Luận án Tiến sĩ Giáo dục: Phát triển kỹ năng dạy học hợp tác cho giáo viên trung học cơ sở

Chia sẻ: Nguyễn Minh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:173

Thêm vào BST

Báo xấu

270
lượt xem 87
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Giáo dục: Phát triển kỹ năng dạy học hợp tác cho giáo viên trung học cơ sở nhằm xây dựng biện pháp phát triển kỹ năng dạy học hợp tác cho giáo viên trung học cơ sở trong hoạt động bồi dưỡng giáo viên ở cấp tỉnh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Giáo dục: Phát triển kỹ năng dạy học hợp tác cho giáo viên trung học cơ sở

i B GIÁO D C VÀ ÀO T O I H C THÁI NGUYÊN NGUY N THÀNH K NH PHÁT TRI N K NĂNG D Y H C H P TÁC CHO GIÁO VIÊN TRUNG H C CƠ S Chuyên ngành: Lý lu n và L ch s giáo d c Mã s : 62.14.01.01 LU N ÁN TI N SĨ GIÁO D C H C Ngư i hư ng d n khoa h c: 1. PGS.TS. PH M H NG QUANG 2. GS.TSKH. NGUY N VĂN H THÁI NGUYÊN - 2010
ii L I CAM OAN Tôi xin cam oan r ng, ây là công trình nghiên c u c a riêng tôi. T t c các ngu n s li u và k t qu nghiên c u trong lu n án này là trung th c và chưa ư c s d ng b o v m t h c v nào. Các thông tin trích d n trong lu n án u ã ư c ch rõ ngu n g c. Tác gi lu n án Nguy n Thành K nh
iii NH NG T VI T T T TRONG LU N ÁN T vi t t t Xin c là C i ch ng CBQL Cán b qu n lý C SP Cao ng sư ph m DHHT N D y h c h p tác nhóm DDH dùng d y h c GDPT Giáo d c ph thông GS Giáo sư GV Giáo viên HS H c sinh HT H ct p HHT H c h p tác HTHT H c t p h p tác KN K năng PGS Phó giáo sư PPDH Phương pháp d y h c SGK Sách giáo khoa TBDH Thi t b d y h c TCGD T p chí Giáo d c Tp Thành ph TD Thí d TN Th c nghi m TS Ti n sĩ TSKH Ti n sĩ khoa h c THCS Trung h c cơ s THPT Trung h c ph thông
iv M CL C M U ....................................................................................................................1 1. Lý do ch n tài.......................................................................................................... 1 2. M c ích nghiên c u ................................................................................................... 2 3. Khách th và i tư ng nghiên c u ............................................................................ 2 3.1. Khách th nghiên c u........................................................................................... 2 3.2. i tư ng nghiên c u........................................................................................... 2 4. Gi thuy t khoa h c ..................................................................................................... 3 5. Nhi m v nghiên c u................................................................................................... 3 5.1. Xác nh cơ s lý lu n và th c ti n c a vi c phát tri n các k năng DHHT c a GVTHCS. ..................................................................................................... 3 5.2. Xác nh h th ng k năng DHHT c a GV THCS d a trên nh ng nguyên t c và yêu c u DHHT.......................................................................................... 3 5.3. xu t các bi n pháp phát tri n k năng DHHT cho GV THCS trong quá trình b i dư ng GV. ............................................................................................ 3 5.4. T ch c th c nghi m b i dư ng k năng DHHT cho GV THCS t i m t s trư ng t nh Tây Ninh. ...................................................................................... 3 6. Gi i h n, ph m vi nghiên c u ..................................................................................... 3 6.1. H th ng k năng DHHT ư c gi i h n nh ng k năng chung cho các môn h c, không dành riêng cho t ng môn h c. ................................................ 3 6.2. Bi n pháp phát tri n k năng DHHT ư c gi i h n trong ph m vi ho t ng b i dư ng chuyên môn cho GV................................................................ 3 6.3. Th c nghi m ư c gi i h n m t s trư ng THCS c a t nh Tây Ninh, ph m vi kh o sát th c tr ng giáo d c ư c gi i h n m t s t nh mi n ông Nam B ..................................................................................................... 3 7. Phương pháp nghiên c u ............................................................................................. 3 7.1. Nhóm phương pháp nghiên c u lý lu n .............................................................. 3 7.2. Nhóm các phương pháp nghiên c u th c ti n..................................................... 3 7.3. Các phương pháp nghiên c u khác...................................................................... 4 8. Nh ng lu n i m c n b o v ....................................................................................... 4 9. óng góp m i c a lu n án........................................................................................... 5 9.1. V m t lý lu n ...................................................................................................... 5 9.2. V m t th c ti n ................................................................................................... 5 10. C u trúc lu n án ......................................................................................................... 5
v Chương 1. CƠ S LÝ LU N VÀ TH C TI N C A VI C PHÁT TRI N K NĂNG D Y H C H P TÁC CHO GIÁO VIÊN TRUNG H C CƠ S .....................................................................................................6 1.1. Cơ s lý lu n v phát tri n k năng d y h c h p tác............................................... 6 1.1.1. T ng quan v n nghiên c u có liên quan n tài..................................... 6 1.1.1.1. Nghiên c u nư c ngoài ..........................................................................6 1.1.1.2. Nghiên c u trong nư c..............................................................................9 1.1.2. Cơ s khoa h c c a d y h c h p tác .............................................................. 11 1.1.2.1. Cơ s tri t h c..........................................................................................11 1.1.2.2. Cơ s tâm lý h c......................................................................................12 1.1.2.3. Cơ s xã h i h c ......................................................................................13 1.1.2.4. Cơ s lý lu n d y h c ..............................................................................14 1.1.3. Các khái ni m công c .................................................................................... 