Luận án Tiến sĩ Luật học: Tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm theo pháp luật tố tụng hình sự ở Việt Nam hiện nay

Chia sẻ: ViJoy ViJoy | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:180

Thêm vào BST

Báo xấu

87
lượt xem 29
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Luật học "Tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm theo pháp luật tố tụng hình sự ở Việt Nam hiện nay" trình bày các nội dung chính sau: Những vấn đề lý luận về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm; Quy định của pháp luật Tố tụng hình sự Việt Nam về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và thực tiễn áp dụng; Yêu cầu và các giải pháp nâng cao hiệu quả tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Luật học: Tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm theo pháp luật tố tụng hình sự ở Việt Nam hiện nay

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ VĂN THÀNH TIẾP NHẬN, GIẢI QUYẾT TỐ GIÁC, TIN BÁO VỀ TỘI PHẠM THEO PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2021
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ VĂN THÀNH TIẾP NHẬN, GIẢI QUYẾT TỐ GIÁC, TIN BÁO VỀ TỘI PHẠM THEO PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 9.38.01.04 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS. TS. Võ Khánh Vinh HÀ NỘI - 2021
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi; các số liệu, tư liệu được sử dụng trong Luận án là trung thực, có xuất xứ rõ ràng; những phát hiện đưa ra trong Luận án là kết quả nghiên cứu của chính tác giả. TÁC GIẢ LÊ VĂN THÀNH
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN................................................................................. 8 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ...................................................... 8 1.2. Đánh giá tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Luận án ........ 26 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .............................................................................. 29 Chương 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TIẾP NHẬN, GIẢI QUYẾT TỐ GIÁC, TIN BÁO VỀ TỘI PHẠM ......................................... 30 2.1. Khái niệm, cơ sở pháp lý, nguyên tắc, chủ thể, nhiệm vụ, trình tự, thủ tục, mối quan hệ phối hợp và kiểm sát tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm ................................................................... 30 2.2. Những yếu tố cơ bản tác động đến tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm ................................................................................ 59 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ............................................................................ 677 Chương 3: QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ TIẾP NHẬN, GIẢI QUYẾT TỐ GIÁC, TIN BÁO VỀ TỘI PHẠM VÀ THỰC TRẠNG ÁP DỤNG ....................................... 68 3.1. Khái quát quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm ................................. 68 3.2. Thực tiễn áp dụng các quy định về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam .............. 83 3.3. Nhận xét, đánh giá thực tiễn áp dụng pháp luật về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm .................................................. 98 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ............................................................................ 113 Chương 4: YÊU CẦU VÀ CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ TIẾP NHẬN, GIẢI QUYẾT TỐ GIÁC, TIN BÁO VỀ TỘI PHẠM TRONG PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM ....................... 114
