Luận văn: Áp dụng thuế thu nhập doanh nghiệp ở một số nước trên thế giới và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam

Chia sẻ: Lala Lala | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:98

Thêm vào BST

Báo xấu

208
lượt xem 58
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Khái quát chung về thuế và thuế thu nhập doanh nghiệp. Thực trạng ở một số nước và bài học kinh nghiệm rút ra. Chính sách thuế và một số giải pháp hoàn thiện thuế thu nhập doanh nghiệp ở Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn: Áp dụng thuế thu nhập doanh nghiệp ở một số nước trên thế giới và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam

w T R Ư Ờ N G ĐẠI HỌC NGOẠI T H Ư Ơ N G KHOA KINH T Ế V À KINH DOANH Quốc T Ế C H U Y Ê N N G À N H KINH T Ế Đ ố i NGOẠI KHOA LUẬN TÓT NGHIÊP Đ Ê TẢI: ÁP DỤNG THUÊ THU NHẬP DOANH NGHIỆP ớ MỘT số Nước TRÊN THÊ GIỚI VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIÊT NAM Ls.0ĩSfị um Sinh viên thực hiện Nguyễn Phương Liên Lớp Anh li Khoa 44C Giáo viên hướng dẫn ThS. Vũ Thi Hiền H À NÔI - 2009
MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU Ì CHƯƠNG 1: M Ộ T số V Ấ N Đ Ề L Ý L U Ậ N V È T H U Ế T H U N H Ậ P DOANH NGHIỆP 4 1.1. K H Á I Q U Á T V Ề T H U Ế 4 1.1.1. Khái niệm và các đặc trưng của thuế 4 1.1.2. Phân loại thuế 8 1.1.3. Các y tố cấu thành một sắc thuế ếu 11 1.1.4. Chức năng của thuế trong nền kinh tế 12 Ì .2. K H Á I Q U Á T V Ề T H U Ế T H U N H Ậ P D O A N H N G H I Ệ P 15 Ì .2. Ì. Khái niệm và đặc điểm của thuế thu nhập doanh nghiệp 15 Ì .2.2. V a i trò của thuế thu nhập doanh nghiệp trong nền kinh tế 17 1.2.3. Nguy tắc thiết lập thuế thu nhập doanh nghiệp ên 19 C H Ư Ơ N G 2: T H U Ế T H U N H Ậ P D O A N H N G H I Ệ P Ở M Ộ T S Ờ N Ư Ớ C V À BÀI H Ọ C K I N H N G H I Ệ M CHO V I Ệ T N A M 23 2.1. K H Á I Q U Á T Q U Á T R Ì N H R A Đ Ờ I V À P H Á T T R I Ể N C Ủ A T H U Ế THU NHẬP DOANH NGHIỆP T R Ê N T H Ế G I Ớ I 23 2.2. T H U Ế T H U N H Ậ P D O A N H N G H I Ệ P Ở S I N G A P O R E 23 2.2.1. N g ư ờ i nộp thuế 25 2.2.2. Thu nhập chịu thuế 26 2.2.3. Lãi vốn 26 2.2.4.Thu nhập được miễn thuế 26 2.2.5. Thuế suất 27 2.2.6. Chi phí được khấu trừ 28 2.2.7. Các khoản l ỗ 29 2.2.8. Ư u đãi thuế 29
2.2.9. Quản lý thuế 30 2.2.10. Nhóm công ty 31 2.2.11. Khía cạnh quốc tế của thuế thu nhập doanh nghiệp 31 2.3. THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP Ở H À N QUỐC 32 2.3.1. Người nộp thuế 34 2.3.2. Thu nhập chịu thuế 3 6 2.3.3. Lãi vốn 3 6 2.3.4. Thu nhập được miễn thuế 37 2.3.5. Thuế suất 3 7 2.3.6. Chi phí được khấu trỚ 39 2.3.7. Các khoản lỗ 40 2.3.8. Ưu đãi thuế 40 2.3.9. Quản lý thuế 41 2.3.10. Nhóm công ty 42 2.3.11. Khía cạnh quốc tế của thuế thu nhập doanh nghiệp 42 2.4. THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP Ở TRUNG QUỐC 44 2.4. Ì. Đối tượng nộp thuế 45 2.4.2. Thu nhập chịu thuế 46 2.4.3. Lãi vốn 46 2.4.4. Thu nhập được miễn thuế 46 2.4.5. Thuế suất 47 2.4.6. Chi phí được khấu trỚ 47 2.4.7. Các khoản lỗ 48 2.4.8. Ưu đãi thuế 48 2.4.9. Quản lý thuế 49 2.4.10. Nhóm công ty 51 2.4.11. Khía cạnh quốc tế của thuế thu nhập doanh nghiệp 51 2.5. BÀI HỌC KINH NGHIỆM Đ Ố I V Ớ I VIỆT N A M 53