15 1.1.3.1. Khái ni m h p tác....................................................................................15 1.1.3.2. Khái ni m h c t p h p tác.......................................................................15 1.1.3.3. Khái ni m d y h c h p tác......................................................................16 1.1.3.4. Khái ni m phát tri n ................................................................................17 1.1.3.5. Khái ni m b i dư ng...............................................................................18 1.1.3.6. Khái ni m k năng...................................................................................18 1.1.4. B n ch t, c u trúc, tác d ng c a DHHT N..................................................... 20 1.1.4.1. B n ch t c a DHHT N ............................................................................20 1.1.4.2. C u trúc d y h c h p tác nhóm...............................................................21 1.1.4.3. Tác d ng c a DHHT i v i c p h c THCS .........................................23 1.1.5. Phát tri n k năng d y h c h p tác cho GV THCS ....................................... 25 1.1.5.1. M c ích c a vi c phát tri n k năng DHHT cho GV THCS ...............26 1.1.5.2. N i dung phát tri n k năng DHHT cho GV THCS..............................26 1.1.5.3. Hình th c phát tri n k năng DHHT cho GV THCS.............................26 1.2. Cơ s th c ti n c a vi c phát tri n k năng DHHT cho GV trung h c cơ s ...... 27 1.2.1. Th c tr ng s d ng các PPDH và i m i PPDH, s hi u bi t v DHHT, HTHT và ho t ng b i dư ng phát tri n k năng DHHT cho GV THCS qua kh o sát .............................................................................................. 27 1.2.1.1. T ch c kh o sát......................................................................................27 1.2.1.2. K t qu kh o sát.......................................................................................28 1.2.2. K t lu n chung v th c tr ng qua kh o sát..................................................... 40 1.3. K t lu n chương 1................................................................................................... 40
vi Chương 2. BI N PHÁP PHÁT TRI N K NĂNG D Y H C H P TÁC CHO GIÁO VIÊN TRUNG H C CƠ S ...........................................42 2.1. Các nguyên t c xây d ng bi n pháp phát tri n k năng DHHT cho GV THCS.... 42 2.1.1. Nguyên t c m b o tính m c ích ................................................................ 42 2.1.2. Nguyên t c m b o tính h th ng ................................................................. 43 2.1.3. Nguyên t c m b o tính th c ti n ................................................................. 43 2.1.4. Nguyên t c m b o tính hi u qu toàn di n ................................................. 44 2.2. Bi n pháp phát tri n k năng DHHT cho GV THCS............................................ 44 2.2.1. Nhóm bi n pháp 1: Xây d ng n i dung b i dư ng k năng DHHT cho GV THCS............................................................................................................. 45 2.2.1.1. M c ích ý nghĩa .....................................................................................45 2.2.1.2. N i dung...................................................................................................45 2.2.1.3. i u ki n th c hi n nhóm bi n pháp ......................................................60 2.2.2. Nhóm bi n pháp 2: Hư ng d n th c hi n k năng DHHT và ng d ng th c hành, rèn luy n k năng DHHT t i trư ng THCS...................................... 61 2.2.2.1. M c ích ..................................................................................................61 2.2.2.2. N i dung nhóm bi n pháp .......................................................................61 2.2.3. i u ki n th c hi n nhóm bi n pháp.............................................................. 75 2.3. M i liên h gi a các nhóm bi n pháp .................................................................... 75 2.4. K t lu n chương 2................................................................................................... 76 Chương 3. ÁNH GIÁ CÁC BI N PHÁP PHÁT TRI N K NĂNG D Y H C H P TÁC CHO GIÁO VIÊN TRUNG H C CƠ S ........................... 77 3.1. Th c nghi m sư ph m ............................................................................................ 77 3.1.1. M c ích.......................................................................................................... 77 3.1.2. Ti n hành th c hi n......................................................................................... 77 3.1.3. N i dung th c nghi m..................................................................................... 79 3.1.4. Phương pháp th c nghi m .............................................................................. 79 3.1.4.1. L a ch n các l p th c nghi m và i ch ng..........................................79 3.1.4.2. L a ch n GV d y các l p th c nghi m và i ch ng............................79 3.1.4.3. Trao i v i GV v phương pháp th c nghi m......................................79 3.1.4.4. Th i gian th c nghi m.............................................................................80 3.1.4.5. Cách ánh giá k t qu h c t p c a h c sinh ...........................................80 3.1.5. K t qu th c nghi m ....................................................................................... 80 3.1.5.1. K t qu th ng kê t ng h p môn Văn 7 c 3 trư ng ............................80
