Luận văn: Lí thuyết H- O và việc vận dụng vào các mặt hàng nhập khẩu của Việt Nam

Chia sẻ: Nguyen Bao Ngoc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:51

Thêm vào BST

Báo xấu

153
lượt xem 29
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong thời đại ngày nay hội nhập kinh tế quốc là một yếu tố không thể thiếu. Một trong những cơ sở quan trọng của việc hình thành và phát triển các quan hệ kinh tế quốc tế là hợp tác, phân công lao động quốc tế. Mỗi quốc gia đều có lợi thế riêng về vị trí địa lý, về vốn, lao động, công nghệ, ngoài ra những đặc điểm về kinh tế, văn hoá, xã hội cũng rất khác biệt. Cho nên họ chỉ thuận lợi để phát triển một số ngành kinh tế nhất định. Do đó...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn: Lí thuyết H- O và việc vận dụng vào các mặt hàng nhập khẩu của Việt Nam

Luận văn Lí thuyết H- O và việc vận dụng vào các mặt hàng nhập khẩu của Việt Nam
LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của để tài Trong thời đại ngày nay hội nhập kinh tế quốc là một yếu tố không thể thiếu. Một trong những cơ sở quan trọng của việc hình thành và phát triển các quan hệ kinh tế quốc tế là hợp tác, phân công lao động quốc tế. Mỗi quốc gia đều có lợi thế riêng về vị trí địa lý, về vốn, lao động, công nghệ, ngoài ra những đặc điểm về kinh tế, văn hoá, xã hội cũng rất khác biệt. Cho nên họ chỉ thuận lợi để phát triển một số ngành kinh tế nhất định. Do đó chỉ nên chuyên môn hoá vào sản xuất một số sản phẩm nhất định và xuất khẩu những hàng hoá của mình để đổi lấy hàng nhập khẩu từ nước khác. Như vậy nhập khẩu hàng hóa và dịch vụ là yếu tố không thể thiếu trong cơ cấu kinh tế của một quốc gia. Tuy nhiên nhập khẩu mặt hàng gì, khối lượng bao nhiêu lại không phải vấn đề đơn giản. Để xác định được cơ cấu hàng nhập khẩu phù hợp đòi hỏi việc nắm vững và vận dụng một cách đúng đắn các học thuyết kinh tế liên quan vào thực tiễn nền kinh tế của mỗi quốc gia . Đối với Việt Nam, mục tiêu đặt ra là thực hiện thành công quá trình CNH- HĐH đất nước, phấn đấu đến năm 2020, Việt Nam cơ bản trở thành một nước công nghiệp. Do đó việc xác định cơ cấu nhập khẩu hợp lí là sao cho có hiệu quả, phù hợp với mục tiêu và định hướng phát triển đất nước là một yêu cầu tất yếu. Chính vì những lí do kể trên, chúng em quyết định nghiên cứu đề tài: “Lí thuyết H- O và việc vận dụng vào các mặt hàng nhập khẩu của Việt Nam”. 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu  Đối tượng nghiên cứu: lý thuyết H- O và việc vận dụng vào thực tiễn các mặt hàng NK của Việt Nam.  Phạm vi nghiên cứu: Việc vận dụng lý thuyết H- O vào các mặt hàng XK cuả Việt Nam từ năm 2000 đến nay. 1
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu  Mục đích nghiên cứu: Trên cơ sở phân tích lý thuyết H-O và thực trạng các mặt hàng NK của Việt Nam trong thời gian, rút ra các nhận xét, đánh giá về việc vận dụng lý thuyết H-O trong thực tiễn của Việt Nam, từ đó đưa ra định hướng cho hoạt động NK của Việt Nam.  Nhiệm vụ: - Nghiên cứu nội dung lý thuyết H- O - Xem xét thực trạng hoạt động NK hàng hóa của Việt Nam trong thời gian vừa qua - Đưa ra các kiến nghị, biện pháp nhằm đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả hoạt động NK của Việt Nam trong thời gian sắp tới. 4. Phương pháp nghiên cứu Trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện các nhiệm vụ của mình nhóm chúng em có sử dụng các phương pháp nghiên cứu chủ yếu sau:  Phương pháp biện chứng  Phương pháp phân tích  Phương pháp thống kê toán  Phương pháp chuyên gia, điều tra khảo nghiệm tổng kết thực tiễn 5. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu và kết luận, đề tài được kết cấu theo 3 chương chính: Chương I: Tổng quan về lí thuyết H-O Chương II: Thực trạng nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam thời gian qua (giai đoạn từ 2000 đến nay) Chương III: Vận dụng lí thuyết H-O vào xác định cơ cấu hàng nhập khẩu của Việt Nam 2
