao động, và các nguồn khác đầu ra; số liệu về số
lượng và mức thu nhập của những ai sẽ được hưởng lợi ích của dự án cũng như
những người phải chịu chi phí; thông tin ảnh hưởng của dự án đối với bên ngoài,
kể cả ảnh hưởng đến môi trường, độ tin cậy của các số liệu sử dụng và chiều
hướng thay đổi hoặc giá thành, cũng như tỷ lệ chiết khấu.
Thực hiện, kiểm tra và đánh giá dự án
Việc thực hiện các dự án đã được thỏa thuận và thông qua là trách nhiệm
của các Bộ, Ngành,Tỉnh liên quan kết hợp với tổ chức viện trợ và cơ quan thực
hiện.Việc đánh giá các dự án đã hoàn thành cần phải xem xét các dự án đã đạt
được các mục tiêu đã đề ra ban đầu chưa và góp phần cho việc xây dựng và phát
triển các dự án tiếp theo chưa. Cần phải duy trì việc thu nhập đầy đủ các báo cáo
đánh giá dự án và các tổ chức viện trợ nên phối hợp với Chính phủ Việt Nam để
cố gắng tiêu chuẩn hóa các báo cáo và thủ tục đánh giá, và đảm bảo những tài
liệu này luôn có sẵn trong bản thân Chính phủ và cộng đồng các tổ chức tài trợ.
b. Một số các tiêu chuẩn đánh giá dự án
55
Về chi phí và lợi nhuận
Các dự án có thể được thẩm định bằng cách ước tính xem lợi nhuận dự kiến
có lớn hơn chi phí không.
Các chi phí và lợi nhuận mà có thể tính được bằng tiền bao gồm chi phí đầu
tư (kể cả chi phí cho nhà xưởng, thiết bị và đất đai); chi phí vận hành trong toàn
bộ thời gian dự án; chi phí, lợi nhuận khác ảnh hưởng đáng kể tới các bộ phận
của khu vực nhà nước hoặc tư nhân và lợi nhuận dưới dạng thu nhập, tiết kiệm
chi phí hoặc các đầu ra khác.
Ở nơi thị trường hoạt động tương đối không bị hạn chế và nếu việc phân
phối thu nhập thỏa đáng thì giá cả trên thị trường có thể được sử dụng như là
một cơ sở để tính toán các chi phí tài nguyên. Những nơi không có điều kiện này
thì giá cả phải được ước tính trên nguyên tắc tối ưu.
Chi phí tối ưu là giá trị đem lại cho xã hội một loại hàng hóa và dịch vụ khi
sử dụng một cách tốt nhất (chứ không phải cho dự án đang được xem xét đó). Ở
phía đầu vào, chi phí, chi phí tối ưu là mức thiệt hại của giá trị sản lượng thực tế
do kết quả của việc chuyển các tài nguyên sang nguồn sử dụng khác. Ở phía đầu
ra, giá trị chi phí tối ưu của sản phẩm mới là giá trị của các chi phí tiết kiệm
được do phải tìm kiếm các nguồn cung cấp khác, hoặc gía trị thu nhập thực tế có
được nhờ việc bán ra nước ngoài những sản phẩm dôi ra, hoặc là giá trị mà
người tiêu dùng trả cho số hàng dôi ra bán ở thị trường trong nước.
Về giá cả thanh toán Giá cả phản ánh các chi phí tối ưu được gọi là giá hạch toán (đôi khi còn
được gọi là giá ảo). Chi phí tối ưu đôi khi có thể được tính theo giá quốc tế, đối
với hầu hết các nước nghèo, việc buôn bán quốc tế có tầm quan trọng rất lớn, vì
thế nhiều DAĐT được chú trọng nhiều đến khía cạnh nhập và xuất khẩu, đặc
biệt những mặt hàng thu hút được nguồn tài chính của các tổ chức viện trợ. Giá
cả trong nước không phải là những chỉ số chính xác cho chi phí tối ưu do còn
thuế nhập khẩu, tỷ giá hối đoái quá cao, các loại thuế gián tiếp, giá cả độc quyền
56
và các hình thức can thiệp hành chính khác ảnh hưởng tới giá thị trường.
Ảnh hưởng của lạm phát đối với các phép tính toán thường được khắc phục
bằng cách tính toán tất cả mọi giá trị theo đơn vị có giá trị thực tế ổn định, thời
điểm gốc. Giả sử không có gì thay đổi về giá tương đối thì có thể tiến hành việc
phân tích như thể không có lạm phát và có thể sử dụng giá trị ở thời điểm gốc
trong quá trình tính toán.
Dịch vụ và hàng hóa sản xuất ra hoặc tiêu thụ trong dự án thuộc hai loại cơ
bản. Những loại trao đổi và trao đổi được là những loại hàng hóa và dịch vụ
được, hoặc có thể nhập hoặc xuất.Việc buôn bán những mặt hàng và dịch vụ này
đang diễn ra trên thị trường quốc tế và có thể được tính về giá cả và xuất nhập
khẩu. Những mặt hàng và dịch vụ không trao đổi và không trao đổi được là
những loại không thể hoặc không được xuất hoặc nhập khẩu. Nếu chúng là đầu
vào thì nguồn cung cấp ngay ở trong nước, nhưng nếu chúng là đầu ra thì cũng
chỉ được bán ra ở thị trường trong nước mà thôi.
Cách tính giá trị lao động dùng trong dự án cũng quan trọng vì tiền lương
thị trường không phản ánh được các chi phí tối ưu. Số người thất nghiệp hoặc
không đủ việc làm rất lớn và tiền lương khu vực “chính quy” của nền kinh tế có
thể được định ra một cách máy móc và cao hơn chi phí tối ưu.
Về những ảnh hưởng không định lượng được hoặc ngoại vi Nhiều tác động của dự án có thể không được tính thành số liệu được hoặc mang tính hình thức ngoại kinh tế. Các tác động không được tính bằng số gồm (i) những tác động được biết sẽ xảy ra nhưng không thể đo, đếm được về mặt vật chất và những tác động không thể đánh giá được. Những tác động này có thể ở bên trong hoặc ở bên ngoài dự án, các báo cáo dự án phải đề cập đến chúng, mô tả và nêu rõ mức độ của chúng.
57
Nhiều nhóm người trong xã hội không liên quan đến trực tiếp của dự án cũng chịu tác động bên ngoài của dự án, những tác động này mang nhiều hình thức khác nhau như: mối liên kết, các tác động cấp số nhân, quan hệ quốc tế,….và đôi khi rất quan trọng, mặc dù thường khó đưa chúng vào TĐDA. Các tác động môi trường là những hậu quả của dự án đối với môi trường và chúng cần phải đặc biệt chú ý trong giai đoạn thiết kế xây dựng dự án. Một số tác động
có thể nhìn thấy trước được thì cần phải nêu rõ trong dự án. Hiện nay đã có những kỹ thuật để định lượng một số tác động về môi trường.
Về tỷ lệ chiết khấu Việc áp dụng tỷ lệ chiết khấu sẽ làm cho chi phí và lợi nhuận trong tương lai được tính theo (giá trị hiện tại).Tỷ lệ chiết khấu càng cao thì giá trị hiện tại của các chi phí và lợi ích tương lai càng thấp.
Tỷ lệ chiết khấu được áp dụng là tỷ lệ hoạch toán lãi suất (ARI) và đây chính là chi phí tối ưu trong khu vực nhà nước, ARI áp dụng cho các dự án đầu tư cấp nhà nước thường từ 8%-12%. Các mức lãi suất thống trị thị trường vốn trong nước cần phải được điều chỉnh đáng kể trước khi tỷ lệ hạch toán lãi suất này có thể được áp dụng.
Về sử dụng phân tích chi phí lợi nhuận như một chỉ dẫn cho quyết định Thẩm định kinh tế không thôi cũng chưa đủ để có thể đưa ra các quyết định
về dự án mà phải áp dụng phương pháp phân tích chi phí, lợi nhuận để lựa chọn
một phương án hợp lý hơn.Việc kiểm tra xem dự án có thể chấp nhận được
trong quá trình thẩm định kinh tế phụ thuộc vào việc so sánh các chi phí lợi
nhuận lớn hơn giá trị hiện tại của chi phí. Nói cách khác là phải có giá trị thực tế
hiện tại.
Xử lý đối với các trường hợp không chắc chắn: phân tích cảm tính không
thể tránh được những điểm thiếu chắc chắn trong khâu lập kế hoạch (một tình
huống trong đó hàng loạt các ước tính về giá trị có thể được đưa ra nhưng lại
không kèm những luận chứng hợp lý). Phân tích cảm tính xử lý vấn đề này bằng
cách xem xét tác động đối với giá trị thực tế hiện tại của các biến thể trong một
số giả thiết đưa ra khi phân tích.
Những biến thể chủ yếu cần được xem xét trong khi phân tích cảm tính là:
- Giá cả đầu ra chính, giá cả đầu vào chính, khối lượng như cầu.
- Mức sử dụng công suất trong cả giai đoạn XD và hoạt động lâu dài.
58
- Chi phí đầu tư, thời gian của giai đoạn đầu tư, tỷ lệ chiết khấu.
Phân tích cảm tính là bước đầu tiên trong việc đánh giá rủi ro của một dự
án và việc sử dụng cách phân tích này cần phải trở thành một tiêu chuẩn trong
việc phân tích DA.
Các yếu tố và cơ chế: Nhiều dự án có thể chấp nhận được về mặt kỹ thuật
và kinh tế có thể lại không thực hiện được do hạn chế về cơ chế như cơ cấu tổ
chức kém hiệu quả, thiếu các mục tiêu rõ ràng, khó khăn về nhân lực, thiếu thốn
về kinh phí ….Vì thế cần phải thẩm định các cơ chế để đảm bảo rằng dự án có
thể đứng vững trong bối cảnh cơ chế hiện tại.
1.3.4. Một số bài học cho các ngân hàng thương mại Việt nam
Qua kinh nghiệm thẩm định dự án đẩu tư của các tổ chức tín dụng quốc tế
như: Ngân hàng Thế Giới; Viện kinh tế phát triển Havard và của các chuyên gia
Liên Hợp Quốc chúng ta có thể rút ra được những bài học kinh nghiệm về thẩm
định dự án đầu tư đối với NHTM nói chung và VCB nói riêng như sau:
Một là, cần thống nhất cách hiểu về khái niệm thẩm định cho vay DAĐT
Thẩm định cho vay DAĐT là kiểm tra tính toàn diện các vấn đề của dự án xin cấp vốn, là một trong những giai đoạn chủ yếu của chu trình cho vay DAĐT và công tác thẩm định được tiến hành ngay từ giai đoạn đầu của quy trình cho vay.
Hai là,về mục đích và đối tượng thẩm định
Mục đích thẩm định không chỉ phục vụ cho việc ra quyết định mà còn phục
vụ vho việc thẩm định, giám sát và đánh giá dự án. Với việc xác định rõ mục
đích thẩm định và yêu cầu đặt ra đối với dự án, quy trình thẩm định còn có tính
hướng đích rõ rệt và trở nên dễ hiểu, dễ sử dụng đối với những người cần thẩm
định. Quy trình không chỉ bao gồm những chỉ dẫn về những điều cần thực hiện
mà còn bao gồm những chỉ dẫn làm sâu sắc thêm nhận thức của người thẩm
định và dành cho họ những cơ hội để đưa ra những sáng kiến nhằm nâng cao
chất lượng của dự án.
Đối tượng thẩm định không chỉ bao gồm bản thân dự án và từng cấu phần
của dự án mà còn bao gồm năng lực của cơ quan điều phối, thực hiện dự án. Các
đoàn thẩm định thường quan tâm đến việc nâng cao năng lực của cơ quan điều
59
phối, thực hiện dự án bằng những biện pháp đào tạo, hoàn thiện thể chế….
Ba là,về nội dung thẩm định
Quy trình, nội dung thẩm định của các tổ chức quốc tế dành một tỷ lệ lớn
về cho các hướng dẫn về nội dung thẩm định bao gồm cả các hoạt động về cách
thức phát hiện các vấn đề và cách thức xử lý các loại vấn đề được phát hiện
trong quá trình thẩm định. Điều này cho phép hạn chế đáng kể sai sót trong thẩm
định đồng thời tiết kiệm thời gian và hạn chế tranh cãi giữa các bên hữu quan.
Với các hướng dẫn về nội dung, quy trình thẩm định, người thẩm định có
vai trò quan trọng.Vai trò này không chỉ ngăn chặn một cách thụ động những dự
án không khả thi mà còn là vai trò chủ yếu góp phần nâng cao tính khả thi của
dự án bằng những sáng kiến tích cực và năng động.
Bốn là,về quy trình tác nghiệp
Quy trình tác nghiệp được chia thành các bước khác nhau, trong đó bước
trước tạo tiền đề thuận lợi cho các bước sau. Trong toàn bộ quá trình tác nghiệp
có một số việc được lặp đi, lặp lại để đảm bảo tính cẩn trọng (chuẩn xác lại số
liệu, hoàn thiện văn kiện dự án…).
Năm là, về thời hạn, tổ chức, nhân sự và kinh phí cho thẩm định
Thời hạn thẩm định phải đảm bảo quỹ thời gian cho toàn bộ quá trình thẩm
định cho từng khâu của quá trình này đồng thời tạo điều kiện cho việc kiểm tra
tiến độ thực hiện.
Tổ chức và nhân sự thẩm định theo quy trình phải là sự kết hợp giữa những
yếu tố đảm bảo tính liên tục của quá trình thẩm định (có sự tham gia liên tục của
Trưởng nhóm dự án và đại diện các cơ quan chức năng) và những yếu tố đảm
bảo tính độc lập của quá trình thẩm định (có sự tham gia của các nhà tư vấn
trong các bước khác nhau).
Tổ chức và nhân sự thẩm định theo quy trình phải tạo khả năng và đòi hỏi
chia sẻ thông tin, chia sẻ quan điểm thẩm định trong suốt quá trình xác định dự
án, chuẩn bị dự án, thẩm định dự án và do đó, nâng cao chất lượng thẩm định.
Kinh phí cho thẩm định được dự trù sát theo yêu cầu của từng trường hợp,
60
đồng thời tránh được tình trạng tùy tiện.
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1
Chương 1 đã hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về dự án đầu tư,
cho vay dự án đầu tư và thẩm định cho vay dự án đầu tư. Nêu được vai trò quan
trọng của thẩm định dự án đầu tư đối với khách hàng, đối với ngân hàng và nền
kinh tế.
Hoạt động cho vay dự án đầu tư là hoạt động chứa đựng nhiều rủi ro bởi vì
kết quả hoạt động của dự án đầu tư là không thể dự tính một cách khách quan tại
thời điểm quyết định cho vay. Một dự án có được chuẩn bị, tính toán kỹ lưỡng
đến đâu cũng không thể không thể lường hết những thay đổi của môi trường tác
động vào dự án trong tương lai (thay đổi về thị trường, về các yếu tố đầu vào,
sản phẩm đầu ra, lạm phát...). Vì vậy, chấp nhận rủi ro như là bản năng của cả
người đi vay và người cho vay. Tuy nhiên, nhận thức rõ ràng điều này, các
NHTM cũng có những cách thức, biện pháp để ngăn ngừa hay hạn chế để khả
năng rủi ro xảy ra là thấp nhất. Thông qua những đặc trưng của dự án đầu tư
giúp NHTM có đựơc cái nhìn bao quát về mọi khía cạnh của dự án. Từ đó giúp
cho quá trình phân tích, đánh giá, thẩm định dự án một cách cặn kẽ và chính xác
để tìm ra phương pháp, biện pháp nhằm hạn chế rủi ro có thể xảy ra trong quá
trình thực hiện dự án. Chính những đặc trưng đó của dự án đầu tư đặt ra sự cần
thiết phải thực hiện công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư.
Từ việc làm rõ thẩm định cho vay dự án đầu tư của NHTM là hoạt động
cần thiết khách quan thì các nội dung quan trọng kế tiếp của hoạt động thẩm
định cho vay dự án đầu tư của NHTM được đề cập là: thẩm định cho vay dự án
đầu tư của NHTM nhằm mục đích gì? Những đặc trưng riêng có nào của hoạt
động cho vay dự án đầu tư của NHTM đã chi phối hoạt động thẩm định cho vay
dự án đầu tư của NHTM? Những nội dung và công cụ nào của thẩm định cho
vay dự án đầu tư của NHTM được đề cập trong chương 1 luận án?.
Nhằm không ngừng nâng cao hiệu quả thẩm định cho vay dự án đầu tư của
NHTM, cũng cần chỉ ra những nhân tố khách quan, nhân tố chủ quan ảnh hưởng
61
như thế nào đến hoạt động thẩm định cho vay dự án đầu tư của NHTM. Những
nội dung trong chương 1 nói trên là cơ sở lý luận cho việc đối chiếu, đánh giá
thực tế việc thẩm định cho vay dự án đầu tư của ngân hàng TMCP Ngoại thương
Việt nam thời gian qua được trình bày trong chương 2 và các giải pháp đưa ra ở
chương 3 nhằm hoàn thiện công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư của
62
NHTMCP Ngoại thương Việt nam thời gian tới.
2.1.1. Sự hình thành và phát triển của ngân hàng thương mại cổ phần
ngoại thương Việt nam
VCB tiền thân là Sở Quản lý Ngoại hối thuộc Ngân hàng Quốc gia Việt
Nam được thành lập ngày 20/01/1955 theo Nghị định 443/TTg của Thủ tướng
Chính phủ. Năm 1961, Sở Quản lý Ngoại hối được đổi tên thành Cục Ngoại hối
thuộc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam theo Nghị định 171/CP ngày 26/10/1961
của Hội đồng Chính phủ.
Giai đoạn 1963 - 1975
Ngày 01/04/1963, VCB chính thức khai trương hoạt động theo Nghị định
số 115/CP ngày 30/10/1962 do Hội đồng Chính phủ ban hành trên cơ sở tách ra
từ Cục Ngoại hối trực thuộc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. Để tiếp nhận
nguồn vốn viện trợ ngoại tệ, tháng 4/1965 theo chỉ thị của Bộ Chính trị, Ngân
hàng Nhà nước Việt Nam đã thành lập một tổ chức chuyên trách nghiệp vụ
thanh toán đặc biệt với bí danh B29 tại VCB.
Giai đoạn 1976 - 1990
Thời kỳ này, VCB đã trở thành Ngân hàng Đối ngoại duy nhất của Việt
Nam trên cả 3 phương diện: nắm giữ ngoại hối của quốc gia, thanh toán quốc tế,
cung ứng tín dụng xuất nhập khẩu. Sau 1975, VCB tiếp quản hệ thống ngân
hàng của chế độ cũ, tham gia đàm phán, giảm, hoãn thành công nợ Nhà nước tại
Câu lạc bộ Paris, London.
Giai đoạn 1991 - 2007
VCB đã chính thức chuyển từ Ngân hàng chuyên doanh Đối ngoại trở
thành một NHTM Nhà nước có hệ thống mạng lưới trên toàn quốc và quan hệ
63
ngân hàng đại lý trên khắp thế giới.
VCB cũng là Ngân hàng đầu tiên triển khai và hoàn thành Đề án Tái cơ cấu
(2000 - 2005) mà trọng tâm là nâng cao năng lực tài chính, quản trị điều hành,
đổi mới công nghệ, phát triển sản phẩm, dịch vụ ngân hàng hiện đại, đóng góp
cho sự ổn định và phát triển kinh tế, đồng thời tạo dựng uy tín đối với cộng đồng
tài chính khu vực và toàn cầu.
Giai đoạn 2008 - 2014
Năm 2007, VCB tiên phong cổ phần hóa trong ngành ngân hàng và thực
hiện thành công kế hoạch phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng. Ngày
02/06/2008, VCB đã chính thức hoạt động theo mô hình NHTM Cổ phần.
Tính đến hết năm 2014, bên cạnh Hội sở chính Vietcombank hiện có 01
SGD và 79 Chi nhánh với 333 Phòng giao dịch hoạt động tại 47/63 tỉnh thành
phố trong cả nước. Mạng luới hoạt động phân bổ: Bắc Trung bộ 10%, Ðông Bắc
bộ 7,5%, Ðồng bằng sông Hồng (bao gồm Hà Nội) 22,5%, Ðông Nam bộ và Tp.
Hồ Chí Minh 25%, Duyên hải Nam Trung bộ 13,75%, Tây Nam bộ 16,25%,
Tây Nguyên 4%. Vietcombank còn có hơn 1.800 Ngân hàng đại lý tại hơn 155
64
quốc gia và vùng lãnh thổ trên toàn thế giới.
65
Sơ đồ 2.1. Cơ cấu tổ chức của ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam (nguồn: [31])
2.1.2. Hoạt động kinh doanh của Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại
thương Việt Nam
2.1.2.1. Hoạt động huy động vốn
Huy động vốn từ nền kinh tế giai đoạn 2010 - 2014 của VCB tăng trưởng
khá so với trước đó. Cơ cấu nguồn vốn huy động được thay đổi theo hướng tích
cực: Tỷ trọng nguồn vốn không kỳ hạn có xu hướng gia tăng, do VCB đã chủ
động tiếp cận các nguồn tiền gửi không kỳ hạn, tiền gửi thanh toán để tăng hiệu
quả hoạt động. Năm 2014 huy động vốn đạt 422.204 tỷ đồng, tăng 27,8% so với
đầu năm, cao hơn mức tăng bình quân của toàn ngành (15,8%). Nếu tính nguồn
vốn vay BHXH, nguồn vốn huy động từ nền kinh tế năm 2013 đạt 340.259 tỷ
đồng, tăng 11,6% so với năm 2012. Cơ cấu huy động vốn theo loại tiền tương
đối ổn định so với năm 2012, tỷ trọng vốn huy động bằng VNÐ duy trì ở mức
75%. Trong khi, huy động vốn từ dân cư tăng 6,8%, từ tổ chức kinh tế tăng
28,6% và huy động từ thị trường liên ngân hàng tăng 29,3% so với năm 2012.
Bảng 2.1. Một số chỉ tiêu huy động vốn của VCB giai đoạn 2010-2014
Đơn vị: Tỷ đồng
Thực hiện Chỉ tiêu 2010 2011 2012 2013 2014
Theo thị trường
-Liên ngân hàng 69.613 86.829 34.066 44.044 43.238
204.756 227.017 285.382 332.246 422.204 -Nền kinh tế
Theo đối tượng
104.590 105.430 123.302 159.104 195.981 -Tổ chức kinh tế
100.166 121.587 162.080 173.142 226.222 -Dân cư, đối tượng khác
Nguồn: [31]
2.1.2.2. Hoạt động tín dụng
Tính đến năm 2014, doanh số giải ngân cho các chương trình cho vay ưu
66
đãi lãi suất đạt hơn 200 nghìn tỷ đồng. Tập trung gần 42% nguồn vốn tín dụng
để giải ngân cho vay các lĩnh vực ưu tiên gồm nông nghiệp nông thôn; xuất
khẩu; công nghiệp hỗ trợ; doanh nghiệp vừa và nhỏ; và ngành công nghệ cao.
Thời kỳ này, VCB đã cam kết giải ngân cho vay đối với 487 khách hàng cá nhân
có thu nhập thấp, cán bộ công chức, viên chức, lực lượng vũ trang với tổng cam
kết giải ngân là 190 tỷ đồng, dư nợ tại 31/12/2014 tương ứng là 128 tỷ đồng.
Tính đến 31/12/2014, dư nợ tín dụng (bao gồm đầu tư trái phiếu doanh
nghiệp) đạt 323.332 tỷ đồng, tăng 17,87% so với năm 2013, cao hơn mức tăng
trưởng tín dụng chung của toàn ngành, cao hơn mức kế hoạch 9% đã đề ra từ
đầu năm. Tín dụng tăng khá ở khâu bán buôn (13,32%) và SME (19,5%), tăng
cao ở thể nhân (38,88%). Theo đó, tỷ trọng dư nợ thể nhân ở mức 16%, dư nợ
SME ở mức 15,02% và dư nợ bán buôn ở mức 68,98% tổng dư nợ. Cơ cấu dư
nợ theo kỳ hạn giữ ổn định như năm 2013.
Bảng: 2.2. Dư nợ cho vay theo đối tượng khách hàng của VCB giai
đoạn 2010-2014
Đơn vị tính: Tỷ VND
2010 2011 2012 2013 2014
Doanh nghiệp NN
Công ty TNHH
61.249 55.775 58.558 77.642 90.003
32.852 38.453 48.660 60.459 69.454
DN có vốn đầu tư nước ngoài
9.744 12.893 13.290 13.890 17.883
HTX và C.Ty tư nhân
Cá nhân
6.511 4.412 5.357 5.478 6.056
Khác
18.709 20.873 28.784 37.259 51.744
47.749 77.012 86.518 79.586 88.193
176.814 209.418 241.167 274.314 323.332
Nguồn: [31]
2.1.2.3. Các hoạt động dịch vụ ngân hàng
67
a. Hoạt động đầu tư
Với mục đích đầu tư rõ ràng, VCB luôn thực hiện đầy đủ theo quy trình,
tuân thủ các quy định về hoạt động đầu tư của NHNN và nội bộ ngân hàng đã đề
ra, đa dạng hóa công cụ đầu tư, củng cố quan hệ khách hàng lớn và hỗ trợ cho
hoạt động kinh doanh chính của ngân hàng. Đến cuối giai đoạn 2010 - 2014,
tổng vốn đầu tư, góp vốn liên doanh, cổ phần đạt 3.546 tỷ đồng.
b. Thanh toán xuất nhập khẩu và kinh doanh ngoại tệ
Mặc dù gặp nhiều khó khăn, thách thức từ bối cảnh kinh tế và sự cạnh tranh
ngày càng khốc liệt từ các đối thủ, song kết quả hoạt động thanh toán XNK và
kinh doanh ngoại tệ trong giai đoạn 2010 - 2014 của VCB đạt được là khả quan.
Doanh số thanh toán XNK năm 2014 đạt 48,14 tỷ USD, tăng 15,79% so với năm
2013, chiếm 16,32% thị phần xuất nhập khẩu cả nuớc, tiếp tục duy trì vị trí là
ngân hàng có doanh số và thị phần thanh toán XNK lớn nhất cả nuớc.
VCB luôn bám sát diễn biến tình hình biến động tỷ giá các loại ngoại tệ cơ
bản trong danh mục ngoại hối của ngân hàng, tiếp tục đẩy mạnh công tác nghiên
cứu và tìm hiểu thị trường để lựa chọn các đối tác tốt, tìm hiểu và mở rộng cơ
hội kinh doanh nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng vốn. Nâng cao tính phối hợp
trong toàn hệ thống để tăng cường bán chéo sản phẩm, thu hẹp biên độ chào giá
nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh, mở rộng mạng luới khách hàng và tăng
cường doanh số giao dịch. Đến cuối giai đoạn 2010 - 2014, doanh số mua bán
ngoại tệ đạt 28,9 tỷ USD.
c. Kinh doanh thẻ
Trong giai đoạn 2010 - 2014, hoạt động kinh doanh thẻ tiếp tục khẳng định
vị thế dẫn đầu của VCB trên thị trường, tất cả các chỉ tiêu kinh doanh thẻ đều
hoàn thành vượt mức kế hoạch, năm sau so với năm trước tăng trưởng cao hơn
từ 14% đến 74%. Riêng năm 2014, VCB đã phát hành được 1 242 750 thẻ các
loại. Doanh số sử dụng và thanh toán thẻ đều tăng trưởng rất mạnh. Doanh số
thanh toán thẻ quốc tế tăng 26,1% so với cuối năm 2013, đạt 110% kế hoạch
năm và dẫn đầu thị trường với 44% thị phần tại thị trường thẻ vào cuối giai đoạn
68
2010 - 2014.
Doanh số thanh toán thẻ nội địa tăng 73,5% so với cùng kỳ, đạt 116% kế
hoạch năm 2014. Số lượng đơn vị chấp nhận thẻ tăng 39,9%.
Mạng lưới máy ATM và POS tiếp tục được tăng cường với tổng số máy
tương ứng đến cuối giai đoạn 2010 -2014 là 1.917 và 42.238 được phân bổ trên
hầu hết các tỉnh thành lớn toàn quốc.
2.1.3. Tổ chức công tác tín dụng và cho vay dự án đầu tư tại Ngân hàng
thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam
2.1.3.1. Nguyên tắc tổ chức công tác tín dụng và cho vay dự án đầu tư tại
Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam
Thứ nhất, Tín dụng là một trong những công tác chính yếu nhất của VCB,
vì vậy tại tất cả các tầng bậc tổ chức của VCB đều có bộ phận chuyên trách công
tác tín dụng.
Thứ hai, Tín dụng là một trong các loại hoạt động có độ rủi ro cao, vì vậy
cơ cấu tổ chức hoạt động tín dụng phải bảo đảm tính thống nhất trong mối quan
hệ ràng buộc kiểm soát lẫn nhau, thông tin được tập trung đầy đủ, chính xác và
kịp thời. Ngoài các bộ phận chuyên trách cung ứng tín dụng tới khách hàng, tại
Hội sở chính VCB, công tác hoạch định chính sách tín dụng và quản lý rủi ro tín
dụng phải do các phòng ban chuyên trách đảm nhiệm.
Thứ ba, Đảm bảo nguyên tắc linh hoạt, không cản trở hoặc làm xấu đi quan
hệ với khách hàng.
2.1.3.2. Cơ cấu tổ chức công tác tín dụng và cho vay dự án đầu tư tại Ngân
hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam
Tổ chức công tác tín dụng và cho vay DAĐT tại VCB được phân làm ba
cấp: Hội sở chính; Chi nhánh cấp I; và Chi nhánh cấp II.
a. Tại Hội sở chính
Ủy ban Quản lý rủi ro: Thành lập nhằm hỗ trợ cho Hội đồng quản trị trong
công tác quản lý rủi ro. Nhiệm vụ chính của ủy ban là ban hành các chính sách
chế độ hoặc đề ra các biện pháp nhằm quản lý có hiệu quả các loại hình rủi ro
69
khác nhau trong hoạt động ngân hàng.
Hội đồng tín dụng Trung ương: Thành lập nhằm hỗ trợ cho Ban điều hành
trong việc cung ứng sản phẩm tín dụng đến khách hàng. Nhiệm vụ chính của
Hội đồng là xem xét và quyết định các khoản vay vượt thẩm quyền phán quyết
của Giám đốc các chi nhánh.
Phòng Chính sách tín dụng thực hiện ba nhiệm vụ chủ yếu: Theo dõi và
quản lý rủi ro tín dụng; Hướng dẫn và ban hành các chính sách chế độ liên quan
đến hoạt động tín dụng; Xây dựng kế hoạch và các định hướng hoạt động tín
dụng trong từng thời kỳ.
Phòng Quan hệ khách hàng thực hiện ba nhiệm vụ cơ bản: (1)Quản lý quan
hệ với một số khách hàng lớn trong hệ thống VCB, (2)Tái thẩm định các dự án
đầu tư vượt hạn mức phán quyết của các Giám đốc chi nhánh; (3)Trực tiếp xem
xét thẩm định cho vay các dự án lớn tại Hà nội và các tỉnh phía Bắc (trừ các tỉnh
đã có chi nhánh VCB)
Phòng Công nợ chịu trách nhiệm theo dõi quản lý toàn bộ các khoản vay
khó đòi (trên 180 ngày); Theo dõi tính toán trích lập quỹ dự phòng rủi ro và xử
lý nợ khó đòi từ quỹ dự phòng rủi ro; Xem xét thẩm định các khoản miễn giảm
lãi vượt mức phán quyết của các Giám đốc chi nhánh.
Phòng Thông tin tín dụng chịu trách nhiệm theo dõi, thu thập thông tin liên
quan đến phòng ngừa rủi ro trong hoạt động tín dụng nói riêng và trong các hoạt
động khác có liên quan.
Phòng Pháp chế chịu tránh nhiệm về mặt pháp lý liên quan đến mọi hoạt
động của VCB, trực tiếp tham gia soạn thảo, rà soát các loại hợp đồng liên quan
đến hoạt động tín dụng trong hệ thống.
b. Tại Chi nhánh cấp I
Hội đồng tín dụng cơ sở được thành lập nhằm hỗ trợ Ban giám đốc chi
nhánh trong việc cung ứng sản phẩm tín dụng đến khách hàng. Nhiệm vụ chính
của Hội đồng tín dụng cơ sở là xét duyệt Giới hạn tín dụng, xét duyệt các khoản
70
vay vượt mức phán quyết của Giám đốc chi nhánh hoặc các khoản vay tuy
không vượt mức phấn quyết của Giám đốc chi nhánh song do phức tạp nên cần
đưa ra Hội đồng tín dụng thẩm định đánh giá lại.
Tuỳ theo quy mô hoạt động, Sở giao dịch và các chi nhánh có thể thành lập
riêng các phòng Tài trợ dự án, cho vay trả góp ..vv.. Trường hợp chi nhánh chỉ
có một phòng quan hệ khách hàng, thì phòng đó chịu trách nhiệm xem xét cho
vay tất cả các khoản vay của khách hàng.
Tại chi nhánh cấp II
Tại chi nhánh cấp II thường chỉ có một phòng Quan hệ khách hàng vì vậy
phòng đó sẽ chịu trách nhiệm thực hiện tất cả các loại hình cho vay đến khách
hàng, bao gồm cả cho vay dự án đầu tư, nếu có.
