Luận án Tiến sĩ Địa lý học: Nghiên cứu một số hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế ở tỉnh Đồng Nai

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:195

Thêm vào BST

Báo xấu

158
lượt xem 20
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của luận án Tiến sĩ Địa lý học: Nghiên cứu một số hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế ở tỉnh Đồng Nai là nhằm làm sáng tỏ những vấn đề cơ sở lí luận và thực tiễn về tổ chức lãnh thổ kinh tế trong thời kỳ đổi mới và hội nhập để vận dụng vào nghiên cứu một số hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế tỉnh Đồng Nai.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Địa lý học: Nghiên cứu một số hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế ở tỉnh Đồng Nai

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THỊ BÌNH NGHIÊN CỨU MỘT SỐ HÌNH THỨC TỔ CHỨC LÃNH THỔ KINH TẾ Ở TỈNH ĐỒNG NAI LUẬN ÁN TIẾN SĨ ĐỊA LÝ HỌC TP. Hồ Chí Minh - 2013
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THỊ BÌNH NGHIÊN CỨU MỘT SỐ HÌNH THỨC TỔ CHỨC LÃNH THỔ KINH TẾ Ở TỈNH ĐỒNG NAI Chuyên ngành: Địa lí học Mã số: 62 – 31 – 95 – 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ ĐỊA LÝ HỌC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS Nguyễn Kim Hồng 2. TS. Đàm Nguyễn Thùy Dương TP. Hồ Chí Minh - 2013
Lời cam đoan Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của riêng tôi, luận án của tôi không trùng lặp với bất kì công trình và luận án nào đã công bố. TP.Hồ Chí Minh, ngày 15 tháng 01 năm 2013 Tác giả
CHỮ CÁI VIẾT TẮT BQL Ban quản lí CCN Cụm công nghiệp CN Công nghiệp CNPT Công nghiệp phụ trợ CSHT Cơ sở hạ tầng CSVCKT Cơ sở vật chất kĩ thuật DTTN Diện tích tự nhiên DLST Du lịch sinh thái ĐP Địa phương ĐN Đồng Nai ĐTNN Đầu tư nước ngoài GTSLHH & DV Giá trị sản lượng hàng hóa và dịch vụ GTSX Giá trị sản xuất GTXK Giá trị xuất khẩu GTSXVC Giá trị sản xuất vật chất GTVT Giao thông vận tải H. Huyện HTX Hợp tác xã KCN Khu công nghiệp KT- XH Kinh tế - xã hội KTTĐPN Kinh tế trọng điểm phía Nam KV Khu vực NT Nhơn Trạch PGS.TS Phó Giáo sư , tiến sĩ QL Quốc lộ
TCLT Tổ chức lãnh thổ TCLTKT Tổ chức lãnh thổ kinh tế TCLTNN Tổ chức lãnh thổ nông nghiệp TCLTCN Tổ chức lãnh thổ công nghiệp TCLTDL Tổ chức lãnh thổ du lịch TNDL Tài nguyên du lịch TNHH Trách nhiệm hữu hạn TX Thị xã TP.HCM Thành phố Hồ Chí Minh UBND Ủy ban nhân dân VQG vườn quốc gia
DANH SÁCH BẢNG Bảng 1.1: Mức cho điểm từng tiêu chí đánh giá ............................................37 Bảng 1.2: phân cấp các chỉ tiêu cho từng tiêu chí đánh giá hoạt động của các doanh nghiệp trong KCN tỉnh Đồng Nai năm 2010.......................................38 Bảng 1.3. Tổng hợp điểm đánh giá cho các KCN trên địa bàn tỉnh Đồng Nai39 Bảng 1.4. Bảng tổng hợp điểm đánh giá của các tiêu chí của điểm du lịch . 44 Bảng 2.1: Cơ cấu lao động đang làm việc trong các ngành kinh tế tỉnh Đồng Nai phân theo 3 khu vực kinh tế ............................................................................... 63 Bảng 2.2: Cơ cấu GDP phân theo thành phần kinh tế của tỉnh Đồng Nai ..... 64 Bảng 2.3: Lũy kế vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Đồng Nai từ năm 1989 đến năm 2010 phân theo ngành kinh tế .......................................... 65 Bảng 2.4: Tổng sản phẩm và cơ cấu từng ngành qua các năm ở tỉnh Đồng Nai (giá hiện hành) ..................................................................... 66 Bảng2.5: Giá trị và cơ cấu GTSXNN tỉnh Đồng Nai giai đoạn 2000 - 2010 (giá thực tế) ..................................................................................................... 67 Bảng 2.6: Qui mô và cơ cấu khách du lịch tỉnh Đồng Nai 2 năm 2006 và 2010 .................................................................................................................................. 71 Bảng 2.7: Số ngày lưu trú bình quân 1 lượt khách du lịch đến tỉnh Đồng Nai 2 năm 2006 và 2010 ....................................................................................... 71 Bảng 2.8: Bình quân chi tiêu của khách du lịch ở tỉnh Đồng Nai .................. 72 Bảng 2.9: Cơ cấu doanh thu du lịch tỉnh Đồng Nai 5 năm 2006 – 2010 (tính theo giá thực tế) ...................................................................................... 72 Bảng 2.10: Số lượng và doanh thu của các nhà hàng chia theo thành phần kinh tế ở tỉnh Đồng Nai năm 2010 ........................................................................... 73 Bảng 2.11: Số hộ nông nghiệp của các địa phương phân theo huyện (TX,TP) theo điều tra ( tháng 7 năm 2011) của tỉnh Đồng Nai ............................................. 75 Bảng 2.12 : Tỷ trọng GTSX của các trang trại chăn nuôi so với GTSX của ngành chăn nuôi ở tỉnh Đồng Nai năm 2010 ........................................................... 81
