luận văn: Một số giải pháp xóa đói giảm nghèo ở các tỉnh miền núi phía Bắc

Chia sẻ: Nguyễn Thị Bích Ngọc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:45

Thêm vào BST

Báo xấu

115
lượt xem 31
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mặc dù những năm cuối của thế kỷ XX, đặc biệt dưới tác động của công cuộc đổi mới hơn một thập niên trở lại đây, nền kinh tế nước ta đã có những bước phát triển đáng mừng với tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân hàng năm tương đối cao (6-7%, đứng thứ hai sau Trung Quốc), đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân được cải thiện đáng kể

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: luận văn: Một số giải pháp xóa đói giảm nghèo ở các tỉnh miền núi phía Bắc

LU N VĂN T T NGHI P TÀI: “M t s gi i pháp xóa ói gi m nghèo các t nh mi n núi phía B c” 1
M CL C L im u Trang Ph n I: M y v n lý lu n v ói nghèo. ........................................3 1. Khái ni m ói nghèo và chu n m c ói nghèo ................................3 2. S tác ng c a ói nghèo t i phát tri n kinh t - xã h i .................4 3.Nh ng nguyên nhân chính d n n ói nghèo ..................................5 3.1 Do xa cách ...............................................................................5 3.2. Áp l c v nhân kh u và lao ng ............................................7 3.3 Thi u ngu n l c .......................................................................7 3.4 Do nh ng r i ro, thiên tai, ch ho .........................................9 3.5 Do tham nhũng ........................................................................9 4. Ch trương c a ng và Nhà nư c v xóa ói gi m nghèo khu v c mi n núi ...................................................................................................... 10 Ph n II: Vài nét v tình hình nghèo ói các t nh mi n núi phía B c ............................................................................................................... 14 1. Tình hình cơ b n các t nh mi n núi phía B c có nh hư ng t i ói nghèo ..................................................................................................... 14 2. Khái quát tình hình nghèo ói các t nh mi n núi phía B c ......... 16 Ph n 3: M t s gi i pháp xóa ói gi m nghèo các t nh mi n núi phía B c ..................................................................................................... 17 1. Nh ng quan i m ........................................................................ 17 2. Phương hư ng ............................................................................. 18 3. M t s gi i pháp xoá ói gi m nghèo........................................... 19 3.1. Tăng trư ng kinh t nhanh, có hi u qu và b n v ng ............ 19 3.2. Ti p t c tri n khai có hi u qu các chương trình, d án xóa ói gi m nghèo ....................................................................................... 20 3.3. Công tác qui ho ch, nh hư ng phát tri n ........................... 21 3.4. T o i u ki n thích h p i ôi v i gi m thi u r i ro và t n thương cho các h nghèo t vươn lên xóa ói gi m nghèo ............................ 21 2
3.5. Gi i pháp thúc y h nghèo phát tri n s n xu t .................. 24 K t lu n Ph l c I .......................................................................................... 29 Ph l c II ......................................................................................... 30 Tài li u tham kh o 3
