Luận án Tiến sĩ Sử học: Phong trào chống, phá ấp chiến lược ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ (1961 – 1965)

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:204

Thêm vào BST

Báo xấu

44
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án phục dựng phong trào chống, phá ấp chiến lược của quân và dân các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ trong giai đoạn từ năm 1961 đến năm 1965 có tính hệ thống và toàn diện theo quan điểm khách quan; đúc rút một số kinh nghiệm để có thể vận dụng trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Sử học: Phong trào chống, phá ấp chiến lược ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ (1961 – 1965)

ĐẠI HỌC HUẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM NGUYỄN TIẾN VINH PHONG TRÀO CHỐNG, PHÁ ẤP CHIẾN LƢỢC Ở CÁC TỈNH DUYÊN HẢI NAM TRUNG BỘ (1961 – 1965) Ngành: LỊCH SỬ VIỆT NAM Mã số: 9 22 90 13 LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS. TRẦN NGỌC LONG 2. PGS.TS. TRƢƠNG CÔNG HUỲNH KỲ HUẾ, NĂM 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án với đề tài: “Phong trào chống, phá ấp chiến lược ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ (1961 – 1965) là công trình nghiên cứu độc lập. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, có xuất xứ rõ ràng và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào. Nghiên cứu sinh Nguyễn Tiến Vinh i
LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng tri ân sâu sắc đến PGS. TS Trần Ngọc Long và PGS. TS Trương Công Huỳnh Kỳ đã tận tình hướng dẫn tôi trong quá trình học tập và thực hiện đề tài luận án. Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn đến quý thầy, cô giáo Khoa Lịch sử - Trường Đại học sư phạm - Đại học Huế và quý thầy cô ở Phòng Đào tạo Sau Đại học - Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế đã tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận án. Tôi cũng bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến Ban Giám hiệu Trường THPT Chuyên Trần Đại Nghĩa, Tp. Hồ Chí Minh, đến quý thầy cô, quý bạn bè đồng nghiệp Tổ Lịch sử đã luôn giúp đỡ, động viên tôi trong suốt quá trình học tập. Xin chân thành cảm ơn quý thư viện Tổng hợp Tp. HCM, Trung tâm Lưu trữ Quốc gia II, Tp. Hồ Chí Minh, phòng khoa học quân sự Quân khu V, VII, các vị lão thành cách mạng đã hỗ trợ và cung cấp nhiều tư liệu quý báu trong quá trình thực hiện luận án. Xin cảm ơn gia đình, bạn bè và học trò đã luôn ở bên cạnh giúp đỡ và động viên để tôi có thể hoàn thành tốt chặng đường học tập của mình. Nghiên cứu sinh Nguyễn Tiến Vinh ii
MỤC LỤC Lời cam đoan ............................................................................................................... i Lời cảm ơn ................................................................................................................. ii Mục lục ...................................................................................................................... iii Phụ lục ....................................................................................................................... vi Danh mục những từ viết tắt ...................................................................................... vii Danh mục các bảng ................................................................................................. viii Mở đầu ........................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu......................................................................3 2.1. Mục đích ..........................................................................................................3 2.2. Nhiệm vụ ..........................................................................................................3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ......................................................................4 3.1. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................................4 3.2. Phạm vi nghiên cứu .........................................................................................4 4. Nguồn tài liệu và phương pháp nghiên cứu ........................................................5 4.1. Nguồn tài liệu ...................................................................................................5 5. Đóng góp của luận án .........................................................................................6 6. Bố cục của luận án ..............................................................................................6 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ..................................7 1.1. Vấn đề nghiên cứu ...........................................................................................7 