Luận án Tiến sĩ Triết học: Nâng cao y đức người bác sĩ ở phân đội quân y trong quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay

Chia sẻ: Codon_05 Codon_05 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

129
lượt xem 19
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Triết học: Nâng cao y đức người bác sĩ ở phân đội quân y trong quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay với mục đích phân tích một số vấn đề lý luận chung về nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY trong QĐND Việt Nam hiện nay cũng như thực trạng của việc nâng cao đó, chúng tôi đề xuất một số nhóm giải pháp cơ bản đảm bảo chất lượng, hiệu quả của việc nâng cao y đức cho đội ngũ cán bộ này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Triết học: Nâng cao y đức người bác sĩ ở phân đội quân y trong quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THANH TỊNH NÂNG CAO Y ĐỨC NGƢỜI BÁC SĨ Ở PHÂN ĐỘI QUÂN Y TRONG QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC HÀ NỘI - 2015
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THANH TỊNH NÂNG CAO Y ĐỨC NGƢỜI BÁC SĨ Ở PHÂN ĐỘI QUÂN Y TRONG QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM HIỆN NAY u nn n : Chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử s : 62 22 03 02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC n n o : PGS. TS. TRẦN SỸ PHÁN HÀ NỘI - 2015
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định. TÁC GIẢ LUẬN ÁN NCS Nguyễn Thanh Tịnh
MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN 5 ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1.1. Những công trình khoa học bàn về y đức và y đức người thầy 5 thuốc quân đội 1.2. Những công trình khoa học bàn về thực trạng và giải pháp cơ bản nâng cao y đức người thầy thuốc quân đội nói chung, bác 14 sĩ ở phân đội quân y nói riêng Chƣơng 2: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ NÂNG CAO Y ĐỨC NGƢỜI BÁC SĨ Ở PHÂN ĐỘI QUÂN Y TRONG QUÂN 24 ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM HIỆN NAY 2.1. Nâng cao y đức và vai trò của nó đối với người bác sĩ ở phân 24 đội quân y trong Quân đội nhân dân Việt Nam 2.2. Đặc điểm người bác sĩ ở phân đội quân y trong Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay và những yêu cầu cơ bản của việc 47 nâng cao y đức cho họ Chƣơng 3: NÂNG CAO Y ĐỨC NGƢỜI BÁC SĨ Ở PHÂN ĐỘI QUÂN Y TRONG QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM HIỆN NAY - 66 NHỮNG YẾU TỐ TÁC ĐỘNG VÀ THỰC TRẠNG 3.1. Những yếu tố tác động đến việc nâng cao y đức người bác sĩ ở 66 phân đội quân y trong Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay 3.2. Thực trạng của việc nâng cao y đức người bác sĩ ở phân đội 78 quân y trong Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay Chƣơng 4: MỘT SỐ NHÓM GIẢI PHÁP CƠ BẢN NHẰM ĐẢM BẢO CHẤT LƢỢNG, HIỆU QUẢ CỦA VIỆC NÂNG CAO Y ĐỨC 106 NGƢỜI BÁC SĨ Ở PHÂN ĐỘI QUÂN Y TRONG QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM HIỆN NAY 4.1. Nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục và tự giáo dục y đức 106 của người bác sĩ ở phân đội quân y 4.2. Xây dựng môi trường y đức trong sạch, lành mạnh và đấu tranh 122 chống mọi biểu hiện tiêu cực về y đức ở các phân đội quân y 4.3. Làm tốt công tác cán bộ và đảm bảo điều kiện vật chất cần 137 thiết cho việc nâng cao y đức người bác sĩ ở phân đội quân y KẾT LUẬN 149 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ 151 CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 152 PHỤ LỤC 161
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Bác sĩ quân y : BSQY Cán bộ quân y : CBQY Chủ nghĩa xã hội : CNXH Chính trị quốc gia : CTQG Đạo đức cách mạng : ĐĐCM Nhà xuất bản : Nxb Phân đội quân y : PĐQY Quân đội nhân dân : QĐND Sĩ quan quân y : SQQY Trang : Tr. Xã hội chủ nghĩa : XHCN
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận án Sự nghiệp xây dựng QĐND (quân đội nhân dân) cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại đang đặt ra những yêu cầu mới, đòi hỏi phải xây dựng đội ngũ cán bộ quân đội nói chung và đội ngũ bác sĩ ở PĐQY (phân đội quân y) nói riêng không chỉ đủ về số lượng mà phải có đủ phẩm chất, năng lực chuyên môn cần thiết. Để đạt được mục tiêu trên, vấn đề nâng cao y đức cho đội ngũ bác sĩ ở PĐQY luôn đóng vai trò quan trọng. Bởi lẽ, có nâng cao y đức mới tạo cơ sở, nền tảng để tiếp tục bồi dưỡng và củng cố những tri thức y đức, bản lĩnh và lý tưởng nghề nghiệp cho họ. Trên cơ sở đó, góp phần hình thành ở họ các quan hệ y đức và hành vi y đức đúng đắn, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển toàn diện người CBQY (cán bộ quân y). Bác sĩ ở PĐQY trong QĐND Việt Nam có môi trường làm việc rất đặc thù - môi trường hoạt động quân sự và trực tiếp ở tuyến cơ sở trong quân đội. Họ có vai trò quan trọng trong chăm sóc sức khỏe cho cán bộ, chiến sĩ và nhân dân trên địa bàn đơn vị đóng quân. Hơn nữa, trong chiến tranh họ là những bác sĩ - chiến sĩ, vừa cứu chữa thương bệnh binh, bảo đảm quân y cho đơn vị; vừa trực tiếp tham gia chiến đấu. Song, để thực hiện tốt trọng trách của mình, trong hoạt động thực tiễn họ phải đối mặt với nhiều khó khăn thử thách như tính chất nghề nghiệp phức tạp; dịch bệnh và ô nhiễm môi trường có nhiều diễn biến bất thường; nhiệm vụ bảo đảm quân y để đáp ứng yêu cầu của chiến tranh hiện đại ngày càng đòi hỏi cao hơn; điều kiện sinh hoạt còn nhiều thiếu thốn, v.v.. Các vấn đề đó là những thách thức lớn đặt ra trong việc giải quyết mâu thuẫn giữa cống hiến và hưởng thụ; giữa lý tưởng nghề nghiệp và hiện thực cuộc sống đang diễn ra ở họ. Do vậy, để giải quyết đúng đắn những mâu thuẫn trên thì việc nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY hiện nay là vấn đề mang tính cấp bách.
