Luận án Tiến sĩ Luật học: Kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính ở Việt Nam hiện nay

Chia sẻ: Nguyen Trang | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:164

Thêm vào BST

Báo xấu

46
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án trên cơ sở làm rõ các vấn đề lý luận và phân tích thực tiễn kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính, luận án đề xuất một số giải pháp góp phần nâng cao chất lượng công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính. Mời các bạn cùng tham khảo luận án để nắm chi tiết nội dung nghiên cứu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Luật học: Kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính ở Việt Nam hiện nay

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ VĂN HẢO KIỂM SÁT VIỆC GIẢI QUYẾT CÁC VỤ ÁN HÀNH CHÍNH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SỸ LUẬT HỌC HÀ NỘI, 2020
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ VĂN HẢO KIỂM SÁT VIỆC GIẢI QUYẾT CÁC VỤ ÁN HÀNH CHÍNH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Ngành : Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số : 9.38.01.02 LUẬN ÁN TIẾN SỸ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học 1: PGS,TS. VŨ THƯ 2: PGS,TS. HOÀNG VĂN TÚ HÀ NỘI, 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu được đưa vào Luận án là trung thực. Những kết luận khoa học của Luận án chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TÁC GIẢ LUẬN ÁN Lê Văn Hảo
MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU .................................. 9 1.1. Tình hình nghiên cứu trong nước................................................................ 9 1.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài .......................................................... 19 1.3. Đánh giá tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án ................ 22 1.4. Các giả thiết thuyết đặt ra cần phải tiếp tục nghiên cứu của luận án ........ 24 Kết luận chương 1 .............................................................................................. 25 Chương 2. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KIỂM SÁT VIỆC GIẢI QUYẾT CÁC VỤ ÁN HÀNH CHÍNH ............................................................. 27 2.1. Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa và nguyên tắc của hoạt động kiểm sát việc giải quyết vụ án hành chính ............................................................................. 27 2.2. Các yếu tố tác động đến hoạt động kiểm sát việc giải quyết vụ án hành chính của Viện kiểm sát nhân dân ................................................................... 49 Kết luận Chương 2 ............................................................................................. 55 Chương 3. CÁC QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH VỀ KIỂM SÁT VIỆC GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÀNH CHÍNH VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG57 3.1. Các quy định pháp luật về nội dung và phương thức kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính .............................................................................. 57 3.2. Tình hình thụ lý và giải quyết các vụ án hành chính ................................ 73 3.3. Đánh giá thực trạng công tác giải quyết các vụ án hành chính của Viện kiểm sát nhân dân trong thời gian từ năm 2009 đến năm 2018 ....................... 80 3.4. Nguyên nhân của những kết quả đạt được và những tồn tại, hạn chế trong công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính .................................. 86 Kết luận Chương 3 ........................................................................................... 103