1.2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài.....................................................11 1.2.1. Nhóm các công trình nghiên cứu về phong trào chống, phá ấp chiến lược ở miền nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước ......................11 1.2.2. Nhóm các công trình nghiên cứu đề cập có đến phong trào chống, phá ấp chiến lược ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ ..........................................25 1.3. Nhận xét về kết quả nghiên cứu và những vấn đề luận án cần tiếp tục giải quyết ......................................................................................................................27 1.3.1. Kết quả nghiên cứu .................................................................................27 1.3.2. Những vấn đề luận án tập trung nghiên cứu giải quyết ..........................28 iii
CHƢƠNG 2: PHONG TRÀO CHỐNG, PHÁ ẤP CHIẾN LƢỢC Ở CÁC TỈNH DUYÊN HẢI NAM TRUNG BỘ TỪ NĂM 1961 ĐẾN NĂM 1963 .......30 2.1. Những nhân tố ảnh hưởng đến phong trào chống, phá ấp chiến lược ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ ..............................................................................30 2.1.1. Điều kiện tự nhiên - xã hội .....................................................................30 2.1.2. Truyền thống yêu nước và đấu tranh cách mạng của nhân dân các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ .................................................................................33 2.1.3. Tình hình các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ trước năm 1961 ..............36 2.2. Quân và dân các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ đấu tranh chống, phá ấp chiến lược từ năm 1961 đến năm 1963 .................................................................40 2.2.1.2. Chủ trương của Đảng Lao động Việt Nam về chống, phá ấp chiến lược ..........................................................................................................................58 2.2.2.1. Ở Quảng Nam – Quảng Đà .................................................................66 2.2.2.2. Ở Quảng Ngãi ......................................................................................69 2.2.2.3. Ở Bình Định ........................................................................................72 2.2.2.4. Ở Phú Yên ...........................................................................................76 2.2.2.5. Ở Khánh Hòa .......................................................................................78 2.2.2.6. Ở Ninh Thuận ......................................................................................80 2.2.2.7. Ở Bình Thuận ......................................................................................81 Tiểu kết chương 2......................................................................................................83 CHƢƠNG 3: PHONG TRÀO CHỐNG, PHÁ ẤP TÂN SINH Ở CÁC TỈNH DUYÊN HẢI NAM TRUNG BỘ TỪ NĂM 1964 ĐẾN NỬA ĐẦU NĂM 1965 85 3.1. Chương trình lập ấp tân sinh của Mỹ - chính quyền Việt Nam Cộng hòa ....85 3.1.1. Tình hình miền Nam sau cuộc đảo chính Ngô Đình Diệm (11 – 1963) 85 3.1.2. Quá trình triển khai chương trình ấp tân sinh ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ ...........................................................................................................90 3.2. Chủ trương của Đảng Lao động Việt Nam về chống, phá ấp tân sinh ..........92 3.2.1. Chủ trương của Trung ương Đảng và Trung ương Cục miền Nam .......92 3.2.2. Chủ trương của Khu ủy v, Khu ủy vi .....................................................95 3.2.3. Chủ trương của tỉnh ủy các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ ...................96 iv
3.3. Đấu tranh chống, phá ấp tân sinh ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ ........98 3.3.1. Ở Quảng Nam – Quảng Đà ....................................................................99 3.3.2. Ở Quảng Ngãi .......................................................................................102 3.2.3. Ở Bình Định .........................................................................................104 3.2.4. Ở Phú Yên ............................................................................................107 3.2.5. Ở Khánh Hòa ........................................................................................109 3.2.6. Ở Ninh Thuận .......................................................................................110 3.2.7. Ở Bình Thuận .......................................................................................111 Tiểu kết chương 3....................................................................................................114 CHƢƠNG 4: MỘT SỐ NHẬN XÉT VÀ KINH NGHIỆM.