6. Đóng góp của đề tài Với ý nghĩa thực tiễn, kết quả nghiên cứu cho thấy cái nhìn toàn diện về thực trạng cũng như việc áp dụng lý thuyết H- O vào thực tiễn hoạt động NK của Việt Nam thời gian vừa qua. Đồng thời bài nghiên cứu cũng nêu ra định hướng phát triển cho chính hoạt động này thời gian tới. Bài nghiên cứu là nguồn tham khảo cho những người lập kế hoạch vĩ mô và những người muốn tìm hiểu các vấn đề liên quan tới lý thuyết H-O cũng như hoạt động NK của Việt Nam thời gian vừa qua. 7. Hướng phát triển của đề tài Từ kết quả nghiên cứu, đề tài còn tạo tiền đề cho những nghiên cứu chuyên sâu hơn về xác định cơ cấu NK hợp lý, nâng cao hiệu quả hoạt động XNK, các vấn đề cơ chế, chính sách NK tại Việt Nam.. CHƯƠNG I TỔNG QUAN VỀ LÝ THUYẾT H –O 1.1 Cơ sở hình thành lý thuyết H- O Mô hình Heckscher-Ohlin, nhiều khi được gọi tắt là Mô hình H-O, là một mô hình toán cân bằng tổng thể trong lý thuyết thương mại quốc tế và phân công lao động quốc tế dùng để dự báo xem quốc gia nào sẽ sản xuất mặt hàng nào trên cơ sở những yếu tố sản xuất sẵn có của quốc gia. Eli Heckscher và Bertil Ohlin của Thụy Điển là hai người đầu tiên xây dựng mô hình này, 3
nên mô hình mang tên họ, dù sau này có nhiều người khác tham gia phát triển mô hình. Mô hình dựa vào lý luận về lợi thế so sánh của David Ricardo. 1.1.1 Lí thuyết về lợi thế so sánh của D.Ricacrdo David Ricardo (1772-1823) là nhà duy vật, nhà kinh tế học người Anh, ông được C. Mác đánh giá là người “đạt tới đỉnh cao nhất của kinh tế chính trị tư sản cổ điển”. Năm 1817 Ricardo xuất bản cuốn “Những nguyên tắc kinh tế chính trị và thuế”. Trong tác phẩm này ông đã trình bày lí thuyết về lợi thế so sánh và coi đó là cơ sở để các quốc gia giao thương với nhau. Qui luật lợi thế so sánh là một trong những qui luật quan trọng của kinh tế học nói chung và của kinh tế quốc tế nói riêng. Qui luật này được áp dụng rất nhiều trong thực tiễn và cho đến nay vẫn còn giữ nguyên giá trị. Để xây dựng qui luật lợi thế so sánh, Ricardo đã đưa ra một số giả thiết làm đơn giản hoá mô hình trao đổi mậu dịch, các giả thiết đó là:  Thế giới chỉ có 2 quốc gia và chỉ sản xuất 2 loại sản phẩm.  Mậu dịch tự do.  Lao động có thể di chuyển tự do chỉ trong một quốc gia nhưng không có khả năng di chuyển giữa các quốc gia.  Chi phí sản xuất là cố định.  Không có chi phí vận chuyển.  Chi phí sản xuất được đồng nhất với tiền lương. Tư tưởng chính của David Ricardo về mậu dịch quốc tế là:  Mọi quốc gia luôn có thể và rất có lợi khi tham gia vào quá trình phân công lao động quốc tế. Bởi vì phát triển ngoại thương cho phép mở rộng khả năng tiêu dùng của một nước: chỉ chuyên môn hoá vào sản xuất một số mặt hàng nhất định và xuất khẩu hàng hoá của mình để đổi lấy hàng nhập khẩu từ các nước khác. 4