vii 3.1.5.2. K t qu th ng kê t ng h p môn Toán l p 9 c 3 trư ng ....................84 3.1.5.3. K t qu th ng kê t ng h p môn a 9....................................................87 3.2. Quan sát, ánh giá s phát tri n k năng DHHT c a GV..................................... 92 3.2.1. N i dung quan sát............................................................................................ 92 3.2.2. Ti n hành th c hi n quan sát .......................................................................... 92 3.2.3. a i m quan sát............................................................................................ 92 3.2.4. Tiêu chí ánh giá k t qu quan sát.................................................................. 93 3.2.5. K t qu t ng h p ............................................................................................. 93 3.2.6. Nh n xét chung v quan sát, ánh giá k t qu phát tri n k năng DHHT .... 94 3.3. H i ý ki n chuyên gia ............................................................................................. 94 3.3.1. ánh giá tính kh thi và tính hi u qu c a các bi n pháp phát tri n k năng DHHT ......................................................................................................... 94 3.3.1.1. M c ích ..................................................................................................94 3.3.1.2. N i dung và phương pháp ti n hành.......................................................95 3.3.1.3. K t qu .....................................................................................................95 3.3.2. ánh giá vi c phát tri n k năng DHHT c a GV THCS (Sau khi d l p b i dư ng) ..................................................................................................... 96 3.3.2.1. M c ích ..................................................................................................96 3.3.2.2. N i dung và phương pháp .......................................................................96 3.3.2.3. K t qu .....................................................................................................96 3.4. K t lu n chương 3................................................................................................. 100 K T LU N VÀ KHUY N NGH .........................................................................101 1. K t lu n .................................................................................................................... 101 2. Khuy n ngh ............................................................................................................. 102 CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG B LIÊN QUAN N LU N ÁN .........................104 DANH M C TÀI LI U THAM KH O ...............................................................105 PH L C .............................................................................................................113
viii DANH M C CÁC SƠ , BI U Sơ 1.1. Mô hình lý thuy t v DHHT N................................................................... 20 Bi u 1.1. Thâm niên c a CBQL và GV tham gia kh o sát ....................................... 29 Bi u 1.2. K t qu kh o sát th c tr ng i m i PPDH ............................................... 32 Bi u 1.3. K t qu GV và CBQL tr l i v HTHT và DHHT.................................... 34 Bi u 1.4. K t qu kh o sát v th c tr ng k năng DHHT c a CBQL, GV THCS .... 36 Bi u 3.1. T n su t c a hai l p TN và C u vào..................................................... 80 Bi u 3.2. T n su t c a hai l p TN và C u ra ....................................................... 81 Bi u 3.3. ư ng bi u di n t n su t h i t ti n c a hai l p TN và C...................... 81 Bi u 3.4. Bi u bi u di n k t qu x p lo i t ng h p c a môn Văn 7 .................... 82 Bi u 3.5. ư ng bi u di n t n su t h i t ti n c a hai l p TN và C trư ng THCS Chu Văn An ..................................................................................... 83 Bi u 3.6. ư ng bi u di n t n su t h i t ti n c a hai l p TN và C trư ng THCS M c nh Chi .................................................................................. 83 Bi u 3.7. ư ng bi u di n t n su t h i t ti n c a hai l p TN và C trư ng THCS Th tr n Tân Biên............................................................................. 83 Bi u 3.8. Bi u bi u di n ư ng t n su t c a hai l p TN và C u vào ............ 84 Bi u 3.9. ư ng bi u di n t n su t h i t ti n c a hai l p TN và C...................... 84 Bi u 3.10. Bi u bi u di n k t qu x p lo i t ng h p c a môn Toán 9 .................. 85 Bi u 3.11. ư ng bi u di n t n su t h i t ti n c a hai l p TN và C trư ng THCS Chu Văn An ..................................................................................... 86 Bi u 3.12. ư ng bi u di n t n su t h i t ti n c a hai l p TN và C trư ng THCS M c nh Chi .................................................................................. 86 Bi u 3.13. ư ng bi u di n t n su t h i t ti n c a hai l p TN và C trư ng THCS Th tr n Tân Biên............................................................................. 86 Bi u 3.14. Bi u bi u di n ư ng t n su t c a hai l p TN và C u vào ............ 87 Bi u 3.15. Bi u bi u di n ư ng t n su t c a hai l p TN và C u ra ............... 87 Bi u 3.16. ư ng bi u di n t n su t h i t ti n c a hai l p TN và C u ra........... 88 Bi u 3.17. Bi u bi u di n k t qu x p lo i t ng h p c a môn a lý 9................. 88 Bi u 3.18. ư ng bi u di n t n su t h i t ti n c a hai l p TN và C trư ng THCS Chu Văn An ..................................................................................... 90 Bi u 3.19. ư ng bi u di n t n su t h i t ti n c a hai l p TN và C trư ng THCS M c nh Chi .................................................................................. 90 Bi u 3.20. ư ng bi u di n t n su t h i t ti n c a hai l p TN và C trư ng THCS Th tr n Tân Biên............................................................................. 90 Bi u 3.21. T ánh giá k năng DHHT ....................................................................... 98
ix DANH M C CÁC B NG B ng 3.1. B ng t ng h p x p lo i môn Văn 7 .............................................................. 81 B ng 3.2. B ng t n su t (fi ): s HS t i m xi ............................................................ 84 B ng 3.3. B ng t n su t (fi ): s HS t i m xi ............................................................ 89 B ng 3.4. B ng t ng h p các thông s th ng kê........................................................... 91 B ng 3.5. T ng h p k t qu quan sát nhóm 1 ( ã qua b i dư ng) ........................... 93 B ng 3.6. T ng h p k t qu quan sát nhóm 2 (chưa qua b i dư ng) ....................... 94 B ng 3.7. Tính kh thi và hi u qu c a các bi n pháp.................................................. 95 B ng 3.8. K t qu t ánh giá v phát tri n k năng DHHT........................................ 97