2 Y đức không tự nhiên có được, nó phải trải qua quá trình giáo dục, rèn luyện bền bỉ mà thành. Do nhận thức được điều này nên trong thời gian qua, các cấp ủy Đảng, hệ thống chỉ huy và bản thân mỗi bác sĩ ở PĐQY đã có nhiều cố gắng trong việc chăm lo bồi dưỡng, nâng cao y đức để góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực của họ. Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đã đạt được, việc nâng cao y đức của người bác sĩ ở PĐQY còn bộc lộ những hạn chế, bất cập như việc kết hợp giữa nội dung, hình thức và phương pháp nâng cao y đức còn thiếu nhịp nhàng, đôi khi chưa thực sự phù hợp; xây dựng các chuẩn mực y đức cho người bác sĩ ở PĐQY còn chậm hoặc không hoàn chỉnh; lãnh đạo, chỉ huy ở một số đơn vị cơ sở chưa quan tâm đúng mức đến công tác CBQY, cũng như việc bảo đảm điều kiện vật chất, tinh thần thiết yếu cho họ, v.v.. Thêm vào đó, cùng với sự tác động tiêu cực của mặt trái kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế đã làm cho một số bác sĩ ở PĐQY có biểu hiện của lối sống cơ hội, thực dụng; thiếu ý thức trách nhiệm với người bệnh, với đơn vị; vi phạm những quy định về y đức; không yên tâm công tác, nặng về toan tính cá nhân dẫn đến thoái thác nhiệm vụ, v.v.. Những biểu hiện tiêu cực trên, nếu chậm được khắc phục sẽ không chỉ làm xói mòn truyền thống tốt đẹp của quân đội, của ngành Quân y, làm phai mờ hình ảnh “Bộ đội Cụ Hồ” trong nhân dân, gây bức xúc trong dư luận xã hội, mà còn trực tiếp cản trở đến sự phát triển nhân cách, nâng cao y đức ở họ. Tình hình trên đây đặt ra sự cần thiết phải nghiên cứu vấn đề “Nâng cao y đức người bác sĩ ở phân đội quân y trong Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay” một cách toàn diện cả về lý luận và thực tiễn. 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của luận án ụ đí n n ứu: Trên cơ sở phân tích một số vấn đề lý luận chung về nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY trong QĐND Việt Nam hiện nay cũng như thực trạng của việc nâng cao đó, chúng tôi đề xuất một số nhóm giải pháp cơ bản đảm bảo chất lượng, hiệu quả của việc nâng cao y đức cho đội ngũ cán bộ này.
3 ệm vụ n n ứu: Để đạt được mục đích trên, luận án tập trung giải quyết các nhiệm vụ cơ bản sau: - Làm rõ một số vấn đề lý luận chung về nâng cao y đức và vai trò của nó đối với người bác sĩ ở PĐQY trong QĐND Việt Nam hiện nay. - Phân tích những yếu tố tác động đến việc nâng cao y đức và thực trạng nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY trong QĐND Việt Nam hiện nay. - Đề xuất một số nhóm giải pháp cơ bản nhằm đảm bảo chất lượng, hiệu quả của việc nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY trong QĐND Việt Nam hiện nay. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận án Đ t ợn n n ứu: Nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY trong QĐND Việt Nam hiện nay. P ạm v n n ứu: Hoạt động nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY trong quân đội ta được xem xét từ năm 2007 trở lại đây. Đó là những bác sĩ đang công tác ở các đại đội quân y, tiểu đoàn quân y và tương đương trong toàn quân. Đề tài không nghiên cứu đối tượng là bác sĩ đang công tác tại tuyến bệnh viện trong quân đội. 4. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phƣơng pháp nghiên cứu của luận án ơ sở lý luận: Luận án được thực hiện trên cơ sở quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng về ĐĐCM, đạo đức người thầy thuốc cách mạng và vận dụng vào nghiên cứu hoạt động nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY trong quân đội ta hiện nay. ơ sở t ự t ễn: Tình hình y đức và nâng cao y đức của người bác sĩ ở PĐQY trong quân đội ta hiện nay, thông qua số liệu thực tế ở các đơn vị; số liệu điều tra xã hội học của tác giả; cùng với các chỉ thị, nghị quyết, chương trình hành động, báo cáo tổng kết của Cục Quân y về xây dựng đội ngũ CBQY nói chung và đội ngũ bác sĩ ở PĐQY nói riêng.