2.5.1. Xu hướng giảm thu suất thu thunhập doanh nghiệp ế ế 53 2.5.2. Chi phí được khấu trừ 55 2.5.3. Áp dụng ưu đãi thuế thunhập doanh nghiệp 56 2.5.4. Giảm đánh thu trùng đối với cổ tức ế 59 2 5 5 về khía cạnh quốc tế của thuế thunhập doanh nghiệp ... 60 C H Ư Ơ N G 3: THỰC TRẠNG V À M Ộ T SỆ GIẢI PHÁP G Ó P PHẦN H O À N THIỆN THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP CỦA V I Ệ T N A M 62 3.1. THỰC TRẠNG CHÍNH S Á C H THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP Ở V I Ệ T N A M HIỆN NAY 62 3.1.1. Thuế thunhập doanh nghiệp giai đoạn 2003-2008 62 3.1.2. Thuế thunhập doanh nghiệp trong giai đoạn hiện hành 72 3.2. M Ộ T SỆ K I Ế N NGHỊ G Ó P PHẦN H O À N THIỆN T H U Ê THU NHẬP DOANH NGHIỆP Ở VIỆT N A M 78 3.2.1.về chi phí hợp lý được khấu trừ khi xác định thu nhập chịu thuế 78 3.2.2.về chính sách ưu đãi thuế thunhập doanh nghiệp 80 3.2.3.Điều chỉnh chính sách thu TNDN phù hợp với thông lệ quốc tế ế 85 3.2.4. Hoàn thiện bộ máy quản lý thuế 87 KÉT LUẬN 90 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
LỜI M Ở ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thuế là một trong những công cụ của N h à nước, không ngoài mục đích là tạo hành lang pháp lý với những chuẩn mực chung phù họp v ớ i nên kinh tế thế giới, là cơ sờ để xây dựng môi trường kinh doanh thông thoáng, thu hút vốn đầu tư để phát triển kinh tế quốc gia. Việt Nam đã thực hiện chính sách m ở cảa kinh tế từ năm 1986 và đã từng bước tham gia vào quá trình hội nhập quốc tế về kinh tế . Theo cùng v ớ i những cải cách về kinh tế , hệ thông thuế của Việt Nam cũng có những thay đổi căn bản. Công cuộc cải cách thuê nói chung và thuế thu nhập doanh nghiệp ( T N D N ) nói riêng của Việt N a m thực sự bắt đầu từ năm 1990, qua nhiều lần sảa đổi, bổ sung trong quá trình thực hiện, thuế T N D N đã phát huy tác dụng tích cực trong những n ă m qua. Tuy nhiên, trước sự vận động không ngừng của nền kinh tế thị trường ở nước ta và với vị thế là một nước đang phát triển, thực hiện chính sách m ờ cảa thì pháp luật thuế T N D N đã bộc l ộ những nhược điểm nhất định, nếu không sảa đổi và bổ sung kịp thời thì không những không phát huy tác dụng tích cực m à còn gây cản trở đối với sự phát triển kinh tế của đất nước. Qua các tài liệu nghiên cứu cho thấy, Chính phủ các nước đã xây dựng chính sách thuế của quốc gia mình gắn chặt v ớ i l ợ i ích quốc gia, đặc biệt là ban hành những chính sách để định hướng và khuyế khích đầu tư, n phát triển sản xuất kinh doanh trong nước. Các nước đang phát triển luôn tìm cách cải thiện, điều chỉnh vĩ m ô nền kinh tế , nâng cao tính hấp dẫn của môi trường đầu tư kinh doanh cũng như đảm bảo nguồn thu ngân sách bằng nhiều chính sách thông thoáng, rõ ràng, minh bạch, trong đó chính sách thuế, đặc biệt là thuế T N D N luôn được chú trọng. Xuất phát từ tình hình trên, việc nghiên cứu, học tập kinh nghiệm của các nước trong khu vực trong việc xây dựng chính sách thuế T N D N , t ừ đó Ì
tiếp tục bổ sung và hoàn thiện pháp luật thuế T N D N là đòi hỏi mang tính khách quan nhằm khắc phục những hạn chế của pháp luật thuế T N D N hiện hành, giúp cải thiện tính minh bạch, thông thoáng của môi trường đầu tư, phù hợp với thực tế phát triứn kinh tế xã hội trong nước và thông lệ quốc tế. 2. M ụ c tiêu nghiên c ứ u Mục tiêu nghiên cứu của đề tài xin được làm rõ một số nội dung sau: - L à m rõ những vấn đề lý luận cơ bản về thuế T N D N như khái niệm và đặc điứm của thuế TNDN, vai trò cù thuế T N D N trong hệ thống thuế a cũng như trong nền kinh tế xã hội, nguyên tắc thiết lập thuế T N D N . - Tìm hiứu kinh nghiệm áp dụng thuế T N D N ở một số nước và rút ra những bài học kinh nghiệm cho việc áp dụng thuế T N D N ở Việt Nam. - Đ ề xuất một số giải pháp trong việc hoàn thiện thuế T N D N ở V i ệ t Nam trong thời gian tới. 3. Đ ố i tượng và p h ạ m v i nghiên cứu Đ ố i tượng nghiên cứu cùa đề t i là thuế T N D N , bao gồm chính sách à thuế T N D N và việc thực hiện chính sách thuế T N D N ở một số nước. Phạm v i nghiên cứu của đề tài là thuế T N D N ờ ba quốc gia, bao g ồ m Hàn Quốc, Singapore và Trung Quốc trong giai đoạn khoảng l o n ă m trở lại đây. Đây là những quốc gia có nhiều đặc điứm tương đồng về k i n h tế xã h ộ i với Việt Nam. Hàn Quốc và Singapore là hai nước có xuất phát điứm thấp nhưng nhờ cải thiện cơ sờ hạ tầng, chất lượng nguồn nhân lực, cũng như có chính sách phát triền kinh tế đúng đắn, trong đó có chính sách thuế T N D N minh bạch, rõ ràng nên đã vươn lên thành những nền kinh tế hàng đầu trong khu vực. Việt Nam và Trang Quốc là hai đất nước có nhiều điứm tương đồng trong chiến lược phát triứn kinh tế và m ô hình phát triứn của Trung Quốc cũng được Việt Nam học tập và tham khảo. 2