Chương 4. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG VAI TRÒ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TRONG KIỂM SÁT VIỆC GIẢI QUYẾT CÁC VỤ ÁN HÀNH CHÍNH .......................................................................... 104 4.1. Quan điểm tăng cường vai trò của VKSND trong kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính ...................................................................................... 104 4.2. Các giải pháp tăng cường vai trò của VKSND trong hoạt động kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính ............................................................. 112 Kết luận Chương 4 ........................................................................................... 140 KẾT LUẬN ....................................................................................................... 141 CÁC BÀI BÁO KHOA HỌC LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ADPL Áp dụng pháp luật CCTP Cải cách tư pháp QLNN Quản lý nhà nước QLHC Quản lý hành chính TA Tòa án TAND Tòa án nhân dân TTHC Tố tụng hành chính VKS Viện kiểm sát VKSND Viện kiểm sát nhân dân XHCN Xã hội chủ nghĩa
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ở phương diện tổng thể, quy định của pháp luật về khiếu kiện hành chính và giải quyết, kiểm sát việc giải quyết khiếu kiện hành chính thể hiện sự ưu việt, tiến bộ của Nhà nước. Bởi vì quy định của Hiến pháp được cụ thể hóa thông qua hệ thống các quy phạm pháp luật nhằm giải quyết, kiểm sát việc giải quyết các khiếu kiện hành chính sẽ góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà nước và của công dân. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, các khiếu kiện hành chính đặc biệt là khiếu kiện hành chính có đông người tham gia ở một số địa phương và trên địa bàn cả nước đã và đang diễn ra phức tạp và có chiều hướng ngày càng gia tăng năm sau cao hơn năm trước. Thực trạng này đã gây bức xúc không nhỏ trong các tầng lớp nhân dân. Đây cũng là vấn đề chính trị, pháp lý cần được cả hệ thống chính trị và toàn xã hội chung tay giải quyết. Bởi vì hệ quả của khiếu kiện hành chính có thể tạo ra dư luận xã hội không tốt, làm ảnh hưởng đến uy tín, niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước mà các thế lực chống đối trong nước, các tổ chức phản động ở nước ngoài đã lợi dụng dân chủ để chống lại Đảng, Nhà nước và nhân dân ta. Do vậy, đây cũng là vấn đề bức thiết của xã hội cần được kiểm soát bằng nhiều biện pháp khác nhau, trong đó vai trò của các cơ quan tư pháp nói chung và VKSND nói riêng giữ vị trí đặc biệt quan trọng. VKSND là cơ quan thuộc bộ máy Nhà nước Cộng hòa XHCN Việt Nam với hai chức năng: Thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp. Chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật của TA và các chủ thể khác trong quá trình giải quyết các vụ án hành chính là một bộ phận quan trọng thuộc nội dung thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp của VKSND. Trên cơ sở cụ thể hóa Điều 2 Hiến pháp năm 2013 về nguyên tắc tổ chức và hoạt động của bộ máy Nhà nước. Thực tiễn công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính của VKSND các cấp trong những năm gần đây cho thấy, sau khi Luật Tổ chức VKSND năm 2014, Luật tổ chức TAND năm 2014 và Luật TTHC năm 2015 1
được thực thi thì vai trò, nhiệm vụ, thẩm quyền của VKSND được xác định rõ hơn; công tác tổ chức nhân sự, phân cấp quản lý, phân công phụ trách công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính trong hệ thống VKSND các cấp cơ bản được hoàn thiện. Công tác chuyên môn hóa khâu nghiệp vụ kiểm sát giải quyết vụ án hành chính được ngành kiểm sát quan tâm đúng mức. VKSND các cấp đã từng bước nâng cao trình độ năng lực chuyên môn nghiệp vụ, bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức cho đội ngũ kiểm sát viên thực hiện công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính. Mặt khác, về khách quan đã có những thay đổi đáng kể theo chiều hướng tiến bộ trong việc nhận thức về tính độc lập xét xử và quan điểm xử lý đúng đắn, công bằng và kịp thời đối với các vụ án hành chính từ phía các cấp ủy đảng, chính quyền từ Trung ương đến địa phương, thể hiện tập trung tại Nghị quyết số 49/NQ- TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị "Về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020". Đây vừa là mục tiêu và cũng là điều kiện thuận lợi để TAND và VKSND thực hiện tốt việc giải quyết các vụ án hành chính nhờ đó chất lượng xét xử các vụ án hành chính của TA ngày càng được nâng cao. Do đó, đảm bảo hoạt động giải quyết các vụ án hành chính của TAND các cấp tuân thủ đúng quy định của pháp luật, bảo vệ được quyền, lợi ích hợp pháp của Nhà nước, tổ chức, cá nhân vừa là mục tiêu, vừa là nhiệm vụ của ngành kiểm sát nhân dân. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính của VKSND các cấp thời gian quan còn bộc lộ một số tồn tại, hạn chế như: còn tồn tại một số bản án sơ thẩm có kháng cáo, kháng nghị bị TA cấp phúc thẩm sửa đổi, hủy bỏ hoặc bị kháng nghị theo trình tự giám đốc thẩm, tái thẩm; việc áp dụng pháp luật vào từng vụ án cụ thể còn có nội dung chưa thống nhất giữa các cơ quan tiến hành tố tụng và giữa các địa phương trong cả nước; hoạt động xét hỏi, tranh luận giữa các bên tại phiên toà còn chưa thực chất và thiếu tính chủ động… Những tồn tại đó dẫn đến việc TA giải quyết một số vụ án hành chính còn có vi phạm pháp luật làm ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức và 2
công dân dẫn đến tình trạng khiếu kiện hành chính kéo dài, vượt cấp, khiếu kiện đông người, gây thiệt hại về tài sản, gây mất niềm tin của nhân dân đến các cơ quan tư pháp. Nghiên cứu về hoạt động kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính của VKSND có nhiều hướng tiếp cận khác nhau. Tuy nhiên, hướng tiếp cận nghiên cứu về bản chất, mục đích, yêu cầu và đánh giá hiệu quả của hoạt động kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính nhằm đưa ra những giải pháp bảo đảm nâng cao chất lượng kiểm sát các vụ án hành chính của VKSND từ phương diện Luật Hiến pháp, Luật TTHC, Luật Tổ chức VKSND được xem là một trong những hình thức kiểm soát quyền tư pháp (Kiểm soát thực hiện quyền xét xử của TA). Hoạt động này không chỉ giúp cho VKSND thực hành quyền lực từ Quốc hội để thực hiện chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật của TA và những người tham gia tố tụng khác trong quá trình giải quyết các vụ án hành chính. Hoạt động này của VKSND nhằm bảo đảm cho TA khi xét xử, ra bản án, quyết định một cách công bằng, vô tư, khách quan, đúng pháp luật và phát hiện kịp thời những trường hợp lợi dụng quyền lực trong xét xử các vụ án hành chính để kiến nghị, yêu cầu kháng nghị khắc phục. Đây cũng là hướng nghiên cứu nhằm xây dựng được một quan niệm chính xác về hiệu quả hoạt động kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính của VKSND. Trên cơ sở đó, đưa ra những tiêu chí khách quan, toàn diện để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến mối quan hệ phối hợp công tác mà trước hết là mối quan hệ giữa cơ quan xét xử với cơ quan kiểm sát và mối quan hệ giữa VKSND với các cơ quan, tổ chức hữu quan; giữa vị trí chức năng, nhiệm vụ của VKSND với tính hiệu lực, hiệu quả trong công tác kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính của VKSND trong một cơ chế chung, thống nhất, từ đó làm cơ sở khoa học cho phép đánh giá đúng đắn về bản chất, sự cần thiết, thực chất, thực trạng và tính hiệu quả của công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính. 3
Như vậy, nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về hoạt động kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính của VKSND trong điều kiện kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế, đáp ứng yêu cầu CCTP, tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền Việt Nam XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân trong giai đoạn hiện nay và trong thời gian tới cần được quan tâm đúng mức. Chính vì vậy, việc lựa chọn vấn đề "Kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính ở Việt Nam hiện nay" làm đề tài luận án là đáp ứng yêu cầu lý luận và thực tiễn. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở làm rõ các vấn đề lý luận và phân tích thực tiễn kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính, luận án đề xuất một số giải pháp góp phần nâng cao chất lượng công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nêu trên, luận án có các nhiệm vụ nghiên cứu sau đây: - Khảo sát, đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu ở trong và ngoài nước đối với công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính của VKSND; từ đó xác định những khoảng trống, những vấn đề đặt ra mà luận án cần tiếp tục nghiên cứu. - Phân tích và làm rõ những vấn đề lý luận và pháp luật về công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính của VKSND từ phương diện pháp luật được xem là một trong những phương thức kiểm soát quyền lực tư pháp, từ đó xây dựng các khái niệm về kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính, đối tượng, phạm vi, xác định nội dung công tác này. - Khảo sát, thu thập thông tin, tài liệu để đánh giá thực trạng về công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính của VKSND; nêu những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế trong lĩnh vực kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính. 4
- Đề xuất các giải pháp, kiến nghị nhằm nâng cao chất lượng công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính của VKSND ở Việt Nam trong thời gian tới. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính của VKSND. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Luận án nghiên cứu trong phạm vi hoạt động kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong quá trình giải quyết vụ án hành chính của TAND. - Về thời gian: Luận án nghiên cứu hoạt động kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong quá trình giải quyết các vụ án hành chính của VKSND từ năm 2009 đến năm 2018. - Về không gian: Luận án triển khai khảo sát, phân tích trên phạm vi cả nước, tập trung ở một số tỉnh, thành phố trọng điểm. 4. Phương pháp luận và các phương pháp nghiên cứu cụ thể 4.1. Phương pháp luận Phương pháp luận được sử dụng trong quá trình nghiên cứu luận án là phép duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Trong đó, nguyên lý về mối liên hệ phổ biến giữa các hiện tượng và quá trình xã hội được vận dụng để phân tích mối liên hệ hữu cơ giữa các thiết chế trong hệ thống tư pháp và thể chế pháp lý cho hoạt động kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính. Nguyên lý về sự phát triển được sử dụng để nghiên cứu, phân tích những thay đổi về kinh tế -xã hội, quá trình cải cách hành chính, CCTP dẫn đến những thay đổi trong cách thức tổ chức và hoạt động của VKS. Một số quy luật của phép biện chứng duy vật như quy luật những thay đổi về lượng dẫn đến những thay đổi về chất, hay các cặp phạm trù như cái chung và cái riêng, khả năng và hiện thực được sử dụng để 5
nghiên cứu, phân tích các yếu tố tác động, các điều kiện đảm bảo thực hiện kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính. 4.2. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể - Phương pháp lịch sử: được sử dụng chủ yếu trong chương 1 nhằm nhận diện những vấn đề lý luận và các bước tiến trong nhận thức về tư pháp hành chính và vai trò của VKSND trong kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính. - Phương pháp phân tích, tổng hợp, thống kê: được sử dụng bao quát trong tất cả các chương, mục của luận án được sử dụng để thống kê, phân tích và tổng hợp dữ liệu, số liệu về vụ án hành chính trong thực tiễn nhằm rút ra những ưu điểm, hạn chế, vướng mắc trong công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính của VKSND. - Phương pháp cấu trúc hệ thống: được sử dụng chủ yếu trong chương 2 và 3 của luận án nhằm đánh giá thực trạng kiểm sát các vụ án hành chính hiện nay của VKSND và đưa ra các nguyên nhân của thực trạng ấy, đồng thời đề xuất các giải pháp phòng ngừa cụ thể. - Phương pháp luật học so sánh: được sử dụng chủ yếu trong chương 2 và 4 của luận án để so sánh, đối chiếu tình hình vi phạm pháp luật trong hoạt động quản lý hành chính nhà nước và kết quả công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính của VKSND các cấp trên phạm vi cả nước ở những thời điểm khác nhau. - Phương pháp nghiên cứu điển hình: được sử dụng chủ yếu trong chương 2 để tiến hành nghiên cứu, phân tích công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính của VKSND ở một số địa bàn cụ thể. 5. Những đóng góp mới của Luận án Đóng góp mới của luận án thể hiện ở những điểm sau: Thứ nhất, luận án phân tích và làm sáng tỏ hoạt động kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính là hoạt động thực hiện quyền lực nhà nước, cụ thể là 6
