Luận án Tiến sĩ Tôn giáo học: Hoạt động của Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:194

Thêm vào BST

Báo xấu

42
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở trình bày toát yếu về Hệ phái Khất sĩ nói chung và quá trình hình thành và phát triển của Ni giới Khất sĩ ở thành phố Hồ Chí Minh nói riêng, luận án phân tích một số hoạt động chủ yếu của Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ ở thành phố Hồ Chí Minh rút ra những đặc điểm mang tính đặc thù.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Tôn giáo học: Hoạt động của Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TẠ THỊ LÊ HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO ĐOÀN NI THUỘC HỆ PHÁI KHẤT SĨ TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÔN GIÁO HỌC Hà Nội – 2020
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TẠ THỊ LÊ HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO ĐOÀN NI THUỘC HỆ PHÁI KHẤT SĨ TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Ngành: Tôn giáo học Mã số: 9 22 90 09 LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÔN GIÁO HỌC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS Trần Hồng Liên 2. PGS.TS Nguyễn Thị Minh Ngọc Hà Nội – 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực. Kết quả trình bày của luận án chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Hà Nội, ngày 12 tháng 16 năm 2020 Nghiên cứu sinh Tạ Thị Lê
LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc Học viện Khoa học xã hội, Phòng Quản lý Đào tạo, Khoa Tôn giáo học cùng quý thầy cô của Học viện Khoa học xã hội đã giúp đỡ, tạo điều kiện để tôi hoàn thành chương trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án. Tôi xin cảm ơn lãnh đạo, cán bộ Học viện Chính trị khu vực II đã tạo điều kiện thuận lợi để tôi học tập và nghiên cứu. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến hai cô hướng dẫn đề tài luận án là: PGS.TS Trần Hồng Liên và PGS.TS Nguyễn Thị Minh Ngọc đã hết lòng dìu dắt, tận tình chỉ bảo; xin cảm ơn các thầy cô trong Hội đồng chấm tuyển Nghiên cứu sinh đầu vào, Hội đồng chấm các chuyên đề luận án, Hội đồng chấm luận án cấp cơ sở và hai phản biện độc lập đã cho tôi những ý kiến quý báu để tôi hoàn thành luận án này. Xin cảm ơn quý thầy cô, các bạn ở Viện Nghiên cứu Tôn giáo, Tạp chí Nghiên cứu Tôn giáo; các bạn trực tiếp làm công tác quản lý nhà nước về hoạt động tôn giáo ở thành phố Hồ Chí Minh, các Sư, Ni, đặc biệt là các Ni tại Tịnh xá Ngọc Phương, Ngọc Chơn, Ngọc Phú, Ngọc Văn… mà tôi có cơ hội được gặp gỡ đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt thời gian sưu tầm tài liệu và nghiên cứu. Xin cảm ơn gia đình, các bạn hữu và đồng nghiệp đã khích lệ và động viên tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu. Xin chân thành cảm ơn./. Hà Nội, ngày tháng năm 2020 Nghiên cứu sinh Tạ Thị Lê
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ...................................................................................................................1 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU .....................................7 1.1. Nguồn tài liệu .....................................................................................................7 1.1.1. Nguồn tài liệu gốc của Hệ phái Khất sĩ ...........................................................7 1.1.2. Nguồn tài liệu của Giáo hội Phật giáo Việt Nam. ...........................................9 1.2. Các công trình nghiên cứu ................................................................................10 1.2.1. Các công trình nghiên cứu về Phật giáo và Phật giáo Việt Nam ..................10 1.2.2. Các công trình nghiên cứu về Hệ phái Khất sĩ và Ni giới Hệ phái Khất sĩ ...19 1.2.3. Đánh giá chung về tình hình nghiên cứu .......................................................25 1.2.4. Những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu: .........................................................26 1.3. Khung lý thuyết và một số khái niệm ...............................................................26 1.3.1. Khung lý thuyết nghiên cứu ..........................................................................26 1.3.2. Mô hình khung phân tích ...............................................................................30 1.3.3. Một số khái niệm công cụ sử dụng trong