 Những nước có lợi thế tuyệt đối hoàn toàn hơn các nước khác hoặc bị kém lợi thế tuyệt đối so với các nước khác trong sản xuất mọi sản phẩm, thì vẫn có thể và vẫn có lợi khi tham gia và phân công lao động và thương mại quốc tế bởi vì mỗi nước có một lợi thế so sánh nhất định về một số mặt hàng và một số kém thế so sánh nhất định về các mặt hàng khác. Chúng ta hãy xem xét ví dụ sau đây của Ricardo, ông đã chứng minh mọi nước đều có lợi thông qua phân công lao động và thương mại quốc tế, và lời kêu gọi sự tự do mậu dịch quốc tế, phá bỏ mọi trở ngại cho quá trình này. Bảng 1.1 Lợi thế so sánh của Mỹ và châu Âu trong sản xuất lương thực và quần áo Quốc gia Mỹ Châu Âu Sản phẩm Lương thực (kg/giờ) 1 0,1875 Quần áo (bộ/giờ) 0,5 0,25 Qua bảng 1.1 ta thấy: ở Mỹ sản xuất 1 đơn vị lương thực hết 1 giờ lao động và sản xuất 1 đơn vị quần áo hết 2 giờ lao động. Còn ở Châu Âu sản xuất 1 đơn vị quần áo hết 4 giờ lao động. Nếu căn cứ vào học thuyết lợi thế tuyệt đối của Adam Smith thì quá trình phân công lao động quốc tế sẽ không diễn ra và sẽ không có trao đổi quốc tế bời vì Mỹ có lợi thế tuyệt đối hoàn toàn hơn so với Châu Âu, cho nên sản xuất quần áo và lương thực đều với chi phí thấp hơn Châu Âu. Nhưng theo Ricardo cả Mỹ và Châu Âu đều có lợi thế nếu 2 nước thực hiện phân công lao động và trao đổi buôn bán với nhau: Mỹ chuyên vào sản 5
xuất lương thực và Châu Âu chuyên vào sản xuất quần áo. Sự chuyên môn hoá này dựa vào lợi thế so sánh của mỗi nước: Theo nguyên tắc trao đổi nguyên giá thì: Ở Mỹ : 1 lương thực = 0,5 quần áo 1 quần áo = 2 lương thực Còn ở Châu Âu: 1 lương thực = ¾ quần áo 1 quần áo = 1,33 lương thực Qua tỷ lệ trao đổi này ở 2 khu vực ta thấy: ở Mỹ có giá lương thực tương đối rẻ hơn so với giá quần áo và giá quần áo tương đối đắt hơn so với gía lương thực. Còn ngược lại ở Châu Âu giá lương thực tương đối đắt hơn so giá quần áo. Gỉa định xoá bỏ hàng rào bảo hộ mậu dịch, thực hiện sự tự do thương mại và chi phí vận tải không đáng kể thì khi thương mại diễn ra: Mỹ chuyên môn hoá vào sản xuất lương thực và mang một phần lương thực sang Châu Âu , nơi đó có giá lương thực tương đối cao hơn và giá quần áo tương đối rẻ hơn ở Mỹ. Và Châu Âu thì ngược lại. Như vậy cả 2 khu vực đều có lợi thông qua thương mại. Ngoài ra sau khi có thương mại , một giờ công lao động của công nhân Mỹ mua được nhiều quần áo nhập khẩu hơn và công nhân Châu Âu mua được nhiều lương thực nhập khẩu hơn. Theo qui luật này, ngay cả một quốc gia không có lợi thế tuyệt đối để sản xuẩt cả hai loại sản phẩm vẫn có lợi khi giao thương với một quốc gia khác được coi là có lợi thế tuyệt đối để sản xuất cả hai loại sản phẩm. Trong điều kiện đó, quốc qia thứ hai lại càng có lợi hơn so với khi họ không giao thương. Trong trường hợp này, nếu một quốc gia bất lợi hoàn toàn trong sản xuất tất cả các sản phẩm thì họ vẫn có thể chuyên môn hóa sản xuất và xuất khẩu sản phẩm bất lợi là nhỏ nhất thì họ vẫn có lợi. Còn quốc gia có lợi hoàn toàn trong sản xuất tất cả các sản phẩm sẽ tập trung chuyên môn hóa trong việc sản xuất và xuất khẩu sản phẩm có lợi là lớn nhất thì họ vẫn luôn có lợi. Tóm lại phát triển thương mại quốc tế có lợi cho tất cả các nước tham gia vào quá trình phân công lao động quốc tế 6
1.1.2 Những hạn chế trong của lí thuyết của D. Ricacrdo dẫn tới sự hình thành của lí thuyết H-O Qui luật lợi thế so sánh được xem là một trong những lí thuyết kinh tế quốc tế quan trọng. Tuy nhiên lí thuyết của Ricardo vẫn còn những hạn chế cơ bản như sau:  Các phân tích của Ricardo không tính đến cơ cấu về nhu cầu tiêu dùng của mỗi nước, cho nên dựa vào lí thuyết của ông người ta không thể xác định giá tương đối mà các nước dùng trao đổi sản phẩm.  Các phân tích của Ricardo không đề cập tới chi phí vận tải, bảo hiểm hàng hoá và hàng raò bảo hộ mậu dịch mà các nước dựng lên. Các yếu tố này ảnh hưởng quyết định đến hiệu quả của thương mại quốc tế.  