Bảng 2.13. So sánh giá trị sản lượng của ngành trồng trọt/ diện tích đất trồng trọt của địa phương với GTSL của các trang trại trồng trọt/ diện tích đất trồng trọt của trang trại năm 2010 ........................................................................................... 83 Bảng 2.14: Quy mô và tỷ lệ đất cho doanh nghiệp thuê ở các cụm công nghiệp phân theo huyện (TX,TP) tỉnh Đồng Nai năm 2010 ................................................ 89 Bảng 2.15: Quy mô và tỷ lệ đất cho doanh nghiệp thuê ở các khu công nghiệp tỉnh Đồng Nai năm 2010 ...................................................... 90 Bảng 2.16: Thống kê tình hình hoạt động của 19 khu công nghiệp củ tỉnh Đồng Nai năm 2010 ................................................................................................. 91 Bảng 2.17: Quy mô lao động đang làm việc tại 19 KCN của tỉnh Đồng Nai năm 2010 .................................................................................................................. 93 Bảng 2.18: Tổng hợp điểm đánh giá cho các tiêu chí của KCN đang hoạt động có doanh thu của tỉnh Đồng Nai năm 2010 ............................................................. 96 Bảng 2.19: Cán cân thương mại của các doanh nghiệp trong các KCN tỉnh Đồng Nai năm 2010 phân theo địa phương có KCN ............................................... 98 Bảng 2.20: Hệ thống siêu thị hoạt động ở tỉnh Đồng Nai năm 2010………104 Bảng 2.21: Tổng hợp điểm đánh giá của các điểm du lịch………………….112 Bảng 2.22: Các đô thị của tỉnh Đồng Nai năm 2010………………………….118 Bảng 2.23: Tỷ lệ dân thành thị của các tiểu vùng kinh tế năm 2010……….120 Bảng 2.24: Tỷ lệ Giá trị sản xuất vật chất và lao động của các tiểu vùng kinh tế tỉnh Đồng Nai năm 2010………………………………………………………………121
DANH SÁCH BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Chuyển đổi cơ cấu kinh tế tỉnh Đồng Nai giai đoạn 2001- 2010 ..................................................................................... 63 Biểu đồ 2.2: Tốc độ tăng GTSX công nghiệp của Đồng Nai, vùng KTTĐPN và cả nước ...................................................................................................... 69 Biểu đồ 2.3: Số nhân khẩu và nhân khẩu bình quân/1 hộ nông nghiệp phân theo huyện (TX,TP) tỉnh Đồng Nai (01/7/2011) ..................................... 76 Biểu đồ 2.4 : Thu nhập bình quân 1 tháng của 1 lao động đang làm việc tại trang trại chăn nuôi phân theo huyện (TX,TP) tỉnh Đồng Nai năm 2010 ............... 80 DANH SÁCH BẢN ĐỒ Bản đồ hành chính tỉnh Đồng Nai.......................................................................... 47 Một số nguồn lực kinh tế - xã hội tỉnh Đồng Nai ......................................... 49 Một số nguồn lực tự nhiên tỉnh Đồng Nai .................................................... 57 Bản đồ một số hình thức tổ chức lãnh thổ nông nghiệp tỉnh Đồng Nai ........ 88 Bản đồ một số hình thức tổ chức lãnh thổ công nghiệp tỉnh Đồng Nai…..102 Một số hình thức tổ chức lãnh thổ ngành dịch vụ tỉnh Đồng Nai………..117 Bản đồ thể hiện một số hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế tỉnh Đồng Nai..123 Bản đồ định hướng phát triển một số hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế tỉnh Đồng Nai đến năm 2020………………………………………………………..138
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN CHỮ VIẾT TẮT DANH SÁCH BẢNG DANH SÁCH BIỂU ĐỒ DANH SÁCH BẢN ĐỒ MỞ ĐẦU ................................................................................................................... 2 1. Lí do chọn nghiên cứu đề tài ............................................................................... 2 2. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ............................................................................. 3 2.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước ....................................................................... 3 2.2. Tình hình nghiên cứu trong nước ........................................................................ 4 3. Mục tiêu, nhiệm vụ và giới hạn nghiên cứu đề tài ............................................ 7 3.1. Mục tiêu .............................................................................................................. 7 3. 2. Nhiệm vụ ............................................................................................................ 7 4. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................................. 8 5. Các quan điểm và phương pháp nghiên cứu ..................................................... 