1 M U 1. LÝ DO CH N TÀI Ngh quy t TW2 khóa VIII c a ng C ng s n Vi t Nam xác nh giáo d c là qu c sách hàng u, ã kh ng nh v trí vai trò c a giáo d c i v i s nghi p công nghi p hóa và hi n i hóa t nư c. V i Quan i m nh hư ng chi n lư c mà ng và Nhà nư c ã nêu ra, s nghi p giáo d c c n thi t ph i có s hoàn thi n, i m i v t t c các phương di n: m c tiêu, cơ c u, h th ng, n i dung, chương trình, i ngũ ngư i d y, cơ s v t ch t, t ch c qu n lý giáo d c,... nh m t t i ch t lư ng hi u qu , áp ng ư c yêu c u c a s phát tri n kinh t - xã h i. Các văn b n c a ng và Nhà nư c ch o cho ngành Giáo d c như: Ch th s 14/CT-TTg ngày 11/6/2001 c a Th tư ng Chính ph ban hành v vi c i m i chương trình giáo d c ph thông th c hi n Ngh quy t s 40/2000/QH10 c a Qu c h i; Ch th s 18/2001-TTg ngày 27/8/2001 c a Th tư ng Chính ph v m t s bi n pháp c p bách, nâng cao ch t lư ng i ngũ nhà giáo c a h th ng giáo d c qu c dân ã t ra cho ngành giáo d c và ào t o nhi m v có tính chi n lư c trong vi c nâng cao ch t lư ng i ngũ nhà giáo và cán b qu n lý giáo d c trong giai o n hi n nay. Có nhi u y u t nh hư ng n ch t lư ng giáo d c, nhưng trong ó ch t lư ng i ngũ Giáo viên (GV) ph i là y u t ư c quan tâm u tiên. Ch t lư ng GV ngày nay ư c hi u y hơn trư c, bao g m o c ngh nghi p, tư tư ng chính tr , năng l c sư ph m và năng l c chuyên môn, trong ó năng l c sư ph m và năng l c chuyên môn là nh ng y u t ng nh t, b i nó ph i áp ng thư ng xuyên yêu c u i m i chương trình giáo d c các c p h c. i u ó cũng có nghĩa là n n t ng năng l c ngh nghi p ư c ào t o trư ng sư ph m c a GV ph i ư c phát tri n không ng ng theo s thay i c a m c tiêu, n i dung và phương pháp d y h c trong nhà trư ng, b ng vi c b sung hoàn thi n nh ng k năng phù h p hơn, hi u qu hơn, d a trên các quan i m d y h c hi n i. Chương trình giáo d c ph thông hi n nay th hi n r t rõ nh hư ng v n d ng các mô hình phương pháp d y h c (PPDH) hi n i, có tính năng ng và có tính xã h i hóa cao, có ch c năng tích c c hóa ngư i h c, khuy n khích h c t p, phát tri n k năng xã h i c a ngư i h c. Có như v y, d y h c m i giúp hình thành H c sinh (HS) k năng h c t p hi u qu , k năng s ng trong sinh ho t và ho t ng th c ti n. K năng s ng c a HS ph thông ư c c ng ng th gi i xem như y u t h t nhân c a ch t lư ng giáo d c. Thi u k năng s ng, ngư i h c không th ư c xem là ã ư c giáo d c t t. áp ng yêu c u i m i PPDH c p trung h c cơ s (THCS) GV và HS u ph i i m i cách d y, cách h c nh m nâng cao ch t lư ng d y h c. D y h c h p tác
2 (DHHT) là m t trong nh ng hư ng ti p c n quan tr ng trong i m i PPDH hi n nay nư c ta. Nó có nh hư ng tích c c n k t qu h c t p cũng như phát tri n năng l c xã h i c a ngư i h c, ng th i cũng tác ng m nh m t i s phát tri n ngh nghi p c a chính GV. Mu n th c hi n DHHT thành công, GV c n có nh ng k năng d y h c nh t nh, HS c n có nh ng k năng h c t p nh t nh và nh ng k năng y u ph i thích h p v i các nguyên t c và yêu c u DHHT. G n ây các nhà trư ng ã xu t hi n nhi u kinh nghi m v i m i PPDH nh vi c áp d ng nh ng mô hình và k thu t d y h c như: th o lu n nhóm, thi t k bài gi ng i n t , d y cách h c t p gi i quy t v n ... c bi t các thành ph (Tp)l n như Hà N i, Tp. H Chí Minh, à N ng, Bà R a - Vũng Tàu... Các d án phát tri n giáo d c u nh n m nh i m i PPDH theo hư ng ki n t o, tìm tòi, tham gia, h p tác, phát huy tính tích c c c a ngư i h c, nâng cao tính ch ng, sáng t o và hi u qu h c t p. Tuy nhiên, ó m i là nh ng phương hư ng, nh ng cách ti p c n chung trong lĩnh v c, PPDH, trong khi ó c t lõi c a i m i phương pháp chính là k năng d y h c c a GV. Không có k năng ti n hành PPDH theo lý lu n hay mô hình m i thì s không có phương pháp i m i. V n k năng d y h c còn ít ư c quan tâm, nh t là k năng d y h c nh m tích c c hóa h c t p nói chung và trong các môn h c nói riêng, như thi t k bài d y, ki m tra, ánh giá, sáng t o PPDH phù h p ti n hành d y h c theo nh ng chi n lư c DHHT, h c t p tìm tòi, h c nhóm nh , h c t p theo d án, h c t p gi i quy t v n ... Riêng v k năng DHHT trư ng trung h c cơ s (THCS) ư c xem là v n còn b tr ng trong nh ng năm v a qua. V i nh ng lý do nêu trên, chúng tôi s i sâu nghiên c u v n : "Phát tri n k năng d y h c h p tác cho giáo viên trung h c cơ s " và l y ó làm tài th c hi n lu n án ti n sĩ. 2. M C ÍCH NGHIÊN C U Xây d ng bi n pháp phát tri n k năng DHHT cho GV THCS trong ho t ng b i dư ng GV c p t nh. 3. KHÁCH TH VÀ I TƯ NG NGHIÊN C U 3.1. Khách th nghiên c u Ho t ng b i dư ng nghi p v sư ph m cho GV THCS c p t nh và t i trư ng THCS. 3.2. i tư ng nghiên c u Quá trình phát tri n và b i dư ng k năng DHHT cho GV THCS hư ng vào i m i PPDH c p h c này.
3 4. GI THUY T KHOA H C D y h c h p tác các trư ng THCS s góp ph n nâng cao ch t lư ng và hi u qu d y h c, n u chúng có ư c m t h th ng bi n pháp phát tri n k năng DHHT cho i ngũ GV d a trên cơ s lý lu n d y h c xác áng và nh ng c i m ho t ng b i dư ng GV t s GD- T, phòng GD- T n các trư ng THCS. 5. NHI M V NGHIÊN C U 5.1. Xác nh cơ s lý lu n và th c ti n c a vi c phát tri n các k năng DHHT c a GVTHCS. 5.2. Xác nh h th ng k năng DHHT c a GV THCS d a trên nh ng nguyên t c và yêu c u DHHT. 5.3. xu t các bi n pháp phát tri n k năng DHHT cho GV THCS trong quá trình b i dư ng GV. 5.4. T ch c th c nghi m b i dư ng k năng DHHT cho GV THCS t i m t s trư ng t nh Tây Ninh. 6. GI I H N, PH M VI NGHIÊN C U 6.1. H th ng k năng DHHT ư c gi i h n nh ng k năng chung cho các môn h c, không dành riêng cho t ng môn h c. 6.2. Bi n pháp phát tri n k năng DHHT ư c gi i h n trong ph m vi ho t ng b i dư ng chuyên môn cho GV. 6.3. Th c nghi m ư c gi i h n m t s trư ng THCS c a t nh Tây Ninh, ph m vi kh o sát th c tr ng giáo d c ư c gi i h n m t s t nh mi n ông Nam b . 7. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 7.1. Nhóm phương pháp nghiên c u lý lu n - Phân tích tư li u lý lu n trong và ngoài nư c tìm hi u tình hình nghiên c u có liên quan. - Phương pháp l ch s và logic nh m xây d ng quan ni m c a tài và nh ng quan i m lý lu n cơ b n c a v n nghiên c u. 7.2. Nhóm các phương pháp nghiên c u th c ti n - Phương pháp i u tra giáo d c b ng quan sát d y h c, kh o sát th c tr ng k năng DHHT b ng b ng h i, quan sát và ph ng v n.