Như vậy, công tác cho vay dự án tại VCB có thể được thực hiện trong toàn
hệ thống của ngân hàng nhưng chủ yếu tập trung ở Hội sở chính và các chi
nhánh cấp I, do Phòng Tài trợ dự án hoặc bộ phận tài trợ dự án thuộc Phòng
Quan hệ khách hàng tại Hội sở chính và các chi nhánh thực hiện. Trình tự và tổ
chức cho vay dự án đầu tư hoàn toàn tuân thủ các quy định về tổ chức và cơ cấu
hoạt động tín dụng tại VCB.
2.2. THỰC TRẠNG HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THẨM ĐỊNH CHO VAY DỰ ÁN
2.2.1. Kết quả thực hiện cho vay dự án đầu tư
Kết quả thực hiện công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư được đánh giá
dựa trên các chỉ tiêu định lượng mà tác giả đã tổng hợp và tính toán. Một số chỉ
tiêu có thể tổng hợp được từ nguồn thông tin thứ cấp là các báo cáo thường niên,
báo cáo hoạt động cho vay DAĐT như: Dư nợ cho vay DAĐT doanh số cho
vay, doanh số thu nợ, tỷ lệ nợ quá hạn, tỷ lệ nợ xấu. Một số chỉ tiêu tác giả phải
xây dựng dựa trên ước tính và phỏng vấn các cán bộ quản lý của VCB do ngân
hàng chưa có hệ thống theo dõi, đó là các chỉ tiêu: số dự án đã thẩm định số dự
71
án đã từ chối cho vay và số dự án đã giải ngân.
Bảng 2.3. Cơ cấu và số dự án đã thẩm định cho vay tại VCB giai đoạn
2010 - 2014
86.106
91.630
99.058
116.569
Dư nợ TDH
Tỷ VND 82.098
%
46
41
38
36
36
293.199
Tỷ VND 185.259 194.304 213.207 209.020
275.688
Tỷ VND 171.076 190.296 207.683 201.592
842
777
1.122
995
1.248
dự án
143
101
123
119
162
dự án
985
878
1.245
1.114
1.410
dự án
Tỷ lệ dư nợ TDH/Tổng dư nợ Doanh số cho vay tín dụng TDH Doanh số thu nợ tín dụng trung dài hạn Số dự án đã giải ngân Số dự án đã từ chối cấp tín dụng Số dự án đã thẩm định
Nguồn: [31] và ước tính của NCS
Căn cứ vào số liệu bảng 2.3, ta có thể thấy dư nợ cho vay DAĐT (dư nợ
trung dài hạn), doanh số cho vay và doanh số thu nợ giai đoạn 2010 - 2014 tăng
trưởng đều qua các năm về số tuyệt đối. Tuy nhiên, tỷ lệ dư nợ cho vay DAĐT
trong tổng dư nợ lại giảm đều qua các năm. Điều này chứng tỏ dư nợ và doanh
số cho vay DAĐT tăng trưởng chậm hơn tương đối so với các hoạt động cho
vay khác, có thể giải thích bởi 02 nguyên nhân sau:
-Các NHTM Việt Nam hiện nay nhìn chung đều có xu hướng tập trung
vào các dịch vụ bán lẻ, cho vay tiêu dùng. Các chiến lược marketing tập trung
nhiều nhóm dịch vụ và đối tượng khách hàng cá nhân. Do đó hoạt động cho vay
tiêu dùng đã tăng trưởng mạnh mẽ.
-Nền kinh tế vẫn đang gặp nhiều khó khăn kể từ giai đoạn khủng hoảng
năm 2007- 2008. Tăng trưởng GDP hồi phục rất chậm, đó là nguyên nhân có ít
DAĐT quy mô lớn được triển khai trong giai đoạn 2010 - 2014.
Các chỉ tiêu “Số dự án đã giải ngân”, “Số dự án đã từ chối cấp tín dụng” và
72
“Số dự án đã thẩm định” được xây dựng hoàn toàn dựa trên ước tính của NCS vì
VCB chưa theo dõi các chỉ tiêu này. Đó cũng là hạn chế về mặt quản lý trong
công tác cho vay dự án tại VCB. Số liệu này được ước tính dựa trên cơ sở:
- Giá trị trung bình của một dự án đã giải ngân từ 190-250 tỷ
- Tỷ lệ dự án đã thẩm định và từ chối cấp tín dụng từ 11% - 17%
- Số dự án đã thẩm định = Số dự án đã giải ngân + Số dự án đã từ chối cấp
tín dụng
2.2.2. Chất lượng cho vay dự án đầu tư
Thực trạng về chất lượng cho vay DAĐT tại VCB được đánh giá dựa trên
chỉ tiêu Tỷ lệ nợ quá hạn và Tỷ lệ nợ xấu.
Bảng 2.4. Chất lượng cho vay DAĐT tại VCB giai đoạn 2010 - 2014
Tỷ lệ nợ xấu (%) Tỷ lệ nợ quá hạn (%)
Nguồn: [33]
Nhìn chung, VCB đã duy trì được tỷ lệ nợ xấu toàn hệ thống tương đối thấp
trong giai đoạn 2010 - 2014 dao động từ 2.03% - 2.83%. Tỷ lệ nợ xấu của các
khoản vay DAĐT ở mức 1.62% - 2.26%, tỷ lệ nợ quá hạn từ 1.12% - 3.51%.
Đây là các tỷ lệ khá thấp so với các NHTM Việt Nam trong cùng thời kỳ. Tỷ lệ
nợ xấu và nợ quá hạn thấp luôn là điểm mạnh của VCB so với các NHTM khác.
Ưu điểm này có được do các nguyên nhân sau:
-Mặt bằng lãi suất huy động và cho vay của VCB thường thấp hơn các
NHTM khác, do đó VCB có khả năng lựa chọn được những khách hàng, dự án
tốt hơn tương đối so với các NHTM khác vào cùng thời điểm.
-Đội ngũ cán bộ thẩm định của VCB luôn có mặt bằng chất lượng tốt
nhất. Điều này chủ yếu do mặt bằng thu nhập của cán bộ nhân viên hệ thống
VCB luôn ở mức cao nhất trong các NHTM Việt Nam. Tại VCB, cán bộ thẩm
định cho vay dự án là một vị trí quan trọng, luôn được xếp lương bậc cao nhất
73
trong hệ thống. Do đó, VCB dễ dàng tuyển dụng và duy trì đội ngũ cán bộ thẩm
định có chất lượng tốt. Ngoài ra, hoạt động đào tạo, bồi dưỡng cán bộ tại VCB
khá hiệu quả cũng góp phần duy trì chất lượng nguồn nhân lực.
2.2.3. Thời gian thẩm định cho vay Dự án đầu tư
Thời gian thẩm định một DAĐT tại VCB phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó
quan trọng nhất là:
-Tính đầy đủ của bộ hồ sơ dự án. Thời gian thẩm định sẽ được rút ngắn
nếu khách hàng chuẩn bị đầy đủ bộ hồ sơ vay vốn, trong trường hợp cần bổ sung
thì khách hàng cần hợp tác và bổ sung hồ sơ nhanh chóng để rút ngắn thời gian
thẩm định.
-Thời gian kiểm chứng các nguồn thông tin dự án, bao gồm các thông số
đầu ra, đầu vào thông số kỹ thuật của dự án. Thông thường, với những dự án
"phổ biến" ở Việt Nam hoặc đã từng được thực hiện thì thời gian kiểm chứng
thông tin sẽ ngắn hơn các dự án chưa từng được thực hiện hoặc có nguồn thông
tin dự án khó tiếp cận.
-Tính phức tạp và quy mô của dự án cũng ảnh hưởng đến thời gian thẩm
định. Dự án càng phức tạp, càng có quy mô lớn thì thời gian thẩm định càng dài
do cán bộ thẩm định phải thực hiện tác nghiệp nhiều hơn.
Để tổng hợp và nghiên cứu chỉ tiêu này, NCS dựa trên nguồn thông tin từ
các báo cáo thẩm định cho vay DAĐT từ năm 2010 – 2014 [32] và phỏng vấn
các cán bộ thẩm định, cán bộ quản lý công tác cho vay DAĐT. Các dự án lựa
chọn nghiên cứu có đặc điểm sau:
- Có hồ sơ dự án đầy đủ hoặc thiếu sót không đáng kể
- Có tính phổ biến, cán bộ thẩm định không gặp nhiều khó khăn để tiếp
cận các nguồn thông tin để đánh giá, phân tích, so sánh các thông số đầu vào
74
và đầu ra của dự án.
- Quy mô của các DAĐT được phân loại theo tổng mức đầu tư. Đây cũng
là cơ sở để tính phí thẩm định của VCB với DAĐT của khách hàng xin vay
vốn.
Kết quả thống kê thời gian thẩm định cho vay DAĐT tính trung bình cho 1
dự án như sau:
Bảng 2.5. Thời gian thẩm định cho vay DAĐT tại VCB
Đơn vị: Ngày
13 26 39 52
Nguồn: Nghiên cứu của NCS
Qua bảng thống kê trên, ta thấy thời gian thẩm định kéo dài nhất đối với
nhóm ngành thủy điện do tính phức tạp của dự án: Thẩm định dự án thủy điện
không chỉ tính toán hiệu quả tài chính mà còn phải đánh giá các tác động về mặt
xã hội, môi trường .v.v. Trong khi đó, nhóm ngành nông nghiệp có thời gian
thẩm định ngắn nhất do nguồn thông tin để xác định các thông số đầu ra, đầu
vào của ngành này khá dễ tiếp cận. Qua phỏng vấn các cán bộ quản lý và một số
khách hàng có DAĐT đã được cấp vốn, thời gian thẩm định DAĐT tại VCB đáp
ứng tốt yêu cầu từ phía khách hàng, chưa có khách hàng tìm sang ngân hàng
khác vay vốn do gặp vấn đề về thời gian thẩm định DAĐT tại VCB.
2.3. THỰC TRẠNG HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THẨM ĐỊNH CHO VAY DỰ ÁN
Tại phần này, NCS tập trung đánh giá thực trạng công tác thẩm định cho
vay DAĐT tại VCB theo định tính. Các nội dung định tính được đánh giá là:
75
Phương pháp thẩm định và Nội dung thẩm định.
Nội dung thẩm định được đánh giá qua các cấu phần:
- Nội dung thẩm định hồ sơ vay vốn
- Nội dung thẩm định năng lực chủ đầu tư
- Nội dung thẩm định dự án đầu tư do chủ đầu tư đề xuất
Để đánh giá nội dung thẩm định cho vay dự án tại VCB, NCS đã lựa chọn
và nghiên cứu 05 dự án đã thẩm định thuộc các lĩnh vực khác nhau, thực hiện
trên các địa bàn khác nhau. Để tuân thủ quy định về bảo mật thông tin khách
hàng của VCB, một số thông tin chi tiết về tên CĐT, địa điểm thực hiện dự án,
thông tin về tài sản đảm bảo .v.v. sẽ không được đề cập trong luận án này. Các
dự án được lựa chọn nghiên cứu bao gồm:
- DAĐT Bệnh viện
- DAĐT Khu căn hộ & TTTM
- DAĐT Nhà máy SX bột đá
- DAĐT Hạ tầng lấn biển
76
- DAĐT Khu Resort bờ biển
Bảng 2.6. Các dự án được lựa chọn nghiên cứu tại VCB
2013
2014
2014
2013
2014
Thời gian thẩm định
Bệnh viện đa khoa quốc tế
Khu khách sạn và biệt thự ven biển
Nhà máy nghiền bột đá mịn và tráng phủ men sứ
Khu phức hợp căn hộ cao cấp và trung tâm thương mại
Xây dựng hệ thống công trình lấn biển và hạ tầng kỹ thuật đô thị
77
Y tế
Bất động sản
Hạ tầng, Bất động sản Bất động sản, du lịch
Lĩnh vực SXKD
Sản xuất vật liệu xây dựng
Sở Giao Dịch - VCB
Sở Giao Dịch - VCB
Phòng QHKH - HSC VCB
Phòng QHKH - HSC VCB
Chi nhánh Thành Công - VCB
Đơn vị thẩm định
Đồng ý tài trợ
Đồng ý tài trợ
Đồng ý tài trợ
Từ chối tài trợ
Đồng ý tài trợ
Kết quả thẩm định
40.000.000 USD
1.100 tỷ VND
95 tỷ VND
3.988 tỷ VND
Giá trị tín dụng được phê duyệt
10 năm
8 năm
5 năm
Thời hạn cho vay Ân hạn
2 năm
1,5 năm
1 năm
- Dài hạn: 358.5 tỷ VND - Trung hạn: 358.5 tỷ VND - Dài hạn: 10 năm - Trung hạn: 4 năm 2 năm
Nguồn: [32]
2.3.1. Phương pháp thẩm định cho vay dự án đầu tư
Tính đến thời điểm nghiên cứu, VCB chưa ban hành văn bản nào quy định
thống nhất về phương pháp thẩm định cho vay dự án đầu tư trong hệ thống. Do
đó, nội dung nghiên cứu về phương pháp thẩm định cho vay dự án đầu tư trong
hệ thống VCB được NCS thực hiện thông qua phỏng vấn trực tiếp 05 cán bộ
quản lý và 24 cán bộ thẩm định cho vay dự án đầu tư trong hệ thống VCB tại
các đơn vị: Hội sở chính, Sở giao dịch, Chi nhánh Ba Đình, Chi nhánh Thành
Công, Chi nhánh Thăng Long, Chi nhánh Chương Dương (Mẫu phiếu điều tra
theo phụ lục 01 và 02). Theo các cán bộ quản lý, các phương pháp thẩm định từ
xưa đến nay đều lấy cơ sở từ Quy trình tín dụng và Cẩm nang tín dụng được
VCB ban hành và áp dụng trong toàn hệ thống. Thêm vào đó, công việc thẩm
định luôn được kiểm tra, hướng dẫn bởi các phòng ban chức năng tại Hội sở
chính nên tuy VCB chưa có văn bản quy định cụ thể về phương pháp thẩm định
nhưng nhìn chung, qua quá trình tác nghiệp nhiều năm cho đến nay, phương
pháp thẩm định cho vay dự án đầu tư tại tất cả các chi nhánh về cơ bản là giống
nhau. Do đó, kết quả nghiên cứu từ các đối tượng được phỏng vấn hoàn toàn có
thể đại diện cho thực trạng phương pháp thẩm định của toàn hệ thống VCB.
2.3.1.1. Phương pháp thẩm định theo trình tự
Phương pháp này được sử dụng để thẩm định cho vay tất cả các dự án
trong hệ thống VCB. Cán bộ thẩm định thường tiến hành việc thẩm định dự án
theo một trình tự từ tổng quát đến chi tiết, kết luận trước làm tiền để cho kết
luận sau. Trước tiên các cán bộ thẩm định tiến hành thẩm định tổng quát: là việc
xem xét khái quát các nội dung cần thẩm định của dự án, qua đó đánh giá một
cách chung nhất tính đầy đủ phù hợp, hợp lý của dự án như: hồ sơ dự án, tư cách
pháp lý của CĐT...Việc thẩm định tổng quát này giúp cho cán bộ thẩm định biết
được quy mô, tầm quan trọng của dự án, biết được các cơ quan có liên quan
trong quá trình thẩm định. Nhưng trong quá trình này vì xem xét tổng quát các
nội dung của dự án, do đó giai đoạn này khó phát hiện được các vấn đề cần phải
bác bỏ hoặc các sai sót của dự án cần bổ sung hoặc sửa đổi. Vì vậy, sau khi tiến
78
hành thẩm định tổng quát các cán bộ thẩm định tiếp tục tiến hành thẩm định chi
tiết. Chỉ khi tiến hành thẩm định chi tiết, những sai sót của dự án mới được phát
hiện. Việc thẩm định này được tiến hành tỉ mỉ, chi tiết với từng nội dung của dự
án từ việc thẩm định các điều kiện pháp lý đến việc thẩm định thị trường, kỹ
thuật, tổ chức quản lý, tài chính và kinh tế xã hội của dự án. Mỗi nội dung xem
xét đều đưa ra những ý kiến đánh giá đồng ý hay cần phải sửa đổi thêm hoặc
không thể chấp nhận được. Tuy nhiên, mức độ tập trung cho những nội dung cơ
bản có thể khác nhau tùy theo đặc điểm và tình hình cụ thể của dự án.
Trong bước thẩm định chi tiết, kết luận rút ra từ nội dung trước có thể là
điều kiện để tiếp tực nghiên cứu. Nếu một số nội dụng cơ bản của dự án bị bác
bỏ thì có thể bác bỏ dự án mà không cần đi vào thẩm định toàn bộ các nội dung
tiếp theo. Nói chung, phương pháp này đơn giản không tốn kém nhiều thời gian
và chi phí, nhưng mang lại hiệu quả cao trong việc thẩm định cho vay DADT.
2.3.1.2. Phương pháp so sánh, đối chiếu các chỉ tiêu
Đây là phương pháp được sử dụng kết hợp với phương pháp thẩm định
theo trình tự. Các cán bộ thẩm định tiến hành so sánh, đối chiếu nội dung dự án
với các chuẩn mực luật pháp quy định, các tiêu chuẩn, định mức kinh tế kỹ thuật
thích hợp, theo thông lệ (quốc tế và trong nước) cũng như các kinh nghiệm thực
tế, phân tích, so sánh để lựa chọn phương án tối ưu. Phương pháp so sánh được
tiến hành theo một số chỉ tiêu sau:
- Tiêu chuẩn thiết kế, xây dựng, tiêu chuẩn về cấp công trình do Nhà nước
quy định hoặc điều kiện tài chính mà dự án có thể cấp nhận được.
- Tiêu chuẩn về công nghệ, thiết bị trong quan hệ chiến lược đầu ra, công
nghệ quốc gia, quốc tế.
- Tiêu chuẩn đối với loại sản phẩm của dự án mà thị trường đòi hỏi
- Các chỉ tiêu tổng hợp như cơ cấu vốn đầu tư, suất đầu tư
- Các định mức về sản xuất, tiêu hao năng lượng, nguyên liệu, nhân công,
tiền lương, chi phí quản lý... của ngành theo các định mức kinh tế- kỹ thuật
chính thức hoặc các chỉ tiêu kế hoạch và thực tế. Bên cạnh đó, khi thẩm định,
các cán bộ thẩm định có thể sử dụng những kinh nghiệm đúc kết trong quá 79
trình thẩm định các dự án tương ứng để so sánh, kiểm tra tính hợp lý, tính
thực tế của các giải pháp lựa chọn (mức chi phí đầu tư, cơ cấu khoản mục chi
phí, các chỉ tiêu tiêu hao nguyên vật liệu, nhiên liệu hay chi phí nói chung....).
- Các chỉ tiêu về hiệu quả đầu tư của dự án: NPV, IRR, điểm hòa vốn .v.v.
- Phân tích so sánh lựa chọn các phương pháp tối ưu (địa điểm xây dựng,
chọn công nghệ thiết bị, giải pháp kỹ thuật và tổ chức xây dựng..)
2.3.1.3. Phương pháp phân tích rủi ro
Các phương pháp phân tích rủi ro thường được áp dụng là: phân tích độ
nhạy, dự báo rủi ro… thường sử dụng để kiểm tra tính vững chắc về hiệu quả tài
chính của dự án đầu tư đối với những thay đổi bất lợi từ các yếu tố bên ngoài
hoặc nội tại của dự án. Nội dung của các phương pháp phân tích rủi ro là xem
xét sự thay đổi các chỉ tiêu hiệu quả tài chính của dự án (lợi nhuận, thu nhập
thuần, tỷ suất hoàn vốn nội bộ…) khi các yếu tố liên quan đến chỉ tiêu đó thay
đổi. Khi sử dụng phương pháp này các cán bộ thẩm định sẽ tiến hành cho một
yếu tố nào đó như doanh thu hoặc chi phí thay đổi theo hướng bất lợi rồi tính lại
các chỉ tiêu hiệu quả tài chính của dự án như NPV, IRR, thời gian hoàn vốn nội
bộ... Qua đó các cán bộ thẩm định sẽ rút ra kết luận dự án có vững chắc về mặt
tài chính hay không. Dự án đầu tư là một hoạt động lâu dài do đó luôn tiềm ẩn
rủi ro vào mọi thời điểm. Rủi ro có thể xảy ra cả trong giai đoạn thực hiện đầu tư
và giai đoạn vận hành dự án. Vì vậy, để đảm bảo tính vững chắc về hiệu quả tài
chính của dự án, các cán bộ thẩm định thường sử dụng phương pháp này để
kiểm tra và dự đoán các rủi ro có thể xảy ra đối với dự án.
2.3.1.4. Phương pháp dự báo
Phương pháp này cũng được sử dụng trong thẩm định tất cả các dự án tại
VCB. Do đặc điểm của đầu tư là hoạt động mang tính chất lâu dài. Việc vận
dụng phương pháp dự báo để đánh giá tính khả thi của dự án là vô cùng quan
trọng. Các cán bộ thẩm định sử dụng số liệu điều tra thống kê, phương pháp dự
báo thích hợp để kiểm tra các yếu tố đầu ra, đầu vào của dự án như: tình hình
80
cung cầu sản phẩm của dự án, giá cả sản phẩm, thiết bị, nguyên vật liệu đầu
vào... qua đó đánh giá quy mô thị trường, hiệu quả tài chính của dự án, tạo thêm
cơ sở để kết luận về tính khả thi của dự án. Phương pháp này có ưu điểm là bổ
sung luận chứng cho các quyết định đánh giá tính khả thi của dự án trong quá
trình thẩm định nhưng nhược điểm là thời gian và chi phí để thực hiện khá cao.
2.3.2. Nội dung thẩm định hồ sơ vay vốn
Thẩm định hồ sơ vay vốn là khâu đầu tiên, quan trọng trong quy trình thẩm
định cho vay dự án đầu tư. Thẩm định hồ sơ vay vốn hiệu quả sẽ giúp NHTM
sàng lọc, loại bỏ những hồ sơ vay vốn không phù hợp ngay từ đầu, tiết kiệm thời
gian và chi phí cho ngân hàng. Các biểu mẫu lấy thông tin khách hàng trong hồ
sơ vay vốn của VCB được thiết kể để đảm bảo khách hàng cung cấp thông tin
đầy đủ, toàn diện về tình hình hoạt động của khách hàng và thông tin về DAĐT,
qua đó VCB sẽ có những nhận định ban đầu về khách hàng và dự án xin tài trợ
vốn. Bộ hồ sơ vay vốn theo quy định của VCB gồm những loại giấy tờ sau:
- Các văn bản đề nghị vay vốn đầu tư dự án của khách hàng
- Hồ sơ pháp lý của khách hàng
- Hồ sơ tài chính, thông tin tính dụng của khách hàng
- Hồ sơ Dự án đầu tư
- Hồ sơ tài sản đảm bảo
81
- Các tài liệu khác
Bảng 2.7. Các văn bản đề nghị vay vốn đầu tư dự án của khách hàng
Bản gốc
Bản gốc
Bản gốc
Bản gốc
Bản gốc
Đề nghị vay vốn kiêm phương án trả nợ của Doanh nghiệp
1
Bản gốc
Bản gốc
Bản gốc
Bản gốc
Bản gốc
Nghị Quyết/BB HĐQ/HĐTV/TGĐ của DN chấp thuận phương án vay vốn và sử dụng TSBĐ đồng thời uỷ quyền cho đại diện giao dịch với VCB
2
Các giấy tờ liên quan đến việc thu xếp đồng tài trợ
3
Nguồn: [32]
Các văn bản đề nghị vay vốn đầu tư dự án của khách hàng là căn cứ đầu
tiên để thẩm định cho vay dự án đầu tư. Hồ sơ này phải khẳng định việc vay vốn
đầu tư dự án là chủ trương đã được lên kế hoạch, xem xét và phê duyệt của ban
lãnh đạo/hội đồng quản trị của doanh nghiệp với tư cách là người đi vay.
Các văn bản đề nghị vay vốn đầu tư lý của các dự án trên đều đầy đủ, hợp
82
lệ, đã được VCB tiếp nhận và thẩm định…
Bảng 2.8. Hồ sơ pháp lý của khách hàng
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
1
2
Bản sao
Bản sao
Bản gốc
Bản gốc
Bản sao
3
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Quyết định thành lập/chuyển đổi Giấy đăng ký kinh doanh/Giấy phép đầu tư Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh đối với ngành nghề kinh doanh có điều kiện;
4
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
5
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
6
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Điều lệ hoạt động của Khách hàng Quyết định bổ nhiệm TGĐ/GĐ, Kế toán trưởng… (xác định người đại diện đủ thẩm quyền của DN) Quy chế tài chính của khách hàng (nếu có)
Nguồn: [32]
Hồ sơ pháp lý của khách hàng là căn cứ khẳng định tính đầy đủ về mặt
pháp lý trong hoạt động kinh doanh của khách hàng. Ngoài ra, tính khoa học
trong cơ cấu tổ chức, hoạt động của khách hàng cũng có thể thẩm định thông
qua bộ hồ sơ này. Các giấy tờ quan trọng cần thẩm định kỹ lưỡng bao gồm:
- Giấy đăng ký kinh doanh, giấy phép đầu tư và Giấy chứng nhận đủ điều
kiện kinh doanh: là cơ sở pháp lý đầu tiên đảm bảo chủ đầu tư được phép thực
hiện dự án.
- Điều lệ hoạt động của khách hàng: mỗi doanh nghiệp có điều lệ hoạt
động khác nhau. Việc nghiên cứu kỹ điều lệ hoạt động của khách hàng là hết
83
sức cần thiết để soạn thảo hợp đồng tín dụng sau này (trong trường hợp dự án
được chấp thuận cho vay) bởi những quy định về quyền và nghĩa vụ của
doanh nghiệp ghi trong điều lệ hoạt động có thể có liên quan trực tiếp đến
nghĩa vụ thanh toán tiền vay say này hoặc có liên quan đến vấn đề sở hữu,
đồng sở hữu tài sản được đem thế chấp cho khoản vay.
- Quy chế tài chính của khách hàng cũng cần phải được xem xét kỹ, đặc
biệt là những nội dung liên quan đến quản lý tài chính, cơ chế ưu tiên thanh
toán các khoản nợ… Ngoài ra, đây cũng là một căn cứ để đánh giá về tính
khoa học trong cơ cấu, quy chế quản lý hoạt động kinh doanh của khách hàng.
Hồ sơ pháp lý của các dự án trên đều đầy đủ, hợp lệ, đã được VCB tiếp
nhận và thẩm định.
Bảng 2.9. Hồ sơ tài chính, thông tin tín dụng của khách hàng
1
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
2
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Báo cáo tài chính (3 năm gần nhất) Bảng tính các chỉ tiêu tài chính
3
Bản gốc
Bản gốc
Bản gốc
Bản gốc
Bản gốc
Thông tin CIC
Nguồn: [32]
Hồ sơ tài chính và thông tin tín dụng của khách hàng là căn cứ để thẩm
định tình hình tài chính và năng lực sản xuất kinh doanh hiện tại của chủ đầu tư,
thuộc nội dung thẩm định năng lực chủ đầu tư. Cán bộ thẩm định sẽ căn cứ vào
bộ hồ sơ này để tính toán và thẩm định 04 nhóm chỉ tiêu tài chính của chủ đầu tư
(đã nêu tại mục 1.2.5.2. của chương 1).
Hồ sơ tài chính và thông tin tín dụng của các dự án trên đều đầy đủ, hợp lệ,
84
đã được VCB tiếp nhận và thẩm định.
Bảng 2.10. Hồ sơ Dự án đầu tư
1
Bản gốc
Bản gốc
Bản gốc
Bản gốc
Bản gốc
2
Bản sao
Bản sao
Bản gốc
Bản gốc
Bản sao
Báo cáo nghiên cứu khả thi Dự án Quyết định đầu tư của Doanh nghiệp
3
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Quyết định/Chấp thuận đầu tư của Cơ quan có thẩm quyền
4
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Giấy chứng nhận đầu tư
5
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
6
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
7
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
8
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Giấy phép xây dựng Giấy chứng nhận đăng ký đạt tiêu chuẩn môi trường Giấy chứng nhận thẩm duyệt về PCCC Giấy phép khai thác tài nguyên
Nguồn: [32]
Hồ sơ dự án đầu tư là phần quan trọng và phức tạp nhất của bộ hồ sơ đề
nghị vay vốn, trong đó chứa đựng toàn bộ thông tin về: tính pháp lý của dự án
và các báo cáo, nghiên cứu về thông số kỹ thuật cũng như tính khả thi của dự án.
Tính pháp lý của dự án thể hiện ở Quyết định/chấp thuận đầu tư của cơ
quan có thẩm quyền, giấy chứng nhận đầu tư, giấy phép xây dựng, giấy chứng
nhận đăng ký đạt tiêu chuẩn môi trường, giấy chứng nhận thẩm duyệt về phòng
cháy chữa cháy, giấy phép khai thác tài nguyên.
Báo cáo nghiên cứu của dự án thường được gửi cho VCB kèm theo bảng
tính toán hiệu quả kinh tế và tài chính của dự án. Đối với những dự án lớn, chủ
đầu tư thường phải chi phí rất tốn kém để thuê đơn vị tư vấn chuyên nghiệp
85
trong việc tính toán và lập báo cáo nghiên cứu khả thi. Đây là nguồn thông tin
quan trọng và hữu ích cho công tác thẩm định cho vay dự án. Dựa vào thông tin
trong báo cáo khả thi, cán bộ thẩm định có thể tiết kiệm được nhiều thời gian và
chi phí trong việc tìm kiếm và tập hợp thông tin để thẩm định cho vay dự án.
Bảng 2.11. Hồ sơ tài sản đảm bảo
tờ pháp
1
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
2
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Bản sao
Giấy lý chứng nhận quyền sở hữu tài sản Giấy chứng nhận bảo hiểm tài sản
3
Bản gốc
Bản gốc
Bản gốc
Bản gốc
Bản gốc
Giấy cam kết thế chấp/cầm cố tài sản
Nguồn: [32]
Tài sản đảm bảo là cấu phần không thể thiếu trong mọi khoản cho vay dự
án đầu tư. Tài sản đảm bảo của DAĐT thường là tài sản hình thành từ vốn vay.
Hồ sơ tài sản đảm bảo là căn cứ để soạn thảo và ký kết hợp đồng thế chấp (trong
trường hợp dự án được chấp thuận cho vay).
2.3.3. Nội dung thẩm định năng lực chủ đầu tư
Theo quy định của VCB việc thẩm định năng lực CĐT vay vốn đều bao
gồm các nội dung chủ yếu: (1) đánh giá năng lực thực hiện dự án; (2) thẩm định
tình hình tài chính và hoạt động sản xuất kinh doanh hiện tại;
2.3.3.1. Đánh giá năng lực thực hiện dự án của chủ đầu tư
Năng lực thực hiện dự án của CĐT được thể hiện ở các khía cạnh như sau:
- Sự hợp lý trong cơ cấu tổ chức hoạt động của CĐT;
- Năng lực của cán bộ quản lý, các cán bộ trực tiếp tham gia quản lý dự án
- Kinh nghiệm thực hiện các dự án tương tự về loại hình, quy mô, vị trí...
- Thương hiệu, vị thế và uy tín của CĐT trên thị trường;
86
- Phân tích đánh giá triển vọng HĐKD của CĐT trong thời gian tới;
Các yếu tố này chỉ có thể đánh giá theo các phương pháp định tính, đóng
vai trò rất quan trọng trong việc thẩm định năng lực của CĐT.
Bảng 2.12. Đánh giá năng lực thực hiện dự án của chủ đầu tư
Đánh giá của VCB về năng lực thực hiện dự án của chủ đầu tư Dự án đầu tư
DAĐT Bệnh viện
DAĐT Khu căn hộ và TTTM
DAĐT Nhà máy SX bột đá
Các cổ đông của CĐT là những công ty lớn, có uy tín trên thị trường BĐS và đặc biệt là có kinh nghiệm thực hiện nhiều Dự án BĐS quy mô lớn tại trung tâm của các thành phố lớn như Hà Nội, TP HCM và Hải Phòng. Có thể huy động vốn từ nhiều nguồn khác nhau (Cổ phiếu, trái phiếu, vay ngân hàng) và có khả năng tham gia đủ vốn góp để đáp ứng phần vốn tự có tham gia vào Dự án. Các vị trí lãnh đạo của Công ty đều có có năng lực, trình độ (tốt nghiệp các trường đại học nổi tiếng trên thế giới), kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý tài chính và đầu tư (đã từng điều hành nhiều tổ chức, doanh nghiệp trên thế giới và khu vực), có nhiều kinh nghiệm kinh doanh tại Việt Nam, đặc biệt là trong lĩnh vực đầu tư BĐS, xây dựng. CĐT là một trong những doanh nghiệp hàng đầu của Bộ GTVT trong lĩnh vực xây dựng, xuất nhập khẩu thiết bị vật tư ngành xây dựng và xuất khẩu lao động. Đơn vị đã có 45 năm xây dựng và phát triển.. Hiện nay, CĐT hoạt động rộng rãi trong lĩnh vực xây dựng CSHT, các công trình công nghiệp và dân dụng, các công trình thủy lợi, SXKD vật liệu xây dựng, xuất nhập khẩu vật tư, thiết bị ngành xây dựng, tư vấn thiết kế công trình xây dựng, kinh doanh BĐS, tạm nhập tái xuất, chuyển khẩu, quá cảnh với các nước, gia công chế biến hàng xuất nhập khẩu, xuất khẩu lao động. Ban lãnh đạo của CĐT là những người đã có kinh nghiệm trong đầu tư hạ tầng du lịch, kinh doanh BĐS du lịch. CĐT đã từng thực hiện rất nhiều dự án tương tự tại các địa điểm như: dọc bãi trước, bãi sau của thành phố biển Vũng Tàu; thực hiện hạ tầng dọc bờ biển TP.Đà Nẵng .v.v. CĐT của Dự án có nhiều kinh nghiệm trong kinh doanh BĐS cũng như kinh doanh khách sạn, khu nghỉ dưỡng. Dự án được thực hiện bởi các nhà thầu có kinh nghiệm, uy tín trên thế giới ngay từ khâu quy hoạch, thiết kế đến khâu thi công, giám sát, hoàn thiện.