4.1. Yêu cầu nâng cao hiệu quả tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm trong giai đoạn hiện nay .................................................. 114 4.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm ................................................................................... 123 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ............................................................................ 146 KẾT LUẬN .................................................................................................. 148 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ........ 150 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 151 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 165
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN CAND Công an nhân dân CQĐT Cơ quan điều tra ĐTV Điều tra viên CBĐT Cán bộ điều tra HĐĐT Hoạt động điều tra KSV Kiểm sát viên NXB Nhà xuất bản TTHS Tố tụng hình sự TTLT Thông tư liên tịch VKS Viện kiểm sát XHCN Xã hội chủ nghĩa
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 3.1: Số liệu tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm ............ 165 Bảng 3.2: Số liệu tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm của Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, VKS .................................................... 166 Bảng 3.3: Số liệu thống kê số tố giác, tin báo về tội phạm VKS hủy quyết định không khởi tố vụ án hình sự ............................................. 167 Bảng 3.4: Số liệu thống kê số tố giác, tin báo tội phạm VKS yêu cầu hủy quyết định khởi tố vụ án hình sự......................................................... 168 Bảng 3.5: Số liệu thống kê số tố giác, tin báo về tội phạm VKS yêu cầu khởi tố vụ án hình sự ........................................................................... 169 Bảng 3.6: Nguồn tố giác, tin báo về tội phạm .............................................. 170 Bảng 3.7: Hình thức tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm ......................... 171 Bảng 3.8: Thống kê các biện pháp cấp bách thường được sử dụng trong tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm ............................... 171 Bảng 3.9: Thống kê số liệu các biện pháp sử dụng kiểm tra, xác minh tố giác, tin báo về tội phạm ..................................................................... 171 Bảng 4.1: Thống kê tình hình tội phạm và vi phạm pháp luật...................... 174
MỞ ĐẦU Tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm có vai trò quan trọng trong công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm. Đây là khâu mở đầu của quá trình TTHS, có ý nghĩa to lớn, những thiếu sót trong hoạt động tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm có thể làm mất đi những thông tin, tài liệu, chứng cứ chứng minh hành vi phạm tội, mà không thể thu thập lại được, dẫn đến HĐĐT khám phá tội phạm tiếp theo gặp nhiều khó khăn, thậm chí đi vào bế tắc. Thực tiễn, trong khoảng thời gian từ năm 2011 đến năm 2019 các cơ quan có thẩm quyền đã tiếp nhận 949.416 tố giác, tin báo tội phạm, trong đó đã giải quyết 866.140 tố giác, tin báo tội phạm, tỷ lệ giải quyết đạt 91,22%, từ đó góp phần nâng cao hiệu quả công tác điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án và phòng, chống tội phạm của các cơ quan chức năng. Bên cạnh kết quả đã đạt được, thực tế cũng phản ánh rằng công tác tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm vẫn còn những hạn chế, thiếu sót, bất cập, còn tình trạng bỏ lọt thông tin về tội phạm điều này có thể dẫn tới bỏ lọt tội phạm; cơ quan, tổ chức, công dân chưa phát huy hết hiệu quả cũng như trách nhiệm của mình trong việc tố giác, cung cấp thông tin về tội phạm; cơ quan có thẩm quyền trong tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm còn chưa chú trọng đến hoạt động này; cơ cấu tổ chức, quy trình tiếp nhận, giải quyết còn nhiều yếu kém, chưa đồng bộ, thống nhất và hiệu quả, nguồn lực dành do hoạt động này cũng chưa được chú trọng đúng mức. Từ đó làm làm giảm hiệu quả công tác tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm. Về mặt lý luận, cho đến nay cũng đã có nhiều công trình khoa học nghiên cứu cả trong và ngoài nước đề cập đến vấn đề này với các tiếp cận nghiên cứu ở nhiều phương diện, góc độ khác nhau, từ đó cũng đã làm rõ được nhiều vấn đề liên quan về mặt lý luận, pháp luật TTHS thực định và thực trạng áp dụng quy định về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm ở các địa bàn, lĩnh vực khác nhau. Tuy nhiên, phương pháp tiếp cận, 1