4 P ơn p áp n n ứu: Tác giả luận án sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử; kết hợp giữa phân tích và tổng hợp; lịch sử và lôgíc; đi từ trừu tượng đến cụ thể; hồi cứu; chuyên gia cùng với phân tích kết quả khảo sát thực tế tại một số đơn vị quân y trong quân đội ta hiện nay để làm sáng tỏ vấn đề nghiên cứu. 5. Những đóng góp mới của luận án - Góp phần làm rõ một số vấn đề lý luận chung về nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY, đồng thời xác định những yêu cầu cơ bản của việc nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY trong QĐND Việt Nam hiện nay. - Trên cơ sở phân tích những yếu tố tác động và thực trạng của việc nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY trong QĐND Việt Nam hiện nay, tác giả luận án đề xuất một số nhóm giải pháp cơ bản nhằm đảm bảo chất lượng, hiệu quả của việc nâng cao y đức cho đội ngũ cán bộ này. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án Ýn ĩ lý luận: Góp phần làm rõ hơn những vấn đề lý luận chung về nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY trong quân đội ta hiện nay. Ýn ĩ t ự t ễn: Kết quả nghiên cứu của luận án có thể giúp các cấp uỷ Đảng trong quân đội vận dụng vào quá trình nhận thức và hoạt động giáo dục, rèn luyện nhằm nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY. Đồng thời, nó còn là nguồn tài liệu tham khảo cho công tác giáo dục, đào tạo ở các học viện, nhà trường quân y trong quân đội ta hiện nay. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của luận án gồm 4 chương, 09 tiết.
5 Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1.1. NHỮNG CÔNG TRÌNH KHOA HỌC BÀN VỀ Y ĐỨC VÀ Y ĐỨC NGƢỜI THẦY THUỐC QUÂN ĐỘI 1.1.1. Những công trình khoa học tiêu biểu bàn về y đức Vấn đề y đức và nâng cao y đức cho người thầy thuốc là vấn đề phức tạp. Đến nay đã có nhiều công trình khoa học trong và ngoài nước bàn về vấn đề này. Theo phạm vi nghiên cứu đã xác định, tác giả luận án chỉ tổng quan một số công trình được coi là tiêu biểu và liên quan trực tiếp đến đề tài. Ở nước ngoài, một số công trình khoa học đã nghiên cứu vấn đề này dưới các góc độ tiếp cận khác nhau. Cụ thể là: Các công trình nghiên cứu về những nguyên tắc của đạo đức y khoa: Cuốn sách “A case - book of medical ethics” của các tác giả Torrence F. Ackerman, Cason Strong [112]. Cuốn sách đã chỉ ra những nguyên tắc đạo đức trong thực hành y học và “cung cấp một cái nhìn thực tế về những vấn đề trọng tâm liên quan đến đạo đức y học lâm sàng” [112, tr.11 (preface)]. Từ việc phân tích nhiều trường hợp cụ thể trên lâm sàng, các tác giả đã tổng hợp, đánh giá được những tình huống đạo đức điển hình thường gặp ở người bác sĩ trong quá trình điều trị. Trên cơ sở đó, giúp bác sĩ đưa ra các quyết định đạo đức đúng đắn để điều trị một trường hợp lâm sàng cụ thể trong tương lai. Các cuốn sách: “Principles of health care ethics” của Raanan Gillon [110]; và “Ethics, principles of clinical medicine” của John Rees P., Gwyn Wiliams D. [108] đã khẳng định: Nghề Y từ lâu đã chấp thuận một số những tuyên bố về đạo đức được hình thành và phát triển chủ yếu vì lợi ích của người bệnh. Là thành viên của nghề này, người thầy thuốc phải nhận thức được trách nhiệm trước tiên và trên hết của mình đối với bệnh nhân, xã hội,