quyền kiểm sát hoạt động tư pháp trong giải quyết các vụ án hành chính nhằm bảo đảm pháp luật TTHC được tuân thủ nghiêm chỉnh, đúng pháp luật. Thứ hai, thông qua việc phân tích và làm rõ hoạt động kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong quá trình giải quyết các vụ án hành chính, kết quả nghiên cứu của đề tài đã xác định vị trí, vai trò của VKSND trong bộ máy nhà nước, đặc biệt là trong điều kiện xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam hiện nay. Thứ ba, kết quả nghiên cứu của đề tài luận án góp phần bổ sung và hoàn thiện những vấn đề lý luận về công tác kiểm sát các vụ án hành chính của VKSND dưới hình thức kiểm soát quyền lực tư pháp như: xây dựng một số khái niệm, các đặc điểm, nội dung, phương pháp kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính. Thứ tư, từ nhận thức lý luận về vai trò, chức năng của VKSND, luận án đánh giá thực trạng kiểm sát việc giải quyết vụ án hành chính ở Việt Nam hiện nay của VKSND, thông qua đó giúp cho đội ngũ cán bộ, kiểm sát viên được giao nhiệm vụ thực hiện công tác kiểm sát trong lĩnh vực này có cách nhìn tổng thể về những kết quả đạt được để phát huy; đồng thời, nhận thức rõ những hạn chế, tồn tại và nguyên nhân để có biện pháp khắc phục. Thứ năm, luận án đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao chất lượng công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính trên cơ sở khoa học và rút ra từ thực tiễn đó có tính khả thi khi vận dụng vào hoạt động thực hiện chức năng của VKSND. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của Luận án 6.1. Ý nghĩa lý luận của luận án Luận án góp phần bổ sung, hoàn thiện lý luận về khoa học Luật Hiến pháp, Luật hành chính, Luật Tổ chức VKSND và Luật TTHC, làm rõ những nội dung công tác kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính, xác định vị trí của 7
VKSND trong bộ máy nhà nước; nhiệm vụ, quyền hạn của VKSND khi giải quyết các vụ án hành chính. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn của luận án - Luận án xác lập cơ sở pháp lý và cơ sở khoa học cho hoạt động kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính của VKSND. Đồng thời, phân tích và làm rõ yêu cầu của việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của VKSND, mối quan hệ phối hợp giữa VKS và các cơ quan khác thực hiện các hoạt động tư pháp trong quá trình giải quyết vụ án hành chính. - Kết quả nghiên cứu của luận án có thể được sử dụng làm tài liệu phục vụ cho công tác đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ chuyên ngành về công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính trong Trường Đại học kiểm sát Hà Nội, Học viện Tư pháp, Học viện Tòa án, Trường Đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ kiểm sát tại Thành phố Hồ Chí Minh và các cơ sở đào tạo luật khác; là nguồn tài liệu để VKSND và TAND xây dựng quy chế phối hợp liên ngành trong công tác giải quyết các vụ án hành chính; bổ sung và cung cấp cho các kiểm sát viên những kiến thức lý luận, các thao tác kỹ năng nghiệp vụ khi được phân công kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính trong thực tế. 7. Cơ cấu của Luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của luận án gồm 4 chương: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu Chương 2: Những vấn đề lý luận về kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính Chương 3: Các quy định của pháp luật hiện hành về kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính ở Việt Nam hiện nay và thực tiễn áp dụng Chương 4: Quan điểm và giải pháp tăng cường vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính. 8
Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1.1. Tình hình nghiên cứu trong nước 1.1.1. Nhóm thứ nhất nghiên cứu về tài phán các khiếu kiện hành chính Trong sách báo pháp lý ở Việt Nam đã có khá nhiều công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án như: Luật gia Đinh Văn Minh khi nghiên cứu về "Tài phán hành chính ở một số nước trên thế giới" đã đề cập đến một số quan điểm của các nước như: Pháp, Đức và một số nước theo hệ thống pháp luật Anglosaxon về tài phán hành chính. Liên hệ đến Việt Nam, tác giả khẳng định: Toà án hành chính là vấn đề còn mới đối với chúng ta hiện nay. Thiết lập hệ thống các cơ quan tài phán hành chính đặt ra nhiều vấn đề lý luận, thực tiễn cần nghiên cứu. Điều đó đòi hỏi phải tính đến kinh nghiệm của các nước có nền tài phán hành chính phát triển, vận dụng những tri thức đó một cách khoa học, hợp lý vào các điều kiện cụ thể và đặc thù của Việt Nam là việc làm cần thiết. Nghiên cứu bài viết của Luật gia Đinh Văn Minh có ý nghĩa đối với đề tài của luận án đó là: vấn đề giải quyết bằng TA đối với khởi kiện hành chính đã được các nước trên thế giới quan tâm và thực hiện từ nhiều năm trước đây. Qua nghiên cứu cũng thấy được việc giải quyết các khiếu kiện hành chính (Quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan quản lý hành chính và cá nhân có thẩm quyền ban hành và thi hành quyết định hành chính) ở nước ta mới được thực hiện từ khi có Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính năm 1994 đến nay do đó xét về cả vấn đề nghiên cứu lý luận, đặc biệt là hoạt động thực tiễn trong TTHC còn gặp những khó khăn, vướng mắc. Mặt khác, nội dung của bài viết cũng là tài liệu quan trọng để tác giả đề tài của luận án tham khảo trong quá trình lý giải về sự cần thiết phải kiểm sát hoạt động của TA khi giải quyết 9
các vụ án hành chính trong điều kiện tổ chức về thực hiện quyền lực ở Nhà nước ta theo nguyên tắc tập quyền. Ths. Nguyễn Thị Anh Thư và CN. Vũ Việt Hà trong bài nghiên cứu: "Mô hình cơ quan tài phán hành chính ở một số nước" đã nêu rõ trên thế giới hiện nay có 2 mô hình tổ chức tài phán hành chính, bao gồm: Lưỡng hệ tài phán và nhất hệ tài phán. Những nước theo chế độ lưỡng hệ tài phán (bao gồm hai hệ thống tài phán: tài phán tư pháp và tài phán hành chính) tổ chức hai hệ thống tài phán độc lập. Tài phán tư pháp xét xử những vụ án hình sự, dân sự; tài phán hành chính xét xử những vụ án hành chính. Những nước theo chế độ nhất hệ tài phán chỉ tổ chức một hệ thống tài phán, cũng có hai loại hình: Mô hình Tòa hành chính trong TA thường: Một số nước có giải pháp hỗn hợp, nghĩa là họ lập ra các phân tòa hành chính trong TA tư pháp (Tòa án thường) như: Trung Quốc, Bê Nanh, Công Gô, Bờ Biển Ngà, Mađagaxca, Senegan, Tôgô, Inđônêxia… Mô hình TA Tư pháp có thẩm quyền giải quyết các tranh chấp hành chính: Một số nước khác, thẩm quyền giải quyết tranh chấp hành chính được giao cho TA tư pháp như: Anh, Aixơlen, Na Uy, Canada, Sip, Itxraen... Nghiên cứu bài viết của Ths. Nguyễn Thị Anh Thư và CN. Vũ Việt Hà có ý nghĩa giúp cho tác giả của luận án tìm hiểu mô hình, cơ chế giải quyết các khiếu kiện hành chính bằng TA ở các quốc gia, tuy có nhiều điểm khác nhau nhưng đều giao cho cơ quan trung tâm của hoạt động tư pháp đó là TA. Mặt khác thông qua việc nghiên cứu bài viết tác giả cũng thấy được mô hình Tòa Hành chính ở nước ta nằm trong hệ thống cơ quan TAND là đúng với quy định của pháp luật, nhằm kiểm soát hoạt động thực hiện quyền tư pháp của cơ quan xét xử. Tác giả Lê Thu Hương trong bài viết "Về cơ chế giải quyết khiếu nại hành chính ở nước ta" đăng trên Tạp chí Dân chủ và Pháp luật - Bộ Tư pháp đã khẳng định: Ở nước nào cũng vậy, từ xưa đến nay, đều tìm những cơ chế giải quyết khiếu nại hành chính nhằm phát hiện kịp thời và sửa chữa những sai sót của bộ 10