4 - Phương pháp t ng k t kinh nghi m ánh giá th c tr ng i m i PPDH, th c tr ng phát tri n k năng d y h c c a GV THCS. - Phương pháp nghiên c u tài li u h sơ giáo d c c a nhà trư ng. - Phương pháp th c nghi m sư ph m nh m ki m tra tác d ng c a bi n pháp b i dư ng phát tri n k năng DHHT và tính h p lý c a h th ng k năng ư c xây d ng. 7.3. Các phương pháp nghiên c u khác - Phương pháp l y ý ki n chuyên gia v h th ng k năng DHHT và ánh giá th c tr ng phát tri n k năng DHHT. - X lý s li u và ánh giá b ng th ng kê toán h c. 8. NH NG LU N I M C N B O V 8.1. i m i PPDH nhà trư ng ch có th t t i hi u qu khi có s k t h p m t cách h p lý, khoa h c gi a ho t ng d y c a GV và ho t ng h c c a HS. DHHT không ch tuân theo các quan i m và lý thuy t gi ng d y, mà c n ph i tôn tr ng và phù h p v i các lý thuy t h c t p. M t trong nh ng lý thuy t h c t p hi n i, có hi u qu cao là HTHT. 8.2. HTHT có nh ng yêu c u và nguyên t c sư ph m rõ ràng nh ó mà t o nên ho c phát huy ư c nh ng giá tr quan tr ng trong h c t p như tính trách nhi m, quan h thân thi n, tính xã h i, tính c ng tác, hi u qu h c t p cao, môi trư ng và cơ h i h c t p a d ng... Nh ng c i m ó là nhu c u c a HS, òi h i nhà trư ng ph i trang b cho i ngũ GV các k năng tương ng trong quá trình i m i PPDH. 8.3. M t trong nh ng y u t c t lõi i m i PPDH là i m i k năng d y h c. D y h c theo chi n lư c hay phương pháp nào thì GV ph i có nh ng k năng d y h c phù h p v i chi n lư c hay phương pháp ó. Th c hi n mô hình DHHT, dư i s ch o c a GV, HS cũng ph i d n thích ng v i ki u h c t p như v y có nh ng k năng HTHT tương ng. 8.4. DHHT òi h i GV ph i có nh ng k năng d y h c c thù t khâu thi t k gi ng d y, lên l p cho n qu n lý h c t p và ánh giá k t qu h c t p. 8.5. Có th phát tri n các k năng DHHT cho GV trư ng THCS thông qua ho t ng b i dư ng GV c p t nh, dư i s h tr v lý lu n và k thu t c a các chuyên gia, cán b ch o, GV c t cán.
5 9. ÓNG GÓP M I C A LU N ÁN 9.1. V m t lý lu n - Xác nh m t cách có h th ng quan i m lý lu n v k năng DHHT, có ý nghĩa sư ph m trong i m i PPDH c p h c THCS. - V n d ng và phát tri n lý lu n v năng l c và k năng d y h c, lý thuy t HTHT xây d ng h th ng k năng DHHT phù h p v i GV THCS. H th ng này có th ư c xem như khung k thu t chung tham kh o khi phát tri n nh ng nghiên c u ti p t c và sâu s c hơn v lĩnh v c k năng d y h c. 9.2. V m t th c ti n - Qua kh o sát th c tr ng i m i PPDH và th c tr ng k năng d y h c m t s trư ng THCS thu c các t nh mi n ông Nam b , phát hi n m t s ưu i m và b t c p v nh n th c, nhu c u i m i cách d y, cách h c. - D a trên nh n th c lý lu n v HTHT xác l p ư c m t h th ng k năng DHHT phù h p v i GV và ho t ng d y h c trư ng THCS. - Xây d ng bi n pháp phát tri n k năng DHHT cho GV THCS bao g m 7 bi n pháp (chia thành 2 nhóm). Nh ng bi n pháp này ư c th c nghi m qua quá trình thi t k bài h c, ti n hành gi ng d y và t ch c cho HS h c t p c a GV, tương ng v i các nhóm k năng d y h c mà GV ư c b i dư ng. Các bi n pháp cũng ư c th m nh qua ý ki n chuyên gia, cán b qu n lý giáo d c và GV trư ng THCS. 10. C U TRÚC LU N ÁN Ngoài ph n m u, k t lu n và khuy n ngh , lu n án có 3 chương: Chương 1: Cơ s lý lu n và th c ti n c a vi c phát tri n k năng DHHT cho GV THCS. Chương 2: Các bi n pháp phát tri n k năng DHHT cho GV THCS. Chương 3: ánh giá các bi n pháp phát tri n k năng DHHT cho GV THCS.
6 Chương 1 CƠ S LÝ LU N VÀ TH C TI N C A VI C PHÁT TRI N K NĂNG D Y H C H P TÁC CHO GIÁO VIÊN TRUNG H C CƠ S 1.1. CƠ S LÝ LU N V PHÁT TRI N K NĂNG D Y H C H P TÁC 1.1.1. T ng quan v n nghiên c u có liên quan n tài 1.1.1.1. Nghiên c u nư c ngoài T th k XVIII, lý thuy t v h c t p h p tác (HTHT) ã th c hi n khá ph bi n các nư c tư b n. Th i kỳ này có Joseph Lancaster và Andrew Bell ã th c nghi m và tri n khai r ng rãi vi c HTHT nhóm Anh qu c và vào kho ng cu i th k XIX M ã cao HTHT, i n hình có Fancis Parker, hi u trư ng m t trư ng công bang Massachusetts ã ưa ra các quan ni m nh m bi n h cho lý thuy t HTHT, ph n i ki u h c t p c nh tranh mang màu s c c a xã h i tư b n. Theo Fancis Parker n u quá trình h c t p ư c th c hi n trên tinh th n chia s nhóm, l p v i c tình c m và trí tu thì vi c h c s không bao gi b nhàm chán; ni m vui l n nh t c a HS là cùng nhau chia s thành qu h c t p v i các b n trong tương tác h c t p v i tinh th n giúp l n nhau [103]. Ti p t c Parker, John Dewey ã vi t m t cu n sách có t a “N n Dân ch và Giáo d c” Ông cho r ng con ngư i có b n ch t s ng h p tác, tr c n ư c d y bi t c m thông, tôn tr ng quy n c a ngư i khác, làm vi c cùng nhau gi i quy t v n theo l ph i và c n ư c tr i nghi m quá trình s ng h p tác ngay t trong nhà trư ng. Ông cũng cho r ng cu c s ng l p h c ph i là hi n thân c a dân ch , không ch trong vi c HS t do l a ch n cách h c và th c hi n các d án h c t p cùng nhau mà còn c trong vi c HS h c cách quan h v i ngư i khác [113]. Các công trình nghiên c u c a các nhà khoa h c như Devries.D. và Edwards.K. trung tâm t ch c xã h i, các trư ng h c ã k t h p h c h p tác nhóm (HHT N) tranh ua gi a các nhóm và các trò chơi h c t p v n d ng vào th c ti n ho t ng trong l p h c; E. Cohen ã xây d ng m t phương pháp HTHT d a trên nh ng lý thuy t, nh ng phát bi u mong i. W. Glasser ã nghiên c u thúc y vi c s d ng các m i quan h h p tác gi a HS v i nhau. Nh ng nghiên c u trên cũng như các công trình khác c a các nhà nghiên c u giáo d c, khoa h c xã h i M , Canada… ã i tiên phong trong vi c nghiên c u và tri n khai các bài h c, chương trình, chi n lư c và k năng DHHT [113].