phạm vi nghiên cứu khác nhau nêu nhiều vấn đề có liên quan đến tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm chưa được nghiên cứu một cách thấu đáo, đồng bộ ở nhiều chiều cạnh và trên phạm vi cả nước. Bên cạnh đó, các công trình nghiên cứu trước đây chủ yếu đánh giá dựa vào quy định của Bộ luật TTHS năm 1988 và Bộ luật TTHS năm 2003, chưa có công trình nào nghiên cứu chuyên sâu vấn đề này kể từ khi Bộ luật TTHS năm 2015 được ban hành, trong khi đó, Bộ luật TTHS năm 2015 có nhiều quy định mới về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, những quy định này có tác động rất lớn đến công tác này, qua đó góp phần khắc phục những bất cập của quy định pháp luật trước đây, tuy nhiên, hiện nay thực tiễn thi hành Bộ luật TTHS năm 2015 đã bộc lộ nhiều bất nên cần phải nghiên cứu, tổng kết, đánh giá thực tiễn thi hành nội dung này để đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả tiếp nhận giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm là cấp thiết. Vì vậy, việc lựa chọn nghiên cứu đề tài: “Tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm theo pháp luật tố tụng hình sự ở Việt Nam hiện nay” làm luận án tiến sĩ là cần thiết trên cả phương diện lý luận và thực tiễn. 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu của luận án: Góp phần xây dựng và thống nhất nhận thức về lý luận, nâng cao hiệu quả áp dụng quy định của pháp luật về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm theo quy định của Bộ luật TTHS. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của luận án: Để đạt được mục đích nghiên cứu của luận án, nhiệm vụ được xác định của luận án là: - Nghiên cứu, đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước có liên quan đến tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, từ đó rút ra những vấn đề cần tiếp tục tập trung nghiên cứu trong luận án; - Làm rõ những vấn đề lý luận về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm theo quy định của pháp luật TTHS Việt Nam như: Khái niệm tiếp 2
nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm; các yếu tố tác động đến việc tiếp nhận, giải quyết, tố giác, tin báo về tội phạm trong TTHS; - Phân tích quy định của pháp luật TTHS Việt Nam về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm; - Khảo sát, tổng hợp, phân tích, đánh giá thực trạng tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm của các cơ quan có thẩm quyền theo quy định của Bộ luật TTHS trên các khía cạnh: Thực trạng tình hình, kết quả đạt được, những hạn chế, thiếu sót và nguyên nhân; - Đưa ra các yêu cầu cần phải nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm. 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của luận án 3.1. Đối tượng nghiên cứu của luận án là những vấn đề lý luận trong và ngoài nước, pháp luật thực định, thực tiễn tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm của cơ quan có thẩm quyền theo quy định của pháp luật TTHS Việt Nam. 3.2. Phạm vi nghiên cứu của luận án - Về phạm vi nội dung: Luận án tập trung nghiên cứu các quy định về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm trong Bộ luật TTHS năm 2003 và Bộ luật TTHS năm 2015 và thực tiễn tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm; - Phạm vi về chủ thể: CQĐT, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số HĐĐT thuộc Bộ Công an, Bộ Quốc phòng; VKS có thẩm quyền tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm theo Bộ luật TTHS năm 2003 và Bộ luật TTHS năm 2015; - Phạm vi về địa bàn: Nghiên cứu trên phạm vi toàn quốc; - Phạm vi về thời gian: Từ năm 2011 đến năm 2019. 3