4. Phương pháp nghiên cứu Đ e tài đã sử dụng tổng hợp phương pháp duy vật biện chúng, duy vật lịch sử, các phương pháp khoa học chính xác như thống kê, m ô hình, đồ thị để phân tích và so sánh các kết quả nghiên cứu, cùng những kiến thức về thuế TNDN. 5. Két cấu của khóa luận Khóa luận được chia làm 3 phần: phần l ờ i m ờ đầu, phần n ớ i dung chính gồm 3 chương, và phần kết luận, trong đó: Chương Ì: M ớ t số vấn đề lý luận về thuế thu nhập doanh nghiệp Chương 2: Thuế thu nhập doanh nghiệp ở mớt số nước và bài học kinh nghiệm cho Việt N a m Chương 3: Thực trạng và mớt số giải pháp góp phần hoàn thiện thuế thu nhập doanh nghiệp của V i ệ t Nam Em xin chân thành cám ơn cô giáo - Thạc sỹ V ũ Thị Hiền đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ và chỉ bảo em trong quá trình viết và hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này. Đ ồ n g thời em cũng x i n cám ơn các anh chị trong V ụ Chính sách Thuế, Bớ Tài chính đã hướng dẫn và giúp em tìm hiểu về chính sách thuế T N D N của V i ệ t Nam. Mặc dù đã hết sức cố gắng nhưng do thời gian và tầm hiểu biết có hạn nên bài viết không thể tránh khỏi mớt số sai sót, hạn chế. Em rất mong các Quý thầy cô, bạn bè quan tâm phê bình và đóng góp ý kiến. Hà Nới, tháng 5 năm 2009 Sinh viên Nguyễn Phương Liên 3
C H Ư Ơ N G 1: M Ộ T SỐ V Ắ N Đ Ề L Ý L U Ậ N VỀ THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP 1.1. KHÁI QUÁT VỀ THUẾ 1.1.1. Khái niệm và các đặc trưng của thuế 1.1.1.1. Khái niệm thuế Trong các sách báo kinh tế và tài liệu hiện nay ở Việt N a m cũng như trên thế giới, cho đến nay vẫn chưa có sự thống nhất tuyệt đối khái niệm về thuế. Nhiều quan điểm đưa ra mới nhìn nhận từ những khía cạnh khác nhau của thuế nên chưa phản ánh đầy đủ bản chất chung nhất của phạm trù này. Theo các nhà kinh điển thì thuế đườc quan niệm rất đơn giản. Các M á c đã chỉ rõ: "Đe duy t ì quyền lực công cộng đó, cần phải có những sự r đóng góp của những người công dân cùa N h à nước, đó là thuế má..." (Mác - Ăng ghen tuyển tập, N X B Sự thật) Khái niệm về thuế sau này ngày càng đườc bổ sung và hoàn thiện hơn. Trong cuốn từ điển kinh tế của hai tác giả người Anh, Chrisopher Pass và Bryan Lowes cho rằng: "Thuế là một biện pháp của Chính phủ đánh trên thu nhập của cải và vốn nhận đườc của các cá nhân hay doanh nghiệp (thuế trục thu), trên việc chi tiêu về hàng hoa và dịch v ụ (thuế gián thu) và trên tài sản". Theo nhà kinh tế học Gaston Jeze, trong cuốn "Tài chính công" đã đưa ra một định nghĩa tương đối cổ điển nhất: "Thuế là một khoản trích nộp bằng tiền, có tính chất xác định, không hoàn trả trực tiếp do các công dân đóng góp cho Nhà nước thông qua con đường quyền lực nhằm bù đắp những chi tiêu của N h à nước". Nhìn chung, thuế đườc định nghĩa là m ộ t khoản thu của Chính p h ủ không vì m ộ t lời ích cụ thể nào và không đườc áp dụng dưới dạng tiền phạt (ví dụ như phạt vì không tuân thủ luật), ngoại trừ trường hờp phạm pháp về 4