Lý thuyết của Ricardo không giải thích được nguồn gốc phát sinh thuận lợi của một nước đối với một loại sản phẩm nào đó, cho nên không giải thích triệt để được nguyên nhân sâu xa của quá trình thương mại quốc tế. Để khắc phục những hạn chế của Ricardo, E. Hecksher (1949) và B.Ohlin trong tác phẩm “Thương mại liên khu vực và quốc tế” xuất bản năm 1933 đã cố gắng giải thích nguyên nhân làm nên lợi thế so sánh trong quan hệ thương mại quốc tế. 1.2 Nội dung lí thuyết H- O 1.2.1 Các giả thiết của Heckescher - Ohlin Mô hình ban đầu do Heckscher và Ohlin xây dựng chưa phải là mô hình toán, chỉ giới hạn với hai quốc gia, hai loại hàng hóa có thể đem trao đổi quốc tế và hai loại yếu tố sản xuất (đây là hai biến nội sinh). Vì thế mô hình ban đầu còn được gọi là Mô hình 2 x 2 x 2. Về sau, mô hình được Paul Samuelson là người đầu tiên áp dụng toán học vào, nên có khi được gọi là Mô hình Heckscher-Ohlin-Samuelson hay Mô hình H-O-S. Jaroslav Vanek mở rộng để áp dụng cho nhiều quốc gia và nhiều sản phẩm, nên cũng thường được gọi là Mô hình Heckscher-Ohlin- Vanek. 7
Mô hình Heckscher-Ohlin dựa trên các giả thiết sau:  Thế giới chỉ có 2 quốc gia chỉ có 2 loại hàng hóa (X và Y) và chỉ có 2 yếu tố sản xuất là lao động và tư bản.  Hai quốc gia sử dụng công nghệ sản xuất hàng hóa giống nhau và thị hiếu của các dân tộc như nhau.  Hàng hóa X chứa đựng nhiều lao động, còn hàng hóa Y chứa đựng nhiều tư bản.  Tỷ lệ giữa đầu tư và sản lượng của 2 loại hàng hóa trong 2 quốc gia là một hằng số. Cả hai quốc gia đều chuyên môn hóa sản xuất ở mức không hoàn toàn.  Cạnh tranh hoàn hảo ở thị trường hàng hóa và thị trường các yếu tố đầu vào ở cả 2 quốc gia.  Công nghệ sản xuất cố định ở mỗi quốc gia và như nhau giữa các quốc gia  Công nghệ đó ở mỗi quốc gia đều có lợi tức theo quy mô cố định.  Lao động và vốn có thể di chuyển tự do trong biên giới mỗi quốc gia, nhưng bị cản trở trong phạm vi quốc tế.  Không có chi phí vận tải, không có hàng rào thuế quan và các trở ngại khác trong thương mại giữa hai nước. 1.2.2 Hàm lượng các yếu tố sản xuất trong các hàng hóa và đường giới hạn khả năng sản xuất Mô hình Heckscher-Ohlin phiên bản 2 x 2 x 2 sử dụng hàm Cobb- Douglass vì nó phù hợp với giả thiết về lợi tức theo quy mô không đổi. Chúng ta nói rằng hàng hóa Y là hàng hóa chứa đựng nhiều tư bản nếu tỷ số tư bản/ lao động (K/L) được sử dụng để sản xuất hàng hóa Y lớn hơn hàng hóa X trong cả 2 quốc gia. Chúng ta cũng nói rằng quốc gia thứ II là quốc gia có sẵn tư bản với quốc gia thứ I nếu tỷ giá giữa tiền thuê tư bản lãi suất trên tiền lương (r/w) ở quốc gia này thấp hơn so với quốc gia thứ I. Như vậy, đường giới hạn khả 8
năng sản xuất của quốc gia thứ II sẽ nghiêng về OY và của quốc gia thứ I sẽ nghiêng về phía OX. Hình 1.2 Đường giới hạn khả năng sản xuất OY O OX Xét ví dụ quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Nga. Ta giả thiết, để sản xuất mặt hàng quần áo cần nhiều lao động, còn mặt hàng thép cần nhiều vốn hơn. Việt Nam là nước tương đối sẵn có về lao động hơn nên họ sẽ sản xuất và nhập khẩu hàng dệt may. Còn Nga có nhiều tư bản nên họ sản xuất và xuất khẩu thép. 1.2.3. Cấu trúc cân bằng chung của học thuyết Heckscher- Ohlin Cấu trúc cân bằng chung của học thuyết Hẹkscher- Ohlin được tóm tắt trong sơ đồ hình 1.2. Bắt đầu tại góc phải phía dưới cuả sơ đồ ta thấy rằng sở thích và sự phân phối theo quyền sở hữu các yếu tố sản xuất ( nghĩa là theo phân phối thu nhập) xác định nhu cầu hàng hóa. Nhu cầu hàng hóa xác định nhu cầu dẫn xuất về yếu tố cầu để sản xuất chung. Lượng cầu về các yếu tố sản xuất, cùng với lượng cung xẽ xác định giá cả và yếu tố sản xuất trong điều kiện cạnh tranh hoàn hảo. Giá cả các yếu tố sản xuất cùng với công nghệ sẽ 9