6 đồng nghiệp và chính bản thân mình. Các nguyên lý đạo đức y khoa không phải những điều luật, mà là các tiêu chuẩn về đạo đức định hướng hành vi, phong cách ứng xử và chuẩn mực đạo đức của người thầy thuốc chân chính. Các công trình nghiên cứu về vấn đề giao tiếp giữa bác sĩ với người bệnh: Điển hình như những cuốn: “Doctor - patient communication”, Clinical Method của Elan Preston M [107]; hay “The doctor - patient relationship” Clinical Method của Pauline A. Mc Avoy [109]. Các công trình này đã chỉ ra tầm quan trọng trong giao tiếp giữa bác sĩ với người bệnh và khẳng định: “Hiệu quả giao tiếp này là chức năng trung tâm của y học lâm sàng” [107, tr.5]. Hầu hết các thông tin chẩn đoán cần thiết đều phát sinh trong quá trình giao tiếp giữa bác sĩ và người bệnh. Các công trình khoa học trên cũng chỉ ra nền tảng của quan hệ bác sĩ và người bệnh dựa trên nghĩa vụ của người bác sĩ chịu sự ủy thác luân lý của người bệnh. Nghĩa vụ này được xây dựng trên nền tảng các đức hạnh cơ bản: tính quên mình, sự hy sinh, lòng vị tha và tính chính trực. Khi có xung đột giữa các nguyên tắc đạo đức, người bác sĩ cần vận dụng phân tích y đức bằng các phương pháp luận là tính rõ ràng; nhất quán; liên kết; áp dụng và đầy đủ. Trong sách chuyên khảo “The ethics of medical research on humans” của tác giả Claire Foster [106] đã trình bày những khía cạnh đạo đức trong nghiên cứu y học. Tác giả đã chỉ ra rằng, khoa học sức khoẻ ngày càng phát triển và một trong những nguyên nhân của sự phát triển đó phải kể đến vai trò của các nghiên cứu. Mục đích của các nghiên cứu sức khoẻ có sự tham gia của đối tượng nghiên cứu là con người, nhằm cải thiện sức khoẻ cho chính con người. Để đạt được mục đích đó đòi hỏi kết quả của các nghiên cứu phải chính xác. Vì vậy, lý tưởng nhất là các nghiên cứu phải được tiến hành trên chính con người, trên một nhóm người, có như thế mới xác định đúng giá trị và hiệu quả của thử nghiệm trước khi đưa ra áp dụng rộng rãi. Nhưng vì còn là nghiên cứu, nên đôi khi có những hậu quả, nguy cơ cho sức khoẻ của đối
7 tượng mà người nghiên cứu chưa lường hết được. Bất cứ đề tài nghiên cứu khoa học nào cũng phải tôn trọng các nguyên tắc: tính khoa học, tính pháp lý, tính thực tiễn, v.v.. và bảo đảm các quy định về mặt đạo đức là điều tối cần thiết cho mọi nghiên cứu khoa học trên con người. Sự thể hiện của đạo đức trong nghiên cứu y học không chỉ là tính nhân đạo, mà biểu hiện cả tính khoa học, tính pháp lý và giá trị thực tiễn của nghiên cứu. Ở Việt Nam, từ trước đến nay vấn đề y đức thực sự đã thu hút được sự quan tâm của nhiều học giả, họ đã nghiên cứu vấn đề này dưới nhiều khía cạnh khác nhau như: Trong cuốn chuyên khảo “Phát triển sự nghiệp y tế ở nước ta trong giai đoạn hiện nay” của tác giả Đỗ Nguyên Phương [79] đã phân tích khái quát những vấn đề chung về y đức, y đạo. Tác giả nhấn mạnh: “Ở phương Đông hay phương Tây thì y đức đều có những điểm chung, đó là tinh thần thái độ phục vụ, hành vi đối xử, bổn phận của người thầy thuốc đối với bệnh nhân và những quy tắc xử sự đối với thầy, cũng như đối với người ngoài nghề” [79, tr.251]. Đồng thời, tác giả cũng chỉ ra những yêu cầu cấp bách phải nâng cao y đức của người thầy thuốc trong giai đoạn hiện nay. Trong cuốn “Một số vấn đề xây dựng ngành Y tế phát triển ở Việt Nam” [81] cũng của tác giả Đỗ Nguyên Phương đã dành một phần nội dung để làm rõ tư tưởng Hồ Chí Minh về y tế và đạo đức của người thầy thuốc Việt Nam. Tại đây còn giới thiệu về thân thế, sự nghiệp của các Giáo sư như: Tôn Thất Tùng, Đặng Văn Ngữ, Hồ Đắc Di, Hoàng Đình Cầu, v.v.. Họ là những “người thầy thuốc làm rạng rỡ cho nền y học Việt Nam” [81, tr.173]. Để xây dựng ngành Y tế phát triển ở Việt Nam hiện nay, theo tác giả phải thực hiện nhiều giải pháp đồng bộ. Song, trước mắt toàn ngành cần mở rộng những đợt sinh hoạt chính trị rộng rãi để quán triệt và tổ chức thực hiện tốt 12 điều quy định về y đức, đây là yếu tố nền tảng thúc đẩy nền y tế XHCN ngày càng phát triển, góp phần to lớn vào việc xây dựng nguồn lực con người cho đất nước.