thuế. Định nghĩa cùa Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế ( O E C D ) về thuế là "khoản thanh toán bắt buộc cho Chính phủ m à không được đền bù". Không được đền bù ở đây có nghĩa là lợi ích người nộp thuế được Chính phủ cung cấp thường không tỷ lệ với khoản thuế đóng góp. Trên góc độ phân phối thu nhằp, thuế được định nghĩa như sau: "Thuế là hình thức phân phối và phân phối lại tổng sản phẩm xã hội và thu nhằp quốc dân nhằm hình thành các quỹ tiền tệ tằp trung của N h à nước để đáp ứng các nhu cầu chi tiêu cho việc thực hiện các chức năng, nhiệm v ụ của Nhà nước". Trên góc độ người nộp thuế, thuế được xem là một biện pháp đặc biệt, theo đó, Nhà nước sử dụng quyền lực của mình để chuyển một phần nguồn lực từ khu vực tư sang khu vực công nhằm thực hiện các chức năng kinh tế, xã hội của Nhà nước. Theo trang web www.vi.wikipedia.org. thuế là "số tiền thu của các công dân, hoạt động và đồ vằt (như giao dịch, t i sản) nhằm huy động tài à chính cho chính quyền, nhằm tái phân phối thu nhằp hay điều tiết các hoạt động kinh tế - xã hội". Từ những nội dung trên, có thể nêu lên khái niệm tổng quát về thuế như sau: Thuế là một khoản đóng góp bắt buộc từ các thể nhân và pháp nhân cho Nhà nước theo mức độ và thời hạn được pháp luằt quy định nhằm sử dụng cho mục đích công cộng. 1.1.1.2. Các đặc trưng của thuế Bản chất của thuế được thể hiện bởi các thuộc tính bên trong, v ố n có của thuế. Những thuộc tính đó có tính ổn định tương đối qua từng giai đoạn phát triển và biểu hiện thành những đặc trưng riêng có của thuế, qua đó giúp ta phân biệt giữa thuế và các công cụ tài chính khác. Các đặc trưng của thuế bao gồm: 5
a. Tính bắt buộc Tính bắt buộc là một thuộc tính cơ bản vốn có của thuế để phân biệt giũa thuế và các hình thức động viên tài chính khác của Nhà nước. Nhà k i n h tế học Joseph E. Stigliz cho rằng: "Thuế khác v ớ i đa số các khoản chuyên giao tiền từ người này sang người kia: trong khi tất cả những khoản chuyển giao đó là tự nguyện thì thuế lỉi là bắt buộc". Đặc điểm này vỉch rõ nội dung kinh tế của thuế là những quan hệ tiên tệ, được hỉnh thành một cách khách quan và có ý nghĩa xã hội đặc biệt, đó là việc động viên mang tính chất bắt buộc của Nhà nước. Phân phối mang tính chất bắt buộc dưới hình thức thuế là phương phức phân phối của Nhà nước, theo đó một bộ phận thu nhập của người nộp thuế được chuyển giao cho N h à nước m à không kèm theo một sự cấp phát hoặc những quyền l ợ i nào khác cho người nộp thuế. Tính chất bắt buộc của việc chuyển giao thu nhập bắt nguồn từ những lý do sau: Thứ nhất, chuyển giao thu nhập dưới hình thức thuế không gắn v ớ i lợi ích cụ thể của người nộp thuế, do đó, không thể sử dụng phương pháp tự nguyện trong việc chuyển giao. Đ ẻ đảm bảo nhu cầu chi tiêu công cộng, Nhà nước tất yếu phải sử dụng quyền lực chính trị để bắt buộc m ọ i đối tượng có thu nhập phải chuyển giao. Thứ hai, trong xã hội văn minh, nhu cầu của các thành viên cộng đồng về hàng hoa công cộng ngày càng tăng m à phần lớn hàng hoa này lỉi do Nhà nước cung cấp. Đ ể duy t ì hoỉt động cung cấp hàng hoa công cộng thì r thu nhập về hàng hoa công cộng từ những người thụ hưởng phải đủ bù đắp các chi phí bỏ ra. Nhưng hàng hoa công cộng lỉi có tính chất đặc biệt vì nó không thể phân bổ theo khấu phần để sử dụng và người t h ụ hường cũng không muốn sử dụng theo khẩu phần. M ặ t khác, hàng hoa công cộng không có tính cỉnh tranh và không thể đ e m trao đổi trực tiếp trên thị trường để bù 6