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận Luận án được nghiên cứu trên cơ sở lý luận của học thuyết Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước về nhà nước và pháp luật, đấu tranh phòng, tội phạm, hội nhập quốc tế và cải cách tư pháp; các quan điểm, lý luận của luật TTHS, của tội phạm học và các ngành khoa học pháp lý khác, trọng tâm là quan điểm, lý luận của luật TTHS. 4.2. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp tổng hợp: Phương pháp này được dùng chủ yếu để nghiên cứu, đánh giá tổng quan về tình hình nghiên cứu nhằm hệ thống các quan điểm lý luận, kết quả nghiên cứu từ các công trình khoa học đã công bố liên quan đến tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm; tổng hợp các số liệu, tài liệu phản ánh thực trạng tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm từ đó rút ra các kết luận tổng quát; - Phương pháp phân tích: Phương pháp này được sử dụng trong tất cả các chương, mục, tiểu mục của luận án để phân tích các số liệu, tài liệu và những vấn đề có liên quan để phát hiện, luận giải những vấn đề có tính chất quy luật trong tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm; - Phương pháp nghiên cứu, phân tích lịch sử: Phương pháp này sử dụng trong Chương 3 của luận án để khái quát quá trình hình thành và phát triển của quy định tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm trong quy định của pháp luật TTHS nước ta; - Phương pháp thống kê hình sự: Phương pháp này được sử dụng để thu thập, phân tích số liệu liên quan đến thực trạng tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm; - Phương pháp chuyên gia: Phương pháp này được sử dụng để tổ chức xin ý kiến các chuyên gia, nhà nước học, nhà nghiên cứu lý luận và cán bộ 4
thực tiễn có chuyên môn sâu về lĩnh vực nghiên cứu để bổ sung, hoàn chỉnh kết quả nghiên cứu; - Phương pháp nghiên cứu điển hình: Nghiên cứu sinh đã trực tiếp nghiên cứu hồ sơ tài liệu về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm điển hình trong thời gian từ 2011 đến năm 2019. 4.3. Hướng tiếp cận của luận án Luận án sử dụng phương pháp tiếp cận đa ngành và liên ngành khoa học xã hội; tiếp cận pháp luật thực định; tiếp cận xã hội học pháp luật; tiếp cận chính sách học pháp luật. Cụ thể: - Tiếp cận đa ngành và liên ngành khoa học xã hội: Nghiên cứu tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm phải đặt ở nhiều phương diện, đa chiều cạnh để hiểu biết tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm theo hướng sâu sắc, toàn diện, hệ thống hơn. - Tiếp cận pháp luật thực định: Đây là phương pháp nghiên cứu được sử dụng chủ yếu của luận án. Hướng tiếp cận luật học thực định phần lớn triển khai nghiên cứu pháp luật dưới phương diện thực định. Luận án đã sử dụng phương pháp này để nghiên cứu về nguồn gốc, bản chất, đặc điểm, phân loại tố giác, tin báo về tội phạm. - Tiếp cận xã hội học pháp luật: Quy phạm về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm khi đặt vào đời sống thực tế và coi pháp luật với tư cách là một hiện tượng xã hội, quá trình vận động và phát triển của pháp luật có thể bị chi phối bởi các yếu tố khác nhau trong đời sống xã hội như quy luật khách quan. - Tiếp cận chính sách học pháp luật: Tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm là một chính sách pháp luật TTHS, do vậy, luận án tiếp cận dưới các nội dung sự hình thành, phát triển của quy định về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm; quan niệm về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm; cơ chế thực hiện tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm. 5