luận án ..........................................31 Chƣơng 2: QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH, PHÁT TRIỂN, ĐẶC ĐIỂM CỦA HỆ PHÁI KHẤT SĨ, NI GIỚI KHẤT SĨ VÀ GIÁO ĐOÀN NI THUỘC HỆ KHẤT SĨ TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ...................................................36 2.1. Khát quát về quá trình hình thành và phát triển của hệ phái Khất Sĩ ............36 2.1.1. Hoàn cảnh ra đời ............................................................................................36 2.1.2. Quá trình hình thành và phát triển .................................................................38 2.2. Khái quát quá trình hình thành và phát triển của của tổ chức Ni giới thuộc Hệ phái Khất sĩ ..............................................................................................................47 2.2.1. Khái quát về quá trình hình thành Ni giới Hệ phái Khất sĩ. ..........................47 2.2.2 Khái quát về các phân đoàn Ni .......................................................................54 2.2.3. Khái quát về Giáo Đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh .........................................................................................................................58 2.3. Một số đặc điểm của Hệ phái Khất sĩ, Ni giới Hệ phái khất sĩ và Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh ..................................................61 2.3.1. Một số đặc điểm của Hệ phái Khất sĩ ............................................................61 2.3.2. Một số đặc điểm của Ni giới Hệ phái Khất sĩ và Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái
Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh .........................................................................70 Chƣơng 3: VAI TRÒ CỦA GIÁO ĐOÀN NI THUỘC HỆ PHÁI KHẤT SĨ TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRONG CÁC HOẠT ĐỘNG TÔN GIÁO VÀ HOẠT ĐỘNG HƢỚNG ĐẾN XÃ HỘI ........................................................76 3.1. Một số điều lệ quy định hoạt động của Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ ..76 3.2. Vai trò của Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh hoạt động thuần túy tôn giáo ...................................................................................82 3.2.1. Hoạt động hoằng pháp ....................................................................................82 3.2.2. Khất thực và tụng niệm .................................................................................87 3.2.3. Giảng kinh, thuyết pháp và tập trung Tự tứ ................................................101 3.2.4. Hoạt động giáo dục ......................................................................................110 3.3. Vai trò của Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh hoạt động hướng đến xã hội ..................................................................................115 3.3.1. Hoạt động bảo vệ và xây dựng đất nước .....................................................115 3.3.2. Hoạt động từ thiện xã hội ............................................................................121 Chƣơng 4: XU HƢỚNG, MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RACỦAGIÁO ĐOÀN NI THUỘC HỆ PHÁI KHẤT SĨ TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HIỆN NAY 126 4.1. Một số xu hướng chuyển biến ........................................................................126 4.1.3. Xu hướng trở thành một nguồn lực xã hội ..................................................130 4.2. Những vấn đề đặt ra.......................................................................................132 4.2.1. Vấn đề đặt ra về hoạt động thuần túy tôn giáo ............................................133 4.2.2. Vấn đề đặt ra trong hoạt động xã hội của Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ ...............................................................................................................................137 4.2.3. Những vấn dề đặt ra đối với việc quản lý của chính quyền đối với Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ .........................................................................................143 KẾT LUẬN ..........................................................................................................148 DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ .......................151 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...........................................................152
DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1: Khung phân tích nghiên cứu hoạt động của Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh .........................................................................31
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong ngôi nhà của Phật giáo Việt Nam có một số hệ phái Phật giáo mang tính đặc thù trong đó có Hệ phái Khất sĩ. Người sáng lập ra Hệ phái Khất sĩ là Tổ sư Minh Đăng Quang. Ngay từ thời kỳ đầu thành lập trong hàng ngũ xuất gia của Hệ phái ngoài Tăng còn có Ni giới. Theo thời gian, Ni giới của Hệ phái thấy cần thiết phải thành lập một tổ chức riêng, người có công đầu là Ni trưởng Huỳnh Liên. Tổ chức Ni giới của Hệ phái có tên gọi: Giáo hội Ni giới Khất sĩ Việt Nam. Trụ sở của Giáo hội đặt tại tịnh xá Ngọc Phương (nay tạisố 491/1 đường Lê Quang Định, phường 1, Quận Gò Vấp, thành phố Hồ Chí Minh). Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ, ngoài những hoạt động mang tính chất chung của Hệ phái Khất sĩ, trong đó có Ni đoàn còn có những biểu hiện riêng bởi tính độc lập tương đối của tổ chức này. Kể từ khi thành lập, đặc biệt là từ thời điểm tháng 11 năm 1981, Hệ phái Khất sĩ trong đó có Giáo đoàn Ni Hệ phái Khất sĩ gia nhập ngôi nhà chung của Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Giáo đoàn Ni Hệ phái Khất sĩ có những điều kiện mới để hình thành và phát triển. Quá trình hình thành và phát triển của Giáo đoàn Ni Hệ phái Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh theo thời gian đã có những bước tiến dài trong tiến trình chấn hưng Phật giáo ở Nam bộ nói chung và thành phố Hồ Chí Minh nói riêng. Đời sống tu hành, cơ sở thờ tự, hoạt động hoằng pháp, hoạt động giáo dục đào tạo tăng tài, hoạt động hướng đến xã hội của giáo đoàn có vai trò hết sức quan trọng đến sự phát triển của Ni giới Hệ phái Khất sĩ nói chung và Ni giới Hệ phái Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh nói riêng. Bên cạnh đó, hoạt động của Ni giới Hệ phái Khất sĩ ngày càng khẳng định ảnh hưởng trong cộng đồng tín đồ, góp phần định hướng nhận thức và hành vi tín đồ đến những giá trị chân, thiện, mỹ, đặc biệt là lối sống từ bi, trí tuệ của Phật giáo. Những hoạt động hướng đến xã hội của Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh đã và đang đóng góp một phần chia sẻ gánh nặng cho xã hội. Nhưng hơn hết, những hoạt động của Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh trên hai phương diện “đạo” và “đời” đã lan 1
tỏa những giá trị nhân văn cao cả của Phật giáo Việt Nam nói chung và Hệ phái Khất sĩ nói riêng. Trong thời kỳ mới của đất nước cũng như của Phật giáo Việt nam, Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh cần tiếp tục phát huy thành tựu đạt được trong quá khứ, vững bước vào tương lai cả “đạo” và “đời” để thực hiện tốt phương châm hành đạo của Giáo hội Phật giáo Việt Nam: Đạo pháp - Dân tộc - Chủ nghĩa xã hội. Tuy nhiên, hoạt động của Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh cho đến nay còn ít được đầu tư nghiên cứu. Các công trình nghiên cứu thường nhỏ lẻ, tiếp cận một hoặc một vài nội dung hoạt động của Giáo đoàn mà chưa có được một công trình nghiên cứu toàn diện, hệ thống về hoạt động của Giáo đoàn. Với tầm quan trọng và ý nghĩa như trên, Nghiên cứu sinh chọn đề tài: “Hoạt động của Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh” làm đề tài luận án Tiến sĩ Tôn giáo học. Luận án mô tả và phân tích một số hoạt động thuần túy tôn giáo và hoạt động hướng đến xã hội của Giáo đoàn, qua đó có những nhận định, đánh giá, đưa ra một số khuyến nghị nhằm phát huy tính tích cực của Giáo đoàn. 2. Mục đích và nhiệm vụ của luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở trình bày toát yếu về Hệ phái Khất sĩ nói chung và quá trình hình thành và phát triển của Ni giới Khất sĩ ở thành phố Hồ Chí Minh nói riêng, luận án phân tích một số hoạt động chủ yếu của Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ ở thành phố Hồ Chí Minh rút ra những đặc điểm mang tính đặc thù. Từ đó, đưa ra quan điểm và một số khuyến nghị chủ yếu nhằm phát huy mặt lợi thế của Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ ở thành phố Hồ Chí Minh hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Làm rõ quá trình hình thành và phát triển của Ni giới Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh. Phân tích các loại hình hoạt động tôn giáo của Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ ở thành phố Hồ Chí Minh. Từ những phân tích và mô tả đó có thể 2