đắp các chi phí. Chính vì thế trong việc cung cấp loại hàng hoa đặc biệt này đã xuất hiện những "người ăn không", nghĩa là không có ai tự nguyện trả tiền cho việc thụ hưởng hàng hoa công cộng. Do đó, để đảm bảo cung cấp hàng hoa công cộng, Nhà nước chỉ có thể sử dụng thuế để bắt buộc tất cả m ố i người, kể cả "người ăn không" phải chuyển giao thu nhập của mình sang khu vực công. Tuy nhiên, tính bắt buộc của thuế không có nội dung hình sự, nghĩa là hành động đóng thuế cho Nhà nước không phải là hành động xuất hiện k h i có biểu hiện phạm pháp, m à hành động đóng thuế là hành động thực hiện nghĩa vụ công dân. Đặc trưng trên cho thấy thuế không giống như các hình thức huy động tài chính khác của ngân sách Nhà nước như phí, lệ phí, công trái, hoặc hình thức phạt bằng tiền. Hình thức phí, lệ phí, công trái nói chung mang tính tự nguyện và có tính chất đối giá. Phạt tiền là hình thực bắt buộc nhưng chi áp dụng khi người bị phạt có hành v i phạm pháp luật. b. Tính không hoàn t r ả t r ự c tiếp Tính không hoàn trả trực tiếp của thuế thể hiện ở chỗ thuế được hoàn trả gián tiếp cho người nộp thuế thông qua các dịch vụ công cộng của N h à nước. Sự không hoàn trả trực tiếp được thể hiện cả trước và sau khi thu thuế. Trước k h i thu thuế, Nhà nước không hề cung ứng trực tiếp một dịch vụ công cộng nào cho người nộp thuế. Sau k h i nộp thuế, Nhà nước cũng không có sự bồi hoàn trực tiếp nào cho người nộp thuế. N g ư ờ i nộp thuế không thể phàn đối việc thực hiện nghĩa vụ thuế v ớ i lý do hố không được hoặc í được sử t dụng các dịch vụ công cộng. N g ư ờ i nộp thuế cũng không có quyền đòi h ỏ i được hưởng nhiều dịch vụ công cộng hon so v ớ i số thuế m à hố phải trà và hố cũng không thể t ừ chối nộp thuế v ớ i lý do hố đã phải thanh toán cho các khoản chi trái v ớ i nguyên tắc này. Đ ặ c điểm này giúp ta phân biệt sự khác nhau giữa thuế và phí, lệ phí. 7
c. Tính pháp lý cao Thuế là công cụ tài chính có tính pháp lý cao. Điều này được quyết định bởi quyền lực chính trị của Nhà nước. Nhà nước là một tổ chức chính trị, đại diện cho quyền lợi của giai cấp thống trị, thi hành các chính sách do giai cấp thống trị đặt ra để quửn lý xã hội. Vì vậy, để bắt buộc công dân " t ự nguyện" nộp thuế thì Nhà nước phửi sử dụng quyền lực của mình, thể hiện bằng luật pháp. Tuy nhiên, những quy định của luật pháp cũng không được mang tính tuy tiện m à phửi dựa trên cơ sở khoa học. Vì vậy, trong luật thuế thường xác định trước các yếu tố có tính chất điều chỉnh hành v i nộp thuế như: đối tượng chịu thuế, đối tượng nộp thuế, thuế suất, thời hạn nộp thuế và những chế tài mang tính bắt buộc khác. 1.1.2. Phân loại t h u ế Đ ể định hướng xây dựng và quửn lý hệ thống thuế, người ta tiến hành sắp xếp các sắc thuế có cùng tính chất thành những nhóm khác nhau, gọi là phân loại thuế. Việc phân loại thuế có ý nghĩa quan trọng trong việc quửn lý thu thuế từ khâu xây dựng chính sách đến triển khai thực hiện. N h ờ phân loại thuế m à hiểu rõ những điểm đặc thù của từng loại thuế và ửnh hưởng của chúng trong hệ thống thuế nói chung để vận dụng đúng đắn trong quá trình hoạch định chính sách thuế. 1.1.2.1. Phăn loại theo phương thức đánh thuế a. Thuế trực thu Thuế trực thu là loại thuế trực tiếp đánh vào thu nhập của tổ chức, cá nhân, ví dụ như thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế thu nhập cá nhân, thuế chuyển l ợ i nhuận ra nước ngoài... Đặc điểm của t h u ế t r ự c t h u : - N g ư ờ i nộp thuế đồng thời là người chịu thuế. Ư u điểm của thuế trực thu là động viên trực tiếp thu nhập của từng tổ chức, cá nhân có thu nhập nên đửm bào được tính công bằng xã hội hơn thuế gián thu vì phần đóng thuế 8