xác định giá cả hàng hóa cuối cùng. Sự khác biệt về giá tương đối cuối cùng của hàng hóa giữa các nước quyết định lợi thế so sánh và mô hình thương mại ( nghĩa là nước nào sản xuất hàng hóa gì?). Hình 1.3 Quá trình hình thành giá cả sản phẩm- khung cân bằng tổng quát của lý thuyết Hecksher- Ohlin 10
Giá cả sản phẩm Giá cả yếu tố sản xuất Cầu yếu tố sản xuất Giá cả sản phẩm so sánh cân bằng nội địa Cầu sản phẩm cuối cùng Mô Kỹ Thị hiếu Phân hình thuật Cung hay sở phối mậu công yếu tố thích thu dịch nghệ sản xuất người tiêu nhập dùng Sơ đồ trên hình 1.3 cho thấy tất cả các lực lượng sản xuất cùng với nhau quyết định giá cả hàng hóa cuối cùng như thế nào. Đây chính là cái mà chúng ta nói rằng mô hình Heckscher- Ohlin là mô hình cân bằng chung. Tuy nhiên, trong số tất cả các lực lượng tương tác này, định lí Heckscher- Ohlin tách riêng sự khác biệt khả năng vật chất hay khả năng cung cấp các yếu tố sản xuất giữa các nước ( với sở thích và công nghệ như nhau) để giải thích sự khác biệt về giá tương đối của hàng hóa và thương mại giữa các nước. Đặc biệt, Ohlin giải thích sở thích ( và phân phối thu nhập) giống nhau giữa các nước. Điều này dẫn đến nhu cầu giống nhau về hàng hóa cuối cùng và yếu tố sản xuất ở các nước khác nhau. Do đó, sự khác biệt về cung các yếu tố sản xuất ở các nước khác nhau là nguyên nhân của sụ khác biệt yếu tố khác nhau dẫn đến giá tương đối của hàng hóa khác nhau và diễn ra thương mại giữa các nước. Sự khác biệt về khả năng cung cấp tương đối các yếu tố dẫn đến sự 11
khác biệt về giá cả tương đối của các yếu tố sản xuất và giá cả hàng hóa mà chúng được chỉ ra bởi đường đậm trong hình 1.3. Mô hình đưa ra những kết luận sau: Trong một nền kinh tế mở cửa, mỗi nước đều hướng đến chuyên môn hoá các ngành sản xuất mà cho phép sử dụng nhiều yếu tố sản xuất đối với nước đó là thuận lợi nhất. Nói cách khác bằng cách thừa nhận là mỗi sản phẩm đòi hỏi một sự liên kết khác nhau các yếu tố sản xuất (vốn, lao động, tài nguyên, đất đai…) và có sự chênh lệch giữa các nước về các yếu tố này, mỗi nước sẽ chuyên môn hoá trong những ngành sản xuất cho phép sử dụng các yếu tố với chi phí rẻ hơn, chất lượng tốt hơn so với các nước khác đồng thời nhập khẩu các sản phẩm thâm dụng yếu tố đầu vào kia. Kết luận này được kinh tế học gọi là Định lý Heckscher-Ohlin. 1.2 Kiểm nghiệm mô hình H-O Do lý thuyết thương mại tỷ lệ các yếu tố sản xuất là một trong những lý thuyết có ảnh hưởng nhất trong kinh tế học quốc tế, nó đã và đang là một chủ đề được đem ra kiểm nghiệm rộng rãi bằng các dẫn chứng thực tế. Kết quả những cuộc kiểm nghiệm đó không thuận: các nước trong thực tế không xuất khẩu những hàng hoá mà lý thuyết này phán đoán. Do đó, câu hỏi đặt ra là liệu lý thuyết tỷ lệ các yếu tố sản xuất có còn phù hợp với suy nghĩ về thương mại quốc tế không ??? 1.3.1 Kiểm định với nền kinh tế Mỹ Kiểm nghiệm trên các số liệu của Mỹ cho thấy trước đây, và ở mức độ nào đó thậm chí hiện nay, Hoa Kỳ vẫn là một trường hợp đặc biệt trong số các nước trên thế giới. Cách đây không lâu, Hoa Kỳ vẫn là nước giàu có hơn các nước khác, công nhân Mỹ rõ ràng có số vốn theo đầu người nhiều hơn công nhân ở các nước khác. Ngay cả hiện nay, mặc dù một số nước Tây Âu và Nhật gần như đuổi kịp, Mỹ tiếp tục đứng hàng đầu trong số các nước có tỷ lệ vốn – lao động cao. 12