DAĐT Hạ tầng lấn biển
DAĐT Khu Resort bờ biển
Nguồn: [32]
Sau khi đánh giá từ nhiều nguồn thông tin, VCB kết luận: CĐT các dự án
trên có năng lực thực hiện dự án, có khả năng xây dựng, hoàn thành dự án đúng
tiến độ theo đề xuất.
2.3.3.2. Thẩm định tình hình tài chính và năng lực sản xuất kinh doanh
87
hiện tại của chủ đầu tư
Đây là nội dung quan trọng nhất trong toàn bộ nội dung thẩm định năng lực
của CĐT. Bởi lẽ tình hình tài chính, năng lực sản xuất kinh doanh hiện tại của
CĐT là thể hiện tính hiện thực về khả năng thực hiện dự án cũng như tính khả
thi của dự án đầu tư. Thẩm định tình hình tài chính và năng lực sản xuất kinh
doanh hiện tại của CĐT vay vốn với nội hàm phức tạp, bao gồm nhiều vấn đề.
Nội dung thẩm định là phân tích, đánh giá tình hình sản xuất kinh doanh của
CĐT thực hiện dự án.
Theo quy định của VCB [34], khi thẩm định tình hình tài chính và năng lực
sản xuất kinh doanh hiện tại của CĐT cần đi sâu phân tích:
a. Các chỉ tiêu tài chính chủ yếu của CĐT:
Trên cơ sở Hệ thống báo cáo tài chính của CĐT (Bảng Cân đối kế toán,
Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh, Báo cáo lưu chuyển tiền tệ và Bản
thuyết minh báo cáo tài chính), cán bộ thẩm định tính toán và đưa ra nhận xét về
các chỉ tiêu tài chính chủ yếu của CĐT.
Theo quy định của VCB [34], Có 04 nhóm các chỉ tiêu, hệ số tài chính cần
tính toán và thẩm định:
- Các chỉ tiêu về mức độ tăng trưởng và khả năng sinh lời
- Các hệ số về cơ cấu vốn và tài sản, hệ số đòn bẩy tài chính
- Các hệ số khả năng thanh toán
- Các chỉ tiêu về hiệu quả hoạt động
Việc phân tích tình hình tài chính của CĐT trên cơ sở các chỉ tiêu, hệ số tài
chính là rất quan trọng trong xác định năng lực tài chính của CĐT, là một trong
những cơ sở để đưa ra quyết định cho vay. Để đánh giá ý nghĩa của các chỉ tiêu,
hệ số trên, cần phải căn cứ vào đặc thù ngành nghề mà đơn vị đang hoạt động.
Việc phân tích các chỉ tiêu tài chính sẽ có độ tin cậy cao hơn nếu số liệu
Báo cáo tài chính của CĐT đã được một đơn vị kiểm toán độc lập có uy tín xác
88
nhận.
Bảng 2.13. Đánh giá các chỉ tiêu về mức độ tăng trưởng, khả năng sinh lời của CĐT
233
86.9
33.6
-14.9
10.5
6.3
18.8
53.5
17.7
15.2
1
145
64.9
39.4
3.9
3.2
-1.5
-2.2
26.7
79.1
127
2
38.0
231
6.9
26.7
6.6
69.5
2.1
-1.6
4.2
10.7
3
224
132
-40.8 -41.6
-312
22.2
65.8
2.1
-85.6
342
4
230
120
-12.5 -81.9
66.8
229
52.4
13.6
-72.4
134
5
52.2
51.6
60.9
4.9
3.2
0.7
0.01
0.01
0.1
11.1
14.3
10.5
13.6
3.2
6.4
6
Tăng trưởng doanh thu (%) Tăng trưởng tổng tài sản (%) Tăng trưởng VCSH (%) Tăng trưởng LN HĐKD (%) Tăng trưởng LN sau thuế (%) LN sau thuế/ Doanh thu (%)
ROA (%)
7.5
10.1
13.5
4.6
2.9
0.5
0.01
0.01
0.01
1.2
1.9
1.7
3.2
0.5
0.5
7
ROE (%)
27.1
64.8
43.2
20.7
17.0
2.4
0.01
0.1
0.1
1.7
2.5
2.9
5.6
1.5
3.1
8
10.1
12.1
12.5
4.2
3.6
5.2
7.9
6.3
13.3
9.3
16.5
10.4
7.7
8.0
6.3
9
86.7
52.1
128
55.1
70.5
86.8
7.2
7.0
95.0
85.1
95.5
15.6
44.2
88.6
6.9
10
41.5
122
244
7.5
6.0
5.4
33.0
21.3
20.0
71.7
66.5
120
0.4
0.3
0.4
11
Chi phí QL&BH / Doanh thu (%) Giá trị phải thu/ Doanh thu (%) Hàng tồn kho/GVHB (%)
89
Nguồn: [32]
Bảng 2.14. Đánh giá các chỉ tiêu về hiệu quả hoạt động, cơ cấu vốn, khả năng thanh toán của CĐT
12 Hệ số đòn bẩy 13 Hệ số nợ
0.42
0.27
0.22
0.14
0.11
0.09
0.84
0.86
0.85
0.04
0.04
0.07
0.79
0.61
0.28
14
3.33
8.91
9.20
3.02
2.94
3.68
4.00
4.49
4.90
28.9
45.0
99.0
6.67
2.62
2.26
15
1.31
2.04
1.62
1.10
1.23
1.49
0.75
0.80
0.78
7.89
2.67
1.50
1.07
1.19
1.19
16
2.00
5.61
2.53
1.03
1.06
1.10
0.40
0.41
0.40
5.70
5.81
3.62
1.56
2.22
1.99
17
1.97
5.00
2.09
0.95
0.99
1.06
0.13
0.17
0.16
5.31
5.25
2.79
1.55
2.21
1.99
18
0.02
0.97
0.29
0.12
0.17
0.21
0.03
0.05
0.05
3.40
2.72
0.85
0.58
0.19
0.30
19
106
248
201
305
24.1
24.2
297
272
102
227
20
178
249
266
373
247
221
386
295
225
523
21
226
615
20.5
22.5
88.9
70.6
229
302
1.32
1.31
22
0.27
0.27
1.03
0.74
0.44
0.48
0.13
0.17
0.20
0.11
23
0.47
0.43
1.29
0.88
3.38
3.88
0.16
0.26
0.78
0.33
24
Hệ số TSCĐ /Tổng tài sản Hệ số EBITDA/ Chi phí lãi vay Hệ số về cân đối kỳ hạn TS-NV Hệ số thanh toán hiện hành Hệ số thanh toán nhanh Hệ số thanh toán tức thời Số ngày phải thu TB (ngày) Số ngày phải trả TB (ngày) Số ngày tồn kho TB (ngày) Vòng quay Tổng tài sản (vòng) Vòng quay TSLĐ (vòng)
90
Nguồn: [32]
b. Kiểm tra, đánh giá dư nợ của CĐT với các tổ chức tín dụng khác
Trong quá trình phân tích, đánh giá đặc biệt, cán bộ thẩm định thường chú
trọng đến việc phân tích tổng dư nợ vay tại các ngân hàng và tổ chức tín dụng.
Cán bộ thẩm định căn cứ vào biểu thống kê về tổng dư nợ của CĐT theo quy
định của VCB để phân tích, đánh giá.
Cán bộ thẩm định sẽ tra cứu thông tin CIC và tìm hiểu các nguồn thông tin
khác (nếu có) về tình hình vay nợ của đơn vị, kiểm tra xem đơn vị có nợ quá hạn
hay đã từng có nợ quá hạn tại các tổ chức tín dụng chưa? Trong trường hợp có
nợ quá hạn hoặc đã từng có nợ quá hạn thì cần tìm hiểu chính xác mức độ quá
hạn (tại tổ chức tín dụng nào, số tiền, thời gian, số lần,…) và nguyên nhân dẫn
đến nợ quá hạn. Nếu có thông tin về các trường hợp gia hạn nợ cũng cần được
lưu ý tìm hiểu.
Bảng 2.15. Đánh giá dư nợ của CĐT tại các TCTD khác
4,200
5,271
9,471
Bệnh viện
2,912
99
3,011
Khu căn hộ và TTTM
3,358
4,294
7,652
Nhà máy SX bột đá
266
4
270
Hạ tầng lấn biển
976
3,362
4,338
Khu Resort bờ biển
CĐT chưa từng phát sinh nợ quá hạn, hiện tại đang xếp nhóm 1 tại tất cả các TCTD CĐT chưa từng phát sinh nợ quá hạn, hiện tại đang xếp nhóm 1 tại tất cả các TCTD Tại thời điểm hiện tại, CĐT đang được xếp nhóm 2 tại Vietinbank CĐT chưa từng phát sinh nợ quá hạn, hiện tại đang xếp nhóm 1 tại tất cả các TCTD CĐT chưa từng phát sinh nợ quá hạn, hiện tại đang xếp nhóm 1 tại tất cả các TCTD
Nguồn: [32]
2.3.4. Nội dung thẩm định dự án do chủ đầu tư đề xuất
Số lượng các doanh nghiệp xin vay vốn tại VCB ngày càng nhiều và lĩnh
vực hoạt động cũng rất đa dạng và phong phú. Đối với các dự án, tùy theo đặc
91
điểm, quy mô của dự án và đặc điểm của khách hàng mà nội dung thẩm định dự
án xin vay vốn cũng khác nhau. Mục tiêu đặt ra của VCB là cho vay khoản nào
phải đảm bảo thu hồi được khoản vay đó. Do đó, việc thẩm định dự án do CĐT
đề xuất của VCB theo quy định phải tập trung vào việc thẩm định hiệu quả tài
chính và khả năng trả nợ của dự án đầu tư. Nội dung thẩm định bao gồm: (1)
Đánh giá sơ bộ theo các nội dung chính của dự án đầu tư; (2) thẩm định tính
pháp lý của dự án đầu tư; (3) đánh giá tiến độ triển khai dự án; (4) thẩm định
nguồn cung cấp đầu vào của dự án; (5) thẩm định thị trường tiêu thụ SP của dự
án; (6) thẩm định hiệu quả tài chính của dự án; (7) thẩm định khía cạnh kỹ thuật
của dự án; (8) thẩm định về phương thức tổ chức và quản lý dự án; (9) thẩm
định rủi ro dự án;
2.3.4.1. Đánh giá sơ bộ theo các nội dung chính của dự án đầu tư
Trong nội dung này cán bộ thẩm định tiến hành đánh giá và thẩm định các
nội dung sau: tính đầy đủ của hồ sơ dự án, tính pháp lý của DAĐT, mục tiêu của
dự án, quy mô đầu tư và sự cần thiết phải đầu tư, đánh giá khái quát các nội
dung của dự án... Kết luận của đánh giá là dự án đã có đầy đủ các yêu cầu cho
thẩm định chi tiết chưa? Nếu đầy đủ thì cán bộ thẩm định mới tiến hành thẩm
định chi tiết. Nội dung cần thẩm định cụ thể như sau:
- Tên Dự án: Tiếng Việt và tiếng Anh
- Địa điểm đầu tư: Là địa điểm thi công, xây dựng dự án (đối với những
dự án đầu tư bất động sản, hạ tầng, máy móc .v.v.
- Sản phẩm mà Dự án cung cấp: Là các sản phẩm do dự án tạo ra sau khi
đi vào hoạt động.
- Công suất thiết kế (hoặc quy mô dự án): Lượng hóa về quy mô, công
suất hoạt động của dự án tính theo đơn vị, số lượng sản phẩm tạo ra.
- Đơn vị thực hiện quản lý Dự án: CĐT trực tiếp hay giao cho đơn vị
thành viên thực hiện quản lý Dự án.
- Tổng mức đầu tư Dự án
92
- Nguồn vốn của Dự án:
Vốn tự có: Vốn tự có của CĐT
Vốn vay NHTM khác
Vốn vay VCB
- Các nguồn vốn khác (nếu có)
Bảng 2.16. Đánh giá sơ bộ các dự án Bệnh viện, Khu căn hộ & TTTM
và Nhà máy sản xuất bột đá
Dự án bệnh viện đa khoa quốc tế
Quận Cầu Giấy, TP. Hà Nội
Huyện Nghi Lộc, Tỉnh Nghệ An
Bột đá siêu mịn, đá ốp lát xây dựng và đá mỹ nghệ
Phường Vĩnh Tuy, Quận Hai Bà Trưng, TP. Hà Nội Cung cấp các dịch vụ y tế khám chữa bệnh chất lượng theo tiêu chuẩn quốc tế phục vụ cho người dân Việt Nam
Cung cấp căn hộ cao cấp, văn phòng cho thuê hạng A và mặt bằng bán lẻ tại khu trung tâm thương mại
03 cao ốc, 336 căn hộ, 13.939m2 sàn văn phòng, 21.253m2 sàn TTTM
Bệnh viện đa khoa có 350 giường bệnh, 150 phòng khám, điều trị trong ngày, 7 phòng chức năng và 22 khoa chính
Xưởng sản xuất bột đá siêu mịn gồm một dây chuyền nghiền sơ cấp, công suất 25 tấn/giờ và một dây chuyền nghiền đá siêu mịn, công suất 5 tấn/giờ
CĐT trực tiếp thực hiện dự án
CĐT thành lập pháp nhân đầu tư, quản lý dự án
CĐT thành lập pháp nhân đầu tư, quản lý dự án
125.285.604 USD
1.746 tỷ VND
164 tỷ VND
31.000.000 USD
646 tỷ VND
69 tỷ VND
40.000.000 USD
1.100 tỷ VND
95 tỷ VND
53.381.652 USD
93
Nguồn: [32]
Bảng 2.17. Đánh giá sơ bộ các dự án Hạ tầng lấn biển và Khu resort bờ
biển
Khu khách sạn và biệt thự ven biển
Quận Ngũ Hành Sơn, TP. Đà Nẵng
Biệt thự để bán và cho thuê, dịch vụ khách sạn, nhà hàng
Dự án thành phần đầu tư xây dựng hệ thống công trình lấn biển và hạ tầng kỹ thuật đô thị Xã Hòa Long, Huyện Cần Giờ, TP. HCM Cơ sở hạ tầng, hệ thống công trình lấn biển phục vụ các khu biệt thự, khách sạn…
Hạ tầng lấn biển của khu đô thị 600 hecta
39 biệt thự nghỉ dưỡng cao cấp, Khách sạn 5 sao (204 phòng nghỉ) và các nhà hàng, spa.
CĐT thành lập pháp nhân đầu tư, quản lý dự án
CĐT thành lập pháp nhân đầu tư, quản lý dự án
5.766 tỷ VND
1.535 tỷ VNĐ
1.153 tỷ VND 3.988 tỷ VND 625 tỷ VND
288 tỷ VND 717 tỷ VND 530 tỷ VND Nguồn: [32]
2.3.4.2. Thẩm định tính pháp lý của dự án
Đây là nội dung quan trọng đầu tiên cần phải thẩm định để đảm bảo khi
thẩm định các nội dung còn lại của dự án đều khả thì thì dự án có thể đi vào
triển khai. Nội dung thẩm định khía cạnh pháp lý của dự án là thẩm định các hồ
sơ dự án và đưa ra những nhận xét về khía cạnh pháp lý như:
Dự án đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt chưa? (cần xác định xem mức
đầu tư Dự án thuộc nhóm nào, thuộc cấp nào phê duyệt, ngành nghề/ địa bàn mà
94
Dự án đầu tư có quy định đặc biệt nào về việc cấp phép đầu tư).
Các thủ tục liên quan đến quá trình xây dựng Dự án đã được phê duyệt đầy
đủ chưa: chứng chỉ quy hoạch, giấy phép xây dựng, ý kiến của cơ quan phòng
cháy chữa cháy, cơ quan môi trường,…
Các thủ tục về đất đai của Dự án đã triển khai đến giai đoạn nào? (xem xét
hồ sơ đền bù giải phóng mặt bằng và tái định cư, Hợp đồng thuê đất, Giấy chứng
nhận quyền sử dụng đất,…).
Về cơ bản, kế hoạch đấu thầu và việc triển khai mua sắm thiết bị, chọn nhà
thầu xây lắp hay tổng thầu đã tuân thủ quy chế đấu thầu hiện hành?
Hồ sơ vay vốn cần đầy đủ theo quy chế cho vay hiện hành của NHNT Việt
nam: đơn xin vay vốn, báo cáo tài chính các năm, các hợp đồng/giấy tờ chứng
minh năng lực hoạt động kinh doanh của đơn vị (nếu có), hồ sơ đảm bảo tiền
vay,…Đặc biệt, cần nghiên cứu kỹ điều lệ hoạt động của đơn vị để xác định cấp
có thẩm quyền phê duyệt đối với việc vay vốn và thế chấp tài sản.
2.3.4.3. Đánh giá kế hoạch, tiến độ triển khai Dự án
Tóm tắt kế hoạch triển khai dự án của đơn vị: nêu những mốc quan trong
của dự án như: thời gian thực hiện giải phóng mặt bằng, thời gian xây dựng, thời
gian lắp đặt thiết bị, thời gian huấn luyện cán bộ, thời gian chạy thử, thời gian
chính thức đi vào hoạt động,…
Báo cáo về tiến độ triển khai Dự án, những điểm đang vướng mắc và khả
năng triển khai đúng như kế hoạch đã đề ra.
2.3.4.4. Thẩm định về các yếu tố đầu vào của dự án đầu tư
a. Nguồn cung cấp nguyên vật liệu cho Dự án:
- Các loại nguyên vật liệu chính, các loại nguyên liệu phụ: xác định nguồn
cung cấp trong nước hay ngoài nước.
- Nếu nguồn cung cấp nguyên liệu từ trong nước: vị trí xa hay gần nơi xây
dựng dự án, điều kiện giao thông, phương thức vận chuyển, giá cả mua
nguyên vật liệu có ổn định lâu dài không, quy luật biến động của giá cả
nguyên vật liệu. Cần chú ý tới tính thời vụ, nếu trái vụ thì dùng nguyên vật
95
liệu ở đâu thay thế, chênh lệch chi phí bao nhiêu. Khả năng, khối lượng khai
thác có thoả mãn tối đa công suất thiết bị không, trữ lượng dùng cho dự án
trong bao nhiêu năm.
- Nếu nhập khẩu: nhập của thị trường nào, giá cả nguyên liệu có ổn định
không, khả năng tiếp nhận, vận chuyển nguyên liệu có đáp ứng nhu cầu sản
xuất - đặc biệt cần lưu ý đối với các dự án lớn.
- Có những yêu cầu đặc biệt nào về chất lượng nguyên liệu không? khả
năng đáp ứng về chất lượng của các nhà cung cấp trong nước và ngoài nước.
- Yêu cầu dự trữ nguyên vật liệu.
b. Nguồn cung cấp điện, nước, nhiên liệu:
- Hiện trạng cung cấp điện, nước, nhiên liệu của địa phương (đủ, thừa,
thiếu), nguồn cung cấp có ổn định không? việc cung cấp đến mặt bằng nhà
máy/đơn vị có khó khăn không?
- Các giải pháp về nguồn cung cấp điện, cấp nước,thoát nước, nhiên liệu
để đảm bảo phát huy tối đa công suất thiết bị và ổn định lâu dài. Cần xác định
xem với đặc thù sản xuất của Dự án thì nhu cầu về điện hay nước hay nhiên
liệu là lớn và quan trọng nhất, đơn vị đã có phương án hữu hiệu về nguồn
cung cấp yếu tố đầu vào đó.
c. Nguồn cung cấp lao động:
- Nhu cầu lao động cho dự án mới: cả số lượng và chất lượng.
- Sử dụng lao động hiện có hay tuyển mới, giải quyết lao động dư thừa.
- Trình độ lao động địa phương (trình độ văn hoá, ngành nghề truyền
thống...), khả năng thu hút lao động từ địa phương sở tại và các địa phương
khác, công tác tuyển dụng, tổ chức đào tạo như thế nào?
- Đối với những Dự án đòi hỏi phải có đội ngũ lao động lành nghề, nhiều
kinh nghiệm, trình độ chuyên môn cao thì cần phải có kế hoạch hợp lý về
96
phương án đào tạo nhân lực (trong và ngoài nước), thu hút nhân lực có trình
độ từ các đơn vị khác cùng ngành, thuê chuyên gia, nhà quản lý chuyên
nghiệp.
- Tình hình thu nhập bình quân của công nhân tại địa phương, thu nhập
bình quân của nhân dân sở tại, thu nhập bình quân của ngành nghề, tốc độ
phát triển thu nhập trong một số năm gần đây để tính toán chi phí đưa vào dự
án cho phù hợp.
2.3.4.5. Thẩm định thị trường tiêu thụ sản phẩm của Dự án
Thẩm định thị trường tiêu thụ sản phẩm của dự án là khâu hết sức quan
trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sự thành bại của Dự án. Do vậy, cần thẩm định
chặt chẽ, khoa học, tránh suy luận chủ quan. Quá trình đánh giá thị trường tiêu
thụ sản phẩm phụ thuộc vào lượng thông tin thu thập được cũng như độ chính
xác của thông tin. Tuỳ theo trường hợp và điều kiện cụ thể, cán bộ thẩm định
nên có những đánh giá về thị trường trên những mặt sau:
a. Nhu cầu thị trường hiện tại và tương lai:
- Xác định thói quen, tập quán tiêu dùng, xác định thị trường trọng tâm,
đối tượng khách hàng mục tiêu.
- Thị trường trong nước: lưu ý về tính chất mùa, thời vụ tiêu thụ, đặc điểm
tiêu thụ theo vùng miền,…
- Thị trường xuất khẩu: thị trường xuất khẩu chủ yếu và các đặc tính của
thị trường (Bắc Mỹ, Châu Âu, Nhật Bản, các nước NICs, các nước đang phát
triển,...). Đặc biệt cần lưu ý đến khả năng bị áp thuế bán phá giá của các thị
trường xuất khẩu chính.
- Phân tích về các sản phẩm thay thế trên thị trường (nếu có).
- Thông qua tham khảo số liệu thống kê của các cơ quan hữu quan có liên
quan như Bộ Thương Mại, Tổng Cục Thống kê, các Bộ quản lý ngành liên
quan, các cơ quan chuyên ngành địa phương, thông tin trên báo chí, đài phát
97
thanh, truyền hình, internet,… để xác định tổng nhu cầu thị trường trong nước
hiện tại (trong đó khối lượng nhập khẩu - nếu có), tổng khối lượng xuất khẩu
hiện tại và dự báo trong tương lai.
- Việc xác định nhu cầu thị trường trong tương lai là một công việc khó và
thường có sai số nhất định. Thông thường, nhận định về thị trường trong
tương lai cần dựa vào các số liệu như: sản lượng tiêu thụ năm trước, tốc độ
tăng trưởng nhu cầu bình quân trong 3-5 năm gần đây, mức thu nhập bình
quân đầu người của từng vùng thị trường tiêu thụ, tốc độ tăng trưởng thu nhập
bình quân đầu người, tình hình tiêu thụ sản phẩm trên thế giới (đối với hàng
xuất khẩu). Đồng thời, có thể so sánh mức tiêu thụ tại Việt Nam so với các
nước khác trong khu vực và nhận định về xu hướng thay đổi thói quen, tập
quán tiêu dùng tại Việt Nam và trên thế giới.
b. Nguồn cung của thị trường hiện tại
Xác định các nguồn cung cấp hiện nay:
- Nguồn cung cấp trong nước: Công suất, sản lượng các nhà máy hiện có
(kể cả các sản phẩm thay thế hoặc sản phẩm tương tự), Khả năng tự cung cấp
trong dân (nếu có).
- Nguồn nhập khẩu: Nhập khẩu chính ngạch, tiểu ngạch, nhập lậu
- Xác định nguồn cung cấp trong tương lai:
- Nguồn cung cấp trong nước: Các đơn vị hiện đang sản xuất và khả năng
sẽ mở rộng công suất, Các đơn vị đang và sẽ được đầu tư mới (kể cả các liên
doanh, khu công nghiệp, chế xuất...)
- Nguồn nhập khẩu: ước tính mức nhập khẩu (căn cứ vào tốc độ tăng
trưởng bình quân hàng năm)
So sánh cung cầu và dự báo triển vọng: căn cứ vào số liệu hiện tại và dự
báo về cung cầu, xác định triển vọng tiêu thụ đối với thị trường sản phẩm của
Dự án, nhận diện các đối thủ cạnh tranh chính.
Đánh giá khả năng cạnh tranh sản phẩm của Dự án: Việc xác định những
98
lợi thế so sánh sản phẩm của Dự án là rất quan trọng trong quá trình thẩm định.
So sánh sản phẩm của Dự án với sản phẩm của các Dự án tương tự: xác
định lợi thế về công nghệ, về chất lượng, về giá thành, về cự ly tới địa bàn tiêu
thụ, về danh tiếng đã xây dựng được từ trước đến nay, về trình độ quản lý,…
So sánh sản phẩm của Dự án với các sản phẩm nhập ngoại cùng loại: việc
phân tích này là rất cần thiết trong bối cảnh Việt Nam gia nhập WTO, khu vực
tự do mậu dich AFTA,…
Đánh giá tiềm năng xuất khẩu sản phẩm của Dự án thông qua so sánh khả
năng cạnh tranh với sản phẩm của các nước cung cấp khác trên thế giới.
Phân tích về tính hợp lý trong việc xác định thị trường mục tiêu của Dự án,
các phương án tiếp thị, quảng bá nhằm tăng tính hấp dẫn cho sản phẩm Dự án.
2.3.4.6. Thẩm định hiệu quả tài chính của Dự án
Mục tiêu của thẩm định hiệu quả tài chính dự án là xây dựng mô phỏng
dòng tiền của dự án trong tương lai, từ đó tính toán các chỉ tiêu hiệu quả tài
chính như NPV, IRR, thời gian hoàn vốn… Đây là bước quan trọng nhất trong
thẩm định dự án do CĐT đề xuất, là căn cứ quan trọng nhất để VCB ra quyết
định có cho vay dự án hay không. Theo quy định cuả VCB [34], cán bộ thẩm
định phải thẩm định hiệu quả tài chính của dự án theo những nội dung sau:
- Xác định các yếu tố đầu vào, bao gồm:
Công suất của Dự án gồm có công suất thiết kế và công suất hoạt động
dự kiến
Giá bán và doanh thu dự kiến
Các chi phí đầu vào gồm: Chi phí biến đổi, chi phí cố định, lãi vay
ngân hàng, thuế .v.v.
- Tính toán dòng tiền của DAĐT
- Tính toán các chỉ tiêu tài chính của DAĐT:
Giá trị hiện tại thuần (NPV- Net Present Value):
Tỷ suất hoàn vốn nội bộ (IRR – Internal Rate of Return):
99
Thời gian hoàn vốn đầu tư
Sản lượng, doanh thu hoà vốn
- Tính toán khả năng trả nợ của Dự án
- Tính toán độ nhạy của dự án
Bảng 2.18. Một số chỉ tiêu thẩm định tài chính dự án
1
17.33
69 tỷ VND
9 năm 10 tháng
2
2.712.848 USD
10.05
25 năm
2 năm 9 tháng
3
25.35
20 năm
83 tỷ VND
2 năm 11 tháng
4
3.12
20 năm
4 tỷ VND
17 năm 6 tháng
5
15.58
25 năm
93 tỷ VND
4 năm 10 tháng
Bệnh viện Khu căn hộ và TTTM Nhà máy SX bột đá Hạ tầng lấn biển Khu Resort bờ biển
Nguồn: [32]
2.3.4.7. Thẩm định khía cạnh kỹ thuật của dự án
Nội dung này đặc biệt quan trọng đối với các Dự án sản xuất có tính đặc
thù về công nghệ. Những yếu tố cần thẩm định là:
a. Địa điểm xây dựng
Xem xét, đánh giá địa điểm có thuận lợi về mặt giao thông hay không, có
gần với các nguồn cung cấp: nguyên vật liệu, điện, nước và thị trường tiêu thụ
hay không, có nằm trong quy hoạch hay không. Cơ sở vật chất, hạ tầng hiện có
của địa điểm đầu tư thế nào; đánh giá so sánh về chi phí đầu tư so với các dự án
tương tự ở địa điểm khác. Địa điểm đầu tư có ảnh hưởng lớn đến vốn đầu tư của
dự án cũng như ảnh hưởng đến giá thành, sức cạnh tranh nếu xa thị trường
nguyên vật liệu, tiêu thụ.
b. Quy mô sản xuất và sản phẩm của dự án
Công suất thiết kế dự kiến của dự án là bao nhiêu, có phù hợp với khả năng
tài chính, trình độ quản lý, địa điểm, thị trường tiêu thụ... hay không? Sản phẩm
100
của dự án là sản phẩm mới hay đã có sẵn trên thị trường. Quy cách, phẩm chất,
mẫu mã của sản phẩm như thế nào? Yêu cầu kỹ thuật, tay nghề để sản xuất sản
phẩm có cao không.?
c. Công nghệ, thiết bị
Quy trình công nghệ có tiên tiến, hiện đại không? Ở mức độ nào của thế giới.
Công nghệ có phù hợp với trình độ hiện tại của Việt Nam hay không, lý do lựa
chọn công nghệ này.
Phương thức chuyển giao công nghệ có hợp lý hay không, có đảm bảo cho
chủ đầu tư nắm bắt và vận hành được công nghệ hay không.?Xem xét, đánh giá
về số lượng, công suất, quy cách, chủng loại, danh mục máy móc thiết bị và tính
đồng bộ của dây chuyền sản xuất.Trình độ tiên tiến của thiết bị, khi cần thiết
phải thay đổi sản phẩm thì thiết bị này có đáp ứng được hay không.? Giá cả thiết
bị và phương thức thanh toán có hợp lý, đáng ngờ không.?Thời gian giao hàng
và lắp đặt thiết bị có phù hợp với tiến độ thực hiện dự án dự kiến hay không.Uy
tín của các nhà cung cấp thiết bị, các nhà cung cấp thiết bị có chuyên sản xuất
các thiết bị của dự án hay không.?
d. Quy mô, giải pháp xây dựng
Xem xét quy mô xây dựng, giải pháp kiến trúc có phù hợp với dự án hay
không, có tận dụng được các cơ sở vật chất hiện có hay không.
Tổng dự toán và dự toán của từng hạng mục công trình, có hạng mục nào
cần đầu tư mà chưa được dự tính hay không, có hạng mục nào không cần thiết
hoặc chưa cần thiết phải đầu tư hay không.
Tiến độ thi công có phù hợp với việc cung cấp máy móc thiết bị, có phù
hợp với thực tế hay không.
Vấn đề hạ tầng cơ sở giao thông, điện, cấp thoát nước...
e. Môi trường, phòng cháy chữa cháy
Xem xét, đánh giá các giải pháp về môi trường, Phòng cháy chữa cháy của
dự án có đầy đủ, phù hợp chưa, đã được cơ quan có thẩm quyền chấp thuận
101
trong trường hợp yêu cầu phải có hay chưa.
Trong phần này, cán bộ thẩm định cần phải đối chiếu với các quy định hiện
hành về việc dự án có phải trình duyệt, đánh giá tác động của môi trường bởi cơ
quan quản lý môi trường cũng như khả năng phòng cháy chữa cháy hay không.
2.3.4.8. Thẩm định về phương thức tổ chức, quản lý thực hiện dự án
Những yếu tố cần thẩm định:
a. Các thông tin cơ bản về tổ chức và quản lý
Nêu thông tin về tên chủ đầu tư, địa chỉ, điện thoại liên lạc, tài khoản ngân
hàng, loại hình doanh nghiệp, cơ quan chủ quản, thời gian thành lập, ngành nghề
kinh doanh theo đăng ký kinh doanh.
Các thông tin chủ yếu về các vị trí lãnh đạo chủ chốt của đơn vị: ngày
tháng năm sinh, trình độ chuyên môn, thời gian kinh nghiệm của Chủ tịch
HĐQT (nếu có), Tổng Giám đốc/Giám đốc, Kế toán trưởng,…
Tổng số cán bộ hiện tại: nhân công trực tiếp, lao động gián tiếp, tỷ lệ
chuyên môn (nếu có).
Thông tin về Công ty mẹ (nếu có): tên, thời gian thành lập, địa bàn hoạt
động, ngành nghề kinh doanh.
Thông tin về các đơn vị trực thuộc (nếu có): liệt kê các đơn vị trực thuộc,
địa bàn hoạt động, ngành nghề kinh doanh chính.