thường phù hợp với khả năng của từng đối tượng. Ngoài ra, thuế trực thu còn cho phép tính đến những yếu tố khác như hoàn cảnh bản thân, tình trạng hôn nhân. - Thuế trực thu thường mang tính lũy tiến, nghĩa là người có thu nhập cao sẽ nộp tiền thuế nhiều hơn so v ớ i người có thu nhập thấp hơn. Thuế trực thu thường bao gồm các sắc thuế có cơ sở đánh thuế là thu nhập nhận được. ụ nước ta, thuế trực thu bao gồm: thuế thu nhập cá nhân, thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế nhà đất... b. T h u ế gián t h u Thuế gián thu là loại thuế không trực tiếp đánh vào thu nhập và tài sản của người nộp thuế m à đánh gián tiếp thông qua giá hàng hoa và dịch vụ. Đặc điểm của t h u ế gián t h u : - Thuế gián thu là yếu tố cấu thành giá cả hàng hoa, như thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế giá trị gia tăng, thuế nhập khẩu. N g ư ờ i sản xuất hàng hoa và dịch vụ cộng thêm phần thuế vào giá bán hàng hóa dịch vụ của mình, k h i hàng hoa và dịch vụ được tiêu thụ, người bán hoặc người sản xuất thay mặt người tiêu dùng nộp khoản thuế này. Do đó, người nộp thuế không phải là người chịu thuế. - Thuế gián thu có thể được chuyển dịch gánh nặng thuê trong những trường hợp nhất định. Thuế gián thu tránh được quan hệ giữa người chịu thuế và cơ quan thuế nên dễ thu hơn thuế trực thu. Thuế gián thu dễ điều chỉnh tăng hơn và những người chịu thuế thường không cảm nhận được đầy đủ gánh nặng của loại thuế này. - Thuế gián thu mang tính chất lũy thoái vì mức thuế không phụ thuộc vào thu nhập có khả năng nhận được của người nộp thuế. Vìthuế gián thu áp dụng như nhau đối v ớ i cùng một loại hàng hoa, dịch vụ nên m ọ i đối tượng sử dụng hàng hoa, dịch v ụ số lượng như nhau thì chịu thuế như nhau, mặc dù thực chất tỷ lệ động viên thuế gián thu so v ớ i thu nhập thì người giàu chịu 9
thuế í hơn người nghèo, người có thu nhập càng cao thì tỷ lệ nộp thuế gián t thu càng thấp. 1.1.2.2. Phân loại theo đối tượng chịu thuế Căn cứ vào đối tượng chịu thuế, có thể chia các sắc thuế thành ba loại: a. T h u ế t h u nhập Thuế thu nhập bao gồm các sắc thuế có đối tượng chịu thuế là thu nhập nhận được. Thu nhập này được hình thành từ nhiều nguồn khác: t h u nhập từ lao động dưới dạng tiền lương, tiền công; thu nhập từ hoạt động sựn xuất kinh doanh dưới dạng lợi nhuận, lợi tức, cổ phần... Do vậy, thuế thu nhập có nhiều hình thức khác nhau như thuế thu nhập cá nhân, thuế thu nhập doanh nghiệp... b. T h u ế tiêu dùng Thuế tiêu dùng là các loại thuế có đối tượng chịu thuế là phần t h u nhập được mang tiêu dùng trong hiện tại. Trong thực tế, thuế tiêu dùng được thể hiện dưới nhiều dạng như thuế doanh thu, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế giá trị gia tăng... c. T h u ế tài sựn Thuế tài sựn là các loại thuế có đối tượng chịu thuế là giá trị tài sựn. Tài sựn có nhiều hình thức biểu hiện: tài sựn tài chính gồm tiền mặt, tiền gửi chứng khoán...; tài sựn cố định gồm nhà cửa, đất đai, máy móc, nhà máy, xe cộ...; tài sựn vô hình như nhãn hiệu, thương hiệu. Nói chung thuế tài sựn thường đánh trên giá trị của tài sựn cố định gọi là thuế bất động sựn, đánh trên tài sựn tài chính gọi là thuế động sựn. 1.1.2.3. Phân loại theo đối tượng đánh thuế Theo cách phân loại này có: - Thuế đánh vào hoạt động sàn xuất, k i n h doanh, dịch v ụ như thuế doanh thu, thuế giá trị gia tăng. 10
- Thuế đánh vào hàng hoa như thuế xuất khẩu, thuế nhập khâu, thuê tiêu thụ đặc biệt. - Thuế đánh vào thu nhập như thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế thu nhập cá nhân. - Thuế đánh vào tài sản như thuế nhà đất. Ngoài ra còn rất nhiều cách phân loại khác như phân loại theo m ố i quan hệ với khả năng nộp thuế, phân loại theo phạm v i thẩm quyền về thuế... 1.1.3. C á c yếu tố cấu thành một sắc thuế 1.1.3.1. Tên gọi M ỗ i sắc thuế đều có một tên gọi nhằm phân biệt giữa các hình thủc thuế khác nhau, đồng thời phản ánh tính chất chung nhất của hình thủc thuế đó. Trong nhiều trường họp, tên gọi của sắc thuế đã hàm chủa n ộ i dung, mục đích và phạm v i điều chỉnh của sắc thuế đó. Ví dụ như "thuế thu nhập doanh nghiệp" đánh vào thu nhập của pháp nhân