9 5.1. Các quan điểm nghiên cứu .................................................................................. 9 5.1.1. Quan điểm tổng hợp lãnh thổ .........................................................................9 5.1.2 Quan điểm hệ thống ......................................................................................... 9 5.1.3. Quan điểm lịch sử, viễn cảnh .........................................................................9 5.1.4. Quan điểm phát triển bền vững ...................................................................... 9 5.2. Các phương pháp nghiên cứu ............................................................................ 10 5.2.1. Phương pháp tổng hợp tài liệu, số liệu thống kê ........................................ 10 5.2.2. Phương pháp khảo sát thực địa ...................................................................10 5.2.3. Phương pháp xử lí và phân tích tài liệu, số liệu ..........................................10 5.2.4. Phương pháp bản đồ, biểu đồ và ứng dụng công nghệ GIS ......................11 5.2.5. Phương pháp chuyên gia ..............................................................................11 5.2.6. Phương pháp thang điểm tổng hợp ..............................................................11 6. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn ............................................................. 12 7. Cấu trúc của luận án .......................................................................................... 13 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TỔ CHỨC LÃNH THỔ KINH TẾ ......... 14 1.1. Cơ sở lí luận về tổ chức lãnh thổ kinh tế ........................................................... 14 1.1.1. Quan niệm về tổ chức lãnh thổ ......................................................................14 1.1.2. Quan niệm và nguyên tắc của tổ chức lãnh thổ kinh tế .................................16 1.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức lãnh thổ kinh tế .......................................19 1.1.4. Một số hình thức cơ bản của tổ chức lãnh thổ kinh tế ...................................25 1.2. Cơ sở thực tiễn nghiên cứu một số hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế ...... 31
1.2.1. Khái quát về một số hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế ở vùng kinh tế trọng điểm phía Nam .........................................................................................................31 1.2.2. Hướng tiếp cận nghiên cứu một số hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế cấp tỉnh áp dụng đối với tỉnh Đồng Nai .................................................................................35 1.2.3. Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá đối với một số hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế áp dụng cho tỉnh Đồng Nai ....................................................................36 Tiểu kết chương 1 ..................................................................................................... 48 CHƯƠNG 2 CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG VÀ THỰC TRẠNG THỰC HIỆN MỘT SỐ HÌNH THỨC TỔ CHỨC LÃNH THỔ KINH TẾ Ở TỈNH ĐỒNG NAI .......................... 49 2.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức lãnh thổ kinh tế tỉnh Đồng Nai ............. 49 2.1.1. Nhóm các yếu tố bên trong lãnh thổ ..............................................................49 2.1.2. Nhóm các yếu tố bên ngoài lãnh thổ ..............................................................59 2.2. Thực trạng thực hiện một số hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế tỉnh Đồng Nai ............................................................................................................................ 62 2.2.1. Khái quát chung kinh tế tỉnh Đồng Nai .........................................................62 2.2.2. Thực trạng các ngành kinh tế .........................................................................65 2.3. Một số hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế ở tỉnh Đồng Nai ......................... 74 2.3.1. Một số hình thức tổ chức lãnh thổ theo ngành kinh tế ...................................74 2.3.2. Một số hình thức TCLTKT tế tỉnh Đồng Nai theo lãnh thổ ........................115 Tiểu kết chương 2 ................................................................................................... 120 Chương 3 ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM THỰC HIỆN PHÁT TRIỂN MỘT SỐ HÌNH THỨC TỔ CHỨC LÃNH THỔ KINH TẾ Ở TỈNH ĐỒNG NAI ĐẾN NĂM 2020 ........................................................................................................................ 