L IM U Bư c sang th k XXI, Vi t Nam v n là m t nư c nông nghi p l c h u, “b ” qu c t ánh giá là m t trong nh ng nư c nghèo nh t th gi i. M c dù nh ng năm cu i c a th k XX, c bi t dư i tác ng c a công cu c i m i hơn m t th p niên tr l i ây, n n kinh t nư c ta ã có nh ng bư c phát tri n áng m ng v i t c tăng trư ng kinh t bình quân hàng năm tương i cao (6-7%, ng th hai sau Trung Qu c), i s ng v t ch t, tinh th n c a nhân dân ư c c i thi n áng k . Nhưng do xu t phát i m quá th p, v n là m t nư c nông nghi p nghèo nàn, l c h u, c ng v i i u ki n t nhiên ít thu n l i, thiên tai thư ng xuyên x y ra, hơn n a trong l ch s phát tri n c a t nư c, dân t c ta luôn ph i ch ng gi c ngo i xâm, c bi t là các cư ng qu c hùng m nh như Pháp, M , ã gây t n th t r t l n, kéo s phát tri n c a nư c ta lùi l i hàng th k . Do v y t i nay, b m t kinh t -xã h i c a nư c ta chưa ư c m y sáng s a, t l ói nghèo còn cao ( n 7/1998, theo T ng c c th ng kê, c nư c còn 17,4% h ói nghèo, nhưng theo tính toán c a Ngân hàng th gi i(WB) thì con s ó còn cao hơn nhi u). M t khác, n nay v n còn 80% dân s và trên 70% l c lư ng lao ng c a c nư c s ng khu v c nông thôn và như v y, v n ngu n nhân l c, v t l c, ti m năng t ai, i u ki n t nhiên nư c ta g n v i vùng nông thôn r ng l n. Tuy nhiên, chúng ta chưa chú tr ng u tư phát tri n m t cách tho áng i v i khu v c nông thôn d n t i s phát tri n không ng u gi a khu v c nông thôn và thành th , gi a mi n núi và ng b ng. K t qu t t y u là s h ói nghèo t p trung ph n l n a bàn nông thôn (trên dư i 90%), và con s y càng cao hơn iv i a bàn nông thôn mi n núi, trong ó cao nh t là các t nh mi n núi phía B c (xem ph l c 1). Cái ói cái nghèo ph n ánh t nh ng cái c th nh t là mi ng cơm manh áo. Khi mà nh ng nhu c u cơ b n c a con ngư i chưa ư c áp ng thì h , nh ng con ngư i “m t n ng hai sương” y không th lo nghĩ v v n l n 4
nh ng lao hơn, ó là góp ph n xây d ng t nư c Vi t Nam ta tươi p hơn, giàu m nh hơn. Nói theo khía c nh khác, mu n t nư c ta phát tri n, tăng trư ng b n v ng, v n th nh t là xoá ói gi m nghèo. M t chính tr gia ã nói: “S nghèo ói, d i nát, b nh t t c a m t qu c gia còn t h i hơn c n i nh c m t ch quy n”, và trên th gi i này, không ai l i mu n s ng trong “s s nh c”. Chính vì v y, nhân dân Vi t Nam, nh ng ngư i con cháu L c H ng, ã, ang và s ngày m t quy t tâm hơn ph n u xây d ng m t t nư c giàu m nh, “xã h i ch nghĩa”, có kh năng sánh vai v i các cư ng qu c năm châu như mong ư c c a Ch t ch H Chí Minh. Xoá ói gi m nghèo không nh ng là m t ch trương sâu r ng c a ng và nhà nư c mà còn là m t v n nh y c m và ph c t p, nên n i dung trong chuyên này không th c p ư c h t nh ng v n t ra. Em xin chân thành c m ơn s hư ng d n t n tình c a các th y cô ã giúp em hoàn thành chuyên này và trên tinh th n th c s c u th , em r t mong nh n ư c s ánh giá, phê bình c a các th y cô. 5
PH N I: M Y V N V LÝ LU N ÓI NGHÈO 1. Khái ni m ói nghèo và chu n m c ói nghèo. Hi n nay, có nhi u nh nghĩa và cách hi u khác nhau v ói nghèo, k c các t ch c qu c t . ây, ch xin d n m t nh nghĩa v ói nghèo mà h i ngh bàn v gi m nghèo ói khu v c Châu Á-Thái Bình Dương do ESCAP t ch c t i Bangkok-Thái Lan tháng 9/1993 ưa ra như sau: “Nghèo ói là tình tr ng m t b ph n dân cư không ư c hư ng và tho mãn nh ng nhu c u cơ b n c a con ngư i ã ư c xã h i th a nh n tuỳ theo trình phát tri n kinh t -xã h i và phong t c t p quán c a các a phương”. hi u rõ hơn v