7 Albert Bandura ưa ra lý thuy t h c t p mang tính xã h i: “S làm vi c ng i”. Lý thuy t này ư c xây d ng trên nguyên t c ph bi n: HS n l c th c hi n nh ng nhi m v thì s ư c khen thư ng, còn n u không hoàn thành s không ư c khen ho c b chê. Tư tư ng chính c a thuy t này là khi các cá nhân làm vi c cùng nhau hư ng t i m c tiêu chung thì s ph thu c l n nhau s thúc y h ho t ng tích c c hơn, qua ó giúp nhóm và chính b n thân mình t n k t qu h c t p mong mu n [95]. Jean Piaget v i h c thuy t “S gi i quy t mâu thu n” cho r ng, thúc y s phát tri n trí tu cho HS, GV s p t t ng c p HS có quan i m i l p v i nhau v cách gi i quy t v n thành m t nhóm và yêu c u t ng c p hai em này ho t ng cùng nhau cho n khi nh t trí ho c có câu tr l i chung thì khi ó m i i n k t lu n v bài h c. Sau khi các em th ng nh t, GV ki m tra riêng t ng em và luôn th y r ng nh ng em lúc u còn kém c i v m t v n nào ó thì bây gi có th t mình gi i quy t m t cách úng n, không khác v i cách gi i quy t c a b n mình [81]. Các tác gi Palincsar và Brown xây d ng và phát tri n phương pháp d y l n nhau. Theo phương pháp này, HS và GV thay phiên nhau óng vai trò ngư i d y sau khi cùng nghiên c u tài li u h c t p. GV làm m u ưa ra cách th c và các v n , t các câu h i, cách tóm t t, cách phân tích làm sáng t v n … HS h c cách làm c a GV và áp d ng vào trong nhóm h c t p c a mình. Các thành viên khác c a nhóm tham gia th o lu n nêu ra các câu h i, tr l i, bình lu n, tìm ki m nh ng t ng chính xác, thích h p, khái quát và rút ra nh ng k t lu n. Vai trò c a t ng thành viên ư c luân phiên thay i [114]. Vào nh ng năm 1980 tr l i ây, vi c nghiên c u v DHHT ã ư c ti p t c y m nh các nư c Tây Âu. Các nghiên c u này hư ng vào xây d ng mô hình và chi n lư c d y h c theo nhóm h p tác m t cách có hi u qu . Chúng ta có th k n các công trình nghiên c u tiêu bi u như Brown và Palincsar năm 1989 [114], Rosenshine, Meister năm 1994 [123], Slavin năm 1990 [125] và Renkl năm 1995 [122]. Các Ông cho r ng DHHT t o l p và c i thi n nh ng m i quan h xã h i gi a các thành viên, v i nh ng c thù xã h i và ph m ch t cá nhân. Raja Roy Singh, nhà giáo d c c a n trong cu n sách “N n giáo d c cho th k XXI: Nh ng tri n v ng c a Châu Á - Thái Bình Dương”, tác gi ã c p t i nhi u n i dung cho giáo d c th k XXI, song v n c n t p trung hơn c v giáo d c con ngư i là hình thành cho h năng l c sáng t o, có k năng h p tác chung s ng v i ngư i khác, bi t g n bó con ngư i v i xã h i trong th gi i toàn c u hóa và s ph thu c l n nhau ngày càng sâu r ng. Theo ông m t trong nh ng PPDH t t i m c tiêu trên, ó là mô hình DHHT, h c t p t b n bè, t c ng ng, t lao ng và các ho t ng xã h i. Ông
8 còn cho r ng “S hoàn thi n c a ho t ng h c là s chia s , ngư i ta càng h c càng khát khao ư c chia s … H c t t i s ch c ch n là chu n b cho s chia s ” [84]. các nư c xã h i ch nghĩa, t p th luôn ư c xem là môi trư ng th c hi n m c tiêu giáo d c con ngư i phát tri n toàn di n. C. Mác kh ng nh: “Ch có trong c ng ng cá nhân m i có ư c nh ng phương ti n phát tri n toàn di n nh ng năng khi u c a mình và do ó, ch có trong c ng ng m i có t do cá nhân” [10]. B ng vi c ánh giá cao vai trò c a t p th , các nhà kinh i n c a Ch nghĩa Mác - Lênin cho r ng, giáo d c con ngư i trong t p th là m t nguyên lý cơ b n c a n n giáo d c xã h i ch nghĩa. D a trên quan i m Mác - Lê Nin v giáo d c, nhi u nhà khoa h c Liên Xô và các nư c ông Âu trư c ây ã i sâu nghiên c u v DHHT và áp d ng thành công trong th c ti n giáo d c. Trư c tiên có th k t i công trình nghiên c u c a Vưgôtsky. Theo Ông, m i ch c năng tâm lý cao c p u có ngu n g c xã h i và xu t hi n trư c h t c p liên cá nhân, trư c khi ư c chuy n vào trong và t n t i c p n i cá nhân. Ông cho r ng “Trong s phát tri n c a tr , m i ch c năng tâm lý cao c p u xu t hi n hai l n, l n th nh t như là m t ho t ng t p th , m t ho t ng xã h i, nghĩa là như m t ch c năng liên tâm lý; l n th hai như là m t ho t ng cá nhân, như là m t ch c năng tâm lý bên trong”. Vưgôtsky ã ưa ra khái ni m xây d ng lý thuy t v vùng phát tri n g n, theo ó d y h c ch có hi u qu v vùng phát tri n khi tác ng c a nó n m vùng phát tri n g n c a HS. Ph i làm sao kích thích và làm th c t nh quá trình chuy n vào trong và ho t ng bên trong c a a tr và nh ng quá trình như v y ch di n ra trong ph m vi m i quan h v i ngư i xung quanh và s h p tác v i b n bè. Các quá trình hư ng n i này s t o nên nh ng k t qu bên trong c a b n thân tr . " i u tr em cùng v i nhau hôm nay, chúng s t làm ư c vào ngày mai". Quan i m c a Vưgôtsky ã ch ra s c n thi t c a m i quan h tương tác gi a ngư i h c v i môi trư ng, gi a ngư i h c v i nhau [129]. D y h c nêu v n theo hình th c h p tác nhóm cũng ư c ti n hành nghiên c u v i qui mô l n Ba Lan vào nh ng năm 1950-1960 v i các công trình nghiên c u c a Bozdanxky, Rot, Kupixevich, Palatopxky… các tác gi u kh ng nh: D y h c nêu v n theo hình th c h p tác nhóm có hi u qu hơn h n so v i d y h c nêu v n l p ho c theo cá nhân. Trong cu n chuyên kh o “D y h c nêu v n ” Ôkôn, V. ã ti n hành t ng k t các hình th c và các giai o n d y h c theo nhóm, m t khác cũng ch rõ vi c t ch c DHHT nhóm s ư c di n ra như th nào trong hoàn c nh c th tương ng v i m c ích môn h c, ti t h c và vào tài ngh sư ph m c a GV [76].