122 3.1. Định hướng phát triển một số hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế tỉnh Đồng Nai đến năm 2020 ......................................................................................................... 122 3.1.1. Cơ sở xây dựng định hướng .........................................................................122 3.1.2 Định hướng phát triển một số hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế tỉnh Đồng Nai đến năm 2020 .........................................................................................................125 3.2. Giải pháp nhằm thực hiện phát triển một số hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế tỉnh Đồng Nai đến năm 2020 ............................................................................ 134 3.2.1 .Các giải pháp chung .....................................................................................134 3.2.2. Giải pháp cụ thể nhằm thực hiện phát triển một số hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế tỉnh Đồng Nai đến năm 2020 .....................................................................139 Tiểu kết chương 3 ................................................................................................... 145 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................ 146 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ................................... 148 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 149
2 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn nghiên cứu đề tài Tổ chức lãnh thổ kinh tế là đối tượng nghiên cứu quan trọng của Địa lí kinh tế - xã hội Việt Nam từ giữa thế kỉ XX. “Khi nói đến tổ chức không gian không thể nói không gian hay lãnh thổ trừu tượng mà thường gắn với lãnh thổ (không gian) kinh tế – xã hội của một nước, một vùng, một tỉnh cụ thể và trong một hình thái kinh tế - xã hội nhất định” [38]. Trong lịch sử phát triển khoa học Địa lí đã có nhiều công trình nghiên cứu về tổ chức lãnh thổ của một khu vực hoặc một quốc gia cụ thể. Nhưng kinh tế – xã hội luôn biến động, do đó đòi hỏi các nhà Địa lí cần phải tham gia vào nghiên cứu tổ chức lãnh thổ kinh tế trong sự nghiệp công nghiệp hoá- hiện đại hoá đất nước. Hơn nữa, nghiên cứu tổ chức lãnh thổ kinh tế mang ý nghĩa cả về mặt lí luận và thực tiễn. Nguyên tắc quan trọng nhất của tổ chức lãnh thổ là đảm bảo phát triển hài hòa, nhịp nhàng, hiệu quả và bền vững ở thời điểm hiện tại và trong tương lai của lãnh thổ. Việc lựa chọn các hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế thích hợp đối với mỗi lãnh thổ là việc làm khó khăn, phức tạp, mang tính nghệ thuật trong quá trình phát triển kinh tế. Thời gian qua, ở mỗi địa phương, vùng, của đất nước, việc phát triển các hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế hết sức đa dạng [93]. Đồng Nai là tỉnh thuộc vùng kinh tế trọng điểm Phía Nam; là nơi tập trung nhiều khu công nghiệp của cả nước hiện nay; đang là địa phương thu hút mạnh các nhà đầu tư. Tỷ trọng GDP ngành công nghiệp chiếm 57% so với tổng sản phẩm của tỉnh, nhưng những kết quả này chưa tương xứng với tiềm năng và lợi thế của địa phương. Vì vậy, phát triển kinh tế của tỉnh nói riêng và vùng kinh tế trọng điểm phía Nam với tốc độ tăng cao hơn cần phải tập trung nghiên cứu thực tiễn tổ chức lãnh thổ kinh tế của tỉnh. Tuy đã có nhiều nghiên cứu về phương diện ngành kinh tế, các quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh, nhưng đứng trên quan điểm của khoa học Địa lí để nghiên cứu một cách có hệ thống về những hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế của tỉnh là nội dung còn bỏ ngỏ.
3 Nghiên cứu một số hình thức TCLTKT tỉnh Đồng Nai có ý nghĩa trong sắp xếp, bố trí các hoạt động kinh tế trên cơ sở sử dụng có hiệu quả tối ưu sự phân bố khác nhau theo không gian của tỉnh. Đồng thời, xác định mối liên quan mật thiết giữa các hình thức TCLTKT đảm bảo cho việc khai thác lãnh thổ ngày càng hợp lí và hiệu quả hơn. Xuất phất từ các yêu cầu cấp thiết nêu trên, tôi lựa chọn đề tài: “Nghiên cứu một số hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế ở tỉnh Đồng Nai”. 2. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 2.