thấy được những hoạt động cụ thể, đồng thời chỉ ra những biểu hiện đặc thù hoạt động của Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh. Đề xuất một số khuyến nghị nhằm phát huy những lợi thế của Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ ở thành phố Hồ Chí Minh đối với đời sống tinh thần người dân thành phố Hồ Chí Minh hiện nay. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận án tập trung nghiên cứu hoạt động của Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh hiện nay. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi thời gian: Đề tài giới hạn khoảng từ năm 1944 (từ khi Hệ phái Khất sĩ thành lập) đến nay (năm 2018). Phạm vi không gian: tại thành phố Hồ Chí Minh, có những nghiên cứu điển hình tại Tổ đình Ni giới Khất sĩ là Tịnh xá Ngọc Phương và một số tịnh xá khác thuộc Ni giới Khất sĩ. Phạm vi các vấn đề nghiên cứu: Ni giới Khất sĩ ở thành phố Hồ Chí Minh nói chung và hoạt động của Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh hiện nay là những vấn đề chưa được nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu ở những mức độ và khía cạnh ở từng chuyên ngành nghiên cứu khác nhau. Tuy nhiên, trong luận án này, nghiên cứu sinh tập trung khảo sát một số hoạt động điển hình của Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh hiện nay như: Những hoạt động thuần túy tôn giáo như hoạt động hoằng pháp, hoạt động khất thực, tụng niệm và hoạt động giảng kinh, thuyết pháp và tập trung tự tứ. Những hoạt động hướng đến xã hội như: Hoạt động giáo dục, hoạt động từ thiện xã hội và hoạt động trong các Ban, Ngành Giáo hội Phật giáo của Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh. Từ những hoạt động nêu trên nghiên cứu sinh sẽ đưa ra một số đề xuất, khuyến nghị để phát huy những hoạt động tích cực của Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh. 3
4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận Đề tài được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam và pháp luật của Nhà nước Việt Nam về tín ngưỡng, tôn giáo, đặc biệt là quan điểm tôn giáo, là một nguồn lực phát triển đất nước. Chú trọng sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu của tôn giáo học, nghiên cứu liên ngành, cụ thể như: Phương pháp nghiên cứu tài liệu, Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn, Phương pháp phân tích, tổng hợp, Phương pháp lịch sử, Phương pháp so sánh, Phương pháp chuyên gia… 4.2. Phương pháp nghiên cứu Luận án sử dụng cách tiếp cận liên ngành, trong đó chủ yếu là cách tiếp cận tôn giáo học, sử học, xã hội học để thực hiện các vấn đề đặt ra trong mục đích nghiên cứu. Từ cách tiếp cận đó, luận án sử dụng lý thuyết nghiên cứu thực thể tôn giáo. Do tính đặc thù của vấn đề nghiên cứu nên luận án sử dụng phương pháp phân tích tư liệu gốc và tư liệu thứ cấp việc thu thập, phân tích, đánh giá về giá trị của các loại tư liệu gốc được coi là nhiệm vụ rất quan trọng của đề tài luận án vì tư liệu gốc giúp cho nghiên cứu sinh tiếp cận với gốc rễ của vấn đề nghiên cứu. Tư liệu thứ cấp là tư liệu thu thập trong Hệ phái và nguồn tư liệu từ các cơ quan quản lý tôn giáo tại địa phương. Phương pháp tham vấn chuyên gia: nghiên cứu sinh đưa ra các vấn đề nghiên cứu liên quan đến luận án nhằm trao đổi với các chuyên gia nghiên cứu có nhiều kinh nghiệm đối với vấn đề thuộc Ni giới Khất sĩ, từ đó có được cái nhìn hệ thống, toàn diện và sâu sắc hơn đối với vấn đề nghiên cứu. Phương pháp khảo sát điền dã: Nghiên cứu sinh tiến hành quan sát thực tế, sử dụng các công cụ như phỏng vấn sâu, đối tượng phỏng vấn sâu đa dạng gồm những Ni cô có uy tín trong các tịnh xá... trong đó tác giả lồng ghép các công tác thu thập tư liệu. Bên cạnh đó, tác giả luận án sử dụng phương pháp quan sát tham dự. 4