Thông tin về các đơn vị có liên quan (nếu có): đối với trường hợp CĐT đầu
tư vào nhiều pháp nhân độc lập khác nhau. Liệt kê các đơn vị, địa bàn hoạt
động, ngành nghề kinh doanh chính, tỷ lệ góp vốn của CĐT vào các đơn vị trên.
b. Đánh giá năng lực bộ máy lãnh đạo và đội ngũ cán bộ chủ chốt
Đánh giá về kinh nghiệm, trình độ chuyên môn, sự bài bản trong quản lý
sản xuất, sự nhạy bén và năng động trong kinh doanh,…
Vị thế của doanh nghiệp trên thị trường: Các thông tin về thị trường tiêu
thụ chủ yếu (khách hàng quan trọng của đơn vị), thị phần của đơn vị (nếu có),…
Đặc điểm trong hoạt động sản xuất kinh doanh của đơn vị: khó khăn và
thuận lợi điển hình trong hoạt động sản xuất kinh doanh của đơn vị.
102
2.3.4.9. Thẩm định rủi ro của dự án
Nói chung do nhiều yếu tố kinh tế, pháp luật, thị trường có thể làm cho các
dự án đầu tư ẩn chứa nhiều rủi ro. Do đó, việc đánh giá, phân tích, dự đoán các
rủi ro có thể xảy ra là rất quan trọng nhằm tăng tính khả thi của phương án tính
toán dự kiến cũng như chủ động có biện pháp phòng ngừa, giảm thiểu. Dưới đây
là phân loại 1 số rủi ro chủ yếu và biện pháp giảm thiểu rủi ro:
a. Rủi ro về cơ chế chính sách
Rủi ro này được xem là gồm tất cả những bất ổn tài chính và chính sách
của nơi, địa điểm xây dựng dự án, bao gồm: các sắc thuế mới, hạn chế về
chuyển tiền, quốc hữu hoá, tư hữu hoá hay các luật, nghị quyết, nghị định và các
chế tài khác có liên quan đến dòng tiền của dự án.
Loại rủi ro này có thể giảm thiểu bằng cách:
- Khi thẩm định dự án, phải xem xét mức độ tuân thủ về mặt pháp lý của
dự án để đảm bảo chấp hành nghiêm ngặt các quy luật và quy định hiện hành
có liên quan tới dự án.
- Chủ đầu tư nên có những hợp đồng ưu đãi riêng quy định về vấn đề này
để giảm thiểu rủi ro bất khả kháng do thay đổi chính sách của Chính Phủ....
- Những ưu đãi về cung ứng ngoại tệ sẽ góp phần hạn chế ảnh hưởng vấn
đề tỷ giá của dự án.
b. Rủi ro xây dựng, hoàn tất
Là rủi ro khi DAĐT hoàn tất dự án không đúng thời hạn, không phù hợp
với các thông số và tiêu chuẩn thực hiện. Loại rủi ro này nằm ngoài khả năng
điều chỉnh, kiểm soát của VCB, tuy nhiên có thể giảm thiếu bằng cách đề xuất
với chủ đầu tư thực hiện các biện pháp sau:
- Lựa chọn nhà thầu xây dựng uy tín, có sức mạnh tài chính và kinh
nghiệm
- Thực hiện nghiêm túc việc bảo lãnh thực hiện hợp đồng, bảo hành chất
lượng công trình
103
- Giám sát chặt chẽ tiến độ thi công trong quá trình xây dựng.
- Hỗ trợ của các cấp có thẩm quyền, dự phòng về tài chính của khách hàng
trong trường hợp vượt dự toán.
- Quy định rõ trách nhiệm vấn đề đền bù, giải toả mặt bằng.
- Hợp đồng giá cố định hoặc chìa khóa trao tay với sự phân chia rõ ràng
nghĩa vụ của các bên.
c. Rủi ro thị trường, thu nhập, thanh toán
Là rủi ro xảy ra khi thị trường không chấp nhận hoặc không đủ cầu đối với
sản phẩm, dịch vụ đầu ra của dự án, do sức ép cạnh tranh, giá bán sản phẩm
không đủ để bù đắp lại các khoản chi phí của dự án. Loại rủi ro này có thể giảm
thiểu bằng cách:
- Nghiên cứu thị trường, đánh giá phân tích thị trường, thị phần cẩn thận
- Dự kiến cung cầu thận trọng (không nên có những dự báo quá lạc quan)
- Phân tích về khả năng thanh toán, thiện ý, hành vi của người tiêu dùng
cuối cùng (không chỉ người bao tiêu)
- Tăng sức cạnh tranh của sản phẩm, dịch vụ đầu ra cảu dự án bằng các
biện pháp: phân tích về việc cải tiến mẫu mã, nâng cao chất lượng sản phẩm,
tiết kiệm chi phí sản xuất...
- Xem xét các hợp đồng bao tiêu sản phẩm dài hạn với bên có khả năng về
tài chính (nếu có)
- Hỗ trợ bao tiêu sản phẩm của Chính phủ (nếu có)
- Khả năng linh hoạt của cơ cấu sản phẩm dịch vụ đầu ra
- Giảm thiểu các điều khoản không cạnh tranh (nếu có)
d. Rủi ro về cung cấp
Khi DAĐT không có được nguồn nguyên nhiên vật liệu (đầu vào chính,
quan trọng) với số lượng, giá cả và chất lượng như dự kiến để vận hành dự án,
tạo dòng tiền ổn định... đảm bảo khả năng trả nợ. Loại rủi ro này có thể giảm
104
thiểu bằng cách:
- Trong quá trình xem xét dự án, Cán bộ thẩm định phải nghiên cứu, đánh
giá cẩn trọng các báo cáo về chất lượng, trữ lượng nguyên vật liệu đầu vào
trong hồ sơ dự án. Đưa những nhận định ngay từ ban đầu trong tính toán, xác
định hiệu quả tài chính của dự án.
- Nghiên cứu sự cạnh tranh giữa các nguồn cung cấp vật liệu
- Linh hoạt về thời gian và số lượng nguyên nhiên vật liệu mua vào
- Những hợp đồng, thoả thuận với cơ chế chuyển tới người sử dụng
- Những hợp đồng cung cấp nguyên vật liệu đầu vào dài hạn với nhà cung
cấp có uy tín.
e. Rủi ro về kỹ thuật, vận hành, bảo trì
Đây là những rủi ro về việc dự án không thể vận hành và bảo trì ở mức độ
phù hợp với các thông số thiết kế ban đầu. Để đánh giá loại rủi ro này, cán bộ
thẩm định cần kiểm chứng việc thực hiện và tuân thủ các tiêu chuẩn sau:
- Sử dụng công nghệ đã được kiểm chứng
- Bộ phận vận hành dự án phải được đào tạo tốt, có kinh nghiệm
- Có thể ký hợp đồng vận hành và bảo trì với những điểu khoản khuyến
khích và phạm vi phạt rõ ràng.
- Bảo hiểm các sự kiện bất khả kháng như lũ lụt, động đất, chiến tranh
- Kiểm soát ngân sách và kế hoạch vận hành
- Quyền thay thế người vận hành do không thực hiện đầy đủ nghĩa vụ
f. Rủi ro về môi trường và xã hội
Là rủi ro xảy ra khi DAĐT gây ra những tác động tiêu cực đối với môi
trường và người dân xung quanh trong quá trình hình thành và vận hành dự án.
Để đánh giá loại rủi ro này, cán bộ thẩm định cần kiểm tra những nội dung sau
đã được chủ đầu tư hoàn thành hay chưa:
- Báo cáo đánh giá tác động môi trường phải khách quan và toàn diện,
105
được cấp có thẩm quyền chấp thuận bằng văn bản
- Nên có sự tham gia của các bên liên quan (cơ quan quản lý môi trường,
chính quyền địa phương) từ khi bắt đầu triển khai dự án.
- Tuân thủ các quy định về môi trường
g. Rủi ro kinh tế vĩ mô
Rủi ro phát sinh từ môi trường kinh tế vĩ mô, bao gồm tỷ giá hối đoái, lạm
phát, lãi suất ... Cán bộ thẩm định cần chú ý những nội dung sau để đánh giá loại
rủi ro này:
- Phân tích các điều kiện kinh tế vĩ mô cơ bản
- Đưa ra các giả định tính toán có tính đến ảnh hưởng của các yếu tố kinh
tế vĩ mô để đánh giá tác động tới hiệu quả và khả năng trả nợ của dự án.
h. Các loại rủi ro khác
Là các loại rủi ro khác có thể xảy ra đối với dự án và tuỳ từng dự án cụ thể
cán bộ thẩm định sẽ đưa ra biện pháp phòng ngừa, giảm thiểu.
Những rủi ro của dự án cũng chính là rủi ro trong hoạt động cho vay của
NHTM nói chung và VCB nói riêng. Do đó, để bảo đảm an toàn vốn vay, đòi
hỏi phải phân tích một cách hoa học, chặt chẽ rủi ro trong hoạt động đầu tư.
2.4. ĐÁNH GIÁ MỨC ĐỘ HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THẨM ĐỊNH CHO VAY DỰ
Qua việc nghiên cứu toàn bộ nội dung thẩm định cho vay DAĐT tại VCB,
cũng như thực tế minh họa việc triển khai các quy định thẩm định cho vay đối
với dự án khách sạn và biệt thự Đà Nẵng có thể đánh giá thực hiện công tác
thẩm định cho vay dự án đầu tư của VCB ở hai góc độ: những kết quả đạt được,
những hạn chế và nguyên nhân
2.4.1. Những kết quả đạt được
Hoạt động thẩm định cho vay DAĐT tại VCB trong thời gian nghiên cứu
đã đạt được những kết quả tích cực, Biểu hiện cụ thể ở những nội dung sau:
Thứ nhất, Việc tính toán các chỉ tiêu hiệu quả dự án được thực hiện một cách
106
khoa học
Các yếu tố như kế hoạch vốn, nguồn tài trợ, dòng tiền và các chỉ tiêu phản
ánh hiệu quả dự án được tính toán một cách khoa học và đầy đủ. Ngoài ra việc
đánh giá các chỉ tiêu tài chính cũng đã được xử lý theo nguyên tắc giá trị thời
gian của tiền. Các chỉ tiêu được tính toán với độ chính xác cao, rất ít sai sót.
Thứ hai, nhiều kịch bản thẩm định được tính toán kỹ lưỡng
Trong quá trình thẩm định, cán bộ thẩm định đã tính đến sự thay đổi của
các nhân tố ảnh hưởng của thị trường đến giá đầu vào, đầu ra, công suất hoạt
động, doanh thu chi phí dự kiến, từ đó có những kịch bản phù hợp để đánh giá
rủi ro của dự án trước khi ra quyết định cho vay.
Thứ ba, quy trình thẩm định luôn được nghiên cứu, cải tiến theo hướng giảm
thiểu thời gian và chi phí thẩm định cho vay dự án đầu tư
Tiến độ hoàn thành thẩm định cho vay dự án tại VCB luôn được chú ý cải
thiện. Hầu hết các dự án được VCB thẩm định trong một thời gian ngắn với chi
phí thấp nhất cho CĐT, tạo điều kiện sớm đưa dự án vào hoạt động, tiết kiệm
chi phí vốn. Đây là nhân tố quan trọng, có tác động tích cực đến tiến độ xây
dựng, đầu tư và kết quả hoạt động kinh doanh của dự án sau này.
Thứ tư, Đội ngũ cán bộ thẩm định luôn được chú ý đào tạo, bồi dưỡng về
chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp
Đội ngũ cán bộ thẩm định của VCB có phẩm chất đạo đức tốt, am hiểu kiến
thức chuyên môn, kiến thức kinh tế thị trường, tài chính, ngân hàng. Điều đó
giúp cho việc tác nghiệp cũng như tiếp thu kiến thức, kỹ năng đào tạo về thẩm
định cho vay DAĐT có nhiều thuận lợi; đây là yếu tố quan trọng đối với định
hướng, lộ trình hoàn thiện công tác cho vay DAĐT tại VCB.
Thứ năm, Việc phân cấp thẩm định và phê duyệt dự án được triển khai tốt
VCB đã tiến hành phân cấp trong việc tổ chức thẩm định giữa các chi
nhánh và trung ương. Ngân hàng đưa ra mức phán quyết cho vay tối đa của chi
nhánh dựa trên cơ sở đặc điểm của từng chi nhánh như khả năng về vốn, trình
độ chuyên môn của cán bộ và đặc điểm địa phương. Các chi nhánh được quyền
107
ra quyết định trong hạn mức phán quyết về tín dụng cho phép. Khi vượt mức
quyền phán quyết, Chi nhánh vẫn tiến hành thẩm định dự án, và chỉ khi dự án có
khả thi mới gửi lên Hội sở chính. Điều đó đã giảm bớt được công việc cho Hội
sở chính, tiết kiệm thời gian và công sức cho cán bộ thẩm định tại Hội sở chính.
Đối với các dự án phức tạp, có nhu cầu về vốn đầu tư lớn, khi thông qua quyết
định tài trợ phải được sự thông qua của Hội đồng Tín dụng. Ngoài ra, VCB quy
định quy trình cho vay theo nguyên tắc bảo đảm tính độc lập và phân định rõ
trách nhiệm giữa khâu thẩm định và phê duyệt tín dụng. Điều này vừa tạo ra sức
mạnh tập thể, vừa góp phần kiểm soát rủi ro đạo đức của cán bộ tín dụng.
2.4.2. Một số hạn chế
Bên cạnh những kết quả đạt được, công tác thẩm định cho vay DAĐT tại
VCB vẫn còn bộc lộ một số hạn chế như sau:
2.4.2.1. Về phương pháp thẩm định
Phương pháp thẩm định mà ngân hàng áp dụng có tính khoa học và hiện
đại. Phương pháp chủ yếu được ngân hàng sử dụng trong quá trình thẩm định là
phương pháp so sánh đối chiếu, phương pháp thẩm định theo trình tự và phương
pháp dự báo. Các phương pháp này được áp dụng một cách linh hoạt tuỳ theo
tính chất của dự án và lượng thông tin cán bộ thẩm định thu thập được. Ngân
hàng cũng áp dụng các chỉ tiêu hiệu quả như: NPV, IRR…, để đánh giá tính
hiệu quả của dự án, ở một số dự án còn sử dụng phương pháp phân tích độ nhạy
trong phân tích rủi ro.
Các chỉ tiêu được sử dụng trong quá trình thẩm định cũng được áp dụng
khá linh hoạt. Điều này thể hiện ở chỗ: mặc dù quy trình thẩm định đã quy định
rõ ràng các bước, các công đoạn trong quá trình thẩm định, song trên thực tế vẫn
có một khoảng mở nhất định, nghĩa là việc lựa chọn chỉ tiêu nào, lựa chọn bao
nhiêu chỉ tiêu để đánh giá đối với mỗi dự án là phụ thuộc khá linh hoạt vào trình
độ và cách nhìn nhận của cán bộ thẩm định, thậm chí còn phụ thuộc vào mối
quan hệ của khách hàng với Vietcombank… Tuy nhiên, dù có linh hoạt đến đâu
thì các cán bộ thẩm định vẫn luôn hướng sự phân tích đánh giá của mình đến
108
việc đảm bảo đưa ra một cách khách quan và tổng thể toàn diện nhất.
Hạn chế lớn nhất về phương pháp thẩm định là ngân hàng chưa áp dụng
triệt để các phần mềm toán học hiện đại như phần mềm mô phỏng trong phân
tích rủi ro, phần mềm dự báo theo chuỗi thời gian…
Đối với từng phương pháp thẩm định, ngân hàng có một số hạn chế sau:
Phương pháp so sánh đối chiếu: Ngân hàng chủ yếu so sánh các chỉ tiêu với
các tiêu chuẩn định mức, chưa chú trọng so sánh, đối chiếu các chỉ tiêu với các
dự án tương tự.
Các phương pháp phân tích rủi ro, triệt tiêu rủi ro chưa được quan tâm
đúng mức. Bởi lẽ một dự án đầu tư khi đi vào hoạt động có thể gặp nhiều loại
rủi ro khác nhau. Việc đánh giá, phân tích, thẩm định rủi ro sẽ giúp ngân hàng
đưa ra biện pháp phòng ngừa thích hợp cũng như tư vấn thêm cho khách hàng.
Phân tích rủi ro thông qua phân tích mô phỏng Crystal Ball là một phương
pháp tiên tiến, hiện đại nhưng do một số nguyên nhân chủ quan và khách quan
nên phương pháp này hiện chưa được áp dụng, triển khai tại ngân hàng này.
Phương pháp phân tích độ nhạy: Việc lựa chọn các biến tác động còn mang
tính chủ quan của người thẩm định, chưa tính đến đặc thù riêng của từng loại dự
án cũng như từng lĩnh vực ngành nghề.
Đối với phương pháp phân tích độ nhạy, mức độ sai lệch về doanh thu, chi
phí trong các điều kiện khác nhau, với từng loại dự án khác nhau là khác nhau.
Vì vậy, CBTĐ cần có sự phân tích, lựa chọn các mức sai lệch một cách linh hoạt
chứ không nên áp dụng cứng nhắc các mức 5%, 10% hay 15% . Điều quan trọng
là các CBTĐ cần phải hiểu tại sao lại cần lựa chọn các mức biến động như vậy.
Ngoài ra, ngân hàng cần phải sử dụng thêm các phương pháp hiện đại để
tính các chi tiêu tài chính, tinh sự thay đổi chiết khấu để thấy được tác động của
môi trường.
2.4.2.2. Về nội dung thẩm định
Việc thẩm định tổng vốn đầu tư, cơ cấu nguồn vốn cũng như tiến độ sử
dụng vốn chủ yếu dựa vào các số liệu mà khách hàng cung cấp chưa thể biết
chính xác tình hình thực tế của dự án do đó dẫn đến tình trạng chủ đầu tư không
109
trung thực trong việc chi tiết cơ cấu nguồn vốn để thực hiện dự án của mình.
Một số trường hợp chủ đầu tư công bố không trung thực, khai man số vốn tự có
của mình khi thực hiện dự án đã gây nên tình trạng mất khả năng thanh toán nợ
cho ngân hàng.
Một số nội dung thẩm định tài chính của dự án như thẩm định doanh thu,
chi phí thường ít khi tính đến biến động của các rủi ro liên quan. Chi phí đối với
các dự án đầu tư xây dựng trong dài hạn được chấp nhận như trong báo cáo
nghiên cứu khả thi, do quá trình thực hiện dự án diễn ra trong thời gian dài cán
bộ thẩm định khó có thể theo dõi thường xuyên và theo từng giai đoạn cụ thể
của dự án. Việc thẩm định doanh thu cũng ít tính đến những biến động của yếu
tố thị trường như nhu cầu sản phẩm trong và ngoài nước mà chỉ dựa vào các hợp
đồng đã ký của chủ đầu tư.
Các nội dung cơ bản quyết định đến tính chính xác của các kết quả tính
toán như: doanh thu, chi phí…tuy được quan tâm thực hiện nhưng vẫn chưa đáp
ứng được yêu cầu của công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư.
a. Việc thẩm định các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả tài chính
Trong hầu hết các dự án được thẩm định, cán bộ thẩm định mới chỉ lựa
chọn một số chỉ tiêu cơ bản để tính toán như: NPV, IRR, các chỉ tiêu khác như
chỉ tiêu điểm hoà vốn, lợi ích- chi phí, năng lực hoà vốn, tỷ suất sinh lời của vốn
đầu tư, … chưa được quan tâm nhiều.
Các chỉ tiêu NPV, PP được tính trên cơ sở áp dụng một mức lãi suất không
đổi. Tuy nhiên về mặt lý thuyết, lãi suất là yếu tố thường xuyên biến đổi dưới
tác động của nhiều nhân tố theo thời gian. Như vậy các chỉ tiêu trên sẽ ít nhiều
không còn mang đầy đủ ý nghĩa, nhất là với những dự án trung- dài hạn, bởi lẽ
việc tính toán chúng phụ thuộc khá nhiều vào việc lựa chọn tỷ suất chiết khấu.
b. Các biểu mẫu thẩm định dự án trong hệ thống VCB chưa thống nhất
Mặc dù các biểu mẫu báo cáo thẩm định dự án đã được thống nhất toàn hệ
thống, tuy nhiên, đối với các dự án do chi nhánh thẩm định (không thuộc P.
TTDA, Hội sở chính), các bước tiến hành thẩm định từ việc thu thập, phân tích
thông tin, tiếp cận khách hàng không được thống nhất giữa các chi nhánh mà
110
thường được tiến hành theo kinh nghiệm bản thân của cán bộ thẩm định tại mỗi
chi nhánh. Điều này dẫn đến hạn chế là: mặc dù biểu mẫu thẩm định đã được
thống nhất toàn hệ thống nhưng cách thức thực hiện không giống nhau, dẫn đến
khó kiểm soát chất lượng thẩm định cho vay DAĐT.
c. Phương pháp xác định tỷ lệ chiết khấu trong thẩm định tài chính dự án còn
hạn chế
Theo kết quả điều tra khảo sát, có 10% cán bộ thẩm định được hỏi đã cho
thang điểm 1/5 với nội dung: “Sự thống nhất về quản lý và tác nghiệp trong toàn
hệ thống VCB đối với công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư”. Đó là do cán
bộ thẩm định thường gặp khó khăn về phương pháp xác định tỷ lệ chiết khấu tài
chính trong tính toán hiệu quả các dự án có cơ cấu vốn phức tạp. Mặc trong Sổ
tay tín dụng của VCB và Cẩm nang thẩm định cho vay dự án đầu tư đã có hướng
dẫn phương pháp xác định tỷ lệ chiết khấu tài chính bằng cách tính toán và sử
dụng Chi phí vốn bình quân (WACC). Tuy nhiên, cách xác định WACC còn khá
đơn giản, chưa áp dụng được cho các dự án có cơ cấu vốn phức tạp. Do đó, khi
thẩm định các dự án phức tạp, việc xác định WACC hoàn toàn mang tính chất
chủ quan của cán bộ thẩm định, chưa có sự thống nhất trên toàn hệ thống.
2.4.2.3. Về nguồn thông tin và trang thiết bị phục vụ công tác thẩm định
Có thể nói VCB là ngân hàng tiên phong về công nghệ tại Việt Nam.
Nguồn thông tin, dữ liệu được thu thập đa chiều, ngân hàng có bộ phận lưu trữ
thông tin, dữ liệu khách hàng trong toàn hệ thống. Điều này giúp giảm bớt thời
gian cũng như chi phí trong quá trình thẩm định.Tuy nhiên, việc quản lý, cung
cấp thông tin tín dụng tại VCB hiện nay do Phòng Thông tin tín dụng - Hội sở
chính đảm nhiệm. Trên thực tế, cán bộ thẩm định thường xuyên phải mua thông
tin phục vụ công tác thẩm định đối với hầu hết các dự án. Điều này làm phát
sinh nhiều chi phí cho VCB và làm chậm tiến độ thẩm định dự án do các nguồn
thông tin chưa đầy đủ. Bên cạnh đó có nhiều dự án phải tập trung thẩm định tại
Hội sở chính nhưng triển khai ở nhiều vùng trên cả nước, dẫn tới phát sinh nhiều
chi phí giám sát, thực địa tại dự án; hao phí thời gian, giảm hiệu quả làm việc
111
của các cán bộ thẩm định.
Ngoài ra, nguồn thông tin hỗ trợ công tác thẩm định từ Sổ tay tín dụng của
VCB và Cẩm nang thẩm định cho vay dự án đầu tư là chưa đầy đủ, chưa bao
quát hết các tình huống tác nghiệp của cán bộ thẩm định.
2.4.2.4. Về cán bộ thẩm định
Đa số các cán bộ thẩm định cũng như đội ngũ nhân viên Vietcombank đều
có năng lực, nắm vững kiến thức công nghệ, có trình độ chuyên môn tốt, có thể
làm việc trong môi trường áp lực công việc cao, có khả năng học hỏi và tiếp thu
tốt, sẵn sàng cho mục đích chung của Vietcombank. Công tác bồi dưỡng cán bộ,
nâng cao nghiệp vụ thẩm định cũng được ngân hàng thường xuyên chú trọng.
Hiện nay ngân hàng đã có trung tâm đào tạo cán bộ thẩm định riêng, thường
xuyên cập nhật những kiến thức, phương pháp thẩm định tiên tiến hiện đại, đưa
ra các văn bản hướng dẫn kịp thời tới từng chi nhánh, bộ phận. Vì vậy mà trình
độ và kỹ năng thẩm định của các cán bộ được nâng lên rất nhiều.
Tuy nhiên, thẩm định cho vay dự án đầu tư là lĩnh vực khó và chứa nhiều
tiềm ẩn rủi ro, đòi hỏi cán bộ trược tiếp làm công tác thẩm định phải có kiến
thức chuyên môn sâu và trình độ hiểu biết tình hình kinh tế xã hội rộng và cập
nhật. Trước tình hình đó đội ngũ cán bộ thẩm định cho vay dự án đầu tư của
VCB chưa thật đều tay, nhất là cán bộ công tác tại các chi nhánh.
2.4.3. Nguyên nhân
Hệ thống thông tin giữa các NHTM chưa phát triển
Do yếu tố cạnh tranh, thông tin về khách hàng phục vụ cho công tác thẩm
định cho vay DAĐT rất ít được các NHTM chia sẻ với nhau. Thông tin được
trao đổi chủ yếu qua quan hệ cá nhân.
Thiếu sự hỗ trợ thông tin từ NHNN
Trung tâm thông tin tín dụng trực thuộc Vụ Tín dụng Ngân hàng Nhà nước
(CIC) tuy đã ra đời nhiều năm nay nhưng cũng chưa thực hiện được đầy đủ vai
trò của mình trong việc hỗ trợ các NHTM. Thông tin từ CIC chưa đáp ứng được
về tính đầy đủ và tính kịp thời. Điều này là một mặt hạn chế mà các NHTM nói
chung và VCB nói riêng luôn phải tìm cách khắc phục.
112
Thiếu sự minh bạch thông tin từ khách hàng
Việc thẩm định cho vay dự án đầu tư phụ thuộc nhiều vào thông tin do
khách hàng cung cấp. Tuy nhiên, các cơ chế, chính sách về quản lý đầu tư, về
tính công khai trong hoạt động của các doanh nghiệp, về các quy định trong hoạt
động tín dụng,…còn yếu nên đã gây trở ngại cho hoạt động thẩm định.
Trình độ nghiệp vụ của CBTD ngân hàng còn hạn chế
Việc kiểm tra doanh nghiệp diễn ra không thường xuyên, có trường hợp
cán bộ chỉ xuống khi doanh nghiệp vay vốn lần đầu, còn những lần sau họ
không trực tiếp xuống doanh nghiệp kiểm tra mà chỉ thẩm định qua số liệu
doanh nghiệp cung cấp. Do đó, chất lượng thông tin không đảm bảo dẫn đến
chất lượng thẩm định năng lực khách hàng không cao, không nắm được cụ thể,
chính xác tình hình sử dụng tiền vay của doanh nghiệp, không nắm được tiến độ
thực hiện cũng như những khó khăn, vướng mắc mà doanh nghiệp gặp phải
trong quá trình kinh doanh.
Bên cạnh đó, số lượng cán bộ tín dụng của ngân hàng ít trong khi khối
lượng công việc nhiều nên khó tránh khỏi nhầm lẫn, sai sót, ảnh hưởng tới chất
lượng thẩm định. Thời gian gần đây, mặc dù ngân hàng đã triển khai lắp đặt một
số chương trình phần mềm chuyên dụng hỗ trợ cho công tác thẩm định, giúp
giảm bớt khối lượng công việc cho cán bộ tín dụng; Tuy nhiên do trình độ tin
học chưa đều tay nên việc sử dụng các phần mềm này chưa thực sự hiệu quả,
việc tính toán các chỉ tiêu tài chính và các chỉ tiêu khác vẫn còn nhiều sai lệch.
Những hạn chế về nguồn nhân lực của VCB còn thể hiện,chưa có sự phân
công cán bộ tín dụng cho vay chuyên biệt một nhóm doanh nghiệp. Mỗi doanh
nghiệp đến với ngân hàng đều thuộc các ngành, các lĩnh vực khác nhau, do đó
có sự khác nhau cơ bản về chu kỳ kinh doanh, về sản phẩm, về thị trường, về
triển vọng tăng trưởng và khả năng cạnh tranh, về cơ cấu doanh thu và chi phí...
Để việc thẩm định năng lực khách hàng có chất lượng, đòi hỏi cán bộ tín dụng
phải am hiểu các khía cạnh liên quan đến doanh nghiệp, phải có những hiểu biết
cơ bản về ngành nghề kinh doanh và môi trường kinh doanh của doanh nghiệp.
Thêm vào đó, ngân hàng cũng chưa có sự tách biệt giữa cán bộ tín dụng và cán
113
bộ thẩm định, cán bộ tín dụng vừa là người thẩm định năng lực khách hàng, lên
kế hoạch giải ngân; vừa kiểm soát tín dụng và thu nợ. Chính điều này đã làm
cho hiệu quả công việc không cao, ảnh hưởng đến chất lượng thẩm định.
Thiếu sự giám sát khách hàng đối với công tác thẩm định cho vay DADT
Một trong những nguyên nhân làm cho chất lượng thẩm định cho vay
DADT tại VCB chưa cao là do cơ chế kiểm tra, kiểm soát công tác này còn
nhiều hạn chế. Bộ phận kiểm tra nội bộ của ngân hàng đã có những cán bộ giỏi
về nghiệp vụ, giàu kinh nghiệm nhưng số lượng cán bộ ít trong khi khối lượng
công việc nhiều, nhất là trong điều kiện hoạt động tín dụng tại ngân hàng ngày
càng phát triển. Chính vì thế, việc kiểm tra tình hình thực hiện các nghiệp vụ tín
dụng, trong đó có công tác thẩm định cho vay DADT còn chưa chặt chẽ. Định
kỳ, phòng Kiểm tra nội bộ yêu cầu các CBTD báo cáo tình hình cho vay và thu
nợ đối với các doanh nghiệp đang vay vốn, đồng thời báo cáo tình hình thẩm
định đối với các doanh nghiệp đang đề nghị vay; Tuy nhiên, việc kiểm tra này
chỉ trên giấy tờ chứ cán bộ không trực tiếp kiểm tra đối với cán bộ tín dụng và
doanh nghiệp. Vì vậy, chất lượng hoạt động kiểm tra không đảm bảo, không chỉ
ra hết các sai sót trong quy trình tín dụng của cán bộ tín dụng.
Tình trạng thiếu trung thực và năng lực hạn chế của các CĐT
Việc lập dự án đầu tư được thực hiện theo thông tư số 09/HĐBT/VPTĐ
ngày 21/09/96 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư về việc hướng dẫn lập và thẩm định
dự án đầu tư. Nội dung của dự án theo quy định gồm 11 nội dung cụ thể nhưng
trên thực tế, phần lớn các dự án khả thi mà ngân hàng tiến hành thẩm định đã
không được lập đầy đủ theo các nội dung hướng dẫn. Kiến thức của khách hàng
xin tài trợ về quản lý kinh doanh, về pháp luật còn thấp, kỹ năng lập dự án còn
yếu hoặc không có, dẫn tới thông tin đầu vào dự án thiếu chính xác, thiếu căn cứ
114
khoa học, gây khó khăn cho công tác thẩm định cho vay DAĐT.
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2
Nội dung chương 2 đã phân tích thực trạng thẩm định cho vay dự án đầu tư tại Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt nam theo 3 trụ cột chính: Phương pháp thẩm định; Thẩm định thông tin của các dự án đầu tư và thẩm định năng lực chủ đầu tư. Chương này cũng nêu tóm tắt khung pháp lý hiện hành quy định về thẩm định cho vay dự án đầu tư của NHTM ở Việt nam.
Chương 2, luận án cũng đánh gía thực trạng thẩm định tính pháp lý của dự án; Thẩm định kế hoạch và tiến độ triển khai dự án; thẩm định các yếu đầu vào của dự án; Thẩm định thị trường tiêu thụ sản phẩm của dự án; thẩm định hiệu quả tài chính của dự án; thẩm định khía cạnh kỹ thuật của dự án và cuối cùng là thẩm định tỉnh rủi ro của dự án. Tiếp theo, luận án mô tả thực trạng công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư của ngân hàng thương mại cổ phần ngoại thương Việt nam thông qua những kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân.
Phương pháp chủ yếu được ngân hàng sử dụng trong quá trình thẩm định
là phương pháp so sánh đối chiếu, phương pháp thẩm định theo trình tự và
phương pháp dự báo. Các phương pháp này được áp dụng một cách linh hoạt
tuỳ theo tính chất của dự án và lượng thông tin cán bộ thẩm định thu thập được.
Ngân hàng cũng áp dụng các chỉ tiêu hiệu quả như: NPV, IRR…, để đánh giá
tính hiệu quả của dự án, ở một số dự án còn sử dụng phương pháp phân tích độ
nhạy trong phân tích rủi ro.Mặc dù quy trình thẩm định đã quy định rõ ràng,
song trên thực tế vẫn có một khoảng mở nhất định, nghĩa là việc lựa chọn chỉ
tiêu nào, lựa chọn bao nhiêu chỉ tiêu để đánh giá đối với mỗi dự án là phụ thuộc
khá linh hoạt vào trình độ và cách nhìn nhận của cán bộ thẩm định, thậm chí còn
phụ thuộc vào mối quan hệ của khách hàng với VCB.
Những phân tích ở chương 2 là cơ sở để đưa ra các gợi ý trong việc hoàn
thiện công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư tại VCB, hướng đến mục tiêu
hiệu quả kinh doanh. Đồng thời, là cơ sở góp phần giải thích cơ chế tác động
của công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư với chất lượng tín dụng của NHTM
115
nói chung và của VCB nói riêng.
