Luận án Tiến sĩ Triết học: Tư tưởng cải cách của Fukuzawa Yukichi (1835-1901) và giá trị của nó

VI N H N L M<br /> KHOA HỌC XÃ HỘI VI T NAM<br /> HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI<br /> <br /> NGUYỄN MINH NGUYÊN<br /> <br /> TƢ TƢỞNG CẢI CÁCH CỦA<br /> FUKUZAWA YUKICHI (1835-1901) VÀ<br /> GIÁ TRỊ CỦA NÓ<br /> <br /> C<br /> <br /> nn n :<br /> <br /> ửT<br /> <br /> :6<br /> <br /> U N N TI N S TRI T HỌC<br /> <br /> N ƣ<br /> <br /> ƣ n<br /> <br /> n<br /> <br /> o<br /> <br /> : PGS TS Ho n T<br /> <br /> T ơ<br /> <br /> PGS TS P ạm Hồn T á<br /> HÀ NỘI – 2016<br /> <br /> I CA<br /> <br /> T i xin<br /> <br /> m o n<br /> <br /> yl<br /> <br /> trong lu n n l trung th<br /> lu n n h<br /> <br /> t ng<br /> <br /> OAN<br /> <br /> ng tr nh nghi n<br /> ngu n g<br /> <br /> ng<br /> <br /> tr n<br /> <br /> tk<br /> <br /> u<br /> <br /> r r ng<br /> <br /> ri ng t i<br /> <br /> s li u<br /> <br /> kết lu n kho h<br /> <br /> ng tr nh n o kh<br /> <br /> T C GIẢ U N N<br /> <br /> N<br /> <br /> i<br /> <br /> ễn<br /> <br /> n N<br /> <br /> ên<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> I CA<br /> <br /> OAN ................................................................................................. i<br /> <br /> ỤC ỤC ............................................................................................................ii<br /> Ở ẦU ............................................................................................................... 1<br /> NỘI DUNG ........................................................................................................... 9<br /> CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ...................... 9<br /> 1.1. Những vấn đề đã đƣợc nghiên cứu .........................................................9<br /> 1.2. Những vấn đề đã đƣợc kế thừa và cần tiếp tục giải quyết ..................25<br /> Tiểu kết chƣơng 1 ..................................................................................... 26<br /> CHƢƠNG 2: BỐI CẢNH RA ĐỜI TƢ TƢỞNG CẢI CÁCH CỦA<br /> FUKUZAWA YUKICHI ................................................. 28<br /> 2.1. Bối cảnh hình thành tƣ tƣởng cải cách của Fukuzawa Yukichi .........28<br /> 2.2. Con ngƣời và sự nghiệp của Fukuzawa Yukichi .................................42<br /> Tiểu kết chƣơng 2 ..................................................................................... 47<br /> CHƢƠNG 3: TƢ TƢỞNG CẢI CÁCH CỦA FUKUZAWA YUKICHI . 49<br /> 3.1. Tƣ tƣởng cải cách về giáo dục ..............................................................50<br /> 3.2. Tƣ tƣởng cải cách về nhà nƣớc .............................................................68<br /> 3.3. Tƣ tƣởng cải cách về ngoại giao ...........................................................78<br /> Tiểu kết chƣơng 3 ..................................................................................... 93<br /> CHƢƠNG 4: MỘT SỐ GIÁ TRỊ CỦA TƢ TƢỞNG CẢI CÁCH<br /> FUKUZAWA YUKICHI ................................................. 95<br /> 4.1. Giá trị của tƣ tƣởng cải cách Fukuzawa Yukichi đối với chính sách<br /> cải cách của chính quyền Minh Trị ..............................................................95<br /> 4.2. Giá trị của tƣ tƣởng cải cách Fukuzawa Yukichi đối với phong trào<br /> Canh tân Việt Nam đầu thế kỷ XX ........................................................... 119<br /> 4.3. Giá trị gợi mở của tƣ tƣởng cải cách Fukuzawa Yukichi đối với Việt<br /> Nam hiện nay ............................................................................................. 140<br /> Tiểu kết chƣơng 4 ................................................................................... 