là các doanh nghiệp, "thuế giá trị gia tăng" đánh vào phần giá trị tăng thêm của hàng hoa, dịch vụ sau m ỗ i chu kỳ luân chuyển hàng hoa, dịch vụ qua từng giai đoạn. 1.1.3.2. Đối tượng nộp th uế Trong một luật thuế thường quy định rõ ai phải nộp thuế và người đó được gọi là đối tượng nộp thuế. Đ ố i tượng nộp thuế có thể là thể nhân hoặc pháp nhân được luật pháp xác định có trách nhiệm phải nộp thuế cho Nhà nước. Do tồn t ạ i cơ chế chuyển dịch gánh nặng thuế nên người nộp thuế có thể không phải là người chịu thuế - là người chịu gánh nặng của thuế. 1.1.3.3. Đối tượng chịu thuế Đ ố i tượng chịu thuế chỉ rõ thuế đánh vào cái gì (hàng hoa, thu nhập hay tài sản.. .)• M ỗ i một luật thuế có một đối tượng chịu thuế riêng, chẳng hạn đối tượng chịu thuế giá trị gia tăng là hàng hoa, dịch v ụ sàn xuất và tiêu dùng trong nước, đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt là hàng hoa và dịch v ụ tiêu li
dùng có tính chất đặc biệt, đối tượng chịu thuế thu nhập doanh nghiệp là thu nhập từ hoạt động kinh doanh... 1.1.3.4. Cơ sở tính thuế C ơ sở tính thuế là một bộ phận của đối tượng chịu thuế được xác định làm căn cứ tính thuế. Do đối tượng chịu thuế là thu nhập, hàng hoa, hay tài sản, do đó, cơ sở tính thuế là thu nhập chịu thuế, giá trị của hàng hoa hoặc giá trị của tài sản. Tuy nhiên, đối tượng chịu thuế thường rộng hơn cơ sở tính thuế do tồn tại mức t ố i thiắu không phải nộp thuế, miễn, giảm thuế. M ộ t cơ sở thuế, sau khi tính và nộp một loại thuế tương ứng có thắ trở thành cơ sờ của một loại thuế khác. 1.1.3.5. Mức thuế Mức thuế thắ hiện rõ mức động viên của N h à nước so v ớ i cơ sở tính thuế và được thắ hiện dưới hình thức thuế suất hay định suất thuế. Thuế suất là linh hồn của sắc thuế, mang trong mình gánh nặng cùa thuế, thắ hiện nhu cầu tập trung nguồn tài chính và biắu hiện chính sách điều tiết kinh tế-xã hội của Nhà nước, đồng thời cũng là m ố i quan tâm hàng đầu của người nộp thuế. Vì vậy, việc xác định thuế suất trong một luật thuế phải quán triệt quan điắm vừa coi trọng lợi ích quốc gia, vừa chú ý đến l ợ i ích của người nộp thuế. 1.1.4. C h ứ c năng của thuế t r o n g nền k i n h tế 1.1.4.1. Thuế là khoản thu chủ yếu của Ngân sách nhà nước Thuế là phương tiện động viên nguồn tài chính cho N h à nước. Đây là chức năng cơ bản của thuế, là chức năng đầu tiên phản ánh nguồn gốc của thuế. N h ờ chức năng huy động nguồn lực tài chính m à quỹ tiền tệ tập trung vào Nhà nước được hình thành, qua đó làm cơ sở vật chất cho sự t ồ n tại và hoạt động của Nhà nước. Chức năng này tạo ra những tiền đề đắ N h à nước
tiến hành phân phối và phân phối lại sản phẩm xã hội và thu nhập quốc dân trong xã hội. Nguồn thu ngân sách Nhà nước thường bao gồm các khoản thu từ thuế, phí, và các khoản vay cho ngân sách Nhà nước, trong đó thuế là nguồn thu chủ yếu trong ngân sách Nhà nước. Theo nghiên cứu năm 2008 của ủ y ban châu Âu về x hướng thuế ở 27 nước thuộc Liên minh châu Âu, thuế u chiếm trung bình 39,9% GDP trong đó, Đan Mạch và Thuỵ Điển là 2 nước có tỷ lợ thuế trên GDP cao nhất, lần lượt ở mức 49,1% và 48,9%. Theo số liợu năm 2006 của OECD, doanh thu thuế ờ Mỹ và Nhật Bản lần lượt chiếm 2 8 % và 27,9%. Hình 1: Tỷ lệ % thu nhập từ thuế so với G D P của các nước trong Liên minh châu Â u giai đoạn 1995 - 2006 42.0 38.0 34.0 30.0 26.0 220 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 EU-25 (including SSC) - •• EA-15 (inđuding SSC) EU-25 (eicluding SSC) - « EA-15 (excluding ssc : % Thuế/ GDP của 25 nước Liên minh châu Âu (bao gồm cả đóng góp an sinh xã hội) Nguồn: ủy Ban châu Ẩu (2008), "Taxatìon trends in the European Union " 13