CHƯƠNG 3.
MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THẨM ĐỊNH CHO
VAY DỰ ÁN ĐẦU TƯ TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẨN
NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM ĐẾN NĂM 2020
3.1. ĐỊNH HƯỚNG HOÀN THIỆN THẨM ĐỊNH CHO VAY DỰ ÁN ĐẦU TƯ TẠI
Kinh tế thế giới đang bước vào giai đoạn phục hồi sau suy thoái, một số nền
kinh tế lớn dần tăng trưởng trở lại, kinh tế trong nước cũng đang có dấu hiệu phục
hồi tích cực. Tuy vậy, vẫn còn nhiều khó khăn ở phía trước. Nhìn chung, diễn biến
kinh tế trong và ngoài nước theo dự báo vẫn còn những biến động khôn lường, sẽ có
tác động không nhỏ đến hoạt động cho vay nói chung và hoạt động cho vay DAĐT
của hệ thống NHTM nói riêng.
3.1.1. Định hướng phát triển hoạt động kinh doanh
Thứ nhất, Về mô hình phát triển, tổ chức bộ máy, mạng lưới
Một số định hướng và chỉ tiêu cần thực hiện trong giai đoạn tới của VCB là:
-Tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện mô hình tổ chức hướng đến mô hình tập
đoàn ngân hàng, tài chính đa năng hiện đại. Trong đó giải pháp chiến lược bao
gồm hoàn thiện tổ chức bộ máy đi đôi với tăng cường năng lực quản trị điều
hành và năng lực kinh doanh.
-Tiếp tục rà soát, chuẩn hóa mô hình chi nhánh, hoàn thiện và phân rõ
chức năng các phòng tại Hội sở chính.
- Phát triển mạng lưới giao dịch theo chiều rộng và chiều sâu, từng bước
mở rộng mạng lưới hoạt động ra thị trường quốc tế.
Thứ hai, Về vốn, tín dụng và đầu tư
Đẩy mạnh tăng trưởng tín dụng đi đôi với kiểm soát chất lượng tín dụng,
tích cực xử lý các khoản nợ tồn động, kiểm soát chặt chẽ tỷ lệ nợ xấu, linh hoạt
116
trong công tác huy động vốn đạt hiệu quả tối ưu.
Đẩy mạnh đa dạng hóa kênh huy động vốn cũng như cấp tín dụng trong
nước, mở rộng mạng lưới khách hàng đến các doanh nghiệp vừa và nhỏ, khách
hàng cá nhân đồng thời giữ chân khách hàng truyền thống.
Sẵn sàng và chủ động tiếp cận thị trường vốn Quốc tế khi có điều kiện
thông qua đồng tài trợ, vay lại, vay trơn, phát hành trái phiếu.
Rà soát danh mục đầu tư góp vốn, tái cơ cấu phù hợp, chú trọng đến hiệu
quả trong đầu tư. Đa dạng hóa các sản phẩm dịch vụ, nâng cao tỷ trọng thu nhập
dịch vụ trong tổng thu nhập hoạt động.
Duy trì, từng bước mở rộng thị phần trong các dịch vụ NH truyền thống
như dịch vụ thanh toán, dịch vụ thẻ.
Đẩy mạnh phát triển các dịch vụ NH hiện đại, kết hợp giữa hoạt động
nghiên cứu và phát triển sản phẩm trong nội bộ với việc tiếp thu công nghệ và
phương thức cung cấp dịch vụ tiên tiến.
Thứ ba, Về quản lý rủi ro
Tiếp tục hoàn thiện bộ máy quản trị rủi ro thông qua tăng cường hiệu quả
hoạt động của các cấp trong bộ máy cũng như sự phối hợp hiệu quả giữa các bộ
phận, tầng bước nâng cao vai trò bộ máy kiểm tra, kiểm soát, kiểm toán nội bộ
Nâng cao năng lực quản trị rủi ro thông qua việc thực hiện tổng thể các giải
pháp trong đó chú trọng đến việc hoàn tất mô hình đo lường, quản trị rủi ro
trong hoạt động ngân hàng, xây dựng hoàn chỉnh hệ thống chính sách và công
cụ quản lý rủi ro thống nhất tiên tiến.
Tăng cường nhận thức, nâng cao văn hóa quản trị rủi ro;Bảo đảm hệ số an
toàn theo quy định của NHNN và từng bước tiếp cận thông lệ Quốc tế.
Thứ tư, Về quản trị nguồn nhân lực
- Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, xem đây là khâu then chốt để tạo sự đột
phá trong đổi mới. Tăng cường đào tạo, đào tạo lại phục vụ cho công tác quy hoạch,
bố trí, luân chuyển cán bộ.
- Đổi mới công tác tuyển dụng, quy hoạch, bổ nhiệm cán bộ công khai minh,
minh bạch, bổ nhiệm đúng người, đúng việc. Tăng cường luân chuyển công việc, đặc
117
biệt đối với các vị trí đã được quy hoạch cho các chức năng quản lý cấp cao.
- Tiếp tục hoàn thiện chính sách lương, thưởng trên cơ sở phù hợp năng lực và
đóng góp của người lao động tạo động lực cống hiến cho sự phát triển của VCB.
Thứ năm, Các nội dung khác
- Tiếp tục hoàn thiện hệ thống nhận diện thương hiệu trên toàn quốc, tăng
cường công tác quảng bá nhằm gia tăng nhận biết của khách hàng đối với thương
hiệu mới, tạo ra sự khác biệt trên thị trường trong và ngoài nước.
- Nâng cấp và hiện đại hóa hệ thống công nghệ thông tin nhằm đáp ứng yêu
cầu ngày càng gia tăng về quy mô và tính chất phức tạp hoạt động của VCB. Tập
trung hoàn thành dự án thay mới hệ thống ngân hàng lõi, làm cơ sở cho việc nâng cao
chất lượng cung ứng dịch vụ và quản trị nội bộ của VCB.
Hàng năm HĐQT chỉ đạo xây dựng kế hoạch kinh doanh và trình Đại hội đồng
cổ đông xem xét phê duyệt các chỉ tiêu hoạt động cơ bản. Định hướng một số chỉ tiêu
cơ bản đến năm 2020 như sau:
Bảng 3.1. Một số chỉ tiêu kế hoạch đến năm 2020
Chỉ tiêu Kế hoạch (%)
9-12 Tăng trưởng tổng tài sản (%/năm):
12-16 Tăng trưởng dư nợ cho vay khách hàng (%/Năm)
12-16 Tăng trưởng huy động vốn từ nền kinh tế (%/ năm)
ROE 12-15
< 3 Tỷ lệ nợ xấu
10-12 Tỷ lệ an toàn vốn
Nguồn: [31]
Trong toàn bộ chủ trương hoạt động của VCB giai đoạn 2013 - 2020, hoạt động
tín dụng cho vay vẫn là hoạt động chủ yếu, tăng trưởng hoạt động cho vay bình quân
hàng năm là rất cao từ 9 đến 12% [31].
3.1.2. Định hướng phát triển hoạt động tín dụng và cho vay dự án đầu tư
Đối với các ngân hàng thương mại ở Việt Nam hiện nay, loại hình dịch vụ
118
đem lại nguồn thu nhập cao nhất cho ngân hàng vẫn là tín dụng. Trong bối cảnh
khó khăn kinh tế cả trong và ngoài nước hiện nay, Ngân hàng TMCP Ngoại
thương Việt Nam định hướng hoạt động tín dụng cho thời gian tới như sau:
Một là, Kiểm soát tăng trưởng tín dụng phù hợp với sự tăng trưởng nguồn
vốn. Kiểm soát tăng trưởng tín dụng trung dài hạn và tăng trưởng ngoại tệ. Bám
sát các chính sách điều hành của NHNN và tình hình thanh khoản của hệ thống
để có chính sách tín dụng phù hợp. Ưu tiên phân bổ nguồn vốn cho khu vực
nông nghiệp, nông thôn; sản xuất hàng xuất khẩu, công nghiệp hỗ trợ, vốn lưu
động cho doanh nghiệp vừa và nhỏ sử dụng nhiều lao động, các dự án, phương
án có hiệu quả và phù hợp với thế mạnh kinh tế của địa bàn. Hạn chế cho vay
nhập khẩu hàng hóa thuộc danh mục các mặt hàng không khuyến khích nhập
khẩu. Kiểm soát dư nợ phi sản xuất.
Hai là, Tăng cường kiểm soát chất lượng và phòng ngừa rủi ro tín dụng,
đặc biệt với những khách hàng có dư nợ lớn. Tăng cường công tác thu hồi và xử
lý nợ xấu. Tập trung xử lý nợ xấu bằng nhiều biện pháp, xây dựng lộ trình cụ thể
cho từng khách hàng. Cụ thể:
-Bám sát định hướng của Nhà nước về chiến lược phát triển kinh tế, sớm
tiếp cận với các dự án, các chương trình kinh tế trọng điểm để chủ động bố trí
vốn, trực tiếp tham gia hoặc tham gia theo phần, đồng tài trợ với các ngân hàng
thương mại khác để phát huy sức mạnh về vốn, kinh nghiệm cũng như hạn chế
rủi ro, có cơ chế thoả đáng trong chính sách tín dụng cho các mục tiêu xã hội.
Tuy nhiên, Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam sẽ tập trung một tỷ trọng
vốn lớn để đầu tư vào các dự án lớn thuộc các doanh nghiệp có vị trí quan trọng
trong nền kinh tế quốc dân hoặc các dự án liên quan đến an sinh xã hội. Còn đối
với các đối tượng khách hàng khác Ngân hàng sẽ thực hiện chính sách mềm dẻo
để thu hút những khách hàng tiềm năng như các doanh nghiệp có vốn đầu tư
nước ngoài, các doanh nghiệp thuộc loại vừa và nhỏ bên cạnh việc củng cố danh
mục khách hàng truyền thống.
-Trong bối cảnh cạnh tranh trong ngành ngân hàng diễn ra ngày càng gay
119
gắt, Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam luôn định hướng nâng cao khả
năng cạnh tranh bằng những ưu thế và giá trị truyền thống như: cạnh tranh bằng
chính sách lãi suất huy động và cho vay, hỗ trợ các loại phí giao dịch, phong
cách phục vụ và tác phong làm việc chuyên nghiệp, đầu tư cho công tác
marketing…đặc biệt đối với các dự án có tính khả thi và ít rủi ro.
3.1.3. Định hướng hoàn thiện thẩm định cho vay dự án đầu tư
Với quan điểm không ngừng hoàn thiện công tác thẩm định cho vay DAĐT
để kiểm soát rủi ro tín dụng, bảo đảm vẫn tạo ra lợi nhuận trong trường hợp
kiểm soát hoặc cắt giảm tăng trưởng tín dụng toàn hệ thống ngân hàng, VCB
đưa ra định hướng hoàn thiện công tác thẩm định cho vay DAĐT như sau:
- Công tác thẩm định DAĐT phải được tiến hành thường xuyên, liên tục,
toàn diện đối với tất cả các dự án xin vay, trong cả quá trình xét duyệt cho vay
từ khi thẩm định dự án dến khi giải ngân và thu nợ.
- Công tác thẩm định DAĐT phải được quy trình hóa, công nghệ hóa sát
với tình hình thực tế và phù hợp với điều kiện, hạ tầng công nghệ cũng như nhân
sự của VCB.
- Công tác thẩm định cho vay DAĐT phải được xây dựng trở thành một
hoạt động đặc thù của VCB và luôn được duy trì phát triển thành một thế mạnh
trong kinh doanh, một lợi thế cạnh tranh. Do đó phải thường xuyên được tổng
kết thực tiễn, rút ra kinh nghiệm để hoàn thiện và phát triển.
- Luôn có sự theo dõi, chỉ đạo sát sao của ban lãnh đạo VCB trong việc
hoàn thiện công tác thẩm định cho vay DAĐT để có những biện pháp tổ chức
chỉ đạo điều hành cụ thể, phát huy vai trò định hướng.
- Hoàn thiện công tác thẩm định DAĐT là quá trình liên tục, đòi hỏi tính
chủ động sáng tạo, khả năng tổng hợp, phân tích, quy nạp và năng lực tổng kết
thực tiễn của các cán bộ có liên quan, cả cán bộ thẩm định trực tiếp và cán bộ
kiểm soát, quản lý.
3.2. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THẨM ĐỊNH CHO VAY DỰ ÁN ĐẦU
120
Thẩm định đóng vai trò bảo đảm độ an toàn và nâng cao hiệu quả sử dụng
đồng vốn cho vay, hạn chế rủi ro trong hoạt động tín dụng. Hoạt động cho vay
đóng vai trò tăng thu nhập trong kinh doanh tiền tệ của hệ thống NHTM trong
điều kiện bình thường ít rủi ro tín dụng không có nợ xấu hoặc nợ xấu ở mức
thấp, rõ ràng để có được những điều kiện như vậy, đòi hỏi phải tăng cường công
tác thẩm định.
Trong thực tế, do lo ngại về giảm sút dư nợ cho vay vì việc xiết chặt công
tác thẩm định, nên một số NH ít quan tâm nhiều đến công tác thẩm định. Đây là
một quan niệm sai lầm. Trong thời gian tới, với môi trường tín dụng đầu tư có
nhiều diễn biến phức tạp, đe dọa đến sự an toàn vốn vay, do đó đối với VCB để
có thể gia tăng dư nợ cho vay bình quân hàng năm từ 9 đến 16% cần thiết phải
gia tăng công tác thẩm định cho vay các dự án đầu tư. Đó cũng là quan điểm chỉ
đạo trong quá trình nghiên cứu các giải pháp hoàn thiện công tác thẩm định cho
vay dự án đầu tư tại VCB thời gian tới.
3.2.1. Nâng cao chất lượng thông tin đầu vào phục vụ thẩm định cho vay
dự án đầu tư
Thông tin là yếu tố đầu vào của quá trình thẩm định các dự án cho vay đầu
tư, có vị trí cực kỳ quan trọng đối với chất lượng công tác thẩm định. Yêu cầu
đối với thông tin phục vụ công tác thẩm định là: đầy đủ, kịp thời, chính xác. Do
nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan, các yêu cầu đối với thông tin phục
vụ công tác thẩm định rất khó được đáp ứng nếu thiếu sự cố gắng của chủ thể
cung cấp thông tin và sự nhạy bén, tin tường của chủ thể tiếp nhận thông tin.
Nếu thông tin thu thập được không chính xác, không đầy đủ, kịp thời sẽ ảnh
hưởng đến chất lượng công tác thẩm định và ảnh hưởng đến kết quả hoạt động
kinh doanh của Ngân hàng. Do đó, để có được lượng thông tin đáp ứng yêu cầu
đặt ra, VCB nên đầu tư nhiều hơn cho hoạt động xây dựng và hệ thống hóa cơ
sở dữ liệu thông tin về khách hàng, các thông số thị trường về giá cả đầu vào,
đầu ra theo từng ngành nghề cụ thể, đồng thời đa dạng hoá các nguồn cung cấp
thông tin để nâng cao chất lượng thông tin, phục vụ tốt cho công tác thẩm định
121
dự án đầu tư. Điều này không những tăng chất lượng thẩm định dự án, giảm thời
gian thẩm định phê duyệt, tiết kiệm chi phí cho khách hàng mà còn giúp VCB
tiết kiệm được chi phí mua thông tin và thời gian tìm kiếm thông tin phù hợp.
3.2.1.1.Nâng cao chất lượng thu thập thông tin
Yêu cầu đối với việc thu thập thông tin là phải đa dạng hóa nguồn thông tin
để có cơ sở so sánh đối chiếu, phân tích đánh giá, đảm bảo tính chính xác, đầy
đủ và kịp thời phản ánh trung thực những thông tin về dự án xin vay vốn.
Đối với những thông tin liên quan đến dự án của doanh nghiệp, cán bộ
thẩm định không chỉ căn cứ vào các tài liệu khách hàng gửi đến, mà phải trực
tiếp phỏng vấn người đại diện giao dịch của doanh nghiệp để chất vấn các thông
tin không chính xác. Đồng thời kết hợp với việc tham quan khảo sát cơ sở sản
xuất, văn phòng, nhà xưởng nhằm điều tra năng lực sản xuất và quản lý của
doanh nghiệp. Các nguồn thông tin cần thiết có thể được thu thập từ trung tâm
phòng ngừa rủi ro thuộc NHNN, từ các tổ chức tín dụng mà ngân hàng có quan
hệ, từ các cơ quan quản lý kinh tế, các chuyên gia kinh tế kỹ thuật, các thông tin
đa dạng từ sách báo, tài liệu chuyên ngành có liên quan …
Ngân hàng cần tăng cường công tác cử cán bộ đi khảo sát, thực tế, kiểm tra
đột xuất doanh nghiệp vay vốn. Từ đó kiểm chứng các thông tin chủ đầu tư cung
cấp có đúng với hiện trạng không.Nếu sai lệch cần yêu cầu chủ đầu tư giải trình
ngay, hoặc từ chối dự án.Trong khâu này cần chú ý định giá chính xác tài sản
của khách hàng.
Đẩy mạnh hoạt động thông tin nội bộ để các phòng, ban, tổ có thể trao đổi cập
nhập thông tin nhanh chóng, kịp thời và chính xác phục vụ công tác thẩm định.
Trong quá trình thu thập và tổng hợp thông tin, các cán bộ thẩm định cần
kết hợp điều tra thực tế tại nơi sản xuất kinh doanh của khách hàng, đặc biệt các
doanh nghiệp đang có nguy cơ phá sản, với việc xác định độ tin cậy của báo cáo
tài chính thu được từ các ngân hàng có quan hệ tín dụng với khách hàng, hoặc từ
các doanh nghiệp tiêu thụ và cung cấp, từ các công ty kiểm toán, từ các trung
tâm thông tin tín dụng của Ngân hàng Nhà nước hoặc trung tâm công nghệ
122
thông tin củaVCB.
Ngoài các hồ sơ, tài liệu mà khách hàng gửi đến, Ngân hàng còn phải khai
thác một cách triệt để nguồn thông tin qua những lần tiếp xúc trực tiếp với khách
hàng. Các cán bộ thẩm định nên tạo một bầu không khí cởi mở khi nói chuyện
với khách hàng để họ cảm thấy thoải mái. Khi đó việc khai thác thông tin sẽ dễ
dàng hơn. Cán bộ thẩm định có thể thu thập được thông tin qua sách báo, các
văn bản hướng dẫn, các phương tiện thông tin đại chúng, mạng internet…Thông
tin thu thập này sẽ giúp cho cán bộ thẩm định có được những đánh giá chính xác
về tình hình hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp và thị trường tiêu
thụ sản phẩm dự án đầu tư.
Thông tin thu thập được từ các ngân hàng khác có quan hệ với khách hàng,
các cơ quan quản lý, các công ty tư vấn, các công ty kiểm toán… cũng là những
nguồn thông tin rất hữu ích, chính xác về sản phẩm dự án và về tình hình hoạt
động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.
Ngân hàng cần phải xây dựng một đội ngũ cán bộ chuyên trách việc thu
thập, phân loại thông tin về từng lĩnh vực cụ thể như: từng loại dự án; về các văn
bản, quyết định của tổng giám đốc; về văn bản quy của Nhà nước; về môi
trường kinh tế xã hội … Mỗi mảng thông tin thu thập được cần phải được phân
loại một cách khoa học để tiện cho việc tìm kiếm và sử dụng thông tin phục vụ
cho công tác thẩm định. Ngoài ra, Ngân hàng cần phải nâng cao ý thức và trách
nhiệm của từng cán bộ Ngân hàng trong việc bảo mật nguồn thông tin.
Với việc xây dựng tốt hệ thống thông tin và đa dạng hoá các nguồn thông
tin thu thập, thì Ngân hàng sẽ có được hệ thống thông tin tương đối đầy đủ và
chính xác về sản phẩm dự án, về khách hàng của Ngân hàng, do đó chất lượng
công tác thẩm định dự án đầu tư sẽ có hiệu quả cao.
3.2.1.2.Nâng cao chất lượng xử lý thông tin
Xử lý thông tin thực chất là việc phân tích, so sánh chọn lọc hệ thống thông
tin để có được lượng thông tin chính xác có độ tin cậy cao. Yếu tố quyết định
đối với vấn đề xử lý thông tin là cán bộ. Cán bộ làm công tác xử lý thông tin
phải người có kiến thức rộng và sâu trong hoạt động kinh tế nói chung, hoạt
123
động đầu tư dự án và hoạt động cho vay nói riêng, đồng thời người làm công tác
xử lý thông tin phải có đạo đức nghề nghiệp trung thực, khách quan có tinh thần
trách nhiệm vì sự nghiệp chung của ngân hàng.
Nhiều trường hợp thông tin thu thập được từ rất nhiều nguồn khác nhau và
chất lượng thường không khớp với nhau đặc biệt là các thông tin trên internet và
các báo đài. Do vậy, cán bộ thẩm định xem xét, chọn lọc thông tin.Thông tin nào
là chính xác, thông tin nào là kém tin cậy, thông tin nào cần cho thẩm định.Cách
tốt nhất để có thể lựa chọn được nguồn thông tin chính xác bảo đảm được yêu
cầu của công tác thẩm định là dùng phương so sánh, đối chiếu phát hiện những
bất hợp của các nguồn thông tin thu thập được.
Thông tin nên được xử lý bằng các phần mềm quản lý, xử lý thông tin
chuyên môn và cần thiết phải lưu trữ bảo quản tốt để không những giúp ích cho
dự án hiện tại mà còn là cơ sở để tham khảo so sánh cho các dư án sau này.
Trong quá trình xử lý thông tin, cán bộ thẩm thẩm định nên tận dụng ưu việt của
máy tính. Một nghiên cứu gần đây cho thấy xử lý thông tin bằng máy tính có
nhiều ưu việt hơn so với xử lý thủ công (con người).
Đối với nguồn thông tin nội bộ: nguồn thông tin nội bộ là thông tin do các
cán bộ trên toàn hệ thống thu thập và xử lý. Nếu không có kế hoạch phối hợp,
tận dụng nguồn thông tin nội bộ sẽ dẫn đến lãng phí nguồn lực do các chi nhánh
có thể lặp lại việc thu thập nội dung thông tin giống nhau. Do đó, phải có sự liên
kết chặt chẽ từ Hội sở chính đến các phòng giao dịch chi nhánh. Thông tin tín
dụng toàn hệ thống phải tập trung về Phòng thông tin tín dụng, hội sở chính để
xử lý và cung cấp kịp thời cho bất kỳ chi nhánh nào có dự án liên quan.
Đối với nguồn thông tin bên ngoài: Nguồn thông tin bên ngoài là nguồn
được thu thập từ Phòng thông tin tín dụng Ngân hàng Nhà nước, các Ngân hàng
thương mại khác, từ phía đối tác, các cơ quan quản lý khác nhau như Bộ
Thương mại, Bộ KH&ĐT…Nguồn thông tin này cũng đóng vai trò quan trọng,
chứa đựng nội dung mà nguồn thông tin nội bộ chưa đáp ứng được. Tuy nhiên,
nguồn thông tin bên ngoài thường đa dạng và ít tin cậy hơn nguồn thông tin nội
bộ. Vì vậy, VCB cần có kế hoạch xử lý nguồn thông tin bên ngoài một cách hợp
124
lý như: có cơ chế hỗ trợ các cán bộ khách hàng duy trì mạng lưới quan hệ, xem
xét cơ chế đánh giá thông tin, dành ra một khoản chi phí để đánh giá thông tin
có chất lượng tốt và cần thiết cho công tác thẩm định dự án đầu tư.
VCB nên thành lập phòng hoặc bộ phận kiểm toán khách hàng có quan hệ
tín dụng với ngân hàng. Mô hình này đã được áp dụng thành công tại một số
ngân hàng khác, theo đó, ngân hàng sẽ tổ chức một bộ phận chuyên trách thực
hiện kiểm toán định kỳ báo cáo tài chính, đánh giá tình hình hoạt động và định
giá tài sản của khách hàng. Đây là biện pháp khả thi để tạo ra nguồn thông tin
nội bộ đáng tin cậy với chi phí thấp, giúp ích cho hoạt động thẩm định dự án nói
chung và nội dung thẩm định tài sản đảm bảo nói riêng. Cơ sở để cán bộ thẩm
định tiến hành các bước phân tích, đánh giá một dự án chính là thông tin có
được từ các nguồn khác nhau. Thông tin đầy đủ nhiều khía cạnh với độ tin cậy
là yếu tố quan trọng đưa tới kết quả thẩm định đạt hiệu quả cao.
Để hoàn thiện hệ thống thông tin đòi hỏi phải có sự kết hợp giữa ngân hàng
cùng các ngành có liên quan. Ngân hàng Nhà nước với chức năng là Ngân hàng
của các ngân hàng phải tạo lập được một hệ thống thông tín đầy đủ, chính xác,
kịp thời để cung cấp cho các ngân hàng. Ngược lại, các NHTM phải cung cấp
cho Ngân hàng Nhà nước các báo cáo tổng hợp, sử dụng phục vụ chế độ thông
tin báo cáo và giúp các ngân hàng thương mại khác những thông tin quan trọng
khi cần thiết. VCB phải nâng cao chất lượng và số lượng thông tin phục vụ công
tác thẩm định bằng cách hoàn thiện hệ thống cung cấp thông tin, tạo ra nguồn tin
xuyên suốt trong toàn hệ thống ngân hàng. Ngoài ra cần xây dựng các trang web
cung cấp thông tin tín dụng điện tử trực tuyến như: thông tin kinh tế thị trường,
pháp luật, thông tin về hoạt động tín dụng của khách hàng...
3.2.2. Hoàn thiện cẩm nang thẩm định cho vay Dự án đầu tư
Hiện nay VCB đã soạn thảo và ban hành “Cẩm nang thẩm định dự án đầu
tư” nhằm mục tiêu chuẩn hóa quy trình thẩm định cho vay DAĐT toàn hệ thống
và hỗ trợ nghiệp vụ cho cán bộ tại chi nhánh. Cẩm nang đã khái quát, liệt kê
được chi tiết những nội dung cần thực hiện đối với mỗi giai đoạn thẩm định dự
án theo nội dung sau:
125
- Hồ sơ pháp lý dự án
- Tổng quan về dự án
- Thẩm định các yếu tố đầu vào, đầu ra
- Các vấn đề về môi trường, an ninh, phòng cháy chữa cháy…
- Tổng mức đầu tư và nhu cầu vốn vay của dự án
- Hiệu quả tài chính và khả năng trả nợ của dự án
- Rủi ro liên quan và biện pháp giảm thiểu
- Biện pháp bảo đảm tín dụng
3.2.2.1. Bổ sung hệ thống phân ngành theo lĩnh vực sản xuất kinh doanh
Cẩm nang thẩm định dự án tại VCB mới chỉ hướng dẫn quy trình chung
nhất mà chưa có sự phân loại, chi tiết theo từng dự án đặc thù. Vì vậy, bộ cẩm
nang mới chỉ có ý nghĩa tham khảo, đào tạo cán bộ mới chứ chưa thực hiện
được mục tiêu chuẩn hóa quy trình thẩm định dự án toàn hệ thống. Do đó VCB
cần bổ sung, hoàn thiện bộ cẩm nang theo hướng chi tiết hóa các nội dung trên
theo từng ngành, địa bàn, quy mô dự án… Mỗi ngành sẽ có sự khác nhau đối
với mỗi nội dung trên. Các ngành nghề đề xuất xây dựng nội dung cẩm nang
thẩm định dự án:
Bảng 3.2. Danh mục các ngành đầu tư
Tên ngành
Nông lâm nghư nghiệp (trồng trọt, đánh bắt, chăn nuôi) Ngành gỗ Sản xuất giấy và các sản phẩm từ giấy Sản xuất, chế biến và kinh doanh lương thực thực phẩm, đồ uống Khai khoáng Xây dựng, xây lắp SX thép, luyện kim và sản xuất kim loại khác Sản xuất thiết bị văn phòng, đồ gia dụng, thiết bị giáo dục và in ấn Sản xuất vật liệu xây dựng
SX thuốc, hoá dược, dược liệu; cao su, nhựa, phân bón, hoá chất
126
STT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Dệt, May, sản xuất trang phục và da giày 11 12 Cơ khí, chế tạo MMTB , sản xuất kim loại đúc sẵn
Sản xuất và phân phối điện, năng lượng, dịch vụ viễn thông
Thương mại hàng tiêu dùng, nông sản, lương thực, thực phẩm Thương mại hàng công, nông, lâm nghiệp (đầu vào cho các ngành sx)
13 14 Kinh doanh bất động sản và cơ sở hạ tầng sản xuất 15 Kinh doanh bất động sản du lịch, nghỉ dưỡng 16 Kinh doanh vận tải thủy, hàng không 17 Kinh doanh vận tải đường bộ, kho bãi và các HĐ hỗ trợ 18 SX điện tử, máy vi tính quang học, thiết bị viễn thông 19 Kinh doanh dịch vụ giáo dục, y tế, khoa học công nghệ 20 Kinh doanh dịch vụ quảng cáo, tư vấn giám sát 21 Kinh doanh dịch vụ lưu trú, ăn uống, vui chơi, giải trí 22 Đóng tàu, thuyền 23 24 25 Khai thác, sản xuất, kinh doanh than các loại 26 27 28 29 Thương mại sắt thép, inox Thương mại hóa chất công nghiệp, hạt nhựa Thương mại thuốc, hóa dược, dược liệu, thiết bị y tế Thương mại xăng, dầu, gas, khí đốt
Nguồn: Nghiên cứu của NCS
3.2.2.2. Một số lưu ý cho cán bộ thẩm định khi tham khảo cẩm nang
Các nội dung về thẩm định cho vay DAĐT được đề cập tương đối đầy đủ
trong cẩm nang, tuy nhiên mới chỉ đầy đủ ở bề rộng chứ chưa đi sâu, bao quát
hết các tình huống trong quá trình tác nghiệp của cán bộ thẩm định. Do vậy, khi
tham khảo cẩm nang thẩm định cho vay DAĐT, cán bộ thẩm định cần phải lưu ý
những vấn đề sau:
Về thẩm định tổng mức vốn đầu tư của dự án
Trong giai đoạn chuẩn bị đầu tư, tổng chi phí của công trình xây dựng thể
hiện bằng chỉ tiêu tổng mức vốn đầu tư (tổng mức đầu tư). Tổng mức đầu tư là
tổng chi phí dự tính để thực hiện toàn bộ quá trình đầu tư và xây dựng là giới
hạn chi phí tối đa của dự án và được xác định trong quyết định đầu tư.
Trong quá trình lập dự án, có hai khả năng xẩy ra sai lệch về tổng vốn đầu
tư. Một là chủ đầu tư dự tính mức vốn này xuống thấp để tăng các chỉ tiêu phản
ánh hiệu quả nhằm thuyết phục các cơ quan cấp phép và ra quyết định đầu tư,
127
hoặc là dự tính cao lên để được vay vốn ngân hàng. Do vậy, khi xem xét về tổng
vốn đầu tư, cán bộ tín dụng cần chú ý đến các khoản mục cấu thành tổng vốn
đầu tư, xem có khoản mục nào bị bỏ sót hay không, cùng với đó là việc so sánh
tỷ lệ vốn đầu tư giữa các hạng mục với các dự án cùng loại trước đó để tìm ra
điểm bất hợp lý nếu có.
Về khoản mục doanh thu và chi phí dự kiến của dự án
Đây là hai nội dung quan trọng trong thẩm định dự án. Những sai sót trong
việc phân tích hai chỉ tiêu này sẽ dẫn đến việc thiếu chính xác trong tính toán
dòng tiền, từ đó dẫn đến những sai lệch hiệu quả tài chính của dự án. Tuy nhiên,
việc xác định chính xác doanh thu và chi phí của một dự án là vấn đề phức tạp vì
nó liên quan đến nhiều vấn đề khác nhau.Với vấn đề doanh thu cán bộ thẩm định
không thể chỉ xem xét sản lượng dựa trên công suất thiết kế của dự án mà cái
mang lại doanh thu ở đây là lượng sản phẩm sẽ được tiêu thụ trên thị trường. Do
đó, cán bộ thẩm định vừa phải xem xét các yếu tố kỹ thuật để ước tính được sản
lượng sản xuất ra là bao nhiêu, đồng thời lại phải xem xét các yếu tố về mặt thị
trường như cung, cầu các sản phẩm cạnh tranh để dự tính sản phẩm sẽ được tiêu
thụ trong tương lai.
Về nội dung phân tích chi phí Chi phí dự án thường rất phức tạp vì nó bao gồm nhiều khoản mục. Đặc biệt
là đối với dự án có quy mô lớn thì phức tạp hơn vì ngoài các khoản chi phí lớn
sẽ có rất nhiều khoản chi phí khác, tuy là nhỏ nhưng nếu nhiều khoản như vậy
không được xem xét đến sẽ gây sai lệch rất lớn. Do đó, khi thẩm định cán bộ
thẩm định cần rà soát kỹ để đảm bảo không bỏ sót các khoản chi phí đó.
Về các chỉ tiêu tài chính của dự án
Khi tiến hành tính toán các chỉ tiêu tài chính của dự án như NPV, IRR, PP
hay PI thì tính toán dòng tiền của dự án và lựa chọn lãi suất chiết khấu là các
yếu tố quan trọng nhất.