9 1.1.1.2. Nghiên c u trong nư c Vi t Nam v i truy n th ng hi u h c và oàn k t dân t c, tinh th n h c t p h p tác truy n th tri th c, kinh nghi m c a ngư i i trư c cho th h sau ã th hi n b ng nhi u hình th c linh ho t và sau này phát tri n thành các phong trào bình dân h c v , b túc văn hóa, h c cùng nhau, h c b n, h c nhóm. Vào nh ng năm 1960, chi n tranh di n ra ác li t nhưng vi c nghiên c u khoa h c giáo d c cũng ư c quan tâm nh m tìm ra các gi i pháp phát huy tính tích c c, ch ng h c t p c a HS. Kh u hi u “bi n quá trình ào t o thành quá trình t ào t o” cũng ã i vào các trư ng sư ph m t th i i m ó. Nhưng ph i n nh ng năm 1980 v n phát huy tính tích c c c a HS m i tr thành m t trong nh ng phương hư ng c a c i cách giáo d c và ư c tri n khai trong ho t ng th c t các trư ng ph thông. Tuy nhiên nh ng chuy n bi n trong giáo d c v n còn nhi u h n ch . Song ph i t i nh ng năm cu i c a th k XX, nh hư ng n y m i th c s có chuy n bi n rõ r t. Nhi u tài li u giáo d c và d y h c c p t i vi c chuy n t d y h c l y GV làm trung tâm sang d y h c l y HS làm trung tâm. M t trong nh ng phương pháp ư c x p vào các PPDH theo hư ng l y HS làm trung tâm có hi u qu ó là phương pháp DHHT. Nhi u công trình nghiên c u cũng như nhi u bài vi t quan tâm t i PPDH mang tính h p tác. i n hình có m t s tác gi sau: Tác gi Thái Duy Tuyên i sâu nghiên c u v n v PPDH, trong cu n sách “Phương pháp d y h c truy n th ng và i m i”. Trên cơ s khái quát v b n ch t, c i m, ý nghĩa c a DHHT, Ông ã xu t qui trình t ch c d y h c theo phương pháp DHHT [95]. Theo Nguy n H u Châu, trong cu n sách “Nh ng v n cơ b n v chương trình và quá trình d y h c” ã c p n DHHT như là m t quan i m d y h c m i. Theo ông, DHHT là vi c s d ng các nhóm nh HS làm vi c cùng nhau nh m t i a hóa k t qu h c t p c a b n thân cũng như c a ngư i khác. Ông ã nh n m nh n vai trò to l n c a DHHT “Không ch ơn thu n là m t cách th c gi ng d y mà là còn là s thay i v c u trúc t ch c nh hư ng t i m i khía c nh i s ng h c ư ng” [13]. Tác gi Tr n Bá Hoành, trong cu n sách “ i m i phương pháp d y h c, chương trình và sách giáo khoa” g m t p h p 26 bài vi t c p n nh ng v n ph c v công cu c i m i PPDH ang di n ra sôi n i t i các trư ng h c ó là d y h c l y HS làm trung tâm, phát tri n các phương pháp tích c c, tăng cư ng phương pháp h c t p, t h c. Trong cu n sách này tác gi cũng ã ch r DHHT là m t trong nh ng chi n lư c d y h c hư ng v ngư i h c, phát huy có hi u qu tính tích c c sáng t o c a ngư i h c [36].