5. Đóng góp mới của luận án Một là, Luận án cung cấp một cái nhìn khái quát về Ni giới Khất sĩ ở thành phố Hồ Chí Minh; Hai là, Cung cấp một cái nhìn khái quát, khoa học và toàn diện về một số hoạt động của Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh; Ba là, Cung cấp một cái nhìn khái quát về những quan điểm và một số khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả, phát huy ảnh hưởng tích cực của Ni giới Khất sĩ đến đời sống người dân thành phố Hồ Chí Minh. Luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho nghiên cứu và giảng dạy, các môn học có liên quan đến tư tưởng Triết học (Phật giáo) tại các trường Cao đẳng, Đại học trên cả nước và những ai quan tâm tìm hiểu về Phật giáo nói chung, và thành phố Hồ Chí Minh nói riêng. Nghiên cứu này cho thấy Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ là một cộng đồng tôn giáo rất đáng chú ý về hoạt động tôn giáo và đóng góp cho xã hội, thể hiện vị trí và vai trò đáng quan tâm khi nghiên cứu về hệ thống tôn giáo ở thành phố Hồ Chí Minh. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn Ý nghĩa lý luận: Làm rõ được lịch sử hình thành và phát triển của Hệ phái Khất sĩ và Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ nói chung và tại thành phố Hồ Chí Minh nói riêng. Xác định và mô tả được những hoạt động của Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh hiện nay. Ý nghĩa thực tiễn Cung cấp luận chứng khoa học cho các nhà quản lý và hoạch định chính sách đối với các vấn đề của Hệ phái Khất sĩ nói chung và Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh nói riêng. Là tài liệu tham khảo có tính hệ thống đối với công tác giảng dạy và nghiên cứu về Tôn giáo học. 5
7. Cấu trúc của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung luận án gồm 4 chương chính như sau: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu Chương 2: Quá trình hình thành phát triển, đặc điểm của Hệ phái Khất sĩ, Ni giới Khất sĩ và Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh Chương 3: Vai trò của Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh trong các hoạt động tôn giáo và hoạt động hướng đến xã hội Chương 4: Xu hướng, một số vấn đề đặt ra của Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh hiện nay 6
Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1.1. Nguồn tài liệu 1.1.1. Nguồn tài liệu gốc của Hệ phái Khất sĩ Đó là bộ sách “Chơn lý”, tập hợp 69 bài giảng cũng là 69 đề tài do Tổ sư Minh Đăng Quang viết trong khoảng 3 năm (1951 - 1953). Nội dung được sắp xếp theo thứ tự Chơn lý 1, Chơn lý 2… Giáo hội Tăng già Khất sĩ Việt Nam kết tập thành một bộ với tựa đề Chơn lý. Năm 1993, Thành hội Phật giáo thành phố Hồ Chí Minh ấn hành: “Tổ sư Minh Đăng Quang, Chơn lý. Năm 2009, Nhà xuất bản Tôn giáo tái bản bộ Chơn lý 950 trang. Đầu thập niên 1970 bộ Chơn lý được chia làm hai với hai tựa đề: 1. Chơn lý gồm 60 bài vè, 2. Luật nghi Khất sĩ gồm 9 bài, in thành hai bộ riêng. Ngoài ra bộ Chơn lý còn được tách in thành 3 tập: Chơn lý, tập I; Chơn lý, tập II; Chơn lý, tập III đều do Nhà xuất bản Tôn giáo in ấn và phát hành năm 2009, theo đó mỗi tập tập hợp một số chủ đề như: Có và Không (tập I); tôn giáo… (tập II); Đạo Phật (tập III). Trong lời cẩn bạch (lần in lại nhân lễ tưởng niêm 55 năm ngày Tổ sư Minh Đăng Quang vắng bóng (01/02 Âl 1954 - 01/02 Âl 2009), Sa môn Giác Toàn cho biết: “Những lời giảng dạy của Tổ sư được chư đệ tử đúc kết lại thành bộ Chơn lý có 69 chủ đề. Từ ngày Tổ sư vắng bóng đến nay, bộ Chơn lý được in và ấn tống nhiều lần với nhiều hình thức khác nhau. Có khi là trọn bộ toàn tập; có khi là từng quyển rời với từng chủ đề. Lần tái bản lần thứ nhất là vào dịp lễ tưởng niệm 50 năm ngày Tổ sư vắng bóng (1954 - 2004); lần đó chúng tôi xin phép chư tôn đức Giáo hội Hệ phái in ra thành hai phần: Phần liên hệ đến giới Luật, dành riêng cho chư Tăng Ni xuất gia có 9 chủ đề, in thành một tập “Luật nghi Khất sĩ”. Phần còn lại 60 chủ đề liên hệ Kinh, Luận do Tổ sư luận giảng in chung thành bộ Chơn lý (3 tập 1,2 và 3) đóng bìa cứng. Nay nhân lễ tưởng niệm 55 ngày Tổ sư vắng bóng, Hệ phái xin phép in lại Bộ Chơn lý (3 tập, 1,2 và 3). Ngoài ấn phẩm toàn tập, lần này thể theo tâm nguyện của chư tôn đức giám phẩm, đại chúng Tăng Ni và nam nữ Phật tử… chúng tôi có chọn ra 16 chủ đề in từng tập rời… với số lượng nhiều, để có thể giới thiệu rộng ra các miền, tịnh xá giúp bá tánh, cư gia có dịp tiếp cận những lời 7