N h ư vậy, thuế chính là nguồn thu chù yếu cho ngân sách Nhà nước. Chức năng huy động nguồn lực tài chính tạo ra những tiền đề khách quan cho sự điều tiết của Nhà nước đối với nền kinh tế. Nói cách khác, quá trình huy động tập trung nguồn lực thông qua thuế đã tự động làm xuất hiện chức năng điều tiết kinh tế của thuế. 1.1.4.2. Thuế là công cụ quăn lý và điều chỉnh vĩ mô, điều tiết nền kinh tê Chức năng điều tiết kinh tế của thuế dù có cơ sờ hay phát sinh từ chức năng huy động và tập trung nguồn lực nhưng chỉ được nhận thức và sỷ dụng rộng rãi tà những năm đầu thế kỷ X X khi vai trò điều tiết kinh tế của N h à nước được thực hiện. Chức năng điều tiết kinh tế của thuế được thực hiện thông qua việc quy định các hình thức thu thuế khác nhau, xác định đúng đan đối tượng chịu thuế và đối tượng nộp thuế, xây dựng chính xác các mức thuế phải nộp có tính đến khả năng của người nộp thuế, sỷ dụng linh hoạt các ưu đãi và miễn giảm thuế. Trên cơ sờ đó, Nhà nước kích thích các hoạt động kinh tế đi vào quỹ đạo chung, phù hợp l ợ i ích xã hội. Nhà nước có thể dùng công cụ thuế gián thu hoặc thuế trực thu để tác động tới sản xuất, khả năng cung cấp trên thị trường và tới tiêu dùng, như các loại thuế giá trị gia tăng, thuế xuất nhập khẩu hay thuế thu nhập doanh nghiệp... Thuế gián thu làm tăng giá bán của hàng hoa, do đó làm giảm sức mua của người tiêu dùng, làm tăng giá thành của sản phẩm và làm giảm l ợ i nhuận của nhà sản xuất. Thuế trực thu tác động trực tiếp đến lợi nhuận làm ra và do đó ảnh hường đến l ợ i nhuận m à nhà sản xuất đang được hưởng. Chính vì vậy, thuế có tác dụng góp phần điều chỉnh cả sản xuất và tiêu dùng xã hội. 1.1.4.3. Thuế góp phần điều hoa thu nhập, thực hiện công bằng xã hội trong phân phoi Trong cơ chế thị trường, các quy luật khách quan được phát huy một cách tối đa, dẫn tới tình trạng phân cực đối lập nhau giữa một bên là thiểu số người giàu có thu nhập cao, còn đại bộ phận dân cư chỉ đạt được mức thu 14
nhập trung bình hoặc thấp, dẫn đến nhiều vấn đề xã hội có liên quan đèn đạo đức, l ố i sống và công bằng xã hội. Việc điều hoa thu nhập có thể thực hiện nhờ các loại thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế nhập khẩu, thuế thu nhập cá nhân, thuế tài sản... nhằm điều hoa và phân phối lại phủn nào thu nhập. 1.2. KHÁI QUÁT VÈ THUÊ THU NHẬP DOANH NGHIỆP 1.2.1. Khái niệm và đặc điểm của thuế thu nhập doanh nghiệp 1.2.1.1. Khái niệm thuế thu nhập doanh nghiệp Thu nhập là tổng các giá trị m à một chủ thể nhận được trong nền kinh tế xã hội thông qua quá trình phân phối thu nhập quốc dân trong một thời hạn nhất định, không phân biệt nguồn gốc hình thành từ lao động, tài sản hay đủu tư... Trên thực tế, thu nhập thường được định nghĩa gắn với các yếu tố cụ thể sẽ được đưa vào trong cơ sờ tính thuế (như thu nhập từ việc làm, thu nhập từ lợi nhuận kinh doanh, thu nhập từ tiền cho thuê), chứ không phải thông qua một công thức tổng quát để định nghĩa thu nhập. Điều này hoàn toàn đúng đối với những quốc gia áp dụng hệ thống thuế phân theo loại hình thu nhập, nhưng cũng xuất hiện ờ các quốc gia áp dụng hệ thống thuế thu nhập theo t h u nhập toàn củu. Theo các hệ thống thuế truyền thống, thu nhập có thể bao gồm: tiền mặt nhận được hoặc tương đương, nhưng có thể bao gồm các khoản được xem là sẽ nhận được hoặc dự kiến nhận được. Nhiều quốc gia phân định giữa thu nhập (đôi k h i còn được gọi là thu nhập thông thường) và lãi vốn. Lãi v ố n thường chịu thuế theo các quy định riêng, mức thuế suất riêng và thậm chí trong một số trường họp còn được miễn thuế. Thuật ngữ "thu nhập thông thường" cũng được sử dụng (ở Australia) để nói đến loại hình thu nhập theo khái niệm thông dụng, nhằm phân biệt v ớ i "thu nhập theo pháp luật" là loại 15