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước Việc tìm ra quy luật về không gian lãnh thổ của các hoạt động kinh tế ra đời từ thế kỉ XIX và trở thành ngành khoa học về quản lí lãnh thổ. TCLT có liên quan chặt chẽ với kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học trên thế giới về việc tìm ra các qui luật TCLT ở các địa phương, từ đó tiến hành xem xét, bố trí một cách hợp lí các hoạt động kinh tế và các điểm dân cư [38], [93]. Ngay từ đầu thế kỷ XIX, trên thế giới đã có những nghiên cứu và sau này đã trở thành lí thuyết cơ sở để nghiên cứu và triển khai tổ chức sản xuất xã hội theo lãnh thổ như: -Lí thuyết "Phát triển các vành đai nông nghiệp" của G.Thunen. Ý nghĩa quan trọng của lí thuyết này là xác định vai trò của một trung tâm, của những khu vực mà kinh tế còn chậm phát triển. -Lí thuyết "Khu vị luận công nghiệp" của A.Weber. Ý nghĩa của lí thuyết này là xác định vai trò của điểm “trồi” ở những khu vực mà kinh tế còn kém phát triển; - Lí thuyết "Điểm trung tâm" của W.Christaller. Ý nghĩa của lí thuyết này là cơ sở để bố trí các điểm đô thị, các điểm dân cư thông qua lực hút từ trung tâm. Đến thế kỷ XX, các nghiên cứu về tổ chức lãnh thổ nền sản xuất được tiến hành sâu rộng hơn, điển hình là các lí thuyết: "Cực tăng trưởng" của Francoi Perroux. Theo ông một vùng không thể phát triển kinh tế đồng đều ở tất cả các
4 nơi trên lãnh thổ trong cùng một thời điểm, mà có xu hướng phát triển mạnh nhất ở một hoặc vài nơi nào đó, trong khi những nơi khác lại chậm phát triển hoặc trì trệ. Ý nghĩa của lí thuyết này là giải thích sự cần thiết của việc phát triển lãnh thổ kinh tế theo hướng có trọng điểm. Ngoài ra, còn có lí thuyết phi cân đối, lí thuyết phát triển chuỗi hay chùm đô thị… Các lí thuyết trên đã được thể hiện rõ trong một số sách: Tổ chức lãnh thổ công nghiệp [64];Tổ chức lãnh thổ nông nghiệp Việt Nam [40]; Tổ chức lãnh thổ kinh tế – xã hội, một số vấn đề lí luận và ứng dụng [93] và Tổ chức lãnh thổ [38]. Tóm lại, các lí thuyết nêu trên đã đưa ra những hướng nghiên cứu cơ bản mang tính kết cấu, sự tính toán chặt chẽ các mối liên hệ để xác định qui luật khách quan của sự phân bố. Chúng đã được ứng dụng thành công ở một số quốc gia trên thế giới như: Pháp thực hiện việc phát triển các thành phố cân bằng và đã có tác dụng tốt trong việc giảm bớt chênh lệch vùng; Thụy Sĩ lựa chọn vùng yếu kém để chính phủ đầu tư hỗ trợ, đã tạo ra sự phát triển cân bằng giữa các vùng của quốc gia. Đặc biệt, Trung Quốc đã tổ chức lãnh thổ kinh tế với mô hình đặc khu kinh tế và 14 thành phố ven biển hiệu quả; Hàn Quốc giải quyết chênh lệch vùng thông qua chính sách đô thị hoá và phát triển nông thôn hài hoà; Các nước Đông Nam Á thực hiện chính sách phát triển nông thôn và kết quả là không những đạt được thành tựu tăng trưởng nhanh và bền vững trong khoảng 30 năm qua, mà còn giảm tỷ lệ hộ nghèo đói. Từ thực tiễn nghiên cứu các hình thức TCLTKT của đất nước, tác giả đã tham khảo những lí thuyết trên để phân tích, đánh giá thực trạng TCLTKT theo ngành và theo không gian cho một lãnh thổ cụ thể. 2.2. Tình hình nghiên cứu trong nước Đã có nhiều các công trình khoa học, đề tài luận án tiến sĩ, sách chuyên khảo nghiên cứu liên quan đến tổ chức lãnh thổ kinh tế. Tuy nhiên, những nghiên cứu chỉ đề cập đến một số khía cánh khác nhau của TCLT, cụ thể có: “Atlát Việt Nam” do GS. Vũ Tự Lập và Christian Tailard chủ biên, công trình hợp tác khoa học giữa trung tâm khoa học xã hội và nhân văn quốc gia với
5 Tổng cục Thống kê Việt Nam và cơ quan GIP RECLUS (Pháp) xuất bản năm 1994 đã đưa ra một mô hình không gian của Việt Nam; “Cơ sở khoa học của tổ chức lãnh thổ Việt Nam” đề tài độc lập và trọng điểm cấp nhà nước do Viện nghiên cứu dự báo chiến lược khoa học và công nghệ chủ trì, GS. Lê Bá Thảo làm chủ nhiệm đã hoàn thành vào tháng 4 năm 1996; Công trình nghiên cứu “Đô thị Việt Nam” của GS. Đàm Trung Phường (1995) dành 1 chương cho việc phân tích chiến lược đô thị hoá của nước ta đến năm 2020, tập trung nghiên cứu phân vùng đô thị, bộ khung quốc gia và tổ chức không gian đô thị ở các vùng lãnh thổ đặc trưng; Đề tài độc lập và trọng điểm cấp nhà nước “Tổ chức lãnh thổ đồng bằng sông Hồng và các tuyến trọng điểm” do Viện kế hoạch dài hạn và phân bố lực lượng sản xuất (nay là viện Chiến lược phát triển thuộc Bộ Kế hoạch & Đầu tư) thực hiện. Cùng với các quy hoạch tổng thể kinh tế- xã hội cho vùng, tỉnh và thành phố. Ngoài ra, còn phải kể đến các luận án tiến sĩ liên quan đến một số lĩnh vực về tổ chức lãnh thổ và phân vùng kinh tế của một thế hệ đã được bảo vệ thành công ở Liên Xô và các nước Đông Âu vào thập niên 60 – 70 trước đây như: Đặng Văn Phan, Nguyễn Văn Thuận, Lê Thông, Nguyễn Minh Tuệ… Cho đến thập niên 90 trở lại đây là các luận án tiến sĩ được bảo vệ thành công ở trong nước như: Lê Thu Hoa (2003), Mối quan hệ giữa phát triển có trọng điểm và phát triển toàn diện các vùng lãnh thổ nước ta trong thời kỳ đẩy mạnh CNH, HĐH, Luận án tiến sĩ, Trường Đại học Kinh tế quốc dân Hà Nội; Vũ Tiến Lương (1993), Tổ chức lãnh thổ công nghiệp chế biến Nông – Lâm – Thuỷ sản vùng Đông Nam Bộ, Luận án phó tiến sĩ, Trường Đại học Kinh tế quốc dân Hà Nội; Hoàng Ngọc Phong (1994), Tổ chức lãnh thổ sản xuất công nghiệp vùng Tây Nguyên, Luận án phó tiến sĩ, Trường Đại học Kinh tế quốc dân Hà Nội; Trần Văn Thông (1993), Những định hướng chủ yếu của tổ chức không gian kinh tế vùng Nam Bộ trong quá trình chuyển dịch sang nền kinh tế thị trường, Luận án phó tiến sĩ, Trường Đại học Kinh tế quốc dân Hà Nội; Phạm Xuân Hậu (1993), Nghiên cứu việc kết hợp giữa trồng và chế biến mía ở các tỉnh ĐBSCL, Luận án phó tiến sĩ, Trường ĐHSP Hà Nội; Trịnh Thanh Sơn (2004), Tổ chức lãnh thổ trồng và chế biến sắn ở các tỉnh Đông Nam Bộ, Luận án tiến sĩ, Trường ĐHSP Hà Nội; Trương Phước Minh (2002), Tổ chức lãnh thổ du lịch Quảng Nam - Đà
6 Nẵng, Luận án tiến sĩ, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội; Phạm Lê Thảo (2006), Tổ chức lãnh thổ du lịch tỉnh Hòa Bình, Luận án tiến sĩ, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Gần đây nhất có các luận án mới được bảo vệ thành công như: Ngô Thúy Quỳnh (2009), Tổ chức lãnh thổ kinh tế theo hướng phát triển bền vững ở tỉnh Vĩnh Phúc, Luận án tiến sĩ, Trường ĐHSP Hà Nội. Hoàng Quý Châu (2011), Tổ chức lãnh thổ kinh tế tỉnh Bình Định, Luận án tiến sĩ, Trường ĐHSP Hà Nội. Cùng với nhiều sách chuyên khảo viết về vấn đề tổ chức lãnh thổ theo ngành kinh tế của các nhà khoa học trong nước, đây là những tài liệu quí và cần thiết phục vụ mục đích nghiên cứu của luận án.  Những nghiên cứu tại tỉnh Đồng Nai Cho tới nay, các công trình nghiên cứu của tỉnh chủ yếu đi sâu nghiên cứu những nội dung mang tính chuyên ngành, gắn với thực tiễn sản xuất và khai thác tài nguyên, cũng như các đề tài liên quan đến giải pháp nhằm bảo vệ môi trường… Đặc biệt công tác quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội của địa phương được xem như công việc quan trọng đối với các nhà quản lí và thường xuyên được tiến hành điều chỉnh, rà soát, bổ sung điều chỉnh đối với từng ngành, từng lĩnh vực [29], [30], [31], [32]… Nội dung của các đề án, các quy hoạch của tỉnh Đồng Nai, dù là ngành hay lãnh thổ đều xây dựng phương án phát triển cơ cấu kinh tế ngành và cơ cấu lãnh thổ nhằm giải quyết mối quan hệ liên ngành và lãnh thổ của địa phương. Tuy đã có nhiều công trình nghiên cứu xung quanh vấn đề tổ chức lãnh thổ thuộc các lĩnh vực khác nhau, nhưng cho đến nay tỉnh Đồng Nai vẫn chưa có một công trình khoa học nào đi sâu nghiên cứu những hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế nhằm thực hiện nhiệm vụ giải quyết một cách hoàn chỉnh, có hệ thống các vấn đề về tổ chức lãnh thổ kinh tế của tỉnh. Đây là vấn đề đặt ra mà tác giả quan tâm nghiên cứu dưới góc độ của khoa học Địa lí.
7 3. Mục tiêu, nhiệm vụ và giới hạn nghiên cứu đề tài 3.1. Mục tiêu Làm sáng tỏ những vấn đề cơ sở lí luận và thực tiễn về tổ chức lãnh thổ kinh tế trong thời kỳ đổi mới và hội nhập để vận dụng vào nghiên cứu một số hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế tỉnh Đồng Nai; Phân tích, đánh giá những yếu tố ảnh hưởng đến một số hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế tỉnh Đồng Nai; Nghiên cứu và đánh giá thực trạng phát triển một số hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế, từ đó xây dựng định hướng và giải pháp phát triển đối với một số hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế của tỉnh đến năm 2020. 3. 2. Nhiệm vụ - Tổng quan có chọn lọc những vấn đề lí luận và thực tiễn về tổ chức lãnh thổ kinh tế trong bối cảnh hiện nay, nhằm vận dụng vào địa bàn nghiên cứu là tỉnh Đồng Nai. - Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá đối với một số hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế và áp dụng vào địa phương nghiên cứu. - Phân tích những yếu tố ảnh hưởng và thực trạng của một số hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế, tìm ra các hạn chế, những vấn đề có tính quy luật để lựa chọn các hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế ở tỉnh Đồng Nai phù hợp và đem lại hiệu quả. - Đánh giá thực trạng phát triển một số hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế tỉnh Đồng Nai trên cơ sở các tiêu chí đã xây dựng. - Đề xuất định hướng tổ chức lãnh thổ kinh tế cho phù hợp với thực trạng phát triển của một số hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế của tỉnh Đồng Nai. Đồng thời, cung cấp thêm căn cứ khoa học cho việc hoạch định chính sách phát triển và các giải pháp đảm bảo tổ chức lãnh thổ kinh tế của tỉnh sao cho có hiệu quả hơn. - Kết quả nghiên cứu còn là tài liệu tham khảo cho các địa phương khác và phục vụ mục đích học tập, nghiên cứu của sinh viên, học viên cao học và nghiên cứu sinh.