Trên cơ sở đó, chúng ta có thể cho rằng Hoa Kỳ sẽ là nước xuất khẩu hàng hoá sử dụng nhiều vốn, và là nước nhập khẩu hàng hoá cần tập trung nhiều lao động. Tuy nhiên, điều đáng ngạc nhiên là điều đó lại không diễn ra trong suốt 25 năm từ sau chiến tranh thế giới thứ 2. Trong một công trình nghiên cứu nổi tiếng xuất bản năm 1953, nhà kinh tế Wassily Leontief (người được giải thưởng Nobel năm 1973) thấy rằng hàng xuất khẩu của Mỹ lại sử dụng ít vốn hơn hàng nhập khẩu. Kết quả đó được gọi là nghịch lý Leontief. Đây là một dẫn chứng giá trị nhất chống lại lý thuyết tỷ lệ các yếu tố sản xuất. Bảng 1.3 minh hoạ nghịch lý Leotief và một số thông tin khác về mô thức thương mại của Mỹ. Chúng ta so sánh các yếu tố sản xuất sử dụng để làm ra một triệu đô la hàng hoá xuất khẩu của Mỹ 1962 với các yếu tố dùng để sản xuất một giá trị như trên hàng nhập khẩu của Mỹ năm 1962. Như ta đã thấy ở hai hàng đầu trong bảng, nghịch lý Leotief vẫn xuất hiện trong năm dó; hàng hoá xuất khẩu cảu Mỹ vẫn được sản xuất bằng một tỷ lệ vốn – lao động thấp hơn so với hàng hoá nhập khẩu. Tuy nhiên, như phần còn lại của bảng này cho thấy, những so sánh khác cảu hàng nhập khẩu và hàng xuất khẩu trùng hợp hơn với suy nghĩ thông thường. Mỹ xuất khẩu những sản phẩm cần tập trung nhiều lao động tay nghề cao hơn so với hàng hoá Mỹ nhập khẩu. Mỹ cũng có xu hướng xuất khẩu những sản phẩm cần nhiều “công nghệ cao”, đòi hỏi lao động của nhiều nhà khoa học và kỹ sư trên mỗi đơn vị sản phảm bán ra. Những nhận xét đó phù hợp với vị trí của Mỹ là một nước có tay nghề lao động cao, và có lợi thế so sánh ở các sản phẩm tinh vi. Nhưng tại sao lại có nghịch lý Leontief ??? Không ai có thể trả lời 1 cách chắc chắn cả. Tuy nhiên, một cách giải thích có thể chấp nhận được sẽ như sau: Mỹ có một lợi thế đặc biệt trong việc snả xuất những sản phẩm hoặc hàng hoá sử dụng những công nghệ mới phát minh. Nhưng sản phẩm này có thể cần sự tập trung vốn ít hơn so với những sản phẩm mà kỹ thuật có đủ thời gian chin muồi và trở nên phù hợp cho việc sản xuất hàng loạt. Vì vậy, Mỹ có 13
thể sẽ xuất khẩu những hàng hoá sử dụng nhiều lao động có tay nghề cao và kỹ năng kinh doanh đổi mới, trong khi nhập khẩu hàng công nghiệp nặng sử dụng khối lượng vốn lớn. Bảng 1.4 Nội dung các yếu tố trong hàng xuất khẩu và nhập khẩu của Mỹ năm 1962. Các yếu tố Hàng nhập khẩu Hàng xuất khẩu Vốn 2.132.000$ 1.876.000$ Lao động (người-năm) 119 131 Số năm giáo dục trung bình 9.9 10,1 Tỷ lệ kỹ sư và nhà KH 0.0189 0.0255 1.3.2 Kiểm nghiệm số liệu trên thế giới Gần đây hơn, các nhà kinh tế đã tiến hành kiểm nghiệm mô hình H-O trên số liệu của nhiều nước. Một công trình nghiên cứu quan trọng của Harry P.Bowen, Edward E.Leamer và Leo Sveikauskas dựa trên ý tưởng đã nói trên đây rằng việc trao đổi, buôn bán hàng hoá là một cách buôn bán gián tiếp các yếu tố sản xuất. Vì thế nếu ta muốn tính toán các yếu tố sản xuất hàm chứa trong những hàng hoá xuất khẩu và nhập khẩu của một nước, chúng ta nên tìm ra xem nước đó xuất khẩu ròng những yếu tố sản xuất nào mà nó có nhiều một cách tương đối và nhập khẩu ròng những yếu tố nào mà nó có tương đối ít. Bảng 1.4 cho thấy một trong những kết quả kiểm nghiệm của Bowen và các đồng nghiệp. Với một mẫu gồm 27 nước và 12 yếu tố sản xuất, các tác giả đã tính toán tỷ lệ của từng mà mỗi quốc gia có so với sự cung cấp của thế giới. Sau đó họ so sánh những tỷ lệ này với phần của từng nước trong tổng thu nhập thế giới. Nếu như lý thuyết tỷ lệ các yếu tố mà đúng, một nước luôn luôn xuất khẩu các yếu tố có tỷ phần lớn hơn tỷ phần thu nhập và nhập khẩu 14