máy hành chính, đồng thời bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Cơ chế này có hiệu quả ra sao là biểu hiện mức độ văn minh, dân chủ của một Nhà nước. Ở nước ta, cơ chế giải quyết khiếu nại hành chính cũng đã thường xuyên được xem xét, chỉnh sửa. Tuy nhiên, trong công cuộc đổi mới toàn diện đất nước, tích cực hội nhập quốc tế, phát huy bản chất dân chủ của Nhà nước ta thì một thực tiễn hết sức bức xúc đang đòi hỏi Nhà nước ta phải nghiên cứu sâu sắc để xây dựng một cơ chế giải quyết khiếu nại hành chính hữu hiệu. Qua nghiên cứu bài viết của tác giả Lê Thu Hương, tác giả của luận án nhận thấy đây là kết quả nghiên cứu có thể dùng để tham khảo các quy định của Luật TTHC đã được sửa đổi và hoàn chỉnh theo quá trình phát triển của đất nước. 1.1.2. Nhóm thứ hai là các công trình khoa học nghiên cứu về sự cần thiết, vị trí, vai trò của VKSND trong bộ máy Nhà nước và chức năng của VKSND GS.TS Nguyễn Đăng Dung (2012), Những vấn đề về Hiến pháp và sửa đổi Hiến pháp, sách chuyên khảo, nội dung đề cập đến sự ra đời và phát triển VKS, cơ cấu tổ chức VKS qua các bản Hiến pháp, làm rõ sự cần thiết thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của VKSND trong từng thời kỳ lịch sử. Sách chuyên khảo của GS.TS. Nguyễn Đăng Dung là tài liệu tham khảo quan trọng trong quá trình thực hiện đề tài luận án khi phân tích và làm rõ hoạt động kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong lĩnh vực TTHC được thực hiện trên cơ sở các quy định của Hiến pháp. Sách chuyên khảo “Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân - lý luận và thực tiễn” xuất bản năm 2010 do GS.VS Nguyễn Duy Quý và PGS.TS. Nguyễn Tất Viễn (Đồng chủ biên) đã khái quát lịch sử hình thành và phát triển của học thuyết nhà nước pháp quyền; nghiên cứu về Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về nhà nước và pháp quyền; những đặc trưng cơ bản, chức năng của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa; các yếu tố quy định, chi phối quá trình 11
xây dựng nhà nước pháp quyền trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Trong đó xác định hệ thống các cơ quan tư pháp ở nước ta gồm TA, cơ quan điều tra, VKS, cơ quan thi hành án và các cơ quan, tổ chức bổ trợ tư pháp như tổ chức giám định tư pháp, tổ chức các luật sư, cơ quan công chứng nhà nước, lý lịch tư pháp; đồng thời, đề cập các giải pháp đổi mới các cơ quan tư pháp hiện nay ở nước ta [39, tr. 3-5]. GS. TSKH Lê Cảm (2011) trong cuốn chuyên khảo “Viện kiểm sát Việt Nam” [8, tr. 81], đã đề cập một cách sâu sắc chức năng, nhiệm vụ, thiết chế về Viện công tố, VKSND các nước trên thế giới; vị trí của VKSND trong bộ máy Nhà nước ta, tác giả đã phân tích sự cần thiết phải tiếp tục duy trì các chức năng của VKSND như quy định của Hiến pháp năm 2013. Đồng thời, tác giả khẳng định sự cần thiết phải duy trì vị trí hiện hành của VKSND trong hệ thống bộ máy nhà nước. Sách chuyên khảo của GS. TSKH Lê Cảm là tài liệu tham khảo dùng làm cơ sở lý luận khi đề tài luận án phân tích và làm sáng tỏ chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp trong đó có chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong TTHC của VKSND. Bài viết Vị trí và chức năng của VKSND trong bộ máy nhà nước của TS. Lê Hữu Thể đăng trên Tạp chí Nhà nước và pháp luật năm 2000 đã nghiên cứu đề cập một cách tổng thể các cơ quan thuộc bộ máy Nhà nước ta. Đồng thời tác giả phân tích sâu sắc về mối quan hệ phối hợp giữa các nhánh quyền lực và nhấn mạnh vị trí, vai trò của các cơ quan tư pháp, trong đó thể hiện rõ quan điểm về vai trò của VKSND trong bộ máy nhà nước nói chung và chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp nói riêng [49, tr. 23-25]. Bài viết Sửa đổi Hiến pháp năm 1992 với việc xác định vị trí, chức năng của VKSND trong bộ máy nhà nước của tác giả Lê Hữu Thể đăng trên Tạp chí nhà nước và pháp luật năm 2001 đã tập trung phân tích cơ sở lý luận và căn cứ pháp lý để quy định về vị trí, chức năng của VKSND trong các bản hiến pháp. Theo đó, tác giả đã phân tích những cơ sở để quy định vị trí, vai trò của VKSND 12