8 Tác phẩm “Nguồn gốc của y đức, sự đóng góp của nền y học và văn hóa Việt Nam” của tác giả Ngô Gia Hy [40]. Trên cơ sở tổng kết lịch sử hình thành y đức trên thế giới, tác giả khẳng định: Dù thời xưa hay thời nay, ở phương Đông hay phương Tây, qua các lời thề và di huấn, y đức cũng có những tính chất chung, nên các thầy thuốc ở bất cứ đâu đều có bổn phận như nhau, đó là: bổn phận với đồng nghiệp, với khoa học, với bệnh nhân, với bậc thầy, với học trò, với tập thể và với xã hội. Đây là những nghĩa vụ, chuẩn mực y đức cơ bản mà người thầy thuốc cần phải có trong quá trình hoạt động chuyên môn. Cuốn sách “Y đức và đức sinh học, nguồn gốc và phát triển” của tác giả Ngô Gia Hy [41] đã mô tả một cách khá đầy đủ vấn đề y đức trong điều kiện kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay, đồng thời cũng chỉ ra những nội dung mới của y đức nảy sinh khi y học có bước phát triển mới. Tại đây, tác giả còn đưa ra những suy nghĩ về bảo hiểm y tế với tư cách là đòn bẩy dự phòng và xóa bỏ tiêu cực trong khám, chữa bệnh, đồng thời chỉ ra nhiều khó khăn về mặt tâm lý - xã hội của người thầy thuốc khi thực hiện y đức thời hiện đại. Cuốn sách “Quản lý bệnh viện” [93] do tác giả Lê Ngọc Trọng làm chủ biên đã dành riêng một chuyên mục để viết về y đức. Theo tác giả, “Người hành nghề y đòi hỏi phải có những phẩm chất đặc biệt, được thể hiện ở tinh thần trách nhiệm cao, tận tụy phục vụ, hết lòng thương yêu chăm sóc người bệnh” [93, tr.59]. Tác giả đã phân tích những thách thức mới mà y đức nước ta đang phải đương đầu. Ông cho rằng, “Thách thức lớn nhất, nóng bỏng nhất là đòi hỏi nâng cao y đức trước nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trường. Hiện tượng phí ngầm xuất hiện là một tồn tại nhức nhối và đang làm xói mòn lương tâm, đạo đức không ít người hành nghề y” [93, tr.65]. Tác giả nhấn mạnh: “Nâng cao y đức là bổn phận của mỗi người hành nghề y, là trách nhiệm của tập thể, là sự quan tâm của toàn xã hội” [93, tr.66].
9 Cuốn sách “Một số sự kiện hàng ngày ở bệnh viện” của tác giả Nguyễn Văn Lê [44] giới thiệu một số sự kiện về văn hóa trong giao tiếp, ứng xử giữa người với người trong bệnh viện. Đồng thời, tác giả nhấn mạnh đến các mối quan hệ cơ bản như giao tiếp ứng xử giữa thầy thuốc với bệnh nhân; giữa thầy thuốc với thân nhân người bệnh; giữa thầy thuốc với thầy thuốc; giữa thầy thuốc với sinh viên, v.v.. Những quan hệ đó được biểu hiện qua các sự kiện có thật và hết sức sinh động ở các bệnh viện trong thành phố Hồ Chí Minh. Với nội dung thiết thực như vậy, cuốn sách trên đã trở thành tài liệu tham khảo quý góp phần “phục vụ việc giáo dục y đức cho các thầy thuốc trẻ và phục vụ đông đảo bạn đọc” [44, tr.5]. Chuyên luận “Đại danh y Lãn Ông và cơ sở tư tưởng của nghề làm thuốc” của tác giả Trần Văn Thụy [87] trình bày một cách có hệ thống những tư tưởng y đức của Hải Thượng Lãn Ông. Xuất phát từ quan niệm nghề y là nhân thuật, gồm hai yếu tố khoa học và lòng vị tha gắn bó mật thiết với nhau, ông cho rằng người làm nghề y phải có kiến thức đầy đủ và đức hạnh trọn vẹn. Cuốn sách cũng trình bày hệ thống y đức theo tư tưởng của ông gồm 8 tội cần tránh và 9 điều Y huấn cách ngôn để răn dạy học trò của mình trong quá trình hành nghề. Khi bàn đến những vấn đề lý luận về y đức, bên cạnh những cuốn sách nêu trên, còn một số bài báo khoa học đề cập về vấn đề này như: “Nâng cao đạo đức nghề nghiệp của người thầy thuốc” của tác giả Đỗ Nguyên Phương [80]; “Quán triệt quan điểm về y đức của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong ngành Y tế Việt Nam hiện nay” của Phan Việt Dũng, Trần Văn Thụy [22]; “Thực hiện lời dạy của Bác Hồ: Lương y như từ mẫu” của Nguyễn Thị Hòa Bình [3]; “Kế thừa và phát huy y đức, y thuật của đại danh y Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác” của Cao Văn Cường [20]; “Một số vấn đề đạo đức nảy sinh do việc ứng dụng các thành tựu của y sinh học và công nghệ sinh học” của Trần Đức Long [45]; “Suy nghĩ về vinh dự và trách nhiệm của nghề nghiệp y tế”