……...…………...116 4.1. Một số nhận xét: ..........................................................................................116 4.1.1. Kết quả ......................................................................................................116 4.1.1.1. Góp phần làm phá sản hoàn toàn chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” của ỹ và chính quyền Việt Nam Cộng hòa ở Nam Trung Bộ ..........................116 4.1.1.2. Mở rộng vùng giải phóng, giành dân, giữ vững hành lang vận chuyển chiến lược trên địa bàn duyên hải Nam Trung Bộ .........................................119 4.1.2.1. Trong giai đoạn đầu, một số cán bộ lãnh đạo địa phương còn có tư tưởng chủ quan, chưa nhận thức được đầy đủ mức độ khó khăn, ác liệt của cuộc đấu tranh chống, phá ấp chiến lược ......................................................121 4.1.2.2. Có lúc, có nơi sự phối hợp giữa hoạt động của lực lượng vũ trang với phong trào nổi dậy quần chúng thiếu chặt chẽ ..............................................122 4.1.2.3. Ở một số địa phương do lực lượng vũ trang còn mỏng, phân tán nên kết quả chống, phá ấp chiến lược không cao .................................................123 4.1.3. Đặc điểm ...................................................................................................124 4.1.3.1. Phong trào chống, phá ấp chiến lược ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ diễn ra sớm và quyết liệt ngay từ đầu .......................................................124 4.1.3.2. Phong trào đấu tranh chống, phá ấp chiến lược ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ thu hút đông đảo các tầng lớp nhân dân tham gia ................127 v
4.1.3.3. Phong trào đấu tranh chống, phá ấp chiến lược diễn ra trên quy mô rộng lớn với nhiều hình thức đấu tranh phong phú, đa dạng, trong đó đấu tranh quân sự đóng vai trò quyết định trực tiếp .............................................130 4.2. Một số kinh nghiệm .....................................................................................135 4.2.1. Đánh giá đúng tình hình thực tiễn để trên cơ sở đó đề ra phương thức, biện pháp đấu tranh hiệu quả, phù hợp với điều kiện cụ thể ở từng địa phương ........................................................................................................................135 4.2.2. Phát huy thế trận lòng dân, tiến hành chiến tranh nhân dân để chống lại âm mưu và thủ đoạn của kẻ thù ......................................................................138 4.2.3. Vận dụng linh hoạt các phương thức, biện pháp trong quá trình đấu tranh................................................................................................................140 4.2.4. Trong đấu tranh, phải bảo đảm sự liên tục, có sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng ..................................................................................................141 Tiểu kết chương 4....................................................................................................143 Kết luận ...................................................................................................................144 Tài liệu tham khảo ...................................................................................................150 Phụ lục vi
DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT Ấp chiến lược ACL Ấp tân sinh ATS Bộ Chính trị BCT Ban Chấp hành Trung ương BCH TW Mặt trận Dân tộc Giải phóng MTDTGP Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Nxb CTQG Trung ương TW Thành phố Tp Việt Nam Cộng hòa VNCH vii
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Thời khóa biểu thi hành kế hoạch tổ chức địa thế ấp chiến lược .............45 Bảng 2.4: Thống kê ngân khoản xây dựng ấp chiến lược trong những năm ............49 1961 - 1962 và 1962 - 1963 ......................................................................................49 Bảng 2.5: Tổng số ấp chiến lược được lập trên toàn miền Nam tính đến 8-1963 ....51 Bảng 2.6: Tổng số ấp chiến lược được lập ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ tính đến ngày 13 – 12 – 1962 ...........................................................................................57 Bảng 2.7: Tổng số ấp chiến lược được lập ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ tính đến ngày 11 - 04 - 1963.............................................................................................57 viii
MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Thắng lợi của phong trào “Đồng khởi” (1959 – 1960) ở miền Nam đã mở ra một cục diện mới cho cách mạng miền Nam - chuyển từ thế giữ gìn lực lượng sang thế tiến công, chấm dứt thời kì ổn định tạm thời của chế độ thực dân mới của Mỹ ở miền Nam, làm cho chính quyền VNCH lâm vào tình trạng suy yếu, khủng hoảng triền miên. Để tìm lối thoát cho cuộc chiến tranh Việt Nam, đầu năm 1961, Mỹ buộc phải triển khai chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” ở miền Nam Việt Nam (1961 – 1965). Chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” được thực hiện chủ yếu với ba biện pháp chiến lược: Một là, tăng cường quân đội VNCH do các cố vấn Mỹ chỉ huy, sử dụng chiến thuật “trực thăng vận”, “thiết xa vận” để nhanh chóng tiêu diệt lực lượng vũ trang cách mạng còn nhỏ yếu; Hai là, giữ vững các thành thị, xây dựng bộ máy chính quyền VNCH thật mạnh để ngăn chặn và dập tắt phong trào cách mạng ở nông thôn bằng “bình định” và lập ấp chiến lược; Ba là, ra sức phong tỏa biên giới, kiểm soát vùng biển, cắt đứt sự chi viện từ miền Bắc vào miền Nam nhằm cô lập cách mạng miền Nam. Trong các biện pháp trên, ACL được coi là “quốc sách”, là “xương sống” có ảnh hưởng đến sự thành bại của các kế hoạch chiến tranh, nhất là khi Mỹ thực hiện chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” (1961 – 1965) trên chiến trường miền Nam Việt Nam. Mục đích của việc thực hiện “quốc sách ấp chiến lược” là nhằm chiếm đất, giành dân, kiểm soát vùng nông thôn, đánh phá hậu phương và căn cứ cách mạng, tiến tới cô lập và tiêu diệt hoàn toàn lực lượng cách mạng, áp đặt chủ nghĩa thực dân mới ở miền Nam Việt Nam. Từ sau cuộc đảo chính quân sự ngày 01 – 11 – 1963, chính quyền VNCH được Mỹ giúp sức đã đổi tên ấp chiến lược thành ấp tân sinh. Thực chất của việc thay đổi tên gọi ACL thành ATS chỉ là hình thức “bình mới rượu cũ”. Do tính chất phản động và nham hiểm của “quốc sách ấp chiến lược” nên trong suốt quá trình Mỹ - chính quyền VNCH triển khai thực hiện đã vấp phải sự chống phá quyết liệt của các lực lượng cách mạng. 1
Phong trào chống, phá ACL bùng phát và lan rộng trên toàn miền Nam, trong đó có khu vực duyên hải Nam Trung Bộ. Trong giai đoạn từ năm 1961 đến năm 1965, xuất phát từ điều kiện tự nhiên, xã hội vùng miền, dưới sự lãnh đạo của Đảng Lao động Việt Nam, Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, Khu ủy V, Khu ủy VI và Đảng bộ các địa phương, phong trào chống, phá ACL ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ đã diễn ra rất quyết liệt, sôi động với nhiều hình thức đấu tranh sáng tạo, độc đáo, thể hiện sự nhạy bén, sáng tạo của từng địa phương trong việc vận dụng chủ trương, đường lối của Đảng Lao động Việt Nam vào phong trào chống, phá ACL. Phong trào diễn ra tại đây vừa có nhiều điểm tương đồng với phong trào chống, phá ACL ở miền Nam nói chung, vừa có những điểm riêng, độc đáo và sáng tạo. Phong trào chống, phá ACL ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ đã góp phần cùng với quân dân miền Nam đánh bại “quốc sách ấp chiến lược”, góp phần làm phá sản hoàn toàn chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” của Mỹ và chính quyền VNCH, đưa thế và lực của cách mạng miền Nam phát triển lên một bước mới. Trong quá trình nghiên cứu về cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước đã có khá nhiều công trình nghiên cứu về phong trào chống, phá ACL được công bố. Tuy nhiên cho đến nay chưa có một công trình nào đi sâu tìm hiểu, nghiên cứu một cách có hệ thống và đầy đủ về phong trào chống, phá ACL ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ. Nghiên cứu phong trào chống, phá ấp chiến lược ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ có ý nghĩa khoa học và thực tiễn trên nhiều mặt: Về ý nghĩa khoa học, luận án phục dựng một cách tương đối đầy đủ quá trình hình thành, phát triển, thành tựu, hạn chế, đặc điểm và ý nghĩa của phong trào chống, phá ACL ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ, góp phần bổ sung cho bức tranh lịch sử của phong trào chống, phá ACL ở miền Nam Việt Nam trong kháng chiến chống Mỹ từ năm 1961 đến năm 1965. Qua đó, sẽ minh chứng quân và dân các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ đã vận dụng đúng đắn, sáng tạo những chủ trương của Đảng Lao động Việt Nam về chống, phá ACL trong những năm 1961 – 1965. Từ kết quả nghiên cứu, đề tài còn nhằm góp phần làm rõ và sâu sắc hơn lịch 2