trên cơ sở định hướng của Đảng và Nhà nước ta trong tiến trình CCTP, hội nhập quốc tế và xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam. Các bài viết trên đây của TS. Lê Hữu Thể là tài liệu tham khảo có giá trị đối với luận án trong việc xác định cơ sở lý luận về vị trí, vai trò của VKSND trong bộ máy nhà nước và định hướng đổi mới về tổ chức và hoạt động của VKSND tại chương 2 và chương 4 của đề tài nghiên cứu [50, tr 21-23]. PGS.TS. Trần Văn Độ có bài viết “Những giải pháp nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp” (2003), Kỷ yếu đề tài khoa học cấp Bộ, của Viện Khoa học kiểm sát – VKSND tối cao. Tác giả đã phân tích và đưa ra những giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp nói chung. Bài viết của PGS.TS. Trần Văn Độ có thể dùng làm tài liệu tham khảo khi đề tài đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính, một trong những lĩnh vực kiểm sát hoạt động tư pháp Sách tham khảo “Lịch sử nhà nước và pháp luật Việt Nam” do PGS.TS Nguyễn Văn Mạnh (chủ biên năm 2012) đã nghiên cứu lịch sử Nhà nước và pháp luật Việt Nam từ năm 1945 đến năm 2009, nhất là trong thời kỳ đổi mới. Trong đó, mỗi thời kỳ đều đã đề cập đến quá trình hình thành, phát triển của hệ thống các cơ quan tư pháp, trong đó có cơ quan công tố nay là VKSND. Tác giả Khuất Văn Nga, luận án tiến sỹ năm 1993 với đề tài “Vị trí, vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong bộ máy Nhà nước xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam” đã đề cập chuyên sâu về vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của VKSND trong bộ máy nhà nước ta, là cơ sở lý luận quan trọng để nghiên cứu về mối quan hệ giữa VKS với cơ quan điều tra, giữa VKS với TA. Luận án tiến sĩ của Khuất Văn Nga là tài liệu tham khảo trong việc nghiên cứu mối quan hệ giữa VKSND với TAND trong xét xử các vụ án hình sự, dân sự, hôn nhân gia đình, kinh doanh thương mại, lao động và án hành chính mà tác giả luận án sẽ tham khảo trong các chương 2, 3, 4 của đề tài luận án [36]. 13
Tác giả Nguyễn Mạnh Bình, luận án tiến sĩ năm 2010 về "Hoàn thiện cơ chế pháp lý giám sát xã hội đối với việc thực hiện quyền lực nhà nước ở Việt Nam hiện nay” trên cơ sở phân tích cơ sở lý luận về hoàn thiện cơ chế pháp lý giám sát xã hội đối với việc thực hiện quyền lực nhà nước như: khái quát giám sát xã hội đối với việc thực hiện quyền lực nhà nước; khái niệm và các bộ phận cấu thành của cơ chế pháp lý giám sát xã hội đối với việc thực hiện quyền lực nhà nước. Kết quả nghiên cứu của Tiến sĩ Nguyễn Mạnh Bình là tài liệu tham khảo để phân tích và làm rõ hoạt động thực hiện chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động giám sát tối cao, thừa hành quyền lực từ Quốc hội và chịu sự giám sát của Quốc hội và giám sát xã hội thông qua Hội đồng nhân dân các cấp và giám sát của nhân dân [2, tr 3-5]. Tác giả Nguyễn Thị Thủy với bài viết “Viện kiểm sát nhân dân trong tiến trình cải cách tư pháp” đăng trên Tạp chí kiểm sát (2011) tập hợp nhiều bài phát biểu của lãnh đạo Đảng, Nhà nước và của ngành kiểm sát về chức năng, nhiệm vụ của VKSND hiện tại và xu hướng đổi mới theo yêu cầu CCTP. Nội dung các bài phát biểu rất phong phú nhưng đều khẳng định VKSND tiếp tục thực hiện hai chức năng theo quy định của Hiếp pháp năm 1992 và hiện nay là Hiến pháp năm 2013 bao gồm: chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp. Bài viết của tác giả Nguyễn Thị Thủy dùng làm tài liệu tham khảo khi đề tài luận án phân tích các quan điểm của Đảng, Nhà nước về chức năng của VKSND trong công cuộc cải cách tư pháp hiện nay và là cơ sở lý luận của việc nghiên cứu về sự cần thiết phải kiểm soát quyền xét xử của TA trong các lĩnh vực tố tụng nói chung và lĩnh vực TTHC nói riêng [52]. Viện kiểm sát nhân dân tối cao (2006), sách chuyên khảo “Hợp tác kỹ thuật trong lĩnh vực pháp luật” giữa Cộng hòa XHCN Việt Nam và Nhật Bản (2006). Nội dung của sách chuyên khảo được xây dựng trên cơ sở của 40 công trình nghiên cứu khoa học của tập thể tác giả các chuyên gia nghiên cứu lý luận và các kiểm sát viên hoạt động thực tiễn trong ngành kiểm sát đã đề cập những 14