luận giảng quý báu, cùng những nhận thức, những phương pháp hướng dẫn tu tập của Tổ sư về Chánh pháp trước thời đại văn minh”. Mười sáu (16) tập được in rời lần này gồm ba chủ đề chính A. Luận giảng liên hệ về ý pháp Giáo lý có 6 tập: 1. Bát Chánh đạo (Chơn lý 5), 2. Ăn chay (Chơn lý 13), 3. Tâm (Chơn lý 17), 4. Tánh thủy (Chơn lý 18), 5. Trên mặt nước (Chơn lý 20), 6. Chánh kiến (Chơn lý 22). B. Luận giải về thiền định và tư tưởng Đại thừa có 5 tập: 1. Nhập định (Chơn lý 14), 2. Thần mật (Chơn lý 25), 3. Số tức quan (Chơn lý 53), 4. Quán Thế Âm (Chơn lý 47), 5. Đại Thái Thức (Chơn lý 48) . C. Luận giảng về Hệ phái và quan điểm tu tập có 5 tập: 1. Bài học Cư sĩ (Chơn lý 16), 2. Học Chơn lý (Chơn lý 19), 3. Thờ phượng (Chơn lý 51), 4. Chơn như (Chơn lý 55), 5. Đạo Phật Khất sĩ (Chơn lý 58) [79]. Như vậy, những trước tác của Tổ sư Minh Đăng Quang có thể in thành trọn bộ (69 bài) hoặc thành hai bộ (Chơn lý - 60 bài; Luật nghi Khất sĩ - 9 bài) hay in thành 3 tập, hoặc in thành các tập rời. Tuy nhiên, nghiên cứu sinh chủ yếu tiếp cận nguồn tư liệu ở hai tác phầm: 1. Chơn lý (60 bài); 2. Luật nghi Khất sĩ (9 bài). [78] Bộ Chơn lý gồm 60 bài được trước tác trên nền tảng Kinh - Luận của Phật giáo. Tổ sư Minh Đăng Quang khẳng định: “Khất sĩ chúng tôi nối truyền chánh pháp của Phật Thích ca - Mâu ni xuất hiện nơi xứ Việt Nam này, với mục đích cố gắng noi y gương Phật, thay Phật đền ơn và để đáp nghĩa chúng sanh trong môn một”. Tông chỉ của Hệ phái là “Nối truyền Thích - ca Chánh pháp”. Chơn lý đề cập đến tu Giới, Định Tuệ, hành đúng Tứ y pháp là đúng với chánh pháp của Chư Phật mười phương ba đời, là giáo lý y bát chơn truyền. Cuốn Luật nghi Khất sĩ (riêng giới xuất gia), Nhà xuất bản Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh, 2012 (291 trang). Cuốn sách ngoài phần lời nói đầu gồm 15 nội dung trong đó đáng chú ý là các nội dung: Luật Khất sĩ; Giáo hội Tăng già Khất sĩ; Giới bổn Tăng, Giới bổn Ni, Giới Phật tử, Luật nghi. Các nội dung trên cung cấp cho nghiên cứu sinh những quy định về y, bát, tứ Pháp (Luật Khất sĩ); về thủ tục xuất gia, thụ giới, về sự đi khất thực, phép đi 8
đến nhà Cư sĩ, cùng các quy tắc về mặc, đi, đứng… (Giáo hội Tăng già Khất sĩ); 250 giới (Giới bổn Tăng), 348 giới (Giới bổn Ni). Nguồn tài liệu trên cung cấp cho nghiên cứu sinh tìm hiểu về tông chỉ, về giáo lý (Kinh, Luận) cũng như về giới Luật, hình thức tu tập của Hệ phái Khất sĩ. 1.1.2. Nguồn tài liệu của Giáo hội Phật giáo Việt Nam. Năm 1981, Hệ phái Khất sĩ gia nhập ngôi nhà chung của Phật giáo Việt Nam - Giáo hội Phật giáo Việt Nam. Ngoài một số truyền thống của Hệ phái cũng như các pháp môn và phương tiện tu hành chính pháp được tôn trọng, duy trì (lời nói đầu, Hiến chương Giáo hội Phật giáo Việt Nam 1981). Hệ phái Khất sĩ còn phải tuân thủ những quy định của Giáo hội Phật giáo Việt Nam thể hiện qua Hiến chương, nội quy Ban Tăng sự và các nguyên tắc khác của Giáo hội Phật giáo Việt Nam. Vì vậy, tiếp cận nguồn tư liệu của Giáo hội Phật giáo Việt Nam là một phần không thể thiếu khi nghiên cứu về Hệ phái Khất sĩ trong đó có Giáo đoàn Ni Hệ phái Khất sĩ. Trước hết là Hiến chương Giáo hội Phật giáo Việt Nam. Cho đến thời điểm 2017, Giáo hội Phật giáo Việt Nam trải qua tám kỳ Đại hội với 7 lần ban hành Hiến chương, bản đầu tiên ban hành tại Đại hội lần thứ nhất (11/1981), tiếp theo là sáu lần tu chỉnh. Lần tu chỉnh thứ VI tại Đại hội lần thứ VIII (2017). Hiến chương cung cấp cho nghiên cứu sinh những vấn đề cơ bản của Giáo hội Phật giáo Việt Nam về tông chỉ, hệ thống tổ chức, nguyên tắc hoạt động, hàng giáo phẩm… để từ đó nghiên cứu sinh quán chiếu vào Hệ phái Khất sĩ trong đó có Giáo đoàn Ni Hệ phái Khất sĩ, chỉ ra tính đặc thù của Hệ phái Khất sĩ cũng như Giáo đoàn Ni. Nguồn tư liệu của Giáo hội Phật giáo Việt Nam ngoài Hiến chương là văn kiện các kỳ đại hội. Theo đó là ba tập: Giáo hội Phật giáo Việt Nam: Văn phòng Hội đồng Trị sự: Giáo hội Phật giáo Việt Nam từ Đại hội đến Đại hội (1981 - 2012) Nhà xuất bản Tôn giáo 2012. Giáo hội Phật giáo Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu Phật giáo toàn quốc lần thứ VII (nhiệm kỳ 2012 - 2017) Nhà xuất bản Hải Phòng 2012. Giáo hội Phật giáo Việt Nam: Văn kiện Đại hội Đại biểu Phật giáo toàn quốc lần thứ VIII nhiệm kỳ 2017 - 2022. Ba tập sách tập hợp các Văn kiện của tám kỳ đại hội. Trong các Văn kiện đáng chú ý là: Chương trình hoạt động của từng nhiệm kỳ, Nghị quyết của Hội 9