Phân tích dòng tiền thì cần chú ý đến các dòng tiền đặc biệt như chi phí
chìm và chi phí cơ hội. Thường các chi phí này không được các chủ đầu tư đề
128
cập đến khi lập hồ sơ xin vay vốn và cán bộ tín dụng cũng khó mà tìm hiểu
được. Do đó, cán bộ tín dụng khi nhận hồ sơ nên lưu ý để nhắc nhở khách hàng
bổ sung các nội dung này.
Về thẩm định mức độ rủi ro của dự án
Khi thẩm định mức rủi ro của dự án, Ngân hàng thường sử dụng phương
pháp chính là phương pháp tính độ nhạy. Khi tiến hành phân tích độ nhạy cần
chú ý xây dựng các phương án giả định phù hợp, không nên áp dụng một cách
máy móc một số giả định nào đó, mà giả định đó phải được xây dựng dựa trên
mức độ biến động thực tế của thị trường.
Để nâng cao tính chính xác, Ngân hàng nên sử dụng các phương pháp phân
tích khác như phân tích NPV kỳ vọng (phân tích kịch bản....) điều chỉnh hệ số
chiết khấu,..và so sánh các kết quả thu được từ các phương pháp khác nhau để
đưa ra kết luận cuối cùng.
3.2.3. Xây dựng, triển khai mô hình thẩm định dự án và hệ thống chỉ tiêu
tài chính cho các ngành
3.2.3.1. Mục đích
Thẩm định dự án luôn là bước khó khăn và phức tạp nhất trong quy trình
thẩm định dự án. Việc thiết kế bảng tính, phân tích thông tin đầu vào và tính
toán các chỉ tiêu tài chính, thông số dự án chưa được quy chuẩn và thống nhất
trong hệ thống Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam, mỗi cán bộ tại chi
nhánh có phương pháp và cách lập bảng tính riêng, dễ dẫn đến sai sót trong tính
toán. Từ đó, luận án đề xuất xây dựng và triển khai mô hình thẩm định dự án
(sau đây gọi tắt là Mô hình) và hệ thống chỉ tiêu tài chính cho các ngành nhằm
mục đích sau:
- Chuẩn hóa các bước lập bảng tính thẩm định dự án tài chính toàn hệ
thống, đảm bảo các thông số phục vụ thẩm định đều có chung cơ sở và
phương pháp tính toán.
- Xây dựng cơ sở dữ liệu là hệ thống chỉ tiêu tài chính cho các ngành từ
chính kết quả thẩm định của toàn bộ các dự án được VCB tài trợ vốn vay để
129
phục vụ thông tin thẩm định các dự án mới. Hệ thống chỉ tiêu này có cơ sở,
phương pháp tính toán thống nhất nên có khả năng sử dụng để tham khảo, so
sánh và đánh giá các dự án mới.
3.2.3.2. Cơ sở xây dựng Mô hình
Nhằm áp dụng được cho nhiều loại hình dự án (theo các ngành nghề mô tả
tại mục 3.2.2), Mô hình được thiết kế để cán bộ thẩm định có thể tùy biến các
yếu tố đầu vào, đầu ra như: nguồn vốn, loại tài sản hình thành, doanh thu, chi
phí… từ đó tạo ra giả định về dòng tiền sao cho gần với ngành nghề đó nhất.
a. Xây dựng tùy chọn về các loại nguồn vốn của dự án
- Vốn tự có: nguồn vốn của chủ đầu tư, không chịu chi phí vốn
- Vốn vay trung, dài hạn: nguồn vốn vay ngân hàng. Loại vốn này cần
khai báo thêm các thông tin như: Thời hạn vay, thời gian ân hạn, kỳ thanh
toán gốc và lãi.
- Vốn tái đầu tư: Nguồn vốn hình thành từ doanh thu của dự án trong quá
trình xây dựng và được dùng để đầu tư ngược lại cho chính dự án. Ví dụ: các
dự án xây dựng chung cư, nhà ở có thể phát sinh doanh thu từ tiền mua nhà
đóng theo tiến độ xây dựng và sử dụng như nguồn vốn tái đầu tư.
- Trái phiếu chuyển đổi: Một hình thức vay vốn kết hợp vốn hóa khoản
vay vào cuối kỳ.
- Vốn khác: các loại vốn khác.
Ngoại trừ “Vốn khác”, các loại vốn còn lại đều được xây dựng cơ chế tính
toán tự động để tính ra dòng tiền dự án trong Mô hình.
b. Xây dựng tùy chọn các loại tài sản hình thành từ nhiều loại hình dự án:
- Tài sản để khai thác: là tài sản hình thành với mục đích sử dụng để khai
thác hoặc cho thuê sau khi hình thành, không tạo ra doanh thu khác ngoài
doanh thu từ cho thuê tài sản.
- Tài sản để bán: là tài sản hình thành với mục đích bán ngay sau khi hoàn
130
thành, không tạo ra doanh thu khác ngoài doanh thu từ bán tài sản
- Tài sản để bán và khai thác trước khi bán: là tài sản hình thành với mục
đích vừa để bán, vừa để khai thác khi chưa bán được tài sản. Doanh thu tạo ra
từ loại tài sản này sẽ chấm dứt khi tài sản được bán đi.
- Tài sản để bán và khai thác trước và sau khi bán: là tài sản có thể tạo ra
doanh thu ngay từ khi hình thành cho đến hết vòng đời, ngay cả sau khi đã
được sang nhượng, không thuộc quyền sở hữu của chủ đầu tư. Ví dụ: Bất
động sản du lịch hợp tác kinh doanh (hay còn gọi là timeshare) là các biệt thự
du lịch nghỉ dưỡng, sau khi sang nhượng có thể ký hợp đồng hợp tác với chủ
sở hữu mới để tiếp tục cùng khai thác.
Khi người dùng lựa chọn/ thay đổi một trong các loại nguồn vốn, tài sản
trên, Mô hình sẽ tự động thay đổi dòng tiền dự án.
Các thông số đầu vào khác liên quan đến giả định về doanh thu, chi phí của
dự án sẽ được nhập thủ công vào Mô hình theo cách thức được thiết kế sẵn.
3.2.3.3. Mô tả về khai báo thông tin đầu vào của Mô hình
Thông tin đầu vào cần khai báo bao gồm: Cơ cấu nguồn vốn đầu tư dự
án, tài sản hình thành, các thông số giả định. NCS sử dụng thông tin của DAĐT
"Khu Resort bờ biển" tại chương 2 để làm ví dụ minh họa về khai báo thông tin
đầu vào của mô hình.
a. Khai báo cơ cấu nguồn vốn đầu tư dự án
Cơ cấu nguồn vốn đầu tư dự án được khai báo vào 2 bảng số liệu như sau:
Bảng 3.3. Khai báo cơ cấu nguồn vốn
Đơn vị: triệu VND
Nội dung khai báo Số tiền Khai báo tổng giá trị vốn vay bằng VND theo từng loại nguồn vốn Mô tả nguồn vốn Khai báo tên gọi mỗi loại nguồn vốn. Ví dụ: Vay ngắn hạn VCB, Vay cá nhân khác, Vốn chủ sở hữu .v.v.
131
288.000 Loại vốn Lựa chọn 1 trong 5 loại nguồn vốn: - Vốn tự có - Vốn vay trung/dài hạn - Vốn tái đầu tư, - Trái phiếu chuyển đổi, - Vốn khác. Vốn tự có Ví dụ Vốn tự có
298.350 Vốn vay trung hạn Vốn vay trung/dài hạn
298.350 Vốn vay dài hạn Vốn vay trung/dài hạn
628.000 Tiền thu bán ứng Vốn tái đầu tư "Dự án resort bờ biển"
Nguồn: Nghiên cứu của NCS
Bảng 3.4. Khai báo thông tin nguồn vốn vay ngân hàng
Đơn vị: triệu VND
Thông tin Nội dung khai báo/lựa chọn
Ví dụ "Dự án resort bờ biển" Vốn vay trung hạn Vốn vay dài hạn 4 năm 10 năm
Người dùng khai báo 2 năm 2 năm Thời hạn vay Người dùng khai báo Thời gian ân hạn
Nhập gốc Nhập gốc
Hình thức thanh toán lãi ân hạn
Định kỳ hàng quý Định kỳ hàng quý
Lựa chọn: - Nhập gốc - Định kỳ hàng tháng - Định kỳ hàng quý - Định kỳ hàng năm Lựa chọn: - Định kỳ hàng tháng - Định kỳ hàng quý - Định kỳ hàng năm Hình thức thanh toán lãi vay sau ân hạn
Nguồn: Nghiên cứu của NCS
b. Khai báo các thông số giả định về tài sản hình thành của dự án
Mỗi loại tài sản hình thành cần khai báo tên gọi, số lượng, số hạng mục chi
tiết và phân loại tài sản theo 4 tùy chọn. Mỗi loại tài sản có thể có nhiều hạng
132
mục với cách tính khấu hao và thời gian khấu hao khác nhau.
Bảng 3.5. Khai báo các thông số giả định về tài sản hình thành
Khai báo tên gọi mỗi loại Tài sản
Khai báo số lượng sản tài theo từng loại Khai báo số lượng hạng mục đầu công tư/thi của mỗi loại tài sản
39 3 Biệt thự biển Lựa chọn 1trong 4 loại tài sản: - Tài sản để bán - Tài sản để khai thác - Tài sản để bán và khai thác trước khi bán - Tài sản để bán và khai thác trước, sau khi bán Tài sản để bán và khai thác trước, sau khi bán
142 3 Tài sản để khai thác
Phòng khách sạn
133
Nguồn: Nghiên cứu của NCS
Bảng 3.6. Khai báo chi tiết các hạng mục, khấu hao và tiến độ giải ngân vào mỗi loại tài sản
Đơn vị: Triệu VND
Khai báo tên gọi cho mỗi hạng mục
Biệt thự biển Đất
90.000 36.000 186.000
22.500 15.000 24.500
Phòng khách sạn
Xây thô Hạ tầng Thiết bị Đất Xây thô Hạ tầng Thiết bị
Lựa chọn hình thức khấu hao: - Khấu hao theo đường thẳng - Khấu hao nhanh - Khấu hao nhanh có điều chỉnh Khấu hao đường thẳng Khấu hao đường thẳng Khấu hao đường thẳng Khấu hao đường thẳng Khấu hao đường thẳng Khấu hao đường thẳng Khấu hao đường thẳng Khấu hao đường thẳng
20 năm 20 năm 15 năm 10 năm 20 năm 20 năm 15 năm 10 năm
80.000 22.500 9.000 46.500 110.000 25.000 16.000 48.000 357.000
100.000 64.000 192.000 668.000
125.000 80.000 243.000 510.000
Tổng:
Vốn tự có Vốn vay trung/dài hạn Vốn vay trung/dài hạn Vốn tái đầu tư
357.000
66.000 151.270 300.730 150.000 668.000
22.000 50.230 57.7 380.000 510.000
134
Nguồn: Nghiên cứu của NCS
c. Khai báo các thông số giả định trong thời gian hoạt động của dự án
Bảng 3.7. Khai báo các thông số giả định trong thời gian hoạt động của
dự án
STT Nội dung Năm 1 Năm 2 …
Lãi suất cho vay Tỷ giá Các thông số tính doanh thu Các thông số tính chi phí Các thông số khác
Nguồn: Nghiên cứu của NCS
3.2.3.4. Mô tả kết quả đầu ra của mô hình
Kết quả đầu ra của mô hình bao gồm:
- Bảng tính dòng tiền dự án, trình bày kết quả tính dòng tiền thuần, các chỉ
số NPV, IRR, thời gian hoàn vốn của dự án.
- Báo cáo tài chính giả định: bao gồm: Bảng cân đối kế toán, Báo cáo kết
quả hoạt động kinh doanh, báo cáo lưu chuyển tiền tệ.
Ví dụ về kết quả đầu ra của mô hình theo "Dự án resort bờ biển" trình bày
tại Phụ lục 03.
3.2.3.5. Nghiên cứu, xây dựng và triển khai Mô hình
Nghiên cứu, xây dựng: VCB có thể thuê tư vấn là các công ty kiểm toán
hoặc giao cho Phòng Chế độ tín dụng phối hợp với Phòng Đầu tư dự án thực
hiện đề xuất ý tưởng, thiết kế Mô hình dưới dạng bảng tính excel.
Chạy thử Mô hình: tổ chức các nhóm chạy thử Mô hình tại các chi nhánh
để đánh giá, hoàn thiện mô hình trên cơ sở so sánh với kết quả thẩm định đã
thực hiện trước đó.
Triển khai Mô hình: viết phần mềm dựa trên Mô hình đã hoàn thiện, tập
huấn cán bộ chi nhánh sử dụng phần mềm.
3.2.4. Hoàn thiện phương pháp xác định tỷ lệ chiết khấu tài chính trong
135
thẩm định rủi ro dự án đầu tư
Các phương pháp phân tích rủi ro trong thẩm định cho vay dự án phụ thuộc
rất nhiều vào việc tính toán các chỉ tiêu tài chính của dự án và đưa ra các giả
định khác nhau để xem xét sự thay đổi của các chỉ tiêu đó. Một trong các thành
phần quan trọng nhất để tính toán các chỉ tiêu đó chính là Tỷ lệ chiết khấu tài
chính hay lãi suất chiết khấu được dùng để tính toán NPV và IRR. Một trong các
phương pháp được sử dụng phổ biến nhất hiện nay là sử dụng chi phí sử dụng
vốn bình quân (WACC) làm lãi suất chiết khấu. Tuy nhiên, việc tính toán
WACC tại các NHTM nói chung và tại VCB hiện nay còn khá đơn giản, khó áp
dụng cho các dự án có cơ cấu vốn phức tạp. Do đó, tác giả đề xuất phương pháp
tính toán WACC một cách chi tiết và đầy đủ hơn.
Chi phí sử dụng vốn là giá mà doanh nghiệp phải trả cho việc sử dụng
nguồn tài trợ đó là nợ vay, cổ phần ưu đãi, thu nhập giữ lại, cổ phần thường và
doanh nghiệp sử dụng những nguồn này để tài trợ cho các dự án đầu tư mới.
Chi phí sử dụng vốn còn có thể được hiểu là tỷ suất sinh lợi tối thiểu mà
doanh nghiệp sẽ đòi hỏi khi thực hiện một dự án đầu tư mới. Nếu một dự án đầu
tư mới tạo ra tỷ suất sinh lợi nội bộ IRR lớn hơn chi phí sử dụng vốn thì giá trị
của doanh nghiệp sẽ tăng (hay dự án đầu tư khả thi) ngược lại nếu một dự án
đầu tư mới tạo ra IRR thấp hơn chi phí sử dụng vốn, giá trị của doanh nghiệp sẽ
giảm (hay dự án đầu tư không khả thi).
Chi phí sử dụng vốn bình quân (WACC) là chi phí bình quân gia quyền của
tất cả các nguồn tài trợ dài hạn mà một doanh nghiệp đang sử dụng. Chi phí sử
dụng vốn bình quân WACC của một dự án được tính toán như sau:
Trong đó:
WL: Tỷ trọng nguồn tài trợ bằng vốn vay dài hạn trong cấu trúc vốn
WP: Tỷ trọng nguồn tài trợ bằng vốn cổ phần ưu đãi trong cấu trúc vốn
Wo: Tỷ trọng nguồn tài trợ bằng vốn cổ phần thường trong cấu trúc vốn
WL+ WP+ Wo= 1
RL: Chi phí sử dụng vốn vay dài hạn sau thuế
136
RP: Chi phí sử dụng vốn cổ phần ưu đãi
Ro: Chi phí sử dụng vốn lợi nhuận giữ lại
a. Xác định chi phí sử dụng vốn vay dài hạn sau thuế (RL)
Chi phí sử dụng vốn vay dài hạn là khoản lãi vay phải trả cho các chủ nợ,
chi phí này được tính sau thuế. Doanh nghiệp có thể huy động vốn vay dưới
nhiều hình thức như vay của các tổ chức tín dụng, phát hành trái phiếu.
Nếu doanh nghiệp huy động vốn bằng hình thức vay của các tổ chức tín
dụng thì tỷ suất lãi vay phải trả trên hợp đồng tín dụng chính là chi phí sử dụng
vốn vay.
Nếu doanh nghiệp huy động vốn bằng hình thức phát hành trái phiếu thì doanh
thu phát hành thuần từ bán trái phiếu là khoản tiền mà doanh nghiệp thực sự
nhận được từ việc phát hành trái phiếu này sau khi trừ đi các chi phí phát hành.
Chi phí sử dụng vốn vay trước thuế R*L được xác định bằng công thức gần
đúng như sau:
R*L ={LV + (MG-GT)/KH}/{(MG+GT)/2}
Trong đó:
LV: lãi vay trả hàng năm
MG: Mệnh giá của trái phiếu
GT: Giá thị trường của trái phiếu
KH : Kỳ hạn của trái phiếu
Chi phí sử dụng vốn vay dài hạn sau thuế:
RL = R*L (1-T)
T là thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp
b. Xác định chi phí sử dụng vốn cổ phần ưu đãi (RP)
Cổ phần ưu đãi là nguồn vốn đặc biệt trong doanh nghiệp, các cổ đông ưu
đãi sẽ nhận cổ tức cố định theo thứ tự ưu tiên sau các chủ nợ, cổ phần ưu đãi là
một nguồn tài trợ vốn chủ sở hữu nên doanh thu từ phát hành các cổ phần ưu đãi
137
là vĩnh viễn.
Cổ tức cổ phần ưu đãi (CT) là cố định được xác định theo mức cổ tức chi
trả hàng năm cho các cổ đông ưu đãi:
RP = CT/DT
DT: Doanh thu thuần từ việc phát hành cổ phần ưu đãi
CT: Cổ tức cổ phần ưu đãi
Vì cổ tức cổ phần ưu đãi được chi trả từ dòng tiền sau thuế nên chi phí này
là chi phí sau thuế ta không cần phải điều chỉnh như chi phí sử dụng vốn vay dài
hạn ở trên.
c. Xác định chi phí sử dụng vốn cổ phần thường (RE)
Chi phí sử dụng vốn cổ phần thường là tỷ suất sinh lợi trên mỗi cổ phần do
các nhà đầu tư trên thị trường vốn kỳ vọng. Có hai dạng tài trợ dưới dạng cổ
phần thường là: thu nhập giữ lại và phát hành mới cổ phần thường. Chi phí sử
dụng vốn cổ phần thường RE là mức tỷ lệ lãi suất chiết khấu mà nhà đầu tư chiết
khấu các khoản thu nhập cổ tức mong đợi để xác định giá trị cổ phần thường của
công ty. Việc xác định chi phí sử dụng vốn cổ phần thường là được thực hiện
bằng mô hình định giá tăng trưởng đều (mô hình Gordon)
Mô hình định giá tăng trưởng đều (mô hình Gordon):
Trong đó:
P: Giá cổ phần thường
D: Cổ tức dự kiến vào cuối năm 1
RE: Tỷ suất sinh lợi mong đợi của cổ phiếu
G : Tỷ lệ tăng trưởng đều hàng năm trong cổ tức
Từ phương trình trên ta có:
RE
Trong đó:
138
G = Tỷ lệ lợi nhuận giữ lại x ROE
Tuy nhiên G không phải cố định qua các năm mà luôn luôn thay đổi do đó
cần phải tính toán lại chỉ tiêu G khi xác định tỷ suất sinh lợi mong đợi qua các
năm của cổ phiếu. Ngoài ra, vì cổ tức cổ phần thường được chi trả từ thu nhập
sau thuế nên không cần phải điều chỉnh sau thuế.
d. Xác định chi phí sử dụng vốn từ thu nhập giữ lại (Ro)
Chi phí của thu nhập giữ lại đối với một doanh nghiệp tương tự như chi phí
sử dụng vốn cổ phần thường. Thu nhập giữ lại làm gia tăng vốn cổ phần thường
tương tự như hình thức tăng vốn khi phát hành cổ phần mới nhưng không có chi
phí phát hành. Các cổ đông nắm giữ cổ phần thường chấp nhận việc giữ lại lợi
nhuận của doanh nghiệp chỉ khi họ mong đợi khoản lợi nhuận giữ lại này sẽ tạo
ra một tỷ suất lợi nhuận ngang bằng với tỷ suất sinh lợi cần thiết trên khoản vốn
tái đầu tư này.
Chi phí sử dụng vốn lợi nhuận giữ lại = RE
e. Xác định chi phí sử dụng vốn từ phát hành cổ phần thường mới (RNE)
Chi phí này được xác định bằng cách tính toán chi phí sử dụng vốn cổ phần
thường sau khi đã xem xét đến cả yếu tố định giá thấp hơn lẫn chi phí phát hành
mới. Thông thường để bán một cổ phần thướng mới thì doanh nghiệp sẽ bán với
giá thấp hơn giá thị trường hiện tại, chi phí phát hành cổ phần mới sẽ làm giảm
số tiền thu được khi phát hành cổ phần mới. Ta sử dụng mô hình tăng trưởng
đều để tính chi phí sử dụng vốn từ phát hành cổ phần thường mới:
Trong đó:
D: Cổ tức dự kiến vào cuối năm 1
Po: doanh thu phát hành thuần
G = Tỷ lệ lợi nhuận giữ lại x ROE
Vì doanh thu phát hành thuần Po luôn nhỏ hơn giá thị trường hiện tại P nên
chi phí sử dụng vốn cổ phần thường phát hành mới RNE bao giờ cũng lớn hơn
chi phí sử dụng vốn cổ phần hiện tại và lớn hơn chi phí sử dụng bất kỳ một
139
nguồn tài trợ dài hạn nào khác.
Tóm lại, trong một doanh nghiệp hay một dự án để đánh giá được hiệu quả
tài chính ta cần phải có những thước đo chính xác. Để thẩm định dược tính khả
thi, hiệu quả tài chính cũng như rủi ro của dự án dựa vào các chỉ tiêu tài chính
như NPV, PI, IRR… để phân tích, trước hết phải có tỷ lệ chiết khấu tài chính
hợp lý mà một tỷ lệ chiết khấu tài chính hợp lý này không được sử dụng chung
cho tất cả các dự án mà phải dựa vào cấu trúc vốn hay nói rõ hơn là tỷ trọng của
các nguồn tài trợ và chí phí phải trả cho các nguồn tài trợ này.
3.2.5. Hoàn thiện một số nội dung thẩm định dự án theo quy trình đang áp
dụng tại Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam
Quy trình thẩm định dự án đầu tư của VCB đã được xây dựng cụ thể nhưng
còn nhiều điểm bất cập cần sửa đổi và bổ sung cho hoàn thiện thích ứng với tình
hình cụ thể của mỗi thời kỳ:
Thứ nhất, hoàn thiện nội dung thẩm định cấu trúc vốn của DAĐT
VCB cần có những quy định cụ thể hơn khi thẩm định các nội dung trong
tổng vốn đầu tư của dự án. Cụ thể, cần xác định rõ và phân tích cấu trúc của
tổng vốn đầu tư của dự án theo những nội dung sau:
- Vốn đầu tư vào TSCĐ và vốn đầu tư vào TSLĐ ròng.
- Vốn đầu tư vào TSCĐ nhằm mua sắm, cải tạo, mở rộng TSCĐ như nhà
cửa, trang thiết bị, máy móc…
- Vốn đầu tư vào TSLĐ ròng nhằm hình thành các TSLĐ cần thiết để thực
hiện dự án.
Việc phân loại vốn đầu tư giúp các nhà thẩm định xây dựng được một kết
cấu vốn đầu tư và tài sản thích hợp, tạo điều kiện cho công tác thẩm định được
tiến hành một cách thuận lợi và nhanh chóng hơn. Việc xác định rõ các nội dung
trong tổng vốn đầu tư là cơ sở để tính khấu hao, dòng tiền ròng và các chỉ tiêu
tài chính quan trọng của dự án như NPV, IRR, PP, PI. Cần thẩm định và ưu tiên
cho từng dự án cụ thể thích ứng điều kiện vay vốn của khách hàng.
Thứ hai,hoàn thiện nội dung thẩm định doanh thu, chi phí dự kiến của DAĐT
Trong một dự án đầu tư thì Chi phí của dự án gồm chi phí đầu tư ban đầu;
140
chi phí sản xuất; chi phí thay thế thiết bị; chi phí kết thúc dự án. Các cán bộ
thẩm định ở dự án đầu tư trung dài hạn cũng như ngắn hạn cần phải nắm rõ và
phân tích một cách cụ thể các khoản mục chi phí đầu tư trên để thẩm định từng
khoản mục chi phí và tỷ trọng giữa các khoản mục mà chủ đầu tư đưa ra có hợp
lý không. Đặc biệt các chi phí như khấu hao tài sản cố định, chi phí maketing
ngân hàng… Thường xuyên được điều chỉnh theo quy định của Ngân hàng nên
trong khi thẩm định cần phải chú trọng tới các chi phí này để kiểm tra, đối chiếu
và có sự điều chỉnh kịp thời và mang lại hiệu quả cho việc thực hiện dự án.
Một dự án bao giờ cũng dự kiến được doanh thu của nó, trong nền kinh tế
thị trường thì yếu tố về thị trường đầu vào và đầu ra của sản phẩm dự án quyết
định đến giá bán và do đó quyết định đến doanh thu dự kiến của dự án. Chính vì
vậy khi tiến hành thẩm định, phải quan tâm đến những yếu tố thường xuyên biến
động như tỷ giá, lạm phát và giá cả của các mặt hàng thay thế cũng như những
biến động bất thường của nền kinh tế.
Thứ ba, Hoàn thiện phương pháp xác định dòng thiền thuần của DAĐT
Một dự án bất kỳ bao gồm nhiều nguồn tài trợ khác nhau: Tài trợ cho dự án
bằng vốn tự có; Tài trợ cho dự án bằng nợ. Mỗi nguồn vốn có những ưu điểm,
nhược điểm khác nhau và tương ứng mỗi nguồn vốn sẽ có cách tính dòng tiền
ròng (NCF) khác nhau, do đó giá trị của chỉ tiêu NPV sẽ khác. Công thức để
tính dòng tiền ròng của dự án qua các năm mà VCB vẫn đang áp dụng là phù
hợp. Vì vậy, Ngân hàng cần tiếp tục áp dụng cách tính đó:
- Nếu việc thanh toán được thực hiện theo niên kim cố định hàng năm:
NCF = LNST + KH – Trả gốc
- Trả lãi hàng năm, trả gốc vào năm cuối của dự án.
NCF = LNST + KH
NPV = Tổng NCF được hiện tại hoá - Vốn đầu tư hiện tại hoá tại thời điểm to
Tuy nhiên, qua trao đổi với một số cán bộ thẩm định của VCB, vẫn còn
một số cán bộ chưa thực hiện đúng cách xác định dòng tiền thuần để tính NPV,
cụ thể: chưa loại chi phí lãi vay khỏi công thức xác định dòng tiền thuần. Điều
141
này cần được sửa đổi và thống nhất trên toàn hệ thống VCB
Ngoài ra, Ngân hàng cần phải nắm được cơ cấu và tỷ lệ của từng nguồn
vốn tham gia trong từng giai đoạn thực hiện dự án để xem dự án có đảm bảo
đúng tiến độ thi công và có khả thi hay không, tạo cơ sở cho việc xác định dòng
tiền thuần.
Thứ tư, hoàn thiện thẩm định khả năng trả nợ của dự án
Khả năng trả nợ của dự án phụ thuộc vào tình hình tài chính và hiệu quả
hoạt động của dự án. Nguồn trả nợ của dự án gồm: Lợi nhuận ròng; khấu hao cơ
bản và các nguồn trả nợ khác. Đối với nguồn trả nợ là lợi nhuận ròng, Ngân
hàng yêu cầu chủ đầu tư phải ưu tiên dùng lợi nhuận để trả nợ trước khi trích
quỹ và chia lợi nhuận trong trường hợp nguồn trả thiếu để đảm bảo an toàn
nguồn vốn cho vay của Ngân hàng. Đối với nguồn trả nợ là khấu hao tài sản cố
định, Ngân hàng cần phải thẩm định, kiểm tra một cách chặt chẽ xem chủ đầu tư
có trích lập khấu hao tài sản cố định theo đúng quy định, quy chế của nhà nước
hay không, tránh trường hợp khách hàng cố tình kéo dài thời gian khấu hao tài
sản cố định để kéo dài thời gian trả nợ. Đối với nguồn trả nợ khác, Ngân hàng
yêu cầu chủ đầu tư phải kê khai một cách cụ thể các nguồn trả nợ bổ sung này.
Đồng thời Ngân hàng phải theo dõi một cách chặt chẽ số tiền trả nợ từng năm
của dự án để có thể kiểm soát được số tiền khách hàng đã thanh toán và số tiền
còn phải thực hiện nghĩa vụ, từ đó đưa ra sự điều chỉnh kịp thời và phương pháp
thu nợ hợp lý để đảm bảo an toàn vốn đầu tư.
Thứ năm, hoàn thiện thẩm định rủi ro của dự án
Để thẩm định mức độ rủi ro của dự án Ngân hàng thường sử dụng phương
pháp chính là phương pháp tính độ nhạy. Khi sử dụng phương pháp phân tích độ
nhạy thì phải xác định một cách chính xác các nhân tố quan trọng có ảnh hưởng
lớn đến kết quả hiệu quả tài chính và khả năng trả nợ của dự án đặc biệt là nhóm
các nhân tố ảnh hưởng đến doanh thu và nhóm các nhân tố ảnh hưởng đến chi
phí sản xuất. Chẳng hạn với nhân tố ảnh hưởng đến doanh thu như giá bán,
Ngân hàng nên xem xét nếu giá bán giảm 3%, 5%... hoặc khi tổng vốn đầu tư
vào dự án tăng 6%, 11%... thì các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả tài chính dự án sẽ
142
thay đổi như thế nào và từ đó đưa ra kết luận đầu tư cho hợp lý.
Rủi ro xảy ra sẽ ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện dự án và ảnh hưởng đến
khả năng thanh toán nợ của chủ đầu tư. Do đó khi tiến hành thẩm định các yếu
tố thuộc về rủi ro dự án thì các cán bộ thẩm định cần phải hết sức thận trọng,
phải tiến hành thẩm định thật kỹ càng và đưa ra các biện pháp giảm thiểu kịp
thời tránh tình trạng khi thực hiện dự án có thể xảy ra không như mong đợi.
- Đối với loại rủi ro về cơ chế chính sách: Khi thẩm định dự án,cán bộ thẩm
định phải xem xét mức độ tuân thủ về mặt pháp lý của dự án để đảm bảo chấp
hành nghiêm ngặt các quy luật và quy định hiện hành có liên quan đến dự án.
- Đối với loại rủi ro xây dựng, hoàn tất: Loại rủi ro này nằm ngoài khả
năng điều chỉnh, kiểm soát, tuy nhiên khi tiến hành thẩm định, cán bộ thẩm định
nên yêu cầu chủ đầu tư lựa chọn nhà thầu đầu tư xây dựng uy tín, có sức mạnh
tài chính và kinh nghiệm. Bên cạnh đó, cũng phải yêu cầu chủ đầu tư thực hiện
việc giám sát chặt chẽ tiến độ thi công trong quá trình xây dựng.
- Đối với loại rủi ro thị trường, thu thập, thanh toán: Khi tiến hành thẩm
định, cán bộ thẩm định nên phân tích, đánh giá thị trường, thị phần cẩn thận và
dự kiến cung cầu thận trọng, không nên có những dự báo quá lạc quan.
- Đối với loại rủi ro về cung cấp: Trong quá trình xem xét dự án, cán bộ
thẩm định phải nghiên cứu, đánh giá cẩn trọng các báo cáo về chất lượng, trữ
lượng nguyên vật liệu đầu vào trong hồ sơ dự án. Đưa ra những nhận định ngay
từ ban đầu trong tính toán, xác định hiệu quả tài chính của dự án.
- Đối với loại rủi ro về kỹ thuật, vận hành, bảo trì: Cán bộ thẩm định có thể
yêu cầu chủ đầu tư giảm thiểu rủi ro loại này bằng cách sử dụng các công nghệ
đã được kiểm chứng.
- Đối với loại rủi ro về môi trường xã hội: Cán bộ thẩm định nên đánh giá
tác động môi trường một cách khách quan và toàn diện trên cơ sở sự tuân thủ
các quy định về môi trường.
3.2.6. Hoàn thiện công tác tổ chức điều hành
Ngân hàng cần nhanh chóng bổ sung và sửa đổi một số nội dung để hoàn
thiện quy trình thẩm định dự án đầu tư nhằm áp dụng một cách khoa học, thống
143
nhất, toàn diện trong toàn bộ hệ thống.
Hoàn thiện cơ cấu tổ chức điều hành theo chiều dọc từ trên xuống, từ Hội
sở đến các chi nhánh sao cho phù hợp, tạo điều kiện để các bộ phận phát huy hết
vai trò và trách nhiệm của mình. Chú trọng và đầu tư thích đáng vào công tác
thẩm định dự án đầu tư tại các chi nhánh. Những dự án lớn thường được chuyển
về hội sở chính để thẩm định nên việc kiểm tra coi kết quả thẩm định dự án tại
các chi nhánh là căn cứ cơ bản để Phòng quản lý tín dụng tiến hành thẩm định
lại, nhưng vẫn phải không ngừng phân tích, xử lý các thông tin thu thập từ bên
ngoài để kết quả tái thẩm định được chính xác hơn. Sự phối hợp chặt chẽ giữa
các bộ phận trong từng chi nhánh, giữa các chi nhánh với các phòng ban trên
Hội sở sẽ tạo ra một cơ cấu tổ chức điều hành thống nhất, chặt chẽ. Đồng thời,
cán bộ thẩm định ở Ngân hàng phải thiết lập và củng cố mối quan hệ với các bộ
phận thẩm định ở các ngân hàng khác để học hỏi, trao đổi kinh nghiệm lẫn nhau
nhằm nâng cao chất lượng công tác thẩm định dự án đầu tư.