10 của Phạm Mạnh Hùng [39]; “Tư tưởng Hồ Chí Minh về chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân” của Bùi Đình Phong [75]; “Vấn đề định hướng giá trị đạo đức trong nghiên cứu và ứng dụng y - sinh học hiện đại” của Nguyễn Văn Việt [100]; “Nâng cao y đức, học tập và làm theo tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh” của Lâm Văn Đồng [27]; “Quan điểm Hồ Chí Minh về y đức và ý nghĩa đối với ngành Y hiện nay” của Lê Thị Lý [49], v.v.. Trong các công trình khoa học nêu trên, một số tác giả đã đi sâu nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về y đức, khẳng định: Tư tưởng Hồ Chí Minh về y đức là nền tảng đạo lý của mọi thầy thuốc cách mạng, là cốt lõi tư tưởng của mọi hoạt động xây dựng và phát triển ngành Y tế Việt Nam hiện nay. Đồng thời, theo các tác giả, để nâng cao y đức cho cán bộ y tế ở nước ta hiện nay, người thầy thuốc phải chủ động rèn luyện, nâng cao tinh thần, trách nhiệm với người bệnh, với nghề nghiệp, tu dưỡng y đức theo tư tưởng Hồ Chí Minh, góp phần bảo đảm tốt nhất chất lượng khám, chữa bệnh, chăm sóc sức khoẻ nhân dân để xứng đáng với lòng tin cậy của Đảng, Nhà nước và nhân dân. Bên cạnh đó, một số công trình nghiên cứu về khía cạnh đạo đức trong nghiên cứu y - sinh học và thực hành tốt thử nghiệm lâm sàng của cán bộ khoa học ở một số trường, bệnh viện thuộc ngành Y tế. Các tác giả đã đi sâu phân tích các nguyên tắc đạo đức cơ bản như tôn trọng quyền cá nhân; từ tâm và nguyên tắc công bằng. Cũng theo các tác giả, những hành vi của nhà nghiên cứu dù vô tình hay hữu ý làm tổn hại đến người khác, đến xã hội và chính bản thân mình cũng là phi đạo đức. Vì vậy, việc nghiên cứu những nguyên tắc đạo đức cơ bản và quán triệt những nguyên tắc đó trong nghiên cứu y sinh học phải luôn được đặt ra và có vị trí quan trọng đối với nhà nghiên cứu. Một số công trình đã nghiên cứu những vấn đề cơ bản về y đức trên cả bình diện lý luận và thực tiễn, đồng thời chỉ ra tính cấp thiết đối với việc nâng cao chất lượng giáo dục y đức cho đội ngũ thầy thuốc nói chung; trong đó, đặc biệt phải nâng cao hiệu quả giáo dục y đức cho sinh viên ngành Y khi đang ngồi trên ghế nhà trường.
11 1.1.2. Những công trình khoa học tiêu biểu bàn về y đức của ngƣời thầy thuốc quân đội Một số nhà khoa học ở nước ngoài và trong nước đã có những công trình khoa học chuyên biệt bàn về y đức của người thầy thuốc quân đội như: Trong cuốn “Military medical ethics” của tác giả Thomas E. Beam, MD [111] cho thấy, các chuyên gia y tế quân sự cũng như các chuyên gia y tế khác đều phải có trách nhiệm đạo đức đối với bệnh nhân của mình. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, các chuyên gia y tế quân đội có thể phải đối mặt với những căng thẳng giữa trách nhiệm đạo đức duy nhất cho bệnh nhân và trách nhiệm cá nhân trong quá trình hoạt động quân sự. Kết quả nghiên cứu này tóm tắt một số vấn đề cơ bản về y đức quân sự như lòng trung thực đối với nghề nghiệp; việc tôn trọng quyền con người; việc tuân thủ các quy định nghiêm ngặt của hoạt động quân sự; việc xử lý những trường hợp cụ thể với quân nhân như thương vong, tổn thương về tinh thần, v.v.. Đồng thời, cuốn sách cũng đề cập sự cần thiết phải cải tiến trong việc đào tạo và đào tạo lại y đức cho học viên quân y và đội ngũ nhân viên quân y. Chủ tịch Hồ Chí Minh với tấm lòng cao cả, thấu hiểu những mất mát khi hy sinh một phần thân thể của thương bệnh binh và nỗi gian khổ của bộ đội nơi chiến trận, trong những tác phẩm: “Thư gửi Hội nghị Quân y” [59]; “Thư khen cán bộ và nhân viên quân y” [64], v.v.. Bác đã phân tích rất sâu sắc về y đức của người thầy thuốc quân y cách mạng. Theo Người, y đức của thầy thuốc quân y được thể hiện thông qua tinh thần, thái độ, trách nhiệm, hết lòng thương yêu chăm sóc thương bệnh binh; luôn nêu cao tinh thần đoàn kết, hợp tác với đồng đội; không ngừng học tập nâng cao trình độ để hoạt động chuyên môn ngày càng đạt hiệu quả cao hơn. Những tư liệu này là cơ sở lý luận quan trọng để tác giả luận án vận dụng trong quá trình triển khai đề tài nghiên cứu của mình.