10 Tác gi ng Thành Hưng, trong cu n sách "D y h c hi n i" khi c pv DHHT ã kh ng nh “Các quan h c a d y h c hi n i s phát tri n theo xu th tăng cư ng s tương tác, h p tác và c nh tranh, tham gia và chia s ”; “Trong quan h th y trò, tính ch t h p tác là xu th n i b t”; “Quan h gi a ngư i h c v i nhau trong quá trình d y h c hi n i nói chung mang tính h p tác và c nh tranh tương i” [43]. DHHT còn ư c c p n trong cu n “Sách tr giúp gi ng viên cao ng sư ph m”c a t p th tác gi Nguy n H u Châu, Nguy n Văn Cư ng, Tr n Bá Hoành, Nguy n Bá Kim, Lâm Quang Thi p thu c d án ào t o GV THCS. ây là cu n sách tr giúp thư ng xuyên v m t PPDH cho gi ng viên các trư ng cao ng sư ph m, giúp h b i dư ng chuyên môn, ti p c n các PPDH hi n i trong ó cũng ã nh n m nh n v n DHHT nhóm [14]. Ngoài ra còn r t nhi u bài vi t v nh ng khía c nh khác nhau c a ki u DHHT như Tác gi Lê Văn T c ã ăng bài vi t “M t s v n v cơ s lý lu n h c h p tác nhóm” trên t p chí giáo d c (TCGD) s 81 (3/2004), n i dung bài vi t c p n khái ni m c a DHHT, cơ s lý lu n c a DHHT cũng như các bư c th c hi n HHT N trong quá trình d y h c. Bài vi t “M t s trao i v HHT trư ng ph thông” c a tác gi Tr n Th Bích Hà trên TCGD s 146 (9/2006). Các bài vi t “M t s v n lý lu n v k năng h c theo nhóm c a HS” c a tác gi Ngô Th Thu Dung trên TCGD s 46 (2002); bài “T ch c ho t ng h p tác trong h c t p theo hình th c th o lu n nhóm” c a tác gi Nguy n Thi H ng Nam trên TCGD s 26 (3/2002); bài “K thu t chia nhóm và i u khi n nhóm HTHT trong d y h c toán ti u h c” c a tác gi Tr n Ng c Lan trên TCGD s 157 (3/2007)... T t c các công trình nghiên c u khoa h c như chúng tôi ã nêu trên u có m t i m chung nh t ó là xác nh n s t n t i c a mô hình DHHT như là con ư ng cơ b n nh m tích c c hoá ho t ng c a ngư i h c, phát tri n các k năng xã h i cho ngư i h c; v n d ng DHHT vào d y h c các b c h c, môn h c khác nhau là phù h p v i xu th d y h c hi n i, em l i hi u qu thi t th c trong quá trình i m i giáo d c nư c ta hi n nay. Tuy nhiên nh ng công trình ó m i c p ch y u n nh ng v n lý lu n chung ch chưa i sâu nghiên c u vi c phát tri n k năng DHHT, cũng như chưa có bi n pháp c th phát tri n k năng này cho GV. Xem xét l ch s phát tri n v nh ng quan i m lý lu n d y h c có liên quan n DHHT, chúng tôi nh n th y: Tư tư ng DHHT xu t hi n r t s m. Hi n nay, DHHT ang ư c ti p t c nghiên c u, ng d ng r ng rãi nhi u nư c trên th gi i c bi t trong các nư c có n n giáo d c phát tri n, cho dù v n còn t n t i nhi u cách ti p c n khác nhau v DHHT, song i m chung c a các công trình nghiên c u nư c ngoài u ánh giá cao vai trò to l n c a DHHT trong vi c phát tri n trí tu , thái và k năng xã h i cho ngư i h c. K t qu nghiên c u v DHHT c a các tác gi nư c ngoài ã góp ph n làm phong
11 phú thêm lý lu n d y h c, t o d ng cơ s cơ s lý lu n h t s c quan tr ng vào vi c tri n khai trên th c t trư c ây và hi n nay v các phương pháp tích c c hóa ho t ng h c t p c a HS trong ho t ng d y h c. Tuy nhiên, m t s nghiên c u cũng ã ưa ra nh ng b ng ch ng v h n ch c a vi c HTHT như nghiên c u c a Renkl năm 1995 ã c p n i u ki n c a vi c HHT N, cũng như m t s h n ch c a hình th c h c t p này, theo Ông: “S c n thi t, s mong mu n hi u qu c a vi c HTHT không ng nghĩa v i v trí c tôn c a phương pháp này. Trái l i, c n b sung m t h th ng các hình th c h c t p cá nhân và hình th c h c t p khác do GV i u khi n” [122]. Qua nghiên c u v DHHT trong nư c cũng cho th y nh ng m t h n ch các y u t : ngư i d y, ngư i h c, môi trư ng, i u ki n cơ s v t ch t, thói quen d y h c theo l l i cũ; s nh hư ng c a tư tư ng phong ki n và tác ng c a n n kinh t th trư ng i v i quan h gi a HS v i GV và HS v i nhau… có chi ph i n vi c i m i PPDH theo hư ng HTHT. Tuy nhiên vi c k th a nh ng thành t u v DHHT, HTHT các nư c trên th gi i và trong nư c là n n t ng quan tr ng giúp cho chúng tôi có cơ s ti p t c nghiên c u, v n d ng, phát tri n lý thuy t HTHT xây d ng h th ng k năng DHHT nh m b i dư ng phát tri n k năng d y h c cho GV THCS. 1.1.2. Cơ s khoa h c c a d y h c h p tác 1.1.2.1. Cơ s tri t h c H c là quá trình n y sinh và gi i quy t các mâu thu n bên trong và bên ngoài, t ó t o ra n i l c và ngo i l c thúc y s phát tri n c a b n thân ngư i h c. Tri t h c duy v t bi n ch ng ã kh ng nh: “M i s v t, hi n tư ng trong th gi i khách quan u v n ng và phát tri n không ng ng”. Nguyên nhân c a s v n ng và phát tri n này là n y sinh và gi i quy t liên t c các mâu thu n bên trong và bên ngoài, mà mâu thu n bên trong là s thúc y ch y u [102]. S phát tri n s t n trình cao nh t khi vi c gi i quy t các mâu thu n bên trong và bên ngoài c ng hư ng v i nhau t o thành m t h p l c. Theo qui lu t phát tri n, ngo i l c ch ư c coi là y u t thúc y, còn n i l c m i là y u t quy t nh. T cơ s lý lu n này cho th y, trong quá trình d y h c, HS ph i là ch th tích c c t giác c a ho t ng h c t p, có nhu c u t bên trong. i u này òi h i ngư i h c ph i bi t t h c. Tuy nhiên trên th c t cho th y, năng l c t h c s khó có th phát tri n n u thi u s hư ng d n t ch c c a GV và s h p tác c a các b n cùng h c. H c t p c n k t h p n i l c v i ngo i l c, cá nhân hóa v i xã h i hóa nh m ti n t i trình cao nh t c a s phát tri n là c ng hư ng ngo i l c - d y, h p tác v i n i l c - h c. Quá trình t nghiên c u, cá nhân hóa vi c h c ph i bi t k t h p v i vi c h p tác v i các b n cùng nhóm, l p và quá trình d y c a GV t c là quá trình xã h i hóa