sử cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của quân và dân các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ. Về ý nghĩa thực tiễn, từ kết quả nghiên cứu, đúc kết một số kinh nghiệm có thể vận dụng trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay. Đây còn là nguồn tài liệu cần thiết phục vụ trong việc xây dựng nông thôn mới; giảng dạy và học tập lịch sử Việt Nam hiện đại ở các trường đại học, cao đẳng và chương trình giáo dục lịch sử địa phương bậc trung học phổ thông ở các tỉnh, thành phố vùng duyên hải Nam Trung Bộ. Chính vì những lý do trên, nghiên cứu sinh quyết định chọn vấn đề: Phong trào chống, phá ấp chiến lược ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ (1961 – 1965) làm đề tài cho luận án Tiến sĩ ngành Lịch sử Việt Nam. 2. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 2.1. Mục đích Phục dựng phong trào chống, phá ấp chiến lược của quân và dân các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ trong giai đoạn từ năm 1961 đến năm 1965 có tính hệ thống và toàn diện theo quan điểm khách quan; đúc rút một số kinh nghiệm để có thể vận dụng trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ Để đạt được mục đích nêu trên, luận án thực hiện một số nhiệm vụ sau: - Đánh giá về tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài; các kết quả nghiên cứu và xác định những vấn đề luận án cần tiếp tục làm sáng tỏ. - Phân tích làm rõ âm mưu và quá trình thiết lập ấp chiến lược của Mỹ và chính quyền Việt Nam Cộng hòa ở Nam Trung Bộ. - Khái quát những yếu tố tác động đến phong trào đấu tranh chống, phá ấp chiến lược ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ từ năm 1961 đến năm 1965. - Tái hiện quá trình quân và dân các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ đấu tranh chống, phá ấp chiến lược. - Khái quát một số kết quả nổi bật và chỉ ra những hạn chế của phong trào chống, phá ấp chiến lược ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ. Qua đó, nêu lên đặc điểm và rút ra một số kinh nghiệm có ý nghĩa lý luận và thực tiễn đối với công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay. 3
3. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 3.1. Đối tƣợng nghiên cứu Luận án tập trung nghiên cứu phong trào đấu tranh chống, phá ấp chiến lược của quân và dân các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ trong giai đoạn từ năm 1961 đến nửa đầu năm 1965. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Về thời gian nghiên cứu: Từ năm 1961 đến giữa năm 1965. Đây là giai đoạn Mỹ và chính quyền VNCH triển khai thực hiện chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” ở miền Nam Việt Nam với “xương sống” là chương trình ấp chiến lược. Đây cũng là giai đoạn phong trào đấu tranh chống, phá ACL ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ diễn ra sôi nổi, quyết liệt, góp phần làm phá sản chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” của Mỹ và chính quyền VNCH. Về không gian nghiên cứu: Trong giai đoạn từ năm 1961 đến năm 1965, về tổ chức Đảng: Trung ương Đảng tổ chức chiến trường Trung và Nam Trung Bộ thành hai Khu ủy V và Khu ủy VI. Khu ủy V trực thuộc Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Khu ủy VI chịu sự lãnh đạo trực tiếp của Trung ương Cục miền Nam. Về tổ chức quân sự: gồm Quân khu V và Quân khu VI. Với cách tổ chức trên đây, trong giai đoạn 1961 – 1965, các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ bao gồm các tỉnh: Quảng Đà, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận. Tuy nhiên, để có “cái nhìn đối sánh”, trong một chừng mực nhất định, không gian nghiên cứu của luận án có thể được mở rộng ra một số địa phương. Về phạm vi nội dung, luận án tập trung làm rõ: - Âm mưu, thủ đoạn lập ấp chiến lược của Mỹ và chính quyền Việt Nam Cộng hòa ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ. - Chủ trương chống, phá ấp chiến lược của Đảng Lao động Việt Nam. - Quá trình, phương thức, biện pháp, lực lượng, kết quả, hạn chế của phong trào chống, phá ấp chiến lược ở Nam Trung Bộ và so sánh với phong trào chống, phá ấp chiến lược ở các địa phương khác. 4
- Đặc điểm và những kinh nghiệm được đúc kết từ phong trào chống, phá ấp chiến lược. 4. NGUỒN TÀI LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 4.1. Nguồn tài liệu Luận án được thực hiện chủ yếu dựa trên những nguồn tài liệu sau đây: - Các nghị quyết, chỉ thị của Bộ Chính trị, Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Xứ ủy, Trung ương Cục miền Nam, Khu ủy V, Khu ủy VI, các tài liệu tổng kết của các địa phương lưu trữ tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia II, Trung tâm Lưu trữ Bộ Quốc phòng, Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam, Phòng Khoa học - Công nghệ Quân khu V, Trung tâm lưu trữ của Tỉnh ủy các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ - Tài liệu của Việt Nam Cộng hòa hiện đang lưu trữ tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia II (Tp. Hồ Chí Minh) bao gồm các báo cáo, biên bản họp, quyết định, tờ trình, sơ đồ, bản đồ và tranh ảnh của Phủ Tổng thống Đệ nhất Việt Nam Cộng hòa, Bộ Công chánh và Giao thông, Hội đồng Quân nhân cách mạng, Bộ Đặc nhiệm Văn hóa Xã hội… Đây là những tài liệu quan trọng để nghiên cứu sinh tham khảo trong quá trình thực hiện luận án. - Các tác phẩm của Chủ tịch Hồ Chí Minh, các vị lãnh đạo Đảng và nhà nước, quân đội viết về cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước; các bài viết trên các tạp chí: Nghiên cứu lịch sử, Lịch sử Quân sự, Lịch sử Đảng, kỉ yếu các hội thảo và hội nghị, các hồi kí và lời kể của các nhân chứng lịch sử từng hoạt động ở địa bàn các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ trong giai đoạn từ năm 1961 đến năm 1965. - Các tài liệu lưu trữ liên quan đến phong trào chống, phá ấp chiến lược hiện lưu trữ ở Phòng Khoa học quân sự các Quân khu V, VII và Trung tâm lưu trữ ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ; các công trình tổng kết lịch sử của Khu ủy, các địa phương ở Nam Trung Bộ. - Các công trình nghiên cứu về cuộc chiến tranh Việt Nam của các tác giả nước ngoài. Các công trình nghiên cứu trong nước có đề cập đến phong trào chống, phá ấp chiến lược ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ. Các luận án, luận văn liên quan đến đề tài nghiên cứu. 5
4.2. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận án được thực hiện dựa trên các phương pháp luận của chủ nghĩa Marx - Lenin, tư tưởng Hồ Chí Minh về chiến tranh cách mạng. Phương pháp nghiên cứu chủ đạo của luận án là phương pháp lịch sử kết hợp với phương pháp logic. Trên cơ sở này, luận án sử dụng một số phương pháp cụ thể khác như phương pháp thống kê, so sánh, phân tích, tổng hợp nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện, xuyên suốt về phong trào chống, phá ấp chiến lược ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ (1961 – 1965). Ngoài ra, công tác xác minh, điền dã, phỏng vấn, đánh giá, xử lý tư liệu cũng được quan tâm chú trọng để làm sáng tỏ các nội dung nghiên cứu trong luận án. 5. ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN - Luận án là công trình đầu tiên tái hiện một cách có hệ thống và toàn diện phong trào đấu tranh chống, phá ấp chiến lược của quân và dân các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ trong giai đoạn đấu tranh chống chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” (1961 – 1965) của Mỹ và chính quyền Việt Nam Cộng hòa. - Làm rõ sự vận dụng sáng tạo chủ trương của Đảng Lao động Việt Nam về đấu tranh chống, phá ấp chiến lược của quân dân các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ. - Khái quát được một số kết quả nổi bật và đưa ra một số nhận xét, đánh giá tương đối khách quan cũng như những hạn chế của phong trào chống, phá ấp chiến lược ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ, đồng thời đúc kết được một số đặc điểm và kinh nghiệm có giá trị khoa học và ý nghĩa thực tiễn. - Luận án cung cấp một số tư liệu mới, góp phần phục vụ công tác nghiên cứu, biên soạn giáo trình giảng dạy, học tập và giáo dục truyền thống lịch sử các địa phương ở Nam Trung Bộ. 6. BỐ CỤC CỦA LUẬN ÁN Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, luận án gồm có 4 chương: Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu (23 trang) Chương 2. Phong trào chống, phá ấp chiến lược ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ từ năm 1961 đến năm 1963 (55 trang) Chương 3. Phong trào chống, phá ấp tân sinh ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ từ năm 1964 đến nửa đầu năm 1965 (31 trang) Chương 4. Một số nhận xét và kinh nghiệm (34 trang) 6
Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1.1. VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU Phong trào “Đồng khởi” (1959 – 1960) của nhân dân miền Nam đã làm lung lay tận gốc chính quyền VNCH ở nhiều vùng nông thôn thuộc các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long, miền Đông Nam Bộ, Nam Trung Bộ, Tây Nguyên; đồng thời làm thất bại hình thức thống trị điển hình của chủ nghĩa thực dân kiểu mới mà Mỹ và chính quyền VNCH đã tốn bao công sức, tiền của xây dựng từ năm 1955, đẩy chính quyền VNCH lâm vào tình trạng khủng hoảng nghiêm trọng. Để cứu vãn sự sụp đổ của chính quyền VNCH, từ giữa năm 1961, Mỹ quyết định thực hiện chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” ở miền Nam Việt Nam, trong đó coi trọng việc dồn dân lập ACL. “Chương trình ấp chiến lược” được nâng lên thành “quốc sách” và được coi là “xương sống” của chiến lược “Chiến tranh đặc biệt”. Chính quyền VNCH xác định: Chính sách của Quốc gia, lấy ấp làm căn bản để vãn hồi trật tự, an ninh, thực thi dân chủ và bao trùm lên mọi kế hoạch chính trị, quân sự, kinh tế cũng như xã hội. Nếu chiến thuật thắng một trận thì chiến lược thắng cả cuộc chiến tranh. Ấp chiến lược theo ý niệm đó sẽ giúp ta chiến thắng trong cuộc chiến tranh hiện nay. Ý nghĩa chiến lược đó bao trùm lên ba lĩnh vực: an ninh quân sự, chính trị, kinh tế - xã hội. Quốc sách ấp chiến lược là một chiến lược trường kỳ và trọng đại của Việt Nam Cộng hòa, là một trách nhiệm của dân tộc trước lịch sử, đòi hỏi những công dân mới, những cán bộ mới, những chiến sĩ mới. Quốc sách ấp chiến lược đã cụ thể hóa đường lối nhân vị, cộng đồng và đồng tiến của Việt Nam Cộng hòa một cách rõ rệt và hữu hiệu nhằm mục đích: vãn hồi an ninh ở nông thôn và thực thi dân chủ … [105]. Ấp chiến lược mà Mỹ và chính quyền VNCH triển khai trong chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” chính là sự tiếp tục, biến hóa của các chính sách Dinh điền, Khu trù mật; là hình thức tập trung dân nhằm chống phá phong trào cách mạng. So với chính sách Dinh điền, Khu trù mật thì Ấp chiến lược có bước phát triển cao hơn, 7