12 Chuyên khảo “Tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác chăm sóc sức khỏe bộ đội và nhân dân” do Vũ Văn Lương làm chủ biên [48] đã trình bày một cách có hệ thống các quan điểm của Hồ Chí Minh về sức khỏe và vai trò của sức khỏe; mối quan hệ giữa sức khỏe cá nhân và sức khỏe cộng đồng. Đồng thời, các tác giả cũng chỉ rõ vị trí, nội dung yêu cầu của công tác chăm sóc sức khỏe bộ đội và nhân dân. Trên cơ sở đó, cuốn sách đã khẳng định tính tất yếu khách quan trong việc quán triệt, vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác chăm sóc sức khỏe bộ đội và nhân dân đối với người cán bộ và nhân viên quân y hiện nay. Tác giả nhấn mạnh: “Thời kỳ mới với những yêu cầu mới đòi hỏi người cán bộ quân y phải quán triệt sâu sắc và vận dụng sáng tạo tưởng Hồ Chí Minh về công tác chăm sóc sức khỏe bộ đội và nhân dân” [48, tr.45]. Tác phẩm trên cũng chỉ ra một số vấn đề cơ bản về giáo dục, bồi dưỡng, rèn luyện phẩm chất, năng lực cho đội ngũ cán bộ, nhân viên quân y hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Đề tài khoa học “Nghiên cứu ý nghĩa thực tiễn của tư tưởng Hồ Chí Minh về chăm sóc sức khỏe bộ đội và nhân dân đối với cán bộ quân y hiện nay” do Vũ Văn Lương làm chủ nhiệm [47] đã khảo cứu nguồn gốc hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về sức khỏe và chăm sóc sức khỏe, chỉ ra những nội dung cơ bản và ý nghĩa thực tiễn của các tư tưởng đó đối với việc thực hiện nhiệm vụ, chức trách của người CBQY ở nước ta hiện nay. Theo các tác giả, tư tưởng Hồ Chí Minh về chăm sóc sức khỏe bộ đội và nhân dân bao gồm một hệ thống quan điểm về sức khỏe và vai trò của sức khỏe; về vị trí và nội dung yêu cầu của công tác chăm sóc sức khỏe bộ đội và nhân dân; những yêu cầu về phẩm chất y đức và năng lực chuyên môn của người CBQY, v.v.. “Tư tưởng Hồ Chí Minh về chăm sóc sức khỏe có giá trị sâu sắc đối với người cán bộ quân y hiện nay, cả trong nhận thức và hành động, cả trong học tập và tu dưỡng rèn luyện để nâng cao y đức và năng lực chuyên môn” [47, tr.62], nhằm đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ chăm sóc sức khỏe bộ đội và nhân dân trong thời kỳ mới. Vì vậy, mỗi CBQY cần nghiên cứu, quán triệt sâu sắc ý nghĩa thực tiễn những tư tưởng trên của
13 Người. Từ đó, luôn tự giác, thực hiện thường xuyên và sáng tạo trong sự nghiệp chăm sóc sức khỏe bộ đội và nhân dân hiện nay. Khi bàn về vấn đề y đức của người thầy thuốc quân đội, ngoài các công trình nêu trên còn một số bài báo khoa học viết về vấn đề này dưới các góc độ tiếp cận khác nhau như: “Nâng cao y đức của người thầy thuốc quân đội hiện nay” của tác giả Vũ Hoài Nam [71]. Ở bài viết này, trên cơ sở làm rõ các khái niệm về đạo đức, y đức, y đạo và khẳng định vai trò của y đức đối với việc hoàn thành nhiệm vụ chuyên môn của người thầy thuốc, tác giả nhấn mạnh: “Ngành Y là một ngành có liên quan trực tiếp đến sức khỏe và tính mạng của con người. Đó là vốn quý nhất, nên đòi hỏi người làm việc trong ngành Y càng phải có những phẩm chất đạo đức đặc biệt” [71, tr.31]. Theo tác giả, để nâng cao chất lượng khám, chữa bệnh đòi hỏi người thầy thuốc quân đội phải có các phẩm chất y đức cơ bản, đó là lòng nhân ái, yêu thương người bệnh như anh em ruột thịt; luôn hành động vì lợi ích của người bệnh; giữ vững bản lĩnh nghề nghiệp trong mọi hoàn cảnh, v.v.. Một bài báo khác cũng của tác giả Vũ Hoài Nam “Xây dựng và phát triển y đức người thầy thuốc quân đội trong giai đoạn hiện nay” [72] đã đi sâu phân tích nét đặc thù trong hoạt động nghề nghiệp của người thầy thuốc quân đội ta. Đồng thời, khái quát những thành tựu mà đội ngũ này đã dành được trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc trước kia, cũng như trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay. Theo tác giả, để hoàn thành nhiệm vụ trong giai đoạn cách mạng mới đòi hỏi mỗi người thầy thuốc quân đội phải tích cực học tập, tu dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn và y đức. Tác giả cho rằng: Y đức không nằm trong nghĩa vụ pháp lý, song người thầy thuốc quân đội phải luôn lấy đó làm kim chỉ nam cho việc hành nghề. Mỗi thầy thuốc quân đội phải coi y đức như một luật luân lý để điều chỉnh hành vi của mình, liên quan đến những điều được xem là tốt và đúng, so với những gì được xem là xấu và sai [72, tr.37].