Ngân hàng nên phân chia cán bộ tín dụng ra thành từng nhóm, mỗi nhóm
phụ trách một loại dự án nhất định như các dự án sản xuất, các dự án thương
mại, các dự án xây dựng… Việc phân công như vậy sẽ chuyên môn hoá được
cán bộ tín dụng trong từng lĩnh vực, giúp họ am hiểu hơn về nghiệp vụ, đảm bảo
kết quả thẩm định dự án đầu tư sẽ hiệu quả hơn.
Ngân hàng cần phải tăng cường công tác kiểm tra, giám sát việc thực hiện
và thời gian hoàn thành thẩm định dự án đầu tư của các cán bộ để nâng cao chất
lượng công tác thẩm định tín dụng.
3.2.7. Tăng cường các hoạt động hỗ trợ thẩm định dự án
Tăng cường kiểm tra, kiểm soát sau cho vay
Do hoạt động tài trợ cho các dự án là hoạt động chứa đựng nhiều rủi ro.
Một phần chất lượng của dự án có đạt hiệu quả hay không là phụ thuộc vào trình
độ quản lý và việc sử dụng đồng vốn của các chủ đầu tư. Do đó sau khi cho vay,
các cán bộ thẩm định vẫn phải thường xuyên tiến hành kiểm tra, kiểm soát và
xuống tận cơ sở để theo dõi xem các chủ đầu tư có sử dụng vốn của Ngân hàng
vào đúng mục đích hay không và tiến độ thi công của dự án như thế nào. Để từ
144
đó có giải pháp cụ thể cho dự án đầu tư này.
Lập quỹ hỗ trợ thẩm định
Công tác thẩm định dự án đầu tư phải cần rất nhiều chi phí. Không chỉ tiến
hành thẩm định trước khi cho vay mà sau khi cho vay, các cán bộ thẩm định vẫn
phải thường xuyên đi thực tế để kiểm tra. Chi phí cho mỗi đợt đi thực tế như vậy
không phải là nhỏ. Do đó Ngân hàng nên lập ra một quỹ riêng để hỗ trọ cho
công tác thẩm định. Quỹ này một mặt là nguồn khuyến khích vật chất làm tăng
tinh thần trách nhiệm của các cán bộ thẩm định với công việc, mặt khác góp
phần giảm bớt khó khăn cho các cán bộ khi tiến hành thẩm định. Quỹ hỗ trợ này
trước mắt có thể làm tăng chi phí cho Ngân hàng nhưng về lâu dài nó sẽ tạo ra
sự ổn định thúc đẩy công tác tín dụng của Ngân hàng được thực hiện tốt hơn. Thực hiện tốt chiến lược khách hàng, tích cực tìm kiếm khai thác khách hàng
Chiến lược khách hàng tức là làm marketing ngân hàng, đây là hình thức
quan trọng trong giai đoạn hiện nay đối với các ngân hàng. Qua đó có thể giữ
được khách hàng truyền thống và thu hút khách hàng lớn làm ăn có hiệu quả.
Nếu thu hút được nhiều khách hàng đến với ngân hàng thì ngân hàng có nhiều
cơ hội đầu tư hơn, hoạt động tín dụng càng được mở rộng. Vì vậy, các ngân
hàng cần đẩy mạnh công tác khách hàng, tổ chức hội nghị khách hàng. Các ngân
hàng hướng dẫn khách hàng giải quyết thủ tục vay vốn một cách nhanh gọn,
nhưng bảo đảm tốt quy trình thẩm định. Tăng cường quan hệ với các Tổng công
ty để tạo điều kiện cho quan hệ tín dụng giữa ngân hàng với các thành viên của
Tổng công ty. Chủ động bố trí nguồn vốn lớn bao gồm cả nội tệ và ngoại tệ để
đầu tư cho ngành, các Tổng công ty, các dự án có vị trí chiến lược đối với nền
kinh tế như: Bưu chính viễn thông, điện lực, than, dầu khí...
Nghiên cứu xây dựng mục tiêu, kế hoạch đầu tư trung, dài hạn theo chiến
lược khách hàng. Tăng cường công tác tiếp thị, tìm kiếm các tổ chức kinh tế và
cá nhân hoạt động sản xuất kinh doanh trên địa bàn đi đôi với tư vấn đầu tư để
chủ động cho quan hệ tín dụng và khai thác khách hàng đáp ứng đầy đủ nhu cầu
vốn trung, dài hạn. Tạo điều kiện thuận lợi cho khách hàng bằng một chính sách
lãi suất, phí dịch vụ thấp, có khả năng cạnh tranh được với các ngân hàng khác,
145
luôn coi lợi ích của khách hàng chính là lợi ích của bản thân ngân hàng. Thực
hiện chính sách ưu đãi lãi suất phí dịch vụ cho những khách hàng thực hiện giao
dịch trọn gói với ngân hàng bao gồm từ khâu vay vốn kinh doanh ngoại tệ đến
khâu thanh toán xuất nhập khẩu và chuyển tiền. Ngân hàng phải chủ động đặt
quan hệ với khách hàng làm ăn có hiệu quả chứ không phải bị động ngồi chờ
khách hàng đến gõ cửa xin vay, nếu không sẽ bỏ phí những cơ hội đầu tư lớn
đem lại lợi nhuận cao cho kinh doanh ngân hàng.
3.2.8. Một số giải pháp khác
Thứ nhất, Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ thẩm định dự án
Trong hoạt động thẩm định dự án nói chung và thẩm định dự án đầu tư nói
riêng, con người luôn là trung tâm, quyết định chất lượng thẩm định. Thẩm định
dự án là một nghiệp vụ rất phức tạp, đa dạng có liên quan đến nhiều vấn đề kinh
tế - xã hội. Ngoài ra, nó ảnh hưởng rất lớn đến nguồn vốn và khả năng sinh lời
của ngân hàng có thể làm cho ngân hàng đi đến bờ vực phá sản vì các dự án
luôn đòi hỏi số vốn lớn, thời gian kéo dài và luôn chứa đựng rủi ro cao. Chất
lượng thẩm định dự án muốn đạt yêu cầu, đem lại hiệu quả thì nhân viên, cán bộ
thẩm định ngoài yêu cầu về chuyên môn nghề nghiệp còn phải có tinh thần trách
nhiệm cao trong mọi hoạt động và phải có đạo đức tốt. Vì vậy, trình độ của cán
bộ tín dụng phải đáp ứng được những yêu cầu đặt ra: phải có năng lực chuyên
môn, kinh nghiệm thực tiễn, đạo đức nghề nghiệp và bản lĩnh vững vàng.
Về năng lực chuyên môn, các cán bộ thẩm định phải có trình độ từ đại học
trở lên. Phải có kiến thức cơ bản về hoạt động tài chính, kinh tế thị trường và
pháp luật. Ngoài ra cần phải thông thạo ngoại ngữ và công nghệ thông tin liên
quan đến lĩnh vực thẩm định, biết phân tích đánh giá các dự án đầu tư và các vấn
đề liên quan một cách thuần thục, sáng tạo, khoa học và có khả năng tìm ra
nhiều phương pháp mới.
Về kinh nghiệm thực tiễn, cán bộ thẩm định là người trực tiếp tham gia
giám sát, theo dõi và quản lý dự án, biết đúc kết kinh nghiệm từ các lĩnh vực
khác để phục vụ cho chuyên môn của mình.
Về đạo đức nghề nghiệp, cán bộ thẩm định cần phải trung thực, kỷ luật cao,
146
tinh thần trong công việc, có lòng say mê và tâm huyết với nghề nghiệp.
Do đó, yêu cầu đặt ra đối với Ngân hàng là cần tiến hành xây dựng đội ngũ
cán bộ thẩm định. Ngân hàng thường xuyên tổ chức đào tạo và đào tạo lại, tập
huấn cho các cán bộ thẩm định. Ngân hàng tạo điều kiện cho các cán bộ thẩm
định tự nâng cao trình độ kiến thức và năng lực kinh nghiệm của bản thân trong
quá trình làm việc. Cần đặt ra những yêu cầu chuyên môn bắt buộc, đòi hỏi đội
ngũ này phải có kiến thức chuyên sâu về lĩnh vực tài chính doanh nghiệp, tài
chính ngân hàng, có khả năng phân tích thị trường tốt… Kiên quyết điều chuyển
những cán bộ không đáp ứng được yêu cầu công việc của tổ chức. Đồng thời
cũng cần thường xuyên tổ chức các khóa đào tạo cho cán bộ thẩm định có thêm
những kiến thức chuyên ngành về các lĩnh vực khác, đảm bảo cho công tác thẩm
định đạt hiệu quả cao. Nâng cao chất lượng tín dụng tại ngân hàng, tạo điều kiện
cho ngân hàng thu hút thêm khách hàng.
Đối với những quy chế nghiệp vụ mới ban hành, thì ngân hàng cần tổ chức
tập huấn cho tất cả các cán bộ thẩm định về những quy chế mới đó. Để họ có
đầy đủ những hiểu biết về quy định mới, tránh áp dụng sai quy chế, gây tổn thất
thiệt hại cho ngân hàng.
Ngân hàng nên dựa vào năng lực và chuyên môn của cán bộ thẩm định để
có sự phân công công việc hợp lý. Ngân hàng có chính sách ưu đãi, khen thưởng
thỏa đáng đối với cán bộ thẩm định giỏi, làm việc có trách nhiệm, hiệu quả công
việc cao, đồng thời kỷ luật những hành vi tiêu cực đảm bảo cho công tác thẩm
định tại ngân hàng ngày càng chuyên nghiệp hơn và có kết quả tốt hơn, từ đó có
thể hạn chế nợ xấu, nợ quá hạn. Đối với những cán bộ trẻ ít kinh nghiệm phải
được các cán bộ đã công tác lâu năm hướng dẫn kèm cặp. Vì vậy phải có sự
phân công công việc hợp lý nhằm nâng cao trình độ đội ngũ cán bộ ngân hàng.
Nhằm mục đích nâng cao trình độ và kiến thức nghiệp vụ cho đội ngũ cán
bộ thẩm định, Ngân hàng nên thường xuyên mở các lớp bồi dưỡng, đào tạo cán
bộ. Cán bộ thẩm định cần phải nắm bắt một cách kịp thời các chủ trương, chính
sách của Đảng và Nhà nước. Về pháp luật, về các hoạt động kinh tế xã hội, về
chế độ và thể lệ nghiệp vụ tín dụng… Các lớp đào tạo bồi dưỡng có thể do các
147
cán bộ có trình độ cao, nghiệp vụ sâu và có kinh nghiệm trực tiếp giảng dạy
hoặc cũng có thể mời các giảng viên các trường đại học, các chuyên gia ở bên
ngoài đến giảng dạy. Ngân hàng nên khuyến khích các cán bộ tín dụng phải
thường xuyên đọc, nghiên cứu, tìm hiểu các văn bản, các quyết định của Nhà
nước và các quy định, hướng dẫn của Ngân hàng.
Ngân hàng nên khuyến khích cán bộ tín dụng tự học tập, đào tạo, nâng cao
trình độ và năng lực bản thân. Tức là tạo mọi điều kiện về thời gian và kinh phí
để họ có thể tiếp tục theo học các khoá học sau đại học lấy bằng thạc sĩ, tiến sĩ…
Ngân hàng cũng có thể hỗ trợ kinh phí để các cán bộ tín dụng bổ sung thêm kiến
thức về tin học, ngoại ngữ, giúp họ làm chủ các phương tiện hiện đại, công nghệ
tiên tiến. Ngoài ra Ngân hàng nên sớm xây dựng một đội ngũ cán bộ chủ chốt,
có năng lực, có kinh nghiệm theo học các lớp đào tạo về chuyên ngành thẩm
định dự án để làm trụ cột cho hoạt động thẩm định dự án đầu tư.
Ngân hàng phải thường xuyên tiến hành kiểm tra, theo dõi, đánh giá trình
độ cán bộ tín dụng để có kế hoạch bồi dưỡng cho các cán bộ chưa nắm vững về
nghiệp vụ hoặc có thể chuyển họ sang công tác ở các vị trí thích hợp hơn. Bên
cạnh đó Ngân hàng cũng phải theo dõi, cân nhắc, lựa chọn và đề bạt những cán
bộ có năng lực, có mục tiêu phấn đấu, có ý thức trách nhiệm cao trong công việc
lên những vị trí cao hơn.
Ngân hàng cần có một chính sách đãi ngộ thoả đáng và công bằng. Với
những cán bộ đạt thành tích cao trong công việc, Ngân hàng nên có sự khen
thưởng kịp thời để khuyến khích, động viên họ hoàn thành tốt hơn nữa công việc
được giao. Đồng thời với những cán bộ thiếu tinh thần trách nhiệm trong công
việc, Ngân hàng phải xử lý nghiêm minh, có như vậy chất lượng công tác thẩm
định nói chung và chất lượng công tác thẩm định dự án đầu tư nói riêng của
Ngân hàng mới được đảm bảo và ngày càng hoàn thiện đạt hiệu quả tốt.
Thứ hai, Ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại vào quá trình thẩm định dự
án đầu tư
Thẩm định dự án là một công việc khá phức tạp, khối lượng công việc lớn
đòi hỏi nhiều thời gian và công sức của cán bộ thẩm định. Việc ứng dụng công
148
nghệ thông tin hiện đại trong công tác thẩm định là rất cần thiết, có thể giúp cho
mỗi cán bộ thẩm định tiết kiệm được nhiều thời gian và sức lực, ảnh hưởng rất
lớn đến sự thành công của một ngân hàng.
Hiện nay, trình độ công nghệ của ngân hàng và công nghệ thẩm định của các
tổ chức tín dụng khu vực và trên thế giới đã rất phát triển. Do vậy, muốn nâng cao
chất lượng thẩm định dự án tương xứng với yêu cầu hiện nay thì công nghệ, trang
thiết bị kỹ thuật hiện đại phải được chú trọng và đổi mới hơn nữa.
Cần thực hiện quản lý điện tử ngay từ khâu quản lý thông tin khách hàng,
điều này sẽ tiết kiệm được đáng kể thời gian luồng thông tin giữa bộ phận thẩm
định và bộ phận khách hàng.
Thực trạng công tác thẩm định cho thấy bên cạnh phần mềm truyền thống
là EXCEL, có thể thấy phần mềm này tạm đáp ứng được nhu cầu tuy nhiên cần
có các phần mềm hỗ trợ riêng biệt từng khâu. Với việc sử dụng các phần mềm
chuyên dụng sẽ khắc phục được những khó khăn trên. Như các phần mềm quản
lý, các mô hình dự báo theo các phương pháp khác nhau, các phần mềm phân
tích độ nhạy đa chiều… Các phần mềm này có thể tham khảo mua bản quyền từ
công ty phần mềm hoặc thuê các công ty phần mềm viết ra những chương trình
riêng phù hợp với điều kiện áp dụng tại ngân hàng.
Ngân hàng cần thường xuyên mở các lớp đào tạo cán bộ về tin học với mục
đích giúp cán bộ khai thác tối đa tiềm năng của phần cứng cũng như phần mềm.
Thứ ba, Nâng cao năng lực tổ chức điều hành, quản lý, thường xuyên kiểm
tra, kiểm soát đối với công tác thẩm định dự án
Việc tổ chức điều hành trong hoạt động của ngân hàng cần được theo dõi
đánh giá rút kinh nghiệm và tiến hành thường xuyên liên tục. Thẩm định dự án
là một khâu quan trọng giúp nâng cao chất lượng tín dụng của ngân hàng. Vì
vậy công tác thẩm định phải được sắp xếp, tổ chức có sự chỉ đạo chặt chẽ, có
quy chế và quy trình thực hiện một cách toàn diện, đồng bộ cùng với quy trình
của các nghiệp vụ khác để tạo thành một tổng thể giải pháp mang tính chiến
lược trong quản lý điều hành hoạt động của ngân hàng. Để thực hiện tốt điều
149
này Ngân hàng cần thực hiện một số biện pháp sau:
Thường xuyên rà soát lại quy trình nghiệp vụ đang áp dụng tại Ngân hàng.
Bố trí bộ phận công tác thẩm định có sự độc lập tương đối với bộ phận làm công
tác tín dụng. Như vậy mới đảm bảo chất lượng công tác thẩm định một cách
toàn diện, chặt chẽ trên nhiều phương diện. Thực trạng hiện nay là một cán bộ
tín dụng vẫn phải đảm nhiệm toàn bộ quá trình thẩm định sau đó trình lên cấp
trên nên không tránh khỏi sai sót do trình độ nghiệp vụ và khả năng của mỗi cán
bộ. Để khắc phục điều này, cần có sự kết hợp chặt chẽ giữa từng người trong bộ
phận và giữa các bộ phận với nhau, từ đó có thể tiến hành nhiệm vụ được thuận
tiện nhanh chóng và an toàn.
Ngân hàng cần bám sát thực tế, dựa trên thực trạng của các doanh nghiệp
đang có quan hệ tín dụng với Ngân hàng để từ đó xây dựng quy trình thẩm định
riêng phù hợp với từng khách hàng vay vốn.
Trên cơ sở kết quả thẩm định, tiến hành tăng cường kiểm tra giám sát quá
trình giải ngân, thu nợ tình hình quản lý sử dụng đảm bảo tiền vay, tài sản hình
thành từ vốn vay để có biện pháp kịp thời xử lý. Việc tổ chức quản lý như vậy sẽ
giúp Ngân hàng kiểm tra được hoạt động của dự án sau khi đi vào hoạt động,
tìm ra những khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện dự án, từ đó rút ra
kinh nghiệm thực tế nhằm nâng cao chất lượng công tác thẩm định trong cho
vay, đảm bảo vốn vay được sử dụng đúng mục đích đúng hiệu quả.
Ngân hàng phải thường xuyên tổng kết thực tiễn, tăng cường kiểm tra kiểm
soát nội bộ để rút ra bài học kinh nghiệm phục vụ tốt cho công tác thẩm định.
Thứ tư, Phát huy vai trò tư vấn của ngân hàng với chủ đầu tư
Trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế, các doanh nghiệp nước ta gặp rất
nhiều khó khăn trong hoạt động sản xuất kinh doanh. Một mặt phải đổi mới
trang thiết bị công nghệ để sản xuất ra các sản phẩm phù hợp với chất lượng
cao, mặt khác phải nghiên cứu thị trường tiêu thụ để cạnh tranh với các đối thủ.
Do đó, vai trò tư vấn của ngân hàng đối với chủ đầu tư là hết sức quan trọng.
Trong quá trình thẩm định cho vay, ngân hàng có thể phát hiện ra những rủi ro
bất trắc mà dự án gặp phải, từ đó đưa ra các giải pháp về tài chính để khắc phục
150
khó khăn đó. Ngân hàng có thể thực hiện vai trò tư vấn của mình đối với chủ
đầu tư trên các khía cạnh như: giúp chủ đầu tư xây dựng một dự án, lựa chọn
việc sản xuất sản phẩm, tính toán nguồn trả nợ cho dự án; giúp chủ đầu tư tính
toán hiệu quả kinh tế dựa trên cơ sở doanh thu, lợi nhuận, đồng thời phát hiện ra
các rủi ro mà chủ đầu tư gặp phải từ đó đưa ra các biện pháp xử lý đảm bảo dự
án hoạt động hiệu quả.
Thứ năm, Thực hiện tốt quy chế đảm bảo tiền vay
Khi phân tích điều kiện đảm bảo tiền vay, các cán bộ thẩm định phải xem
xét nguồn trả nợ ngân hàng an toàn nhất, cơ bản nhất là nguồn thu của dự án. Vì
vậy điều kiện tiên quyết khi xét duyệt cho vay là tính khả thi và hiệu quả của dự
án. Nhưng trong trường hợp kế hoạch trả nợ của khách hàng không thực hiện
được thì tài sản đảm bảo là cơ sở kinh tế và pháp lý để ngân hàng có thể thực
hiện được các khoản đầu tư cho vay. Hiện nay các biện pháp đảm bảo tiền vay
được áp dụng là: cho vay không đảm bảo bằng tài sản; cho vay có đảm bảo bằng
tài sản của khách hàng: Bảo lãnh bằng tài sản của bên thứ ba; bảo đảm bằng tài
sản hình thành từ vốn vay. Tuỳ theo năng lực tài chính và hiệu quả của dự án mà
ngân hàng áp dụng các loại đảm bảo tiền vay trên. Về vấn đề tài sản đảm bảo
cần chú ý một số nội dung sau:
Tài sản đảm bảo thế chấp cần phải đáp ứng đầy đủ các điều kiện pháp lý và
kinh tế theo quy định hiện hành, đảm bảo không có tranh chấp tài sản đảm bảo.
Khi thực hiện nội dung này, ngân hàng cần yêu cầu khách hàng phải xác nhận
bằng văn bản khẳng định tài sản hiện không có tranh chấp và chịu trách nhiệm
vể cam kết của mình.
Khi thẩm định tài sản đảm bảo, cán bộ thẩm định tín dụng cần phải xem xét
kỹ hồ sơ tài liệu và thông tin do khách hàng cung cấp, ngoài ra cần đi sau khảo
sát thực tế từng tài sản để xác định chính xác quyền sở hữu tài sản, giá trị tài sản
đảm bảo nhằm ngăn chặn và tránh được hiện tượng lừa đảo, làm giả các giấy tờ.
Để tránh rủi ro thì định kỳ phải đánh giá lại giá tài sản đảm bảo định kỳ ít
nhất là 6 tháng một lần và ngay sau khi có biến động lớn về giá trị tài sản trên
151
thị trường.
Trên cơ sở đánh giá lại tài sản đảm bảo, cán bộ thẩm định yêu cầu khách
hàng bổ sung tài sản đảm bảo hoặc giảm dư nợ tương ứng cho phù hợp và lập
hợp đồng bảo đảm bổ sung theo quy định.
Thứ sáu, Lựa chọn khách hàng và dự án vay vốn phù hợp nhằm nâng cao
hiệu quả kinh doanh của ngân hàng
Khách hàng là người quyết định sự tồn tại và phát triển của ngân hàng. Khi
cho khách hàng vay, ngân hàng phải đảm bảo đúng nguyên tắc tín dụng là chỉ
lựa chọn khách hàng có tình hình tài chính ổn định, lành mạnh và có uy tín.
Nhưng trên thực tế để thực hiện đúng nguyên tắc này thì việc cho vay và mở
rộng quan hệ tín dụng gặp rất nhiều khó khăn vì trong các khách hàng có quan
hệ tín dụng với ngân hàng không phải khách hàng nào cũng có hoạt động kinh
doanh tốt. Điều này đòi hỏi VCB phải xây dựng chính sách khách hàng hợp lý,
vừa giữ được uy tín với khách hàng vừa đảm bảo được sự an toàn vốn trong
kinh doanh.
Có thể phân loại khách hàng thành ba nhóm sau: Khách hàng có tình hình kinh doanh tốt, có tiềm lực tài chính lành mạnh, có quan hệ tín dụng với ngân hàng thường xuyên và thực hiện tốt việc hoàn trả
nợ gốc và lãi đều đặn. Với loại khách hàng này thì ngân hàng nên đẩy mạnh
quan hệ và tạo điều kiện thuận lợi trong việc vay vốn.
Khách hàng có tình hình tài chính và kinh doanh không lành mạnh, luôn phát sinh các khoản nợ quá hạn và nợ khó đòi. Với loại khách hàng này thì ngân
hàng nên chấm dứt và khiên quyết không có quan hệ tín dụng.
Khách hàng trước đây đã có quan hệ tốt với ngân hàng, có tình hình tài chính lành mạnh. Nhưng hiện nay đang gặp khó khăn, rủi ro trong sản xuất kinh
doanh. Với loại khách hàng này, khi quyết định cho vay ngân hàng phải thận
trọng, phải có các ràng buộc pháp lý thật chặt chẽ quá trình thực hiện dự án đầu
tư để tránh các rủi ro có thể xảy ra.
Tóm lại, việc lựa chọn khách hàng và dự án đầu tư, để đảm bảo cho công
152
tác thẩm định dự án đạt kết quả cao, VCB cần thực hiện một số biện pháp sau:
Giữ vững mối quan hệ với khách hàng truyền thống, tạo lập và khai thác khách hàng mới có độ tin cậy và uy tín cao để có được các dự án an toàn và hiệu
quả.
Tập trung vào các dự án khả thi và có hiệu quả cao để giảm thiểu rủi ro
cho ngân hàng.
Thực hiện nghiêm túc việc đánh giá và phân loại khách hàng, từ đó có các
chính sách cho vay đối với từng loại khách hàng.Tạo điều kiện thuận lợi và có
những chế độ ưu đãi đối với khách hàng có quan hệ lâu dài và có uy tín với ngân
hàng. Đối với khách hàng vay lần đầu thì phải xem xét, đánh giá thận trọng dự
án vay vốn, thực hiện nghiêm túc quy chế về đảm bảo tiền vay.
3.3. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ
3.3.1. Đối với Ngân hàng Nhà nước
Ngân hàng Nhà nước cần phải ban hành thông tư liên tịch để hướng dẫn
thủ tục xử lý tài sản thế chấp, cầm cố vay vốn của các tổ chức tín dụng. Đề nghị
Nhà nước cấp bù hoặc xoá nợ cho những ngân hàng có những khoản nợ quá hạn
vì lý do khách quan, xác định và cấp đủ vốn cho NHTM.
Sớm đưa ra những quyết định về thiết lập quỹ bù đắp rủi ro để các tổ chức
tín dụng chủ động giải quyết các khoản nợ có vấn đề.
Ngân hàng Nhà nước cần nâng cao hơn nữa chất lượng của trung tâm tín
dụng để giúp các ngân hàng nắm bắt thông tin về các tổ chức kinh tế một cách
chính xác, kịp thời. Nâng cao vai trò điều phối, chủ động trong việc thu thập
thông tin từ các nguồn, từ đó hỗ trợ cung cấp thông tin cho hoạt động thẩm định
có hiệu quả hơn. Ngân hàng Nhà nước nên qui định hạn mức tín dụng cho phù
hợp với khả năng của từng ngân hàng thương mại.
Ngân hàng Nhà nước cùng các ngân hàng thương mại Nhà nước cần tạo
điều kiện thuận lợi hơn cho hoạt động của thị trường liên ngân hàng, tăng khả
năng đáp ứng yêu cầu thanh khoản và tín dụng cho ngân hàng.
Ngân hàng Nhà nước cần thực hiện tốt hơn nữa công tác thanh tra ngân
hàng nhằm hạn chế thấp nhất những sai lầm có thể gặp phải ở các ngân hàng.
153
3.3.2. Đối với Chính phủ và các Bộ ngành liên quan
Chính phủ và các Bộ ngành cần phải có chính sách đúng đắn, có tầm nhìn
lâu dài, tránh thay đổi nhiều các văn bản pháp luật cũng như các chính sách. Các
bộ, ban ngành cần xây dựng hệ thống các chỉ tiêu, định mức kinh tế kỹ thuật của
ngành do mình quản lý.
Đối với các doanh nghiệp Nhà nước, trước khi ra quyết định đầu tư, tổng
mức vốn đầu tư của dự án phải được thông qua bởi cơ quan chức năng. Đề nghị
các cơ quan chủ quản khi phê duyệt tổng mức vốn đầu tư cần tính toán một cách
khách quan, chính xác.
Ngoài ra, Nhà nước cần chỉ đạo các doanh nghiệp nghiêm túc thực hiện chế
độ kế toán, thống kê và thông tin báo cáo theo đúng quy định, cần thành lập
những công ty chuyên trách về định giá tài sản thế chấp để tránh sự sai lệch
trong việc đánh giá tài sản thế chấp nhằm phục vụ tốt nhất cho công tác thẩm
định, từ đó hạn chế rủi ro cho hoạt động của ngân hàng.
3.3.2.1. Kinh tế vĩ mô cần được duy trì ổn định
Theo đánh giá của Chính phủ trong phiên khai mạc kỳ họp thứ 7 của Quốc
hội ngày 20 tháng 5 năm 2014, kinh tế vĩ mô những tháng đầu năm 2014 có
chiều hướng ổn định hơn các năm trước, các cân đối lớn của nền kinh tế cơ bản
bảo đảm. Mặt bằng lãi suất tiếp tục giảm; Tỷ giá hối đoái được duy trì ổn định
Tuy nhiên, cũng theo đánh giá của Chính phủ tình hình kinh tế, xã hội vẫn
còn nhiều khó khăn. Thách thức chứa đựng nhiều rủi ro. Kinh tế vĩ mô chưa
thực ổn định vững chắc. Tăng trưởng tín dụng thấp, việc xử lý nợ xấu còn chậm,
cơ chế, chinh sách quản lý tài sản đảm bảo còn nhiều vướng mắc, bất cập. Mặt
khác nhiều cơ chế chinh sách tháo gở khó khăn cho doanh nghiệp chậm đi vào
cuộc sống như gói hỗ trợ tín dụng nhà ở cho người có thu nhập thấp , hỗ trợ lãi
suất đối với tôm, cá tra, tái canh cây cà phê…; thị trường BĐS phục hồi chậm;
môi trường đầu tư còn nhiều bất cập; cổ phần hóa DNNN, thoái vốn đầu tư
ngoài ngành còn nhiều trở ngại, bất cập.
Trên đây là bức tranh toàn cảnh vĩ mô của đất nước. Nếu những yếu kém
kinh tế vĩ mô không sớm được khắc phục sẽ ảnh hưởng lớn đến công tác tín
154
dụng nói chung tín dụng đầu tư của NHTM cổ phần ngoại thương nói riêng. Mỗi
một khi công tác tín dụng đầu tư gặp nhiều trở ngại thì tất yếu việc triển khai
công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư cũng gặp nhiều khó khăn do kinh tế vĩ
mô thiếu ổn định thì các yếu tố đầu vào của dự án tất yếu sẽ có nhiều biến động
lớn. Chính vì vậy, để nâng chất lượng thẩm định với các giải pháp mà luận án đề
xuất không thể quan tâm đến vấn đề duy trì và ổn định của kinh tế vĩ mô. Đây là
trách nhiệm của toàn hệ thống chính trị mà trước hết là trách nhiệm điều hành
của Chính phủ. Giải pháp quan trọng để bảo đảm kinh tế vĩ mô ổn định là phải
chú trọng sử dụng kết hợp chính sách tiền tệ và chính sách tài khóa cùng với
chinh sách khác một cách linh hoạt, kịp thời theo sát diễn biến của tình kinh tế
trong và ngoài nước.
Đẩy mạnh công tác đào tạo và đào tạo lại đội ngũ làm công tác thẩm định cho
vay của hệ thống NHTM
Đây là điều kiện có tính quyết định đến việc triển khai các giải pháp nhằm
tăng cường công tác thẩm định cho vay các dự án đầu tư tại VCB. Suy cho cùng
chất lượng thẩm định phụ thuộc chủ yếu vào yếu tố con người. Đội ngũ cán bộ
làm công tác thẩm định cho vay các dự án đầu tư có kiến thức sâu rộng về hoạt
động kinh tế, tài chính, hoạt động đầu tư XDCB, hoạt động tín dụng đầu tư, có
đạo đức nghề nghiệp trong sáng sẽ là yếu tố có tính quyết định đến chất lượng
thẩm định cho vay các dự án đầu tư.
Thực tế thông qua kết quả công tác thẩm định cho vay các dự án đầu tư tại
VCB thời gian qua cho thấy, bên cạnh một số cán bộ được phân công làm công
tác thẩm định có trình độ có kinh nghiêm, nhạy bén trong qua trình phân tích
đánh giá về các dự án đầu tư, còn một phận không nhỏ đội ngủ cán bộ làm công
tác thẩm định chưa qua trường lớp đào tạo cơ bản về các nghiệp vụ thẩm định
chủ yếu dựa vào kinh nghiệm tích lũy được qua hoạt động tín dụng. Với thực
trạng này, ít nhiều làm hạn chế công tác thẩm định cho vay các dự án đầu tư của
VCB thời gian qua.
Để có thể triển khai các giải pháp mà bản luận án đề xuất đối với công tác
155
thẩm định cho vay các dự án đầu tư tại NHTM cổ phân ngoại thương Việt Nam,
đòi hỏi phải thực hiện công tác đào tạo và đào tạo lại đội ngũ làm công tác thẩm
định của NH. Đây vừa là trách nhiệm của NHNN vừa là trách nhiệm của VCB
Ngân hàng Nhà nước cần tổ chức những chương trình đào tạo, tập huấn,
trao đổi kinh nghiệm trong toàn ngành để tăng cường hợp tác giữa các ngân
hàng thương mại, đồng thời nâng cao trình độ nghiệp vụ của đội ngũ cán bộ làm
công tác thẩm định. NHNN có thể tận dụng mạng lưới các trường đại học, cao
đẳng, các viện nghiên cứu tổ chức biên soạn các tài liệu giảng dạy, tập huấn một
cách bài bản về các nghiệp vụ thẩm định, đồng thời tổ chức các lớp đào tạo đội
ngũ làm công tác thẩm thẩm định không chi đối với hệ thống NHTM nhà nước
mà cả hệ thống NHTM. Đi đôi với việc mở lớp đào tạo dài ngày, cần thiết phải
định kỳ tổ chức các lớp tập huấn ngắn ngày để phổ biến kinh nghiệm từ những
người làm công tác thẩm định lâu năm cho đội ngũ mới được giao nhiệm vụ làm
công tác thẩm định.