các yếu tố có tỷ phần nhỏ hơn. Trong thực tế, đối với 2/3 các yếu tố sản xuất, thương mại diễn ra theo xu hướng phán doán ở mức độ thấp hơn 70%. Kết quả này khẳng định nghịch lý Leontief ở mức độ rộng hơn: thương mại không diễn ra theo hướng mà mô hình H-O phán đoán. 1.3.3 Ý nghĩa của các kiểm nghiệm Kết quả tiêu cực của các kiểm nghiệm lý thuyết tỷ lệ các yếu tố sản xuất đã đặt các nhà kinh tế học quốc tế vào tình thế khó khăn. Chúng ta đã thấy các bằng chứng thực tế phần lớn đều ủng hộ sự phán đoán của mô hình Ricardo: các nước sẽ xuất khẩu hàng hoá mà nước đó có năng suất lao động đặc biệt cao. Tuy nhiên, hầu hết các nhà kinh tế học quốc tế đều coi mô hình Ricardo quá hạn chế để có thể trở thành mô hình cơ bản của thương mại quốc tế. Ngược lại, mô hình H-O từ lâu đã chiếm một vị trí trung tâm trong lý thuyết thương mại,bởi vì nó cho phép xử lý cùng một lúc các vấn đề về phân phối thu nhập và mô thức thương mại. Do đó, một mô hình phán đoán một cách tốt nhất chiều hướng thương mại cũng bị hạn chế đối với các mục đích khác, trong khi đến thời điểm này đã có những bằng chứng mạnh mẽ chống lại mô hình H-O. Câu trả lời tốt nhất vào lúc này dường như là phải quay trở về với ý tưởng của Ricardo rằng mô thức thương mại phần lớn được thúc đẩy bởi những khác biệt quốc tế về trình độ công nghệ hơn là những khác biệt về nguồn lực. Ví dụ, ở Mỹ xuất khẩu máy vi tính và máy bay, không phải do các nguồn lực của Mỹ đặc biệt thích hợp với những hoạt động này, mà là do Mỹ sản xuất những hàng hoá này một cách có hiệu quả hơn so với sản xuất ôtô hoặc thép. Điều này vẫn bỏ qua các lý do chưa được giải thích về sự khác biệt công nghệ. Vì thế hiểu được nguồn gốc của những khác biệt về công nghệ giữa các nước là một chủ đề cơ bản của công nghệ giữa các nước là một chủ đề cơ bản của công việc nghiên cứu hiện nay. Bảng 1.5 Kiểm nghiệm mô hình Heckscher – Ohlin 15
Yếu tố sản xuất Mức độ thành công của phán đoán* Vốn 0,52 Lao động 0,67 Công chức chuyên nghiệp 0,78 Nhân viên quản lý 0,22 Nhân viên văn phòng 0,59 Nhân viên bán hàng 0,67 Công nhân dịch vụ 0,67 Công nhân nông nghiệp 0,63 Công nhân sản xuất(công nghiệp) 0,70 Đất trồng hoa màu 0,70 Đất trồng cỏ 0,52 Rừng 0,70 (*Tỷ lệ của các nước có xuất khẩu ròng yếu tố sản xuất diễn ra theo hướng đã phán đoán). Tuy nhiên, khi quay về với sự giải thích của Ricardo về thương mại, chúng ta không quay lại với quan điểm với quan điểm cho rằng thương mại không gây tác động đến sự phân phối thu nhập. Chừng nào mà có trên một yếu tố sản xuất được sử dụng, thương mại sẽ có những tác động quan trọng đến sự phân phối thu nhập. Vì thế, vẫn rất cần phải đặt câu hỏi những yếu tố nào hàm chứa trong hàng hoá xuất khẩu và nhập khẩu của một nước. Mỹ xuất khẩu những sản phẩm cần tập trung nhiều lao động có tay nghề cao, và nhập khẩu những sản phẩm cần tập trung nhiều lao động có tay nghề thấp. Do đó, thương mại có xu hướng đem lại lợi ích cho công nhân có tay nghề cao ở Mỹ trước những thiệt hại của công nhân có tay nghề thấp, mặc dù việc có nhiều hay ít các yếu tố sản xuất này không giúp gì được nhiều cho việc phán đoán mô thức thương mại. 16
Mô hình Heckscher – Ohlin vì vầy vẫn được sử dụng một cách hạn chế để phán đoán tác động của thương mại và chính sách thương mại đến sự phân phối thu nhập . CHƯƠNG II THỰC TRẠNG NHẬP KHẨU CỦA VIỆT NAM 2.1 Vai trò và nhiệm vụ của nhập khẩu đối với Việt Nam 2.1.1 Vai trò của nhập khẩu Nhập khẩu có vai trò quan trọng đối với phát triển kinh tế của Việt Nam trên các mặt như sau: Thứ nhất, nhập khẩu có tác động trực tiếp đến sản xuất và kinh doanh thương mại vì thông qua hoạt động nhập khẩu cung cấp cho nền kinh tế 60- 100% nguyên, nhiên vật liệu chính phục vụ cho sản xuất. Trong điều kiện sản xuất nguyên liệu trong nước chưa phát triển, việc nhập khẩu những nguyên liệu cao cấp như sợi cho ngành dệt, vải cho ngành may, phân bón cho nông nghiệp, các linh kiện cho ngành lắp ráp xe hơi, điện tử…Hoạt động nhập khẩu đã và đang góp phần quan trọng trong việc thực hiện chiến lược công nghiệp hóa- hiện đại hóa đất nước hướng về xuất khẩu. 17