đồng trị sự. Riêng Đại hội lần thứ nhất có thêm Văn kiện “Báo cáo về quá trình vận động thống nhất”. Báo cáo tổng kết của các kỳ từ Đại hội II đến Đại hội VIII đều có những phần nội dung về Hệ phái Khất sĩ như nội dung về công tác Tăng sự, về Tu viện, Tịnh xá, Tịnh thất, niệm Phật đường và một số hoạt động Phật sự của Hệ phái. Đặc biệt trong Hội đồng Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam từ đại hội I đến Đại hội VIII đều thấy ghi danh một số Ni sư, Ni trưởng Giáo đoàn Ni thuộc Hệ phái Khất sĩ thành phố Hồ Chí Minh. Đại hội I có Ủy viên kiểm soát là Ni sư Thích Nữ Huỳnh Liên (Ban Thường trực) và là thành viên Hội đồng Trị sự. Đại hội II, Ni sư Thích Nữ Ngoạt Liên, Ủy viên phó thủ quỹ (Ban thường trực) và cũng là thành viên Hội đồng Trị sự. Nhiệm kỳ II, Ni sư Thích nữ Ngoạt Liên là Ủy viên Thủ quỹ (Ban thường trực) và là thành viên Hội đồng Trị sự. Đại hội IV, Ni trưởng Thích nữ Ngoạt Liên là Ủy viên thủ quỹ (Ban thường trực) và là thành viên Hội đồng trị sự. Đại hội V, Ni trưởng Thích nữ Ngoạt Liên tiếp tục trong Ban thường trực với chức Ủy viên thủ quỹ và là thành viên Hội đồng Trị sự, Đại hội V còn ghi nhận Ni trưởng Thích nữ Tràng Liên là thành viên Hội đồng Trị sự. Đại hội VI, Ni trưởng Thích Nữ Ngoạt Liên là Ủy viên thường trực và cũng là Ủy viên Hội đồng Trị sự Ni trưởng thích nữ Tràng Liên là thành viên Hội đồng Trị sự. Tại Đại hội VI, sư cô Thích Nữ Tín Liên được bầu làm Ủy viên dự khuyết Hội đồng Trị sự. Đáng tiếc, Văn kiện Đại hội Đại biểu Phật giáo toàn quốc nhiệm kỳ VI (2012 - 2017) và nhiệm kỳ VIII (2017 - 2022) không có phần nội dung nhân sự nên không rõ Ni giới thuộc Giáo đoàn Ni tại thành phố Hồ Chí Minh có nhân sự nào tham gia và giữ cương vị gì. Song ở nhiệm kỳ VII và nhiệm kỳ VIII trong phần báo cáo tham luận có báo cáo tham luận của Ni giới. Với Đại hội VII là tham luận của Ni trưởng Thích Đàm Nghiêm với bài: “Ni giới Việt Nam đóng góp trang nghiêm Giáo hội”. Tại phân ban Ni giới phía Bắc, cả hai bài tham luận ở hai kỳ Đại hội (VII và VIII) nội dung đề cập toát yếu hoạt động của Ni giới của các hệ phái nói chung mà không thấy đề cập đến hoạt động Ni giới Hệ phái Khất sĩ tại thành phố Hồ Chí Minh. 1.2. Các công trình nghiên cứu 1.2.1. Các công trình nghiên cứu về Phật giáo và Phật giáo Việt Nam 1.2.1.1. Các công trình nghiên cứu về Phật giáo 10
Cho đến nay có nhiều công trình nghiên cứu về Phật giáo, Phật học, về tam tạng kinh điển Phật giáo. Tuy nhiên, nghiên cứu sinh chỉ điểm một số công trình nghiên cứu về Phật giáo mà các công trình ấy ít nhiều có liên quan đến vấn đề nghiên cứu của luận án. Cuốn Đức Phật và Phật pháp, tác giả Nãrada Mahã There - Phạm Kim Khánh dịch, Nhà xuất bản Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh, 2013; đúng như tựa đề, cuốn sách gồm 2 phần: 1. Đức Phật 2. Phật Pháp Ở phần thứ nhất cuốn sách cung cấp cho người đọc gia thế đức thế tôn, quá trình xuất gia, đạt quả đạo Phật. Tiếp theo là quá trình hoằng hóa, lập Tăng đoàn, ban hành giới luật. Phần thứ hai Phật pháp với Tam tạng kinh điển (Kinh, Luật, Luận). Theo đó là năm bộ tạng kinh, bảy bộ tạng luật. Tạng kinh chứa đựng những lời dạy thông thường (vohãra desanã), còn tạng Luận gồm những Giáo lý cùng tột (paramattha desanã) (Đức Phật và Phật pháp, trang 269). Phật pháp còn bao hàm các nội dung: Vài đặc điểm của Phật giáo (chương 16); Bốn chân lý thâm diệu hay tứ diệu đế (chương 17); Nghiệp báo (chương 18); Nghiệp là gì (chương 19); sự báo ứng của nghiệp (chương 20); tính chất của nghiệp (chương 21); thập nhị nhân duyên (chương 25); những cảnh giới (chương 27)… phần hai đề cập một cách cơ bản giáo pháp của Phật đà. Bộ Chơn lý của Tổ sư Minh Đăng Quang về cơ bản có cả hai nội dung trên. Đây là một trong những công trình giúp nghiên cứu sinh hiểu một cách căn bản về Đức Phật và Phật pháp. Một số cuốn sách đề cập đến một số lĩnh vực của Phật giáo như Thích Chơn Thiện, Tăng già thời Đức Phật, nhà xuất bản Tôn giáo, 2000, cung cấp tri thức về sự thành lập Tăng già (chương II), sự hình thành các Tịnh xá (chương III); một thành viên của Tăng già (chương IV); sinh hoạt của Tăng già (chương V); Tam học: Giới học, Định học, Tuệ học (chương VI)… từ những tri thức này, nghiên cứu sinh nhận biết về Tăng đoàn và Ni đoàn Hệ phái Khất sĩ. Bộ sách hai tập: sắc tu Bách Trương Thanh quy, viện nghiên cứu Phật học, Thiền sư Đức Huy trùng biên, Thích Phước Sơn và Lý Việt Dũng dịch, nhà 11