147<br /> K T U N.......................................................................................................149<br /> ...................................................................................................152<br /> DANH<br /> <br /> ỤC TÀI IỆU THA<br /> <br /> KHẢO ......................................................153<br /> <br /> PHỤ ỤC..........................................................................................................167<br /> <br /> ii<br /> <br /> MỞ ẦU<br /> 1. Tính cấp thi t củ đề tài<br /> Cuộc cải cách Minh Trị bắt đầu từ cuối thế kỷ XIX (1868) đánh một dấu<br /> mốc quan trọng đƣa Nhật Bản từ một quốc gia thuộc châu Á lạc hậu, bị phƣơng<br /> Tây dồn ép từng bƣớc, nhanh chóng phát triển thành một cƣờng quốc khu vực<br /> và thế giới chỉ trong vòng chƣa đầy một nửa thế kỷ.<br /> Những thành quả của thời kỳ Minh Trị đã tạo nên nền tảng vững chắc cho<br /> Nhật Bản trong những bƣớc đƣờng phát triển vƣợt bậc về sau. Kể từ kết thúc<br /> chiến tranh Thế giới thứ II, Nhật Bản từ một nƣớc bại trận, bị tàn phá hoang tàn<br /> nhƣng vẫn lại nhanh chóng đứng dậy trở thành một một cƣờng quốc hàng đầu<br /> thế giới về kinh tế chỉ sau vài thập niên. Không ít ý kiến cho rằng những thành<br /> quả mà nƣớc Nhật hiện đại đang có đƣợc đã bắt nguồn từ các tƣ tƣởng cải cách<br /> thời Minh Trị.<br /> Lý giải sự “thần kỳ” của Nhật Bản thời Minh Trị, từ góc độ lịch sử tƣ<br /> tƣởng, có lẽ bên cạnh sự sáng suốt, quyết đoán của tầng lớp quan liêu với tầm<br /> nhìn đầy thao lƣợc còn có vai trò không thể bỏ qua của tầng lớp trí thức ƣu tú những ngƣời có tƣ tƣởng cải cách vƣợt thời đại mà Fukuzawa Yukichi là một<br /> nhân vật điển hình không thể bỏ qua. Cũng vì vậy việc nghiên cứu, lí giải, làm<br /> rõ những tƣ tƣởng cải cách của ông là một trong những cách tiếp cận có thể<br /> giúp hiểu sâu sắc hơn những nguyên nhân căn bản tạo nên thành công của công<br /> cuộc Duy tân Minh Trị, nhất là vai trò của các nhà tƣ tƣởng đối với những<br /> chuyển biến có tính chiến lƣợc của xã hội Nhật Bản thời đó.<br /> Không những thế tƣ tƣởng cải cách của Fukuzawa Yukichi còn có ảnh<br /> hƣởng quốc tế lúc đƣơng thời khá rộng rãi, chẳng hạn những ảnh hƣởng tƣ<br /> tƣởng của ông đến tầng lớp sĩ phu yêu nƣớc Việt Nam đầu thế kỷ XX. Do vậy,<br /> nghiên cứu tƣ tƣởng cải cách của Fukuzawa Yukichi sẽ góp phần thấy rõ hơn<br /> <br /> 1<br /> <br /> tác động của nó đến Việt Nam đầu thế kỷ XX, sự ra đời của phong trào Canh<br /> tân ở Việt Nam và mối liên hệ tƣ tƣởng giữa hai dân tộc Việt Nam – Nhật Bản<br /> ở giai đoạn đầu thế kỷ XX đầy sôi động. Thậm chí, trong công cuộc đổi mới<br /> của Việt Nam hôm nay vẫn có thể tiếp tục khai thác nhiều giá trị qua những<br /> bài học về tƣ tƣởng cải cách của Fukuzawa Yukichi.<br /> Hiện nay ở Việt Nam, trƣớc những biến đổi không ngừng của đời sống<br /> xã hội, đặc biệt là vấn đề giáo dục - đào tạo, vấn đề tham ô tham nhũng, những<br /> vấn đề ngoại giao trong bối cảnh xung đột quốc tế ngày càng phức tạp,... cho<br /> thấy tính cấp thiết phải xây dựng hệ thống lý thuyết đúng đắn về giáo dục, xây<br /> dựng Nhà nƣớc pháp quyền, xây dựng chiến lƣợc ngoại giao mềm dẻo, linh<br /> hoạt để có đƣợc một Việt Nam “dân giàu, nƣớc mạnh, dân chủ, công bằng,<br /> văn minh”. Trên cơ sở kế thừa những tinh hoa tƣ tƣởng của nhân loại, phù hợp<br /> với điều kiện thực tiễn của Việt Nam, những nghiên cứu tƣ tƣởng cải cách của<br /> Fukuzawa Yukichi về giáo dục, Nhà nƣớc, ngoại giao sẽ góp phần bổ sung<br /> những bài học kinh nghiệm trong việc xây dựng cơ sở lý luận cho việc xây<br /> dựng, phát triển Việt Nam trên nhiều phƣơng diện quan trọng trong bối cảnh<br /> hiện nay.<br /> Hơn thế nữa, việc nghiên cứu nhà tƣ tƣởng Fukuzawa Yukichi sẽ là<br /> nguồn tƣ liệu cho các đề tài nghiên cứu khác có liên quan đến Nhật Bản thời<br /> kỳ Minh Trị nói riêng và Nhật Bản nói chung - một đối tác chiến lƣợc hiện<br /> nay của Việt Nam.<br /> Vì những lý do trên, tôi đã chọn vấn đề T t ởng ải<br /> Yukichi (1835-1901) v gi trị<br /> 2. Mụ đí<br /> <br /> h<br /> <br /> Fukuz w<br /> <br /> n làm đề tài luận án tiến sĩ của mình.<br /> <br /> và nhiệm vụ nghiên cứu<br /> <br /> 2.1. Mục đích nghiên cứu<br /> Làm rõ những tƣ tƣởng cải cách của Fukazawa Yukichi. Từ đó, đánh giá<br /> giá trị của nó đối với công cuộc Duy tân Minh Trị ở Nhật Bản và với phong trào<br /> <br /> 2<br /> <br />