Đối với VCB, có trách nhiệm rà soát lại đội ngũ làm công tác thẩm định,
phân loại trình độ để có kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng. Đồng thời đi đôi với việc
đào tạo, bồi dưỡng, cần nghiên cứu xây dựng chế độ vật chất, chế độ trách
nhiệm đối với người làm công tác thẩm định
3.3.2.2. Phát triển công nghệ thông tin
Cán bộ tín dụng tiến hành công tác thẩm định trên cơ sở những thông tin
thu thập được. Như vậy kết quả thẩm định phụ thuộc vào chất lượng thông tin,
lượng thông tin đầy đủ, chính xác chính là điều kiện cần để có kết quả thẩm định
tốt. Hai vấn đề cần quan tâm hiện nay là nguồn thông tin và chất lượng thông
tin. Thông tin có thể thu thập được từ nhiều nguồn:
- Thông tin từ chính các khách hàng vay vốn. Bất kỳ khách hàng nào xin
vay vốn cũng phải có trách nhiệm cung cấp các thông tin theo yêu cầu của ngân
hàng. Đó là dự án xin vay vốn, các báo cáo tài chình và những tài liệu cần thiết
khác, nguồn thông tin này rất quan trọng nhưng khó xác định được độ tin cậy
của nó, bởi các khách hàng muốn được vay vốn bao giờ cũng đưa ra những mặt
tốt của dự án và thường mang tính chủ quan một chiều, tâm lý chung là không
156
muốn tiết lộ tình hình tài chính thực tế của đơn vị mình. Trong trường hợp này
cán bộ tín dụng thường phải sử dụng kinh nghiệm nghề nghiệp và căn cứ vào
quan hệ làm ăn lâu dài, mức độ tín nhiệm để đánh giá chất lượng thông tin.
- Thông tin thu thập từ các cơ quan có thẩm quyền. Vì trước khi trình dự
án xin vay các dự án này đã qua bước thẩm định của các cơ quan có thẩm quyền
ký duyệt dự án. Đây cũng là một cơ sở để cán bộ tín dụng yên tâm hơn về tính
khả thi của dự án.
- Thông tin từ trung tâm thông tin tín dụng và trung tâm phòng ngừa rủi ro
cũng là nguồn đáng tin cậy, tuy nhiên, nhưng nguồn thông tin này chưa được
cập nhật và đa dạng.
Ngoài ra, còn có các nguồn thông tin khác như bạn hàng của khách hàng
vay vốn, từ các ngân hàng khác đã có mối quan hệ từ trước. Sau khi đã thu thập
được thông tin thì một vấn đề quan trọng được đặt ra đối với cán bộ tín dụng là
xử lý các thông tin đó như thế nào để vừa tiết kiệm được thời gian vừa thu được
kết quả cao. Để làm được điều này thì phải thực hiện việc phân tích, đánh giá,
lưu trữ một cách thường xuyên và khoa học những thông tin cần thiết, Công cụ
quan trọng để thực hiện được nhiệm vụ đó là hệ thông máy tính. Do đó, việc đầu
tư trang bị hệ thống máy tính và thực hiện nối mạng từ Hội sở chính đến các đơn
vị trong nội bộ ngân hàng là hết sức cần thiết. Đây cũng là điều kiện quan trọng
để thực hiện các giải pháp do bản luận án đã đề xuất.
3.3.3. Kiến nghị với Chủ đầu tư
Chủ đầu tư cần có trách nhiệm chấp hành nghiêm chỉnh việc xây dựng và
lập dự án theo đúng nội dung quy định trong Thông tư số 09/BKH/VPTĐ của
Bộ kế hoạch và Đầu tư ngày 21/09/1996 về việc xây dựng và thẩm định dự án.
Chủ đầu tư phải đưa ra thông tin đảm bảo tính trung thực, và có trách nhiệm đối
với những thông tin cung cấp làm cơ sở cho công tác thẩm định.
Các chủ đầu tư nên tự giác cộng tác với cán bộ tín dụng ngân hàng, cung
cấp những thông tin trung thực để cán bộ thẩm định có được nguồn thông tin
đầy đủ, giúp họ phân tích và đánh giá về khả năng tài chính của dự án một cách
chính xác hơn. Bên cạnh đó các chủ đầu tư của các doanh nghiệp cũng cần phải
157
nâng cao trình độ thẩm định dự án đầu tư dựa trên cơ sở nghiên cứu kỹ lưỡng về
thị trường, về kỹ thuật, về tổng vốn đầu tư, về các nguồn tài trợ, các chỉ tiêu tài
chính…. để cán bộ tín dụng có thể tiến hành công tác thẩm định một cách thuận
lợi và dễ dàng.
Các doanh nghiệp tăng cường tích luỹ vốn tự có, không ngừng nâng cao
trình độ chuyên môn, trình độ quản lý, áp dụng công nghệ tiên tiến phù hợp với
môi trường trình độ sản xuất trong nước.
Doanh nghiệp phải có phương thức hoạt động linh hoạt nhằm thích ứng
158
nhanh với biến động của môi trường kinh tế, môi trường pháp lý
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3
Trong chương 3, NCS đã trình bày định hướng phát triển tín dụng trung,
dài hạn, định hướng hoàn thiện thẩm định cho vay dự án đầu tư, các giải pháp
hoàn thiện công tác thẩm định cho vay DAĐT tại VCB, điều kiện thực hiện các
giải pháp và một số kiến nghị. Cụ thể, luận án đã đề xuất 9 giải pháp, 2 điều kiện
để thực hiện các giải pháp và 3 kiến nghị (với NHNN, với Chính phủ và các
Bộ/ngành liên quan, với chủ đầu tư).
Nội dung quan trọng nhất của chương 3 là phần giải pháp, trong đó, luận án
đặc biệt tập trung vào 2 giải pháp quan trọng là:
- Xây dựng, triển khai mô hình thẩm định dự án và hệ thống chỉ tiêu tài
chính cho các ngành.
- Hoàn thiện phương pháp xác định tỷ lệ chiết khấu tài chính trong thẩm
định cho vay DAĐT.
Mục đích của giải pháp xây dựng, triển khai mô hình thẩm định dự án và
hệ thống chỉ tiêu tài chính cho các ngành là: Chuẩn hóa các bước lập bảng tính
thẩm định dự án tài chính toàn hệ thống, đảm bảo các thông số phục vụ thẩm
định đều có chung cơ sở và phương pháp tính toán. Xây dựng cơ sở dữ liệu là hệ
thống chỉ tiêu tài chính cho các ngành từ chính kết quả thẩm định của toàn bộ
các dự án được VCB tài trợ vốn vay để phục vụ thông tin thẩm định các dự án
mới. Hệ thống chỉ tiêu này có cơ sở, phương pháp tính toán thống nhất nên có
khả năng sử dụng để tham khảo, so sánh và đánh giá các dự án mới.
Một trong các thành phần quan trọng nhất để tính toán các chỉ tiêu đó chính
là Tỷ lệ chiết khấu tài chính hay lãi suất chiết khấu được dùng để tính toán NPV
và IRR. Một trong các phương pháp được sử dụng phổ biến nhất hiện nay là sử
dụng chi phí sử dụng vốn bình quân (WACC) làm lãi suất chiết khấu. Tuy
nhiên, việc tính toán WACC tại các NHTM nói chung và tại VCB hiện nay còn
khá đơn giản, khó áp dụng cho các dự án có cơ cấu vốn phức tạp. Đó là lý do
NCS đưa ra giải pháp hoàn thiện phương pháp xác định WACC trong thẩm định
159
cho vay DAĐT.
KẾT LUẬN
Đối với bất kỳ một NHTM nào, an toàn và sinh lợi là những mục tiêu hàng
đầu trong hoạt động kinh doanh. Đó đồng thời cũng là phương châm đối với
hoạt động tín dụng của ngân hàng. Điều này chỉ có thể đạt được khi ngân hàng
thực hiện nghiêm túc và có hiệu quả công tác cho vay nói chung và cho vay dự
án đầu tư nói riêng. Có thể nói thẩm định cho vay dự án đầu tư là công cụ hữu
hiệu giúp ngân hàng giảm thiểu rủi ro và nâng cao chất lượng hoạt động tín
dụng. Vì vậy hoàn thiện hoạt động cho vay dự án đầu tư tại các NHTM là đòi
hỏi tất yếu của ngân hàng trong bối cảnh cạnh tranh và hội nhập kinh tế quốc tế
sâu như hiện nay.
Trong thời gian gần đây, hoạt động tín dụng của các NHTM đã có nhiều
thuận lợi, đó là: môi trường đầu tư được cải thiện, rào cản pháp lý trong hoạt
động ngân hàng từng bước được dỡ bỏ, nền kinh tế đang có dấu hiệu phục hồi từ
ảnh hưởng của khủng hoảng kinh tế. Tuy nhiên, vẫn tồn tại nhiều nguy cơ bất ổn
của hệ thống ngân hàng, đó là nợ xấu, đó là cho vay vượt chuẩn và có phần nới
lỏng…
Bước vào giai đoạn 2014- 2020, của VCB với chủ trương gia tăng hoạt
động tín dụng cho vay trong bối cảnh tình hình kinh tế trong và ngoài nước tuy
có dấu hiệu phục hồi song chưa vững chắc. Nhiều yếu tố bất lợi đối với hoạt
động cho vay của VCB tiềm ẩn nhiều rủi ro tín dụng, nguy cơ mất an toàn đối
với đồng vốn cho vay khó tránh khỏi. Trước bối cảnh như vậy, chủ trương của
VCB là tăng trưởng tín dụng cần đi đôi với hoàn thiện công tác thẩm định. Hoàn
thiện công tác thẩm định cho vay các dự án đầu tư đồng nghĩa với việc gia tăng
các giải pháp thẩm định nhằm góp phần thực hiện tốt công tác thẩm định cho
vay các dự án đầu tư.
Trên cơ sở làm rõ những nội dung cơ bản về lý luận dự án đầu tư và và
thẩm định cho vay dự án đầu tư của các NHTM, những quan điểm, nguyên tắc
và các nhân tố ảnh hưởng đến công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư của
160
NHTM được luận án khái quát có hệ thống.
Trên cơ sở phân tích thực tiễn hoạt động thẩm định cho vay dự án đầu tư
tại phòng tài trợ dự án của VCB và một số chi nhánh, luận án đã chỉ ra một số
bất cập, tồn tại trong hoạt động thẩm định cho vay dự án đầu tư của VCB. Đây
cũng là lẽ đương nhiên của bất cứ ngân hàng nào. Tuy nhiên nếu không ý thức
được các bất cập tồn tại đó để có các giải pháp xử lý hợp lý thì không những
không thực hiện được mục tiêu định hướng và các chỉ tiêu đã đặt ra của VCB
mà còn ảnh hưởng đến tính an toàn trong kinh doanh.
Để hoạt động kinh doanh của các NHTM nói chung và VCB nói riêng
được an toàn, lành mạnh và bền vững, nâng cao được năng lực cạnh tranh trong
điều kiện hội nhập KTQT, Luận án đã đề xuất các giải pháp, một số kiến nghị và
điều kiện thực hiện các giải pháp, các giải pháp mang tính đồng bộ, khả thi
nhằm hoàn thiện công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư tại VCB thời gian tới.
Các giải pháp tiêu biểu đó là:
- Nâng cao chất lượng thông tin đầu vào phục vụ thẩm định dự án
- Hoàn thiệm cẩm nang về hoạt động thẩm định
- Xây dựng mô hình thẩm định
- Các giải pháp bổ trợ khác
Đây là những giải pháp hết sức cần thiết nhằm hoàn thiện công tác thẩm
định cho vay các dự án đầu tư tại VCB trong tình hình mới.
NCS mong muốn những giải pháp và khuyến nghị được đề xuất tại chương
3 không chỉ góp phần giải quyết những tồn tại trong hệ thống VCB mà còn có
thể sử dụng với mục đích tham thảo cho hệ thống các ngân hàng khác.
Do thời gian cũng như kinh nghiệm và kiến thức còn hạn chế, luận án
không tránh khỏi những hạn chế và khiêm khuyết. Với mong muốn cầu thị và
nhận được nhiều ý kiến đóng góp quý báu của các nhà khoa học, các nhà quản lý
161
để luận án được hoàn thiện hơn.
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tiếng Việt
1. Bùi Diệu Anh (2011), Nghiệp vụ tín dụng ngân hàng, Nhà xuất bản
Phương Ðông;
2. Bùi Diệu Anh (2013), Hoạt dộng kinh ngân hàng, Nhà xuất bản Phương
Ðông;
3. Bộ Tài chính (2001), Quyết định số 149/2001/QÐ-BTC ngày 31/12/2001
về việc ban hành và công bố 04 chuẩn mực kế toán (đợt 1)
4. Bộ Tài chính (2002), Quyết định số 165/2002/QÐ-BTC ngày 31/12/2002
về việc ban hành và công bố 06 chuẩn mực kế toán (đợt 2);
5. Chính phủ (2002), Nghị định 85/2002/NÐ-CP ngày 25/10/2002 về sửa
đổi, bổ sung Nghị định 178/1999/NÐ-CP ngày 29/12/1999;
6. Chính phủ (2003), Nghị định 07/2003/NÐ-CP ngày 30/01/2003 về sửa
đổi, bổ sung một số điều của Quy chế quản lý đầu tư và xây dựng ban
hành kèm theo Nghị định số 52/1999/NÐ-CP ngày 08/07/1999;
7. Chính phủ (2006), Nghị định 108/2006/NÐ-CP ngày 22/09/2006 quy
định chi tiết và huớng dẫn thi hành một số điều của Luật Ðầu tư;
8. Chính phủ (2006), Nghị định 163/2006/NÐ-CP ngày 29/12/2006 về giao
dịch bảo đảm;
9. Chính phủ (2009), Nghị định 108/2009/NÐ-CP ngày 27/11/2009 về đầu
tư theo hình thức Hợp đồng Xây dựng - Kinh doanh - Chuyển giao, Hợp
đồng Xây dựng - Chuyển giao - Kinh doanh, Hợp đồng Xây dựng -
Chuyển giao;
10. Chính phủ (2009), Nghị định 83/2009/NÐ-CP ngày 15/10/2009 về sửa
đổi, bổ sung một số điều Nghị định số 12/2009/NÐ-CP ngày 12/02/2009;
11. Chính phủ (2009),Nghị định 12/2009/NÐ-CP ngày 12/02/2009 của
Chính phủ về “Quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình”;
12. Chính phủ (2011), Nghị định 24/2011/NÐ-CP ngày 05/04/2011 sửa đổi
162
bổ sung một số điều của nghị định 108/2009/NÐ-CP ngày 27/11/2009;
13. Chính phủ (2011), Nghị định 29/2011/NÐ-CP ngày 18/04/2011 quy định
về đánh giá môi trường chiến luợc, đánh giá tác động môi trường, cam
kết bảo vệ môi trường;
14. Phạm Anh Dung (2004), Tài trợ dự án - sự cần thiết đối với doanh
nghiệp Việt Nam, Tạp chí Công nghệ Ngân hàng số 1;
15. Hồ Diệu (2001), Tín dụng ngân hàng, Nhà xuất bản thống kê;
16. Frederic S.Mishkin (1999), Tiền tệ - Ngân hàng và thị trường Tài chính,
NXB Khoa học và Kỹ thuật;
17. Georges Hirsch (1994), Quản lý dự án, Nhà xuất bản giáo dục;
18. TS. Phan Thị Thu Hà - TS. Nguyễn Thị Thu Thảo (2002), Giáo trình
Quản trị và Nghiệp vụ Ngân hàng thương mại, NXB Thống kê Hà Nội;
19. TS. Lưu Thị Hương (2004), Thẩm định tài chính dự án, Tạp chí nghiên
cứu tài chính số 02/2004;
20. Trần Thị Mai Hương (2007), Hoàn thiện công tác thẩm định
dự án đầu tư thuộc các Tổng công ty xây dựng trong điều kiện
phân cấp quản lý đầu tư hiện nay, Luận án tiến sỹ kinh tế,
Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, Hà Nội.
21. TS. Lưu Thị Hương (2002), Giáo trình Tài chính doanh nghiệp, NXB
Giáo dục;
22. Nguyễn Minh Kiều (2004), Tài trợ dự án, Học kỳ xuân Chương trình
giảng dạy kinh tế Fullbright;
23. Hoàng Kim (2001), Tiền tệ Ngân hàng - Thị trường Tài chính, NXB Tài
chính;
24. PGS,TS Nguyễn Thị Mùi, Ths.Trần Cảnh Toàn (2014), Giáo trình Quản
trị ngân hàng thương mại, NXB Tài chính;
25. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2001), Quyết định 1627/2001/QÐ-
NHNN ngày 31/12/2001 ban hành Quy chế cho vay của các tổ chức tín
163
dụng đối với khách hàng;
26. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2002), Quyết định 286/2002/QÐ-NHNN
ngày 3/4/2002 về việc ban hành Quy chế đồng tài trợ của các tổ chức tín
dụng;
27. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2003), Quyết định 886/2003/QÐ-NHNN
ngày 11/8/2003 về việc sửa đổi, bổ sung Quy chế đồng tài trợ của các tổ
chức tín dụng ban hành theo Quyết định số 286/2002/QÐ-NHNN ngày
3/4/2002 của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam;
28. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2005), Quyết định 127/2005/QÐ-NHNN
ngày 3/2/2005 về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của quyết định 1627;
29. Ngân hàng nhà nước Việt Nam (2011), Thông tư 42/2011/TT-NHNN
ngày 15/12/2011 quy định về việc cấp tín dụng hợp vốn của các tổ chức
tín dụng đối với khách hàng;
30. Ngân hàng nhà nước Việt Nam (2014), Thông tư 36/2014/TT-NHNN
ngày 20/11/2014 quy định các giới hạn, tỷ lệ đảm bảo an toàn trong hoạt
động của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài.
31. Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam, Báo cáo thường niên
2010 - 2014;
32. Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam, Báo cáo thẩm định dự án
từ năm 2010 - 2014;
33. Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam, Báo cáo tình hình cho vay
trung - dài hạn từ năm 2010 - 2014;
34. Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam (2010), Cẩm nang thẩm định
cho vay dự án đầu tư;
35. Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam (2011), Sổ tay tín dụng;
36. TS. Nguyễn Bạch Nguyệt (2000), Giáo trình Lập và quản lý Dự án đầu
tư, NXB Thống kê;
37. Quốc hội (2005), Luật doanh nghiệp số 60/2005 ngày 29/11/2005;
38. Quốc hội (2005), Luật đầu tư số 59/2005 ngày 29/11/2005;
39. Quốc hội (2009), Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của các luật liên
164
quan đến đầu tư xây dựng cơ bản số 38/2009 ngày 19/6/2009;
40. Quốc hội (2010), Luật các Tổ chức tín dụng số 47/2010 ngày 16/6/2010;
41. Nguyễn Hải Sản (2001), Quản trị tài chính doanh nghiệp; Nhà xuất bản
thống kê;
42. Nguyễn Đức Thắng (2007), Nâng cao chất lượng thẩm định dự án đầu
tư tại Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam, luận án tiến sỹ kinh tế,
Học viện ngân hàng;
43. Trần Ngọc Thơ (2005), Tài chính doanh nghiệp hiện đại; Nhà xuất bản
thống kê;
44. Nguyễn Xuân Thủy (2000), Quản trị dự án đầu tư, Nhà xuất bản thống
kê;
45. Nguyễn Minh Thu (2007), Xây dựng tỷ lệ chiết khấu tài chính,
phân tích rủi ro của dự án đầu tư và một số giải pháp để xây
dựng dự án đầu tư hoàn hảo, Luận văn thạc sĩ kinh tế, Trường
Đại học kinh tế TP.HCM.
46. Phùng Tuấn (2012), Thu hút vốn đầu tư vào hạ tầng: Bước đột phá từ
hình thức hợp tác công tư, Tạp chí tài chính (2/1/2012);
47. Bùi Anh Tuấn (2011), Hoàn thiện nội dung thẩm định dự án đầu tư tại
Ngân hàng Công thương chi nhánh Ba Đình”, Luận văn thạc sỹ kinh tế,
Học Viện Tài Chính.
48. Nguyễn Như Thành (2010) trong, Nâng cao chất lượng cho vay dự án
tại Ngân hàng Đầu tư và Phát triển chi nhánh Quang Trung, Luận văn
thạc sỹ kinh tế, Học Viện Tài Chính.
49. Hồng Vân (2004), Hiểu như thế nào về hoạt động cho vay và tài trợ dự
án?, Báo Ðầu tư Chứng khoán số 264;
50. Viện ngôn ngữ học (2013), Từ điển tiếng Việt phổ thông, nhà xuất bản
Phương Đông
Tiếng nước ngoài
51. Andrew Fight (2006), Introduction to Project finance, Elservier;
52. Avraham Shub (1994), Project management, Prentice Hall
165
International.Inc;
53. Benjamin C.Esty (2004), Modern project finance, John Wiley & Sons,
Inc;
54. Glenn P. Jenkins & Arnold C. Harberger (2000), Cost – Benefit Analysis
of Investment Decisions, Harvard Institute for International Development;
55. Hanry A.Davis (2003), Project finance: Practical Case studies,
Euromonney Insitutionnal Investor PLC;
56. Harvey Maylor (2003), Project Management, Financial Times Prentice
Hall;
57. John D. Finnerty (2007), Project financing, Asset-Based Financial
engineering, John Wiley & Son, Inc;
58. John D.Finnerty (2007), Project finance: Asset Based Financial
Engineering, John Wiley & Sons;
59. John Dewar (2011), International Project finance: Law and practice,
Oxford University Press;
60. Peter S. Rose (2012), Commercial Bank Management, McGraw-
Hill/Irwin;
61. Peter S. Rose (2013), Bank Management and Financial Services,
McGraw-Hill/Irwin;
62. Project finance and Guarantees Department Private Sector and
Infrastructure (2003), Project finance and Guarantees;
63. Scott L.Hoffman (1998), The Law and business of International project
finance, Kluwer law internationanl;
64. Stefano Getty (2008), Project finance in Theory and Practise, Elsevier;
65. Willie Tan (2007), Principles of Project and Infrastructure Finance,
Taylor & Francis;
Website
66. Thanh Thanh Lan (2013), Nửa triệu tỷ đồng nợ xấu ngân hàng,
http://www.binhdinhtv.vn/newsdetail.ita?newsid=1419&id=4;
67. Lê Minh (2014), Thẩm định dự án trong ngân hàng thương mại: Kinh
166
nghiệm từ Techcombank http://www.tapchitaichinh.vn/Dien-dan-khoa-
hoc/Tham-dinh-du-an-trong-ngan-hang-thuong-mai-Kinh-nghiem-tu-
Techcombank/47577.tctc
68. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2014), Trang tin điện tử,
http://www.sbv.gov.vn/
69. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2014), Tăng trưởng tín dụng của các
NHTM hiện nay, thực trạng và giải pháp, http://www.sbv.gov.vn/portal/faces/vi/vilinks/videtail/vicm255/vict255?d
DocName=CNTHWEBAP0116211766236
70. Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam (2014),
http://www.vietcombank.com.vn/Corporates/Lending/;
71. Vu Thị Bích Uyên (2013), Quản lý dự án,
http://elib.dtu.edu.vn/file/Ebook/1554.pdf;
72. Phạm Uyên (2012), Có ngân hàng dùng 100 vốn ngắn hạn cho vay dài
hạn, http://tinnhanhchungkhoan.vn/GL/N/CHCIBD/co-nganhang-dung-
100--von-ngan-han-cho-vay-dai-han.html;
73. Đặng Anh Vinh (2014), Các nguyên tắc thẩm định dự án đầu tư,
http://tanet.vn/thue-viet-
167
nam.nsf/0/125A6EC2CBA2A03547257D8900116E2E?OpenDocument
PHỤ LỤC 01 – MẪU PHIẾU ĐIỀU TRA KHẢO SÁT CHẤT LƯỢNG
THẨM ĐỊNH CHO VAY DỰ ÁN ĐẦU TƯ TẠI VCB
Kính chào anh/chị,
Với mục đích nhằm nâng cao chất lượng tín dụng nói chung và chất
lượng thẩm định cho vay dự án đầu tư nói riêng tại hệ thống VCB, chúng tôi
đang tiến hành chương trình nghiên cứu đối với các cán bộ thẩm định trong hệ
thống VCB. Xin quý vị vui lòng giành thời gian cho chúng tôi để trả lời một số
câu hỏi. Rất mong quý vị giúp đỡ chúng tôi hoàn thành phiếu điều tra này. Tất
cả những thông tin ghi trên phiếu điều tra chúng tôi cam kết giữ bí mật tuyệt đối.
Chúng tôi xin chân thành cảm ơn anh/chị.
Câu hỏi 1: Xin anh/chị cho biết thâm niên tác nghiệp thẩm định cho vay
dự án đầu tư tại VCB:
Dưới 1 năm
Từ 1 đến 3 năm.
Trên 3 năm.
Câu hỏi 2:Xin cho biết số dự án mà anh/chị đã trực tiếp thẩm định cho
vay?
Dưới 5 dự án
Từ 6 đến 15 dự án.
Trên 15 dự án.
Câu hỏi 3 : Xin vui lòng cho biết ý kiến của mình về công tác thẩm định
cho vay dự án đầu tư tại VCB theo từng tiêu chí bằng cách khoanh tròn vào
điểm số phù hợp nhất theo nguyên tắc: 5 điểm là điểm số cao nhất (tiêu chí đó
đạt chất lượng tốt nhất) và 1 điểm là điểm số thấp nhất (tiêu chí đó kém chất
lượng nhất)
Tiêu chí đánh giá Điểm số
1. Trình độ chuyên môn của các cán bộ thẩm 1 2 3 4 5 định cho vay dự án tại VCB
1 2 3 4 5
1 Sự hỗ trợ thông tin, chuyên môn của các bộ phận có liên quan cho công tác thẩm định cho vay dự án tại VCB
1 2 3 4 5
2 Chất lượng thiết kếMẫu báo cáo thẩm định cho vay dự án (cho điểm theo tiêu chí: ngắn gọn, đầy đủ, trình bày khoa học) 3 Chất lượng nguồn thông tin đầu vào phục 1 2 3 4 5 vụ công tác thẩm định.
1 2 3 4 5
4 Chất lượng các tài liệu, quy trình, hướng dẫn nội bộ liên quan đến công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư tại VCB. 5 Sự thống nhất về quản lý và tác nghiệp 1 2 3 4 5
trong toàn hệ thống VCB đối với công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư.
1 2 3 4 5
6 Chất lượng cơ sở dữ liệu, nguồn thông tin nội bộ phục vụ công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư tại VCB.
1 2 3 4 5
7 Mức độ ứng dụng công nghệ, phương pháp hiện đại trong công tác thẩm định cho vay dự án tại VCB
8 Sự hợp tác của khách hàng trong quá trình 1 2 3 4 5 thẩm định cho vay dự án tại VCB.
Câu hỏi 4: Xin anh/chị cho biết một vài thông tin về cá nhân.
- Tuổi: …………………………..Giới tính: Nam Nữ
- Trình độ học vấn.
Trên đại học Đại học Trung cấp Khác
PHỤ LỤC 02 – KẾT QUẢ ĐIỀU TRA KHẢO SÁT CHẤT LƯỢNG THẨM
ĐỊNH CHO VAY DỰ ÁN ĐẦU TƯ TẠI VCB
Câu hỏi 1: Xin anh/chị cho biết thâm niên tác nghiệp thẩm định cho vay dự án
đầu tư tại VCB:
21% - Dưới 1 năm:
13% - Từ 1 đến 3 năm:
66% - Trên 3 năm:
Câu hỏi 2: Xin cho biết số dự án mà anh/chị đã trực tiếp thẩm định cho vay?
15% - Dưới 5 dự án:
37% - Từ 6 đến 15 dự án:
48% - Trên 15 dự án:
Câu hỏi 3 : Xin vui lòng cho biết ý kiến của mình về công tác thẩm định cho
vay dự án đầu tư tại VCB theo từng tiêu chí bằng cách khoanh tròn vào điểm số
phù hợp nhất theo nguyên tắc: 5 điểm là điểm số cao nhất (tiêu chí đó đạt chất
lượng tốt nhất) và 1 điểm là điểm số thấp nhất (tiêu chí đó kém chất lượng nhất)
1
2
3
4
5
Tiêu chí đánh giá Điểm số
1% 37% 62%
1. Trình độ chuyên môn của các cán bộ thẩm
26% 21% 53%
định cho vay dự án tại VCB
4% 96%
2. Sự hỗ trợ thông tin, chuyên môn của các bộ phận có liên quan cho công tác thẩm định cho vay dự án tại VCB
6% 36% 47% 11%
3. Chất lượng thiết kế Mẫu báo cáo thẩm định cho vay dự án (cho điểm theo tiêu chí: ngắn gọn, đầy đủ, trình bày khoa học) 4. Chất lượng nguồn thông tin đầu vào phục
60% 34% 6%
vụ công tác thẩm định.
10% 17% 62% 11%
5. Chất lượng các tài liệu, quy trình, hướng dẫn nội bộ liên quan đến công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư tại VCB. 6. Sự thống nhất về quản lý và tác nghiệp
3% 62% 35%
trong toàn hệ thống VCB đối với công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư.
7. Chất lượng cơ sở dữ liệu, nguồn thông tin
8% 32% 60%
nội bộ phục vụ công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư tại VCB.
8. Mức độ ứng dụng công nghệ, phương pháp hiện đại trong công tác thẩm định cho vay dự án tại VCB
18% 82%
9. Sự hợp tác của khách hàng trong quá trình
thẩm định cho vay dự án tại VCB.
Câu hỏi 4: Xin anh/chị cho biết một vài thông tin về cá nhân.
- Tuổi: Dưới 30 tuổi: 23%
Trên 30 tuổi: 67%
- Giới tính: Nam: 72% Nữ: 28%
43% - Trình độ học vấn: Trên đại học:
57% Đại học:
0% Trung cấp:
Khác: 0%
PHỤ LỤC 03 – MÔ TẢ KẾT QUẢ ĐẦU RA CỦA MÔ HÌNH THẨM ĐỊNH DỰ ÁN
Bảng cân đối (Đơn vị: triệu VND)
544,715 - -
1.Tiền và tương đương tiền 2.Các khoản phải thu 3.Hàng tồn kho
7.659 - - - 185.250 167.000
36.126 - - - 175.750 835.000
628.445 - - - 1.160.194 -
806.234 - - - 924.071 -
675.216 - - - 799.583 -
603.411 - - - 722.617 -
645,650 -
1.Nhà cửa. vật kiến trúc 2.Chi phí xây dựng cơ bản dở dang
359.909
1.046.876
1.788.638
1.730.305
1.474.799
1.326.028
1.190.365
- 222.397
- 172.716 - 200.000 (12.807)
- 693.613 - 266.000 87.263
- 917.737 - 288.000 582.901
- 625.666 - 288.000 816.639
- 333.595 - 288.000 853.204
- 277.996 - 288.000 760.032
288,000 679,968
1.Vốn điều lệ 3.Lợi nhuận để lại/Lỗ lũy kế
359.909
1.046.876
1.788.638
1.730.305
1.474.799
1.326.028
1.190.365
Báo cáo KQ HĐKD (Đơn vị: triệu VND)
Trong đó: Chi phí lãi vay
10.833 - 10.833 (4.750) 6.083 - (15.716) (15.716) - (3.175) (12.807) - - - (12.807) 0% - (12.807)
220.584 - 220.584 (9.500) 211.084 - (68.897) (68.897) - (3.200) 138.987 - - - 138.987 28% - 100.070
1.174.479 - 1.174.479 (365.792) 808.687 - (116.124) (116.124) (2.264) (1.913) 688.386 - - - 688.386 28% - 495.638
732.146 - 732.146 (245.021) 487.125 - (147.728) (147.728) (7.185) (7.578) 324.635 - - - 324.635 28% - 233.737
297.341 - 297.341 (135.467) 161.874 - (88.372) (88.372) (12.008) (10.709) 50.785 - - - 50.785 28% - 36.565
70.561 - 70.561 (89.779) (19.218) - (45.703) (45.703) (14.816) (13.436) (93.172) - - - (93.172) 0% - (93.172)
84.992 - 84.992 (91.637) (6.645) - (39.475) (39.475) (17.743) (16.199) (80.063) - - - (80.063) 0% - (80.063)
BC lưu chuyển tiền tệ (Đơn vị: trVND)
Lợi nhuận sau thuế Khấu hao trong kỳ
Các khoản phải thu Hàng tồn kho Tài sản lưu động khác
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
167.000
668.000
(835.000)
(172.716)
(520.897)
(224.124)
292.071
292.071
55.599
55.599
BẢNG TÍNH DÒNG TIỀN DỰ ÁN (đơn vị: triệu VND)
13%
309.261 Triệu VND
Lãi suất chiết khấu NPV IRR Thời gian thu hồi vốn
28% 3,59 năm
Nguồn: Nghiên cứu của NCS