8 4. Phạm vi nghiên cứu - Về thời gian: Luận án sử dụng nguồn số liệu giai đoạn 2000 – 2010 và định hướng đến năm 2020. - Về không gian: Đề tài tập trung nghiên cứu toàn bộ lãnh thổ tỉnh Đồng Nai, lấy ranh giới cấp huyện, thị xã, thành phố để phân tích một số hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế có ý nghĩa đối với địa phương. Đồng thời xem xét so sánh với vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. - Về nội dụng: Đề tài tập trung phân tích, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến một số hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế tỉnh Đồng Nai. Vận dụng cơ sở lí luận và thực tiễn, phân tích đánh giá một số hình thức TCLTKT theo ngành và theo lãnh thổ của tỉnh Đồng Nai như sau: * Một số hình thức tổ chức lãnh thổ theo ngành kinh tế: + Tổ chức lãnh thổ nông nghiệp: nông hộ, trang trại, vùng chuyên canh. Về phương diện ngành đề tài tập trung nghiên cứu, phân tích ngành nông nghiệp theo nghĩa hẹp. + Tổ chức lãnh thổ công nghiệp: khu công nghiệp, cụm công nghiệp và trung tâm công nghiệp. + Tổ chức lãnh thổ ngành dịch vụ: tập trung nghiên cứu về một số hình thức tổ chức lãnh thổ du lịch: điểm du lịch và tuyến du lịch. * Một số hình thức TCLTKT theo lãnh thổ: đô thị, hành lang kinh tế quốc lộ 51 và tiểu vùng kinh tế. Việc phân tích, đánh giá các hình thức tổ chức lãnh thổ của tỉnh Đồng Nai chủ yếu là định tính. Luận án không đi sâu phân tích các vấn đề thuộc về nghiên cứu chiến lược hoặc quy hoạch phát triển. Trong quá trình nghiên cứu tác giả vẫn đặt các hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế trong mối quan hệ với điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội của địa phương.
9 5. Các quan điểm và phương pháp nghiên cứu 5.1. Các quan điểm nghiên cứu 5.1.1. Quan điểm tổng hợp lãnh thổ Hệ thống lãnh thổ kinh tế được tạo thành bởi nhiều yếu tố: tự nhiên, văn hoá, lịch sử... Các yếu tố tự nhiên của tỉnh Đồng Nai khá đa dạng; Các yếu tố văn hoá lịch sử khá độc đáo, mang đặc trưng riêng... Tất cả những yếu tố kể trên luôn luôn được xem xét, phân tích đánh giá trong mối quan hệ tổng thể ở lãnh thổ nghiên cứu. 5.1.2 Quan điểm hệ thống Tỉnh Đồng Nai được xem là bộ phận quan trọng trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, là cầu nối giữa TP. Hồ Chí Minh với các tỉnh Tây Nguyên và duyên hải Nam Trung Bộ. Vì thế, giữa Đồng Nai với vùng có mối quan hệ hữu cơ với nhau. Quan điểm hệ thống cho phép phân tích, tổng hợp và xác định các quan hệ trong việc sử dụng tài nguyên và phát triển kinh tế của địa phương gắn với các lãnh thổ lân cận. 5.1.3. Quan điểm lịch sử, viễn cảnh Vận dụng quan điểm lịch sử trong nghiên cứu, nhằm tìm hiểu nguồn gốc phát sinh, các quá trình phát triển theo thời gian và không gian trên từng lãnh thổ cụ thể, trên cơ sở đó hiểu rõ những sự kiện có thật trong lịch sử để rút ra những bài học kinh nghiệm áp dụng cho các hoạt động kinh tế theo lãnh thổ. Quán triệt quan điểm lịch sử - viễn cảnh để có những nhận định, đánh giá ít sai lệnh nhất và phù hợp với xu thế phát triển chung của đất nước. Đồng thời, được vận dụng vào phân tích đánh giá đặc điểm, hiện trạng sử dụng lãnh thổ cũng như trong đề xuất định hướng sử dụng hợp lí tài nguyên lãnh thổ với những giải pháp có tính khả thi. Tất cả những giải pháp đưa ra đều được xuất phát từ thực tiễn phát triển các hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế của tỉnh Đồng Nai. 5.1.4. Quan điểm phát triển bền vững Quan điểm này được vận dụng xuyên suốt nội dung nghiên cứu của luận án. Bởi các nguồn tài nguyên phục vụ cho phát triển các ngành kinh tế, đặc biệt