Thứ hai, nhập khẩu tác động mạnh vào quá trình đổi mới công nghệ, trang thiết bị sản xuất. Qua đó nâng cao trình độ sản xuất và năng suất lao động trong nước. Thứ ba, nhập khẩu có vai trò nhất định trong việc nâng cao mức sống, mở rộng nhu cầu trong nước của người dân. Bởi vì không chỉ cải thiện đồng lương của đội ngũ nhân viên hoạt động trong lĩnh vực nhập khẩu mà hoạt động này còn cung cấp các yếu tố đầu vào ( khoa học công nghê, máy móc thiết bị, nguyên vật liệu…) qua đó thúc đẩy hoạt động sản xuất, giải quyết công ăn, việc làm cho người lao động. Mặt khác, việc nhập khẩu hàng hóa tiêu dùng, sách báo, văn hóa phẩm đã góp phần nâng cao trình độ dân trí , cải thiện đời sống của người dân. 2.1.2 Nhiệm vụ của công tác nhập khẩu  Đảm bảo kịp thời đầy đủ và đồng bộ nhu cầu về tư liệu sản xuất trong nước.  Góp phần thúc đẩy cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật  Bổ sung kịp thời những nhu cầu đời sống trong nước mà hoạt động sản xuất trong nước chưa đáp ứng kịp. Trong suốt hơn 20 năm đổi mới kinh tế thì Việt Nam luôn trong tình trạng nhập siêu, cùng với tiến trình mở cửa theo lộ trình AFTA và WTO thì nhập siêu ngày càng lớn: năm 2005 nhập siêu 4,5 tỷ USD; năm 2006: 4,8 tỷ USD; năm 2007 đã lên đến 12,44 tỷ USD. Kim ngạch nhập khẩu năm 2008 của Việt Nam đạt 84 tỷ USD, tăng 34% so với năm 2007. Trong đó, kim ngạch nhập khẩu của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài là 28,5 tỷ USD, chiếm 33,9% tổng kim ngạch nhập khẩu và tăng 31,3% so với năm 2007. Kim ngạch nhập khẩu của các doanh nghiệp 100% vốn trong nước ước đạt 55,5 tỷ USD, chiếm 66,1 % tổng kim ngạch nhập khẩu cả nước và tăng 18
35,3% so với năm 2007. Các mặt hàng nhập khẩu chủ yếu vẫn là máy móc, thiết bị, phụ tùng, xăng dầu, thép…Năm 2008, nhập khẩu máy móc thiết bị tăng 21,4% so với năm 2007, trong đó xăng dầu: 8,9%, thép thành phẩm: 2,2% , phôi thép: 16,1%, bông các loại: 42,9%, đặc biệt ô tô nguyên chiếc: 64,9%. Thị trường nhập khẩu năm 2008 chủ yếu tập trung vào châu Á, trong đó nổi bật từ các thị trường Trung Quốc, Singapo, Đài Loan, Hàn Quốc, Thái Lan… Trong đó nhập siêu từ thị trường Trung Quốc đạt khoảng từ 13 tỷ USD. Với việc thực hiện tích cực các biện pháp kiềm chế nhập khẩu như tăng thuế nhập khẩu với một số mặt hàng như ô tô và linh kiện ô tô, vàng, kiểm soát nguồn ngoại tệ cho nhập khẩu và giảm nhập siêu một cách hiệu quả. Tỉ lệ nhập siêu trong quí I là 62,4%, quí II giảm xuống 34%. Bắt đầu từ tháng 8 tốc độ tăng kim ngạch nhập khẩu đã nhanh chóng giảm mạnh. Đặc biệt kim ngạch nhập khẩu trong tháng 11 và tháng 12 còn giảm mạnh so với cùng kỳ năm 2007. Tuy nhập khẩu và tỷ lệ nhập siêu đang được kiềm chế, nhưng vẫn ở mức cao. Con số nhập siêu cả năm 2008 của Việt Nam là 19 tỷ USD, bằng 29,2% kim ngạch xuất khẩu, tăng 10% so với năm 2007, gần bằng cả thời kì 2001-2005 và vượt xa con số kế hoạch( 10,8-10,9 tỷ USD). Nhưng qua thống kê có thể thấy, kim ngạch nhập khẩu trong năm 2008 tăng chủ yếu là do giá tăng mạnh trong khi khối lượng nhập khẩu tăng không đáng kể. Điều đáng nói là ở một số mặt hàng khối lượng hàng nhập về tăng mạnh lại đúng vào thời điểm giá trên thị trường thế giới lên đến đỉnh, điển hình ở một số mặt hàng như xăng dầu, thức ăn chăn nuôi, giấy… Chính điều này đã cản trở cho việc giảm giá bán lẻ ở trong nước, gây thiệt hại cho nền kinh tế, cho người tiêu dùng và cho chính bản thân doanh nghiệp. Năm 2009 kim ngạch nhập khẩu đạt 69.95 tỷ USD, tăng 16% so với năm 2008. Trong đó kim ngạch nhập khẩu của các doanh nghiệp FDI đạt 26.07 tỷ USD, trong đó các doanh nghiệp (DN) trong nước tăng 15,1% và các 19