14 Tiếp cận ở góc độ khác, tác giả Vũ Hoài Nam có bài viết “Xây dựng y đức cách mạng của người thầy thuốc quân đội trong tình hình hiện nay” [70]. Ở đây, tác giả đã đưa ra quan niệm: Y đức cách mạng là hệ thống các giá trị được thể hiện dưới dạng các yêu cầu, quy tắc, chuẩn mực y đức khi được thấm sâu vào người thầy thuốc quân đội, trở thành động lực thôi thúc ngọn lửa nhiệt tình cách mạng, lý tưởng, hoài bão, chí tiến thủ, tinh thần phấn đấu hết mình cho hoạt động y nghiệp và định hướng một cách vững chắc cho sự phát triển các giá trị nhân cách của người thầy thuốc quân đội [70, tr.50]. Cũng theo tác giả, để xây dựng y đức cách mạng cho người thầy thuốc quân đội trong giai đoạn hiện nay, đòi hỏi họ phải quán triệt và thực hiện tốt các yêu cầu cơ bản, đó là: tuyệt đối trung thành với Đảng, với Tổ quốc và nhân dân; tự lực, tự cường khắc phục khó khăn, sẵn sàng nhận và hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ; đem hết khả năng chuyên môn để khám, điều trị cho người bệnh, hết lòng vì sự nghiệp chăm sóc và bảo vệ sức khỏe của bộ đội và nhân dân; có lòng nhân ái, thái độ ân cần lịch sự khi tiếp xúc với người bệnh, không nhũng nhiễu và gây phiền hà cho người bệnh, v.v.. Tác giả nhấn mạnh: Để thực hiện tốt các yêu cầu trên, mỗi thầy thuốc quân đội phải thưỡng xuyên tu dưỡng, rèn luyện y đức; tự xây dựng cho mình một kế hoạch học tập, rèn luyện để không ngừng nâng cao y đức; dù ở cương vị công tác nào cũng là người thầy thuốc vững về chính trị, giỏi về chuyên môn, trong sáng về y đức và khỏe về thể lực, góp phần cùng toàn ngành hoàn thành nhiệm vụ cao cả mà Đảng, Nhà nước, quân đội giao phó. 1.2. NHỮNG CÔNG TRÌNH KHOA HỌC BÀN VỀ THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP CƠ BẢN NÂNG CAO Y ĐỨC NGƢỜI THẦY THUỐC QUÂN ĐỘI NÓI CHUNG, BÁC SĨ Ở PHÂN ĐỘI QUÂN Y NÓI RIÊNG Trong số các công trình mà chúng tôi tiếp cận được, trước hết phải nói đến cuốn “Nâng cao y đức cách mạng của cán bộ, nhân viên trong các viện quân y
15 hiện nay” do tác giả Nguyễn Quang Thẩm làm chủ biên [90]. Nội dung cuốn sách đã trình bày tương đối có hệ thống một số vấn đề lý luận và thực tiễn về y đức của cán bộ, nhân viên các viện quân y. Đồng thời, cũng đưa ra những bình luận, đánh giá của chính đội ngũ thầy thuốc quân y về những hiện tượng tiêu cực trong khám, chữa bệnh tại các cơ sở y tế trong quân đội hiện nay và dự báo những xu hướng biến đổi y đức của người thầy thuốc quân đội trong thời gian tới. Từ nghiên cứu thực trạng đó, tác giả đã đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao y đức cho đội ngũ cán bộ này, đó là: “đẩy mạnh giáo dục toàn diện kết hợp chặt chẽ với tự giáo dục của cán bộ, nhân viên các viện quân y; tăng cường đấu tranh khắc phục những hiện tượng tiêu cực; xây dựng môi trường xã hội thuận lợi cho việc nâng cao y đức” [90, tr.85]. Cuốn sách “Giao tiếp của bác sĩ quân y với người bệnh” [31] của tác giả Nguyễn Thị Thanh Hà đã nhấn mạnh: Một nền y học hiện đại, với mục tiêu bảo vệ và chăm sóc toàn diện cả sức khỏe thể chất và sức khỏe tâm lý của con người, đòi hỏi các BSQY phải ngày càng được hoàn thiện cả về phẩm chất và năng lực. “Người bác sĩ quân y không những phải có trình độ cao về chuyên môn y học mà còn phải có y đức trong sáng. Một trong những vấn đề liên quan mật thiết đến y đức là thái độ ứng xử và năng lực giao tiếp của họ với người bệnh” [31, tr.4]. Theo tác giả, sự giao tiếp hợp lý, đúng hướng với người bệnh không những là điều kiện, phương tiện cần thiết giúp cho người BSQY chẩn đoán chính xác bệnh tật mà còn là một trong những liệu pháp tâm lý mang lại nhiều hiệu quả to lớn trong điều trị. Tác giả đánh giá: Hiện nay, còn nhiều BSQY chưa được trang bị đầy đủ cả về lý luận và thực hành giao tiếp tích cực với người bệnh nên hiệu quả công tác của họ không cao, thậm chí có người còn làm cho bệnh tật nặng thêm, hoặc gây ra những phản tác dụng trong điều trị, ảnh hưởng đến tính mạng của người bệnh. Từ đó, tác giả đã đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giao tiếp tích cực của BSQY trong quá trình hoạt động chuyên môn, đó là: giáo dục ý