10 là nguồn khoáng sản phục vụ cho nhu cầu phát triển của ngành công nghiệp trên địa bàn nghiên cứu không phải là hữu hạn, thậm chí cả nguồn tài nguyên đất, nước phục vụ cho phát triển nông nghiệp cũng đang trong tình trạng ngày càng bị thu hẹp và ô nhiễm. Do đó để đảm bảo cho nhu cầu phát triển kinh tế cả hiện tại và tương lai đều phải quán triệt quan điểm phát triển bền vững. 5.2. Các phương pháp nghiên cứu 5.2.1. Phương pháp tổng hợp tài liệu, số liệu thống kê Đây là phương pháp quan trọng và xuyên suốt trong quá trình thực hiện luận án. Những thông tin, các nguồn tài liệu, tư liệu cho phép chúng ta hiểu biết những thành tựu nghiên cứu về lĩnh vực này. Việc phân loại và tổng hợp các vấn đề liên quan đến nội dung nghiên cứu sẽ dễ dàng phát hiện những trọng tâm cũng như những vấn đề còn đang bỏ ngỏ. Việc tổng hợp những thông tin phong phú sẽ giúp cho việc nhận định vấn đề toàn diện, khái quát về nội dung nghiên cứu. Đặc biệt, công nghệ thông tin ngày càng phát triển mạnh, việc khai thác có chọn lọc các nguồn tài liệu quan trọng qua mạng Internet, sau đó đối chứng với những báo cáo của các cơ quan chức năng ở địa phương sẽ là nguồn tư liệu quý hỗ trợ cho việc tổng hợp đầy đủ hơn các vấn đề cần nghiên cứu. 5.2.2. Phương pháp khảo sát thực địa Ở ngoài thực địa tôi đã tiến hành khảo sát ở nhiều điểm du lịch, các trang trại nông nghiệp, các khu công nghiệp và một số vùng trồng cây công nghiệp lâu năm của địa phương… Tất cả những nơi khảo sát đều được ghi chép đầy đủ thông tin về điều kiện tự nhiên, điều kiện kinh tế xã hội và thực trạng phát triển để có thể đánh giá cụ thể bằng điểm số. Tại các điểm khảo sát đó đều có tham khảo ý kiến các chuyên gia, nhà quản lí và nhân dân địa phương... Các ý kiến đó sẽ được chọn lọc, phân tích, đánh giá và rút ra những nhận định sát với thực tiễn. 5.2.3. Phương pháp xử lí và phân tích tài liệu, số liệu Nghiên cứu hoạt động kinh tế của tỉnh có nhiều số liệu ở các lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp và du lịch. Các số liệu được sử dụng trong luận án chủ yếu từ niên giám thống kê tỉnh, Sở Văn hóa thể thao và Du lịch, Sở Công thương, Sở Tài nguyên & Môi trường, Sở Nông nghiệp và phát triển nông thôn…, Ban quản
11 lí các KCN tỉnh Đồng Nai, Chi cục thống kê TP. Biên Hòa, các huyện và thị xã Long Khánh. Trên cơ sở nguồn số liệu đó được tiến hành xử lí, phân tích theo các nội dung nghiên cứu. Phương pháp phân tích và tổng hợp tư liệu gắn với thực tiễn khách quan sẽ là những căn cứ để rút r những nhận định, đánh giá có cơ sở khoa học. 5.2.4. Phương pháp bản đồ, biểu đồ và ứng dụng công nghệ GIS Trình bày thông tin tư liệu kinh tế trên bản đồ và biểu đồ là việc làm cần thiết và không thể thiếu trong trình bày nội dung luận án. Để xây dựng được bản đồ, đề tài đã kế thừa có chọn lọc: Tập Atlat tự nhiên, kinh tế - xã hội tỉnh Đồng Nai; Tập bản đồ hành chính Việt Nam, các bản đồ chuyên đề trong Atlat Việt Nam. Phương pháp này được trợ giúp bởi hệ thống thông tin địa lí (GIS). 5.2.5. Phương pháp chuyên gia Trong quá trình nghiên cứu đề tài luận án, tác giả đã trực tiếp gặp gỡ, trao đổi với các chuyên gia kinh tế, nhà khoa học, nhà quản lý ở trong và ngoài tỉnh Đồng Nai. Những nội dung trao đổi và góp ý của các chuyên gia tạo điều kiện cho tác giả thấu hiểu hơn những vấn đề liên quan đến đề tài, cũng như đánh giá đúng hướng vấn đề nghiên cứu. 5.2.6. Phương pháp thang điểm tổng hợp Trong quá trình nghiên cứu tác giả sử dụng phương pháp thang điểm tổng hợp. Mỗi hình thức tổ chức lãnh thổ kinh tế được lựa chọn trong đề tài đều có tiêu chí đánh giá. Mỗi tiêu chí có thang điểm đánh giá khác nhau. Việc xây dựng thang điểm đánh giá bao gồm chọn tiêu chí đánh giá, xác định các trọng số cho từng tiêu chí để tính điểm. - Xác định điểm của mỗi bậc và chọn hệ số của các tiêu chí đánh giá Đánh giá bằng cách tính điểm thì việc xác định điểm số cho mỗi bậc là rất quan trọng. Trong thang đánh giá, số điểm mỗi bậc của các yếu tố đều bằng nhau. Điểm mỗi bậc được tính từ cao xuống thấp, mỗi bậc của từng tiêu chí được lựa chọn điểm số theo thang bậc 4,3,2,1. - Chọn các tiêu chí đánh giá