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án Luận án là công trình đầu tiên nghiên cứu có hệ thống và toàn diện về hoạt động tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm theo pháp luật TTHS ở Việt Nam hiện nay. Do vậy, luận án có nhiều đóng góp mới cho khoa học chuyên ngành, cụ thể: Thứ nhất, tiếp tục bổ sung và hoàn thiện hệ thống lý luận về hoạt động tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm. Trong đó, làm rõ các nội dung như khái niệm, cơ sở pháp lý, nguyên tắc, chủ thể, nhiệm vụ, trình tự, thủ tục tiếp nhận, giải quyết, phương pháp kiểm tra xác minh và mối quan hệ phối hợp trong tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm. Thứ hai, phân tích, khảo sát và đánh giá thực trạng quy định của pháp luật TTHS hiện hành về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm ở các khía cạnh: Thẩm quyền, trình tự thủ tục tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, phân tích đánh giá những kết quả, ưu điểm đạt được, những hạn chế, thiếu sót và nguyên nhân của những hạn chế thiếu sót trong tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm. Thứ ba, khảo sát, đánh giá thực trạng áp dụng quy định của pháp luật TTHS về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm ở nước ta từ năm 2011 đến năm 2019, tập trung làm rõ những kết quả đạt được, chỉ ra những hạn chế, thiếu sót và nguyên nhân của những hạn chế, thiếu sót đó. Thứ tư, trên cơ sở kết quả nghiên cứu lý luận, thực trạng quy định, áp dụng quy định về tiếp nhận, giải quyết tố giác tin báo về tội phạm, các yêu cầu cần phải nâng cao hiệu quả tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm đã đề xuất các giải pháp có tính khả thi cao nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án Luận án có cả ý nghĩa về lý luận cũng như thực tiễn, cụ thể: Về mặt lý luận: Kết quả đạt được khi nghiên cứu của luận án góp phần 6
bổ sung nhằm hoàn thiện hơn hệ thống lý luận về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm trong pháp luật TTHS Việt Nam; Về mặt thực tiễn: Nội dung của luận án là cơ sở để các cơ quan có thẩm quyền nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung một số quy định của pháp luật TTHS Việt Nam hiện hành về về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm; đồng thời, nghiên cứu để kịp thời xây dựng, ban hành các văn bản quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm. Các giải pháp được đề xuất trong luận án xuất phát từ việc nghiên cứu, đánh giá thực trạng áp dụng về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm nên có thể được CQĐT, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số HĐĐT, VKS các cấp nghiên cứu vận dụng vào thực tiễn áp dụng tại cơ quan, đơn vị mình nhằm nâng cao hiệu quả tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm trong thực tiễn. Bên cạnh đó, luận án có thể được sử dụng trong nghiên cứu, học tập, giảng dạy tại các trường CAND, các cơ sở đào tạo về luật, các cán bộ thực tiễn làm công tác điều tra hình sự. 7. Cấu trúc của đề tài luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tham khảo và phụ lục, luận án có kết cấu gồm 04 chương, cụ thể: Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án Chương 2. Những vấn đề lý luận về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm Chương 3. Quy định của pháp luật Tố tụng hình sự Việt Nam về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và thực tiễn áp dụng Chương 4. Yêu cầu và các giải pháp nâng cao hiệu quả tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam 7
Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu 1.1.1. Tình hình nghiên cứu ở trong nước Xuất phát từ vị trí, vai trò rất quan trọng của tố giác, tin báo về tội phạm trong công tác đấu tranh, phòng chống tội phạm, do vậy, vấn đề này đã và đang được nhiều nhà khoa học và hoạt động thực tiễn ở nước ta quan tâm nghiên cứu ở nhiều cấp độ khác nhau nhằm đưa ra các giải pháp, định hướng hoàn thiện cả về mặt lý luận, thực tiễn và pháp luật thực định. Cho đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm đã được công bố, mỗi công trình nghiên cứu ở những góc độ, khía cạnh khác nhau điều này thể hiện mỗi tác giả đều có sự chọn lọc nghiên cứu mang tính trọng tâm, trọng điểm bảo đảm tính cấp thiết cả về mặt lý luận và thực tiễn. Có thể kể đến một số công trình sau: 1.1.1.1. Nhóm các công trình nghiên cứu lý luận về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm Vấn đề lý luận