quy mô hơn và thâm độc hơn. Nếu Dinh điền chỉ tập trung những người kháng chiến cũ, những người miền Bắc di cư vào hệ thống khu tập trung ở nơi hẻo lánh, vùng rừng núi xa xôi; Khu trù mật chủ yếu tập trung dân vào những vùng có vị trí chiến lược quan trọng ở đồng bằng, cạnh các trục đường giao thông, căn cứ quân sự để dễ kiểm soát và ngăn chặn sự nổi dậy của quần chúng; Ấp chiến lược thì nặng về quân sự, được tiến hành xây dựng rộng rãi trên khắp miền Nam để dồn tất cả những người nông dân miền Nam vào các trại tập trung được lập ra trong mỗi thôn, ấp và gắn với văn hóa làng xã cổ truyền, từ vùng núi đến các vùng nông thôn đồng bằng, xung quanh các đô thị, thậm chí ở cả một số vùng thuộc trung tâm đầu não của chính quyền VNCH. Mỗi ACL thực sự là một “pháo đài quân sự”, bao bọc xung quanh là ba lớp hàng rào tre và hệ thống dây kẽm gai. Giữa hai hàng rào là hào rộng 2 mét, sâu 1 mét 50 có cắm chông và gài mìn. Muốn vào trong ấp phải vượt qua ba hàng rào và hai hào sâu. Bốn góc ACL có bốt gác, tối đến các cửa ra vào đều đóng kín. Các ACL xung yếu đều có đồn lính đóng bên cạnh. Mỗi ACL đều có Ban trị sự, đứng đầu là ấp trưởng, ấp phó. Theo Từ điển Bách khoa Quân sự Việt Nam thì ấp chiến lược thực chất là: Khu dồn dân ở nông thôn miền Nam do Mỹ và chính quyền Sài Gòn lập ra từ năm 1961, nhằm tách nhân dân ra khỏi cách mạng, “tát nước bắt cá” để thực hiện chính sách bình định của Mỹ ở miền Nam Việt Nam. Ấp chiến lược mang tính chất cứ điểm phòng vệ của chính quyền Sài Gòn chống phong trào nổi dậy và chiến tranh du kích của nhân dân miền Nam trong giai đoạn “Chiến tranh đặc biệt”. Ấp chiến lược được xây dựng theo những tiêu chuẩn thống nhất: xếp các hộ thành từng nhóm có trách nhiệm kiểm soát và bảo vệ lẫn nhau (ngũ gia liên bảo); tổ chức thanh niên vũ trang bảo vệ ấp; mọi sinh hoạt đều phải tuân theo những quy định nghiêm ngặt; bên ngoài có hàng rào bao quanh, cổng ra vào được canh gác ngày đêm, có hầm hào chiến đấu để chống các cuộc tấn công của du kích; quản lý bằng biện pháp tổng hợp: chính trị, quân sự, kinh tế, văn hóa, trong đó quân sự là hàng đầu. Mỹ - Diệm coi chương trình xây dựng ấp chiến lược là quốc sách, là xương sống của chiến tranh đặc biệt [51, tr.15]. 8
Theo quan điểm và cách nhìn nhận của các chiến lược gia Mỹ, trong chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” thì việc dồn dân lập ACL được coi là biện pháp chiến lược cơ bản nhất, là mục đích của cuộc chiến tranh xâm lược thực dân kiểu mới nhằm kiểm soát vùng nông thôn rộng lớn, phá hoại hậu phương, căn cứ địa và tiêu diệt lực lượng cách mạng miền Nam. Do đó, Mỹ và chính quyền VNCH muốn giành những ưu tiên cho việc tổ chức ACL ở nông thôn. Chính Ngô Đình Diệm đã khẳng định: “Nông thôn, nông dân là vấn đề căn bản của quốc gia, xã ấp còn, quốc gia còn, xã ấp mất, quốc gia mất” [27, tr.46]. Trong công văn số 07682- BNV/CTI8M ngày 15 – 12 – 1961 của Bộ Nội vụ Việt Nam Cộng hòa chỉ rõ: “Danh từ Ấp chiến lược bao gồm nhiều phương diện: quân sự, chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa. Người dân ở ấp chống sự chia rẽ, chống sự chậm tiến, chống cộng sản, hấp thu nền văn minh mới. Vai trò của Ấp chiến lược là làm thế nào cho người dân ý thức được sự tự bảo vệ lấy họ và thống nhất ý chí kiến quốc” [49]. Ngày 03 – 02 – 1962, Tổng thống Ngô Đình Diệm ký Sắc lệnh số 11 - TTP lập ra “Ủy ban Liên bộ đặc trách Ấp chiến lược”. Từ tháng 04 – 1962, Mỹ và chính quyền VNCH thống nhất đưa chương trình ACL lên tầm “quốc sách”, là “xương sống” của chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” cần phải được thực hiện trên toàn miền Nam, có vai trò tạo cơ sở, nền tảng cho sự củng cố, phát triển của chính quyền và quân đội VNCH để chống lại hoạt động chiến tranh du kích của quân và dân miền Nam. Ngày 19 – 04 – 1962, Quốc hội VNCH thông qua Quyết nghị số 1214 - CT/LP Tán trợ Quốc sách Ấp chiến lược và Ủng hộ toàn diện sách lược Ấp chiến lược. Từ đó “chương trình ấp chiến lược” được nhanh chóng triển khai trên khắp miền Nam. Mỹ và chính quyền VNCH chọn Quảng Ngãi (Nam Trung Bộ) và Vĩnh Long (Tây Nam Bộ), làm nơi thí điểm thực hiện chương trình ACL để từ đó nhân rộng ra toàn miền Nam. Đối với Quảng Ngãi, cố vấn Ngô Đình Nhu trực tiếp chỉ đạo xây dựng ACL và chính quyền VNCH chọn ấp Kim Sa (xã Tịnh Thọ, huyện Sơn Tịnh) làm nơi thí điểm lập “ấp chiến lược kiểu mẫu” để từ đó nhân rộng ra toàn tỉnh Quảng Ngãi và Nam Trung Bộ. Sau sự kiện nhóm tướng lĩnh trong quân đội VNCH, đứng đầu là tướng Dương Văn Minh làm cuộc đảo chính lật đổ chế độ độc tài gia đình trị Ngô Đình Diệm (01 – 11 – 1963), ấp chiến lược không còn là “quốc sách” nhưng vẫn có vai 9