xuất bản Phương Đông, 2010. Lời nói đầu của cuốn sách cho biết: “Sách Bách Trương Thanh quy do Tổ Bách Trương - Hoài Hải (720 - 784) biên soạn vào thế kỷ thứ VIII đời Đường để làm cương lĩnh sinh hoạt cho Tăng, Ni tại các Tòng lâm ở Trung Hoa, sau khi Phật giáo đã du nhập và phát triển nơi đất nước rộng lớn này gần bảy thế kỷ. Bách Trượng Thanh Quy đã được lưu hành rộng khắp nơi, có giá trị như một kim chỉ nam hướng dẫn mọi sinh hoạt trong đời sống của người xuất gia”. Song do thời gian, một số nội dung bị thất lạc và được sưu tầm, biên tập lại. Sách gồm hai phần, tám quyển, chín chương, khoảng 200 tiêu đề: “Bộ sách này cung cấp cho chúng ta hầu như gần hết các thuật ngữ chuyên dụng trong thiền môn, về mọi phương diện như chức vụ, danh xưng, cơ sở, lễ nghi, phép khí công cụ hành đạo v.v… Có thể nói, từ hơn 600 năm qua bộ sắc tu có ảnh hưởng khá sâu rộng đối với Thiền tông Việt Nam nói riêng và Phật giáo Việt Nam nói chung”(lời nói đầu, trang 8,9). Một trong những công trình nghiên cứu về Phật giáo theo nghiên cứu sinh cần thiết phải kể đến đó là cuốn của Hòa thượng tôn sư - Pháp sư Tịnh Không: “Nhận thức Phật giáo, cẩn dịch: Vọng Tây Cư sĩ, nhà xuất bản Hồng Đức, 2017. Cuốn sách cung cấp những kiến thức cơ bản của Phật giáo như: Duyên khởi, Lục hòa, Lục độ Bala mật, Tam hoa Giới - Định - Tuệ, mười đại nguyện vọng của Phổ Hiền Bồ tát, Thế nào là Phật giáo... những nội dung trên được Hòa thượng Tịnh không phân tích ngắn gọn, súc tích, hàm nghĩa. Qua đó có thể hiểu một cách căn cơ những tư tưởng cốt lõi của Phật giáo. Ngoài ra còn phải kể đến một số tác phẩm Đoàn Trung Còn với “Pháp giáo nhà Phật”, Nhà xuất bản Tôn Giáo, Hà Nội, 2011. Viết về Pháp theo Phật, bàn về vũ trụ với vạn vật trong Phật giáo. Ba nền tảng của đạo Phật, Tứ diệu đế, Niết bàn; Lưu vô tâm với “Phật học khái lược”, Nhà xuất bản Tôn giáo, Hà Nội, 2010. Bàn về nhân quả, luân hồi, ngũ uẩn, vô ngã, tứ diệu đế. Đặc biệt cuốn sách còn đề cập đôi nét về vũ trụ quan và nhân sinh quan Phật giáo; Minh Giác với “Đạo Phật và Khoa học”, Nhà xuất bản Tôn giáo, Hà Nội, 2005. Chủ đích cuốn sách bàn về những điều đức Phật và chư vị Bồ Tát đã nói cách đây trên 25 thế kỷ mà hiện tại khoa học mới dần khám phá ra; Trần Minh Hùng với “Trí tuệ Phật”, Nhà xuất bản Tôn giáo, Hà Nội, 2012; Minh Chi với “Quan niệm của Phật 12
giáo đối với sống chết”, Nhà xuất bản thành phố Hồ Chí Minh, 2002; Thích Phước Sơn với “Phật học khái yếu”, Nhà xuất bản Văn hóa Sài Gòn, 2010. “Tìm hiểu giáo lý Phật giáo nguyên thủy”, Nhà xuất bản Phương Đông,thành phố Hồ Chí Minh, 2007; Giáo hội Phật giáo Việt Nam (Ban Hoằng pháp Trung ương) xuất bản 4 tập “Phật học cơ bản”, Nhà xuất bản Tôn giáo, 2006, cung cấp những kiến thức cơ bản về Phật học làm tư liệu giảng dạy, học tập, hàm thụ cho các chương trình Phật học và đông đảo bạn đọc có nhu cầu. 1.2.1.2. Các công trình nghiên cứu về Phật giáo Việt Nam. Cũng như các công trình nghiên cứu về Phật giáo nói chung, các công trình nghiên cứu về Phật giáo Việt Nam hết sức đa dạng về nội dung cũng như các cấp độ các công trình nghiên cứu. Do vậy, nghiên cứu sinh chỉ chọn một số công trình mà theo đó các công trình cung cấp một số lĩnh vực cơ bản của Phật giáo Việt Nam để nghiên cứu sinh lấy đó làm nền tảng nghiên cứu về Hệ phái Khất sĩ, đặc biệt là về Ni giới Hệ phái Khất sĩ nói chung và Giáo đoàn Ni nói riêng tại thành phố Hồ Chí Minh. Cuốn Tăng già Việt Nam, Trí Quang biên tập, in lần thứ nhất tại nhà in Đuốc Tuệ, 1952. Nội dung cuốn sách cung cấp những tri thức cơ bản về Tăng già Phật giáo, đặc biệt là hành trạng một số Tăng già tại Bắc Việt như: Tì ni đa lưu chi, Vô Ngôn Thông, Thảo Đường, hành trạng một số tăng già Trung và Nam Việt như: Nguyên Thiều, Liễu Quán. Ngoài ra còn là một số nội dung về các Thiền sư, các công trình nghiên cứu về lịch sử Phật giáo Việt Nam có thể kể đến như sau: Lê Mạnh Thát: Lịch sử Phật giáo Việt Nam, tập 1: Từ khởi nguyên đến thời Lý Nam Đế, nhà xuất bản thành phố Hồ Chí Minh, 1999. Lê Mạnh Thát: Lịch sử Phật giáo Việt Nam, tập 2: Từ Lý Nam Đế đến Lý Thái Tông, nhà xuất bản thành phố Hồ Chí Minh, 2001. Lê Mạnh Thát: Lịch sử Phật giáo Việt Nam, tập 3: từ Lý Thái Tông (1054) đến Trần Nhân Tông (1278), nhà xuất bản thành phố Hồ Chí Minh, 2007. Tuy bộ sách mới dừng lại ở nhà Trần - Trần Nhân Tông - Vua Phật (1278) một trong Tam tổ của Phật giáo Trúc Lâm nhưng đã là một bộ được biên tập đồ sộ với những tư liệu phong phú với nhiều tư liệu mới, theo đó là những nhận 13