về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm rất phong phú, đang dạng ở nhiều chiều, cạnh khác nhau. Tuy nhiên, xuất phát từ mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu, luận án chỉ tập trung phân tích, khai thác những vấn đề lý luận được cập nhật trong nội dung của luận án. Nghiên cứu lý luận về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm thì cách tiếp cận trước hết là nghiên cứu các vấn đề lý luận về tố giác, tin báo về tội phạm. Lý luận về tố giác, tin báo về tội phạm được đề cập ở nhiều khoa học ở các cấp độ khác nhau như giáo trình, luận án, luận văn, sách chuyên khảo, từ điển. Trước tiên phải kể đến hệ thống các giáo trình luật TTHS vì đây là những công trình nghiên cứu những vấn đề lý luận chung nhất về tố giác, tin báo về tội phạm; có thể kể đến một số giáo trình sau: Giáo trình: 8
“Luật Tố tụng hình sự Việt Nam”, do GS. TS. Nguyễn Ngọc Anh chủ biên, Đại học Cảnh sát nhân dân, xuất bản năm 2008 [3]; Giáo trình: “Luật Tố tụng hình sự Việt Nam”, do PGS. TS. Khổng Văn Hà chủ biên, Học viện Cảnh sát nhân dân, xuất bản năm 2018 [59]; Giáo trình: “Luật Tố tụng hình sự Việt Nam”, do TS. Phạm Mạnh Hùng chủ biên, Đại học Kiểm sát Hà nội, Nxb. Chính trị quốc gia sự thật, xuất bản năm 2016 [50]; Giáo trình:“Luật Tố tụng hình sự Việt Nam”, Trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb. Tư pháp, xuất bản năm 2006 [51]; Giáo trình: “Lý luận chung về kỹ thuật, chiến thuật và phương pháp hình sự”, do PGS. TS Nguyễn Văn Nhật chủ biên, Học viện Cảnh sát nhân dân, xuất bản năm 2012 [60]. Bên cạnh đó một số sách chuyên khảo, luận án, luận văn cũng đã nghiên cứu lý luận về tố giác, tin báo về tôi phạm, tiêu biểu như: Sách “Khoa học hình sự Việt Nam, tập 1” chỉ đạo biên soạn GS. TS. Trần Đại Quang, tổng chủ biên GS,TS. Nguyễn Xuân Yêm, Nxb. CAND xuất bản năm 2012 [77]; Từ điển Bách khoa CAND của Nxb CAND xuất bản năm 2005 [101]… Mặc dù các công trình nêu trên đưa ra khái niệm, đặc điểm khác nhau về tố giác, tin báo về tội phạm nhưng cơ bản đều thống nhất chỉ ra rằng tố giác, tin báo về tội phạm: Thứ nhất, về chủ thể báo tin là công dân, cơ quan nhà nước, tổ chức, chủ thể tiếp nhận là Cơ quan điều tra, VKS và cơ quan khác; Thứ hai về đặc điểm: Một là, tố giác, tin báo về tội phạm mang đặc tính pháp lý; Hai là, tố giác, tin báo về tội phạm đa dạng về nguồn gốc và nội dung; Ba là, tố giác, tin báo về tội phạm phạm mang tính thời sự; Bốn là, tố giác, tin báo về tội phạm thường thiếu tính chính xác và không đầy đủ về nội dung; Thứ ba, tiêu chí phân loại: Một là, trên cơ sở nội dung phản ánh thì chia làm 02 loại: Tố giác, tin báo trực tiếp phản ánh về tội phạm, trường hợp này chủ thể trình báo phản ánh nội dung liên quan đến tội phạm một cách cụ thể, trực tiếp về tội phạm; Tố giác, tin báo gián tiếp phản ánh về tội phạm, trường hợp này qua thông tin mà chủ thể trình báo thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành xác minh, phát hiện thông tin về một loại tội phạm khác; Hai là, trên cơ sở hình thức tố giác, tin báo về tội phạm có thể 9
chia thành hai loại: Tố giác, tin báo về tội phạm bằng miệng, trực tiếp hoặc qua điện thoại; tố giác, tin báo về tội phạm bằng văn bản (đơn thư tố giác đúng tên người viết, đơn thư tố giác giấu tên hoặc nặc danh…); Ba là, trên cơ sở theo yêu cầu của chủ thể tố giác, tin báo về tội phạm đối với việc sử dụng tin hoặc yêu cầu nghiệp vụ của cơ quan chức năng có thể phân thành hai loại: Tố giác, tin báo về tội phạm có thể xử lý thông thường, công khai; tố giác về tội phạm đòi hỏi phải xử lý bằng các biện pháp nghiệp vụ bí mật; Bốn là, trên cơ sở phương diện nghiệp vụ của các cơ quan có thẩm quyền, thì tố giác, tin báo về tội phạm chia thành hai loại: Tố giác, tin báo về tội phạm do các nguồn công khai cung cấp cho cơ quan chức năng; tố giác, tin báo về tội phạm do các cơ sở bí mật cung cấp. Có thể thấy rằng việc xác định chủ thể, đặc điểm, cũng như phân loại về tố giác, tin báo về tội phạm như nêu trên là phù hợp có ý nghĩa quan