trò quan trọng trong các kế hoạch chiến tranh của Mỹ và chính quyền VNCH với tên mới là ấp tân sinh. Ấp tân sinh thực chất là: “Bộ phận ưu tiên hàng đầu trong chính sách “bình định” của Mỹ ở miền Nam Việt Nam (trong những năm cuối của “Chiến tranh đặc biệt”), mục đích vẫn như ấp chiến lược nhưng biện pháp mị dân xảo quyệt hơn với hệ thống phòng thủ nghiêm ngặt kiểu ấp chiến lược được thay thế bằng tổ chức tuần tra bên ngoài của lực lượng vũ trang” [51, tr.15]. Như vậy, ấp chiến lược (hay ấp tân sinh) đều là một bộ phận quan trọng trong chính sách bình định nông thôn của Mỹ và chính quyền VNCH, đều được xem là “xương sống” của chiến lược “Chiến tranh đặc biệt”. Trong giai đoạn Mỹ thực hiện kế hoạch Staley - Taylor (1961 – 1963), “quốc sách ấp chiến lược” được xem là một biện pháp tổng lực trên tất cả các mặt: chính trị, kinh tế, quân sự đến xã hội, tâm lý, gián điệp nhằm mục tiêu cuối cùng là tiêu diệt các cơ sở cách mạng ở hạ tầng, đẩy lực lượng cách mạng ra khỏi xã, ấp, tách dân khỏi cách mạng, tiến tới nắm dân, thực hiện chương trình “bình định” miền Nam. Để chủ động đối phó với âm mưu và thủ đoạn của Mỹ và chính quyền VNCH trong việc gom dân vào ACL, quân và dân miền Nam dưới sự lãnh đạo của TW Đảng, TW Cục miền Nam đã đẩy mạnh đấu tranh chống và phá ACL với quyết tâm “Một tấc không đi, một ly không rời”, kiên quyết bám đất, giữ làng, phá thế kìm kẹp của địch. Phong trào chống, phá ACL ở mỗi vùng, miền tuy có khác nhau về quy mô, diễn biến nhưng đều hướng đến mục tiêu là góp phần làm phá sản hoàn toàn chiến lược “Chiến tranh đặc biệt”. Xuất phát từ điều kiện địa lý tự nhiên, kinh tế - xã hội và đặc điểm của từng vùng, miền mà phong trào chống, phá ACL ở miền Nam Việt Nam diễn ra ở nhiều nơi với nhiều hình thức và phương pháp đấu tranh đa dạng, phong phú. Phong trào chống, phá ACL ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ là một bộ phận của phong trào chống, phá ACL trên toàn miền Nam, góp phần quan trọng làm phá sản chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” của Mỹ và chính quyền VNCH. Quán triệt tinh thần Nghị quyết của Bộ Chính trị và Chỉ thị của TW Đảng, TW Cục miền 10
Nam, Khu ủy V, Khu ủy VI và Đảng bộ các tỉnh ven biển Nam Trung Bộ đã trực tiếp lãnh đạo quân dân địa phương phát động phong trào chống, phá ACL trên quy mô rộng khắp, quyết liệt với nhiều hình thức đấu tranh phong phú và hiệu quả, phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh cụ thể của từng địa phương. 1.2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI Phong trào chống, phá ấp chiến lược ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ có những nét tương đồng với phong trào chống, phá ACL ở các vùng miền khác trên toàn miền Nam, đồng thời cũng có những nét riêng mang tính đặc thù. Bởi vậy mà lâu nay, mảng đề tài này đã thu hút sự quan tâm của đông đảo các nhà nghiên cứu cả trong và ngoài nước, có thể kể đến một số công trình tiêu biểu thuộc các nhóm sau: 1.2.1. Nhóm các công trình nghiên cứu về phong trào chống, phá ấp chiến lƣợc ở miền Nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nƣớc * Trong nước Có nhiều công trình nghiên cứu về lịch sử cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước ít nhiều đều có đề cập đến phong trào chống, phá ACL, trong đó có thể kể đến một số công trình tiêu biểu như: “Tổng kết cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước: Thắng lợi và bài học” (Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1996) của Ban Chỉ đạo Tổng kết chiến tranh trực thuộc Bộ Chính trị. Công trình này đã trình bày có hệ thống những nội dung cơ bản trong đường lối kháng chiến của Đảng, trong đó có chủ trương, biện pháp để chống lại âm mưu, thủ đoạn dồn dân lập ACL của Mỹ và chính quyền VNCH ở miền Nam Việt Nam trong giai đoạn 1961 – 1965. Công trình cũng đã làm rõ một số vấn đề cơ bản của phong trào chống, phá ACL, đánh giá vai trò, ý nghĩa của phong trào: “Ở miền Nam, chiến tranh nhân dân phát triển sâu rộng trên cả ba vùng chiến lược, các hình thức vũ trang, đấu tranh chính trị, ba mũi giáp công trên các chiến trường cũng phát triển mạnh làm cho quốc sách ấp chiến lược bị phá sản, các chiến thuật “trực thăng vận”, “thiết xa vận” giảm hiệu lực. Chiến lược tiến công tổng hợp của nhân dân miền Nam đã phát huy hiệu lực rất lớn trong việc chống phá “quốc sách” ấp chiến lược” [9, tr.55]. 11