trọng trong công tác tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm. Tuy nhiên, việc giới hạn chủ thể báo tin về tội phạm chỉ có công dân như đề cập ở trên là quá hẹp; đặt trong thời điểm hiện nay cũng như thời gian tiếp theo thì chưa thực sự đầy đủ khi công nghệ thông tin đang rất phát triển, dưới tác động của cuộc cách mạng công nghệ 4.0 thì nhiều nguồn tin báo, tố giác về tội phạm được công khai và lan truyền nhanh chóng trên các phương tiện thông tin, đại chúng đặc biệt là mạng xã hội, cùng đó tội phạm liên quan đến mạng internet ngày càng gia tăng, theo đó, bên cạnh các đặc điểm và cách phân loại nêu trên còn có các đặc điểm và cách phân loại khác. Mặc dù kết quả nghiên cứu nêu trên còn có điểm chưa đầy đủ, tuy nhiên những kết quả này cũng là cơ sở lý luận quan trọng để luận án tham khảo, kế thừa, phát triển đưa ra khái niệm tố giác, tin báo về tội phạm và làm rõ các đặc điểm pháp lý hoạt động này. Trên cơ sở phân tích lý luận tố giác, tin báo về tội phạm các công trình nêu trên đã phân tích lý luận về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, theo đó, tuy cách tiếp cận khác nhau nhưng về cơ bản các tác giả đều khẳng định rằng: Thứ nhất, tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm 10
là hoạt động tiếp nhận, giải quyết thông tin liên quan đến hành vi phạm tội hoặc vụ việc khác có dấu hiệu tội phạm; thứ hai, tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm được thực hiện theo một quy trình nhất định; thứ ba, thẩm quyền giải quyết chỉ gắn với các chủ thể có thẩm quyền nhất định theo quy định của pháp luật; thứ tư, mục đích là nhằm kiểm tra, xác minh thông tin về tội phạm (có tội phạm xảy ra hay không). Đồng thời, cũng khẳng định rằng các nguyên tắc trong hoạt động tiếp nhận, giải quyết tố giác tin báo về tội phạm: Một là, tôn trọng và bảo vệ quyền con người, quyền lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân; hai là, mọi tố giác, tin báo về tội phạm phải được tiếp nhận đầy đủ, giải quyết kịp thời theo trình tự pháp luật TTHS quy định; ba là, chỉ cơ quan, người có thẩm quyền nhất định theo quy định của pháp luật TTHS mới có thẩm quyền tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm; bốn là, trong trường hợp tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm người có thẩm quyền phải thực hiện theo quy định của pháp luật và chịu trách nhiệm về hành vi, quyết định của mình. Tuy nhiên, cũng qua nghiên cứu thấy rằng việc tiếp cận về thẩm quyền giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm trong các công trình nêu trên được tiếp cận dưới góc độ Bộ luật TTHS năm 2003 nên có nhiều điểm không còn phù hợp với quy định của Bộ luật TTHS năm 2015 như về chủ thể báo tin, thời gian giải quyết và việc ra các quyết định giải quyết. Bên cạnh đó, đặt trong giai đoạn hiện nay khi công nghệ thông tin đang rất phát triển thì việc tiếp nhận sẽ phải có quy trình, cách thức khác so với hiện nay. Tuy vậy, những kết quả này cũng là cơ sở lý luận quan trọng mà luận án có thể kế thừa hoàn thiện lý luận về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm. 1.1.2.2. Nhóm các công trình nghiên cứu thực trạng áp dụng quy định của pháp luật tố tụng hình sự về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm Thực trạng áp dụng quy định của pháp luật TTHS Việt Nam về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm là một trong những hướng tiếp cận trọng tâm trong phần lớn các công trình đã nghiên cứu có liên quan đến 11
tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm. Có thể kể đến một số công trình sau: Luận án tiến sĩ luật học: “Tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm thuộc thẩm quyền của CQĐT hình sự trong Quân đội nhân dân” của tác giả Nguyễn Trọng Nga, Học viện Cảnh sát Nhân dân, năm 2016 [68]; Luận án tiến sĩ Luật học“Hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân trong kiểm sát việc tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm của cơ quan Cảnh sát điều tra” của tác giả Lê Ra, Học viện Cảnh sát Nhân dân, năm 2017 [91]; Luận án tiến sĩ Luật học“Tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm của lực lượng Cảnh sát hình sự” của tác giả Nguyễn Thị Hoa, Học viện Cảnh sát Nhân dân, năm 2018 [56]; Sách: “Thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong giai đoạn điều tra” do Tiến sĩ Lê Hữu Thể chủ biên, Nxb. Tư pháp, năm 2008 [95]; … Qua nghiên cứu thấy rằng các công trình nêu trên thấy rằng, khi đánh giá về thực tiễn áp dụng pháp luật TTHS về tiếp nhận, tố giác tin báo về tội phạm, các tác giả cho rằng đang còn những khó khăn, vướng mắc nhất định, như: Mô hình tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm hiện nay còn chưa thực sự tiếp cận được quần chúng nhân dân; vai trò của công tác kiểm tra, xác minh tố giác, tin báo về tội phạm chưa thực sự được coi trọng; pháp luật TTHS về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm còn hạn chế, vướng mắc; trình độ, năng lực của cán bộ trực tiếp tiếp nhận, xử lý tố giác, tin báo về tội phạm còn hạn chế; phương tiện kỹ thuật phục vụ công tác còn thiếu, chưa đáp ứng yêu cầu công việc. Bên cạnh đó, những công trình khoa học này chủ yếu trình bày thực trạng áp dụng pháp luật tố tụng hình về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm theo quy định của Bộ luật TTHS năm 2003 và hệ thống văn bản quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành nên chưa cập nhật được thực trạng áp dụng quy định mới của Bộ luật TTHS năm 2015 nên còn có những điểm hạn chế nhất định và phạm vi nghiên cứu chỉ gắn với việc một phạm vi, khía cạnh cụ thể nhất định. Luận văn thạc sĩ:“Tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm, kiến nghị khởi tố theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam từ 12
thực tiễn Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Hưng Yên” của tác giả Đào Nguyên Vũ, bảo vệ tại Học viện khoa học xã hội năm 2017 [106]. Tác giả đã tổng kết thực tiễn thi hành quy định của Bộ luật TTHS năm 2003 về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm theo chức năng của VKS nhân dân tỉnh Hưng Yên từ năm 2012 đến năm 2016. Theo đó, trong 05 năm thì cơ quan có thẩm quyền trên địa bàn tỉnh Hưng Yên đã tiếp nhận 6.573 tin về tội phạm, tỷ lệ giải quyết trung bình đạt 90,4%. Khi đánh giá về những hạn chế, thiếu sót trong áp dụng pháp luật tố tụng về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm tác giả cho rằng: Quy định của pháp luật chưa đầy đủ về thẩm quyền, trách nhiệm của CQĐT dẫn đến việc áp dụng trong thực tiễn còn hạn chế; Bộ luật TTHS và các văn bản hướng dẫn không đầy đủ hoặc chưa rõ ràng; hệ thống biểu mẫu cho công tác kiểm sát giải quyết, tố giác, tin báo về tội phạm chưa đầy đủ [106, tr.57; tr.58]. Mặc dù luận văn chỉ khảo sát, tổng kết và đánh giá thực tiễn áp dụng quy định của pháp luật TTHS về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm trên địa bàn một tỉnh, gắn với một cơ quan cụ thể trong thời gian 05 năm những cũng là công trình nghiên cứu độc lập về hoạt động kiểm sát tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm. Do vậy, nghiên cứu sinh có thể tham khảo một số luận cứ, nhận định, số liệu trong luận văn để phân tích, đánh giá thực tiễn áp dụng pháp luật TTHS về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm. Tuy nhiên, công trình này được nghiên cứu trước khi Bộ luật TTHS năm 2015 có hiệu lực nên một số nội dung chưa được cập nhật, phạm vi nghiên cứu chỉ trong địa bàn một tỉnh, gắn với một lực lượng nên phản ánh chưa mang tính tổng thể. Luận văn thạc sĩ: “Kiểm sát tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố vụ án hình sự từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi” của tác giả Phan Văn Khai, bảo vệ tại Học viện khoa học xã hội năm 2018 [62]. Thực tiễn thi hành quy định của Bộ luật TTHS năm 2003 về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm theo chức năng của VKS nhân dân tỉnh Quảng Ngãi từ năm 2013 đến năm 2017. Theo số liệu báo cáo của VKS nhân dân tỉnh 13