ói và nghèo có th phân thành hai khái ni m: - ói là tình tr ng m t b ph n dân cư không ư c hư ng ho c ư c hư ng r t ít i nh ng nhu c u cơ b n c a con ngư i ã ư c xã h i th a nh n tuỳ theo trình phát tri n kinh t -xã h i và phong t c t p quán c a các dân t c các a phương. - Nghèo là tình tr ng m t b ph n dân cư không ư c tho mãn nh ng nhu c u cơ b n c a con ngư i ã ư c xã h i th a nh n tuỳ theo trình phát tri n kinh t -xã h i và phong t c t p quán c a các a phương. Như v y, ranh gi i gi a ói và nghèo là không ư c hư ng ho c ư c hư ng r t ít i v i không ư c tho mãn nh ng nhu c u cơ b n c a con ngư i. T khái ni m chung trên, liên h v i th c ti n Vi t Nam có th hi u v i tư ng ói nghèo như sau: -H ói là h cơm không ăn, áo không m c, con cái th t h c, m au không có ti n ch a tr , nhà rách nát…. N u theo tiêu chí này thì nh ng h có thu nh p bình quân u ngư i quy i ra g o dư i 13 kg/tháng ư c coi là h ói (B Lao ng – Thương binh và xã h i). Còn h nghèo là h thi u ăn nhưng không t b a, m c không lành và không m, không có kh năng phát tri n s n xu t… Thu nh p bình quân u ngư i quy ra g o c a nh ng h 6
này là dư i 25 kg/tháng nông thôn, h i o; dư i 20 kg/tháng nông thôn ng b ng và dư i 25 kg/tháng thành th . N u quy ra ti n, thì m c chu n nghèo qu c gia hi n nay là: - Nông thôn mi n núi: 80.000 VN /tháng/ngư i. - Nông thôn ng b ng: 100.000 VN /tháng/ngư i. - Thành th : 150.000 VN /tháng/ngư i. Ngoài ra, còn có m c chu n nghèo do Ngân hàng th gi i(WB) ưa ra và ư c xem là chu n nghèo qu c t như sau: - Nư c ch m phát tri n:0,5 USD/tháng/ngư i. - Nư c ang phát tri n: 1 USD/tháng/ngư i. - Nư c châu M : 2 USD/tháng/ngư i. - Nư c châu Âu: 4 USD/tháng/ngư i. - Nư c công nghi p: 14,4 USD/tháng/ngư i. Theo tiêu chu n này, nên x p Vi t Nam vào lo i nư c ch m phát tri n thì m c chu n nghèo quy i ra VN là kho ng 230.000VN /tháng/ngư i, cao hơn 1,5 l n so v i chu n nghèo thành th . Còn n u x p Vi t Nam vào lo i các nư c ang phát tri n thì m c chu n nghèo tương ng là kho ng 460.000VN /tháng/ngư i, (gi s t giá là 15.000VND/1USD). ây là nguyên nhân chính d n t i s chênh l ch l n v xác nh t l h nghèo gi a T ng c c th ng kê và WB. Xã nghèo là xã có trên 40% t ng s h nghèo ói, không có ho c r t thi u nh ng cơ s h t ng thi t y u (theo quy nh hi n nay g m 7 lo i công trình : ư ng ô tô và ư ng i n t i trung tâm xã, trư ng h c c p I, II; tr m y t , nư c s ch cho dân, ch xã ho c liên xã, th y l i nh ); trình dân trí th p, t l mù ch cao. 7
Còn vùng ( v t ) nghèo là nh ng a bàn tương i r ng, n m nh ng khu v c khó khăn, hi m tr , giao thông không thu n l i, có t tr ng xã nghèo, h nghèo cao. 2. S tác ng c a ói nghèo t i phát tri n kinh t - xã h i : ói nghèo là v n có ý kinh t - xã h i liên quan n nhi u y u t , lĩnh v c. Khi c p t i ói nghèo ai cũng có th hình dung ư c nh ng tác ng tiêu c c c a nó, trư c h t trong t ng h gia ình. M t gia ình nghèo s t o ra nh ng con ngư i y u kém v m t th ch t do ăn u ng thi u th n, dáng ngư i thì nh bé, suy dinh dư ng, do v y ít có kh năng mi n d ch v i các b nh lây lan, l i không có kh năng ti p c n hay tr ti n cho các d ch v y t . Nh ng ngư i nghèo thư ng b cô l p v i các d ch v xã h i cơ b n do không có kh năng n p l phí, thi u thông tin, phương ti n i l i tìm ki m vi c làm hay s ng g n trung tâm xã, g n nh ng vùng kinh t năng ng. R i không có kh năng chi tr nh ng kho n t n kém hay nh ng r i ro b t thư ng và làm cho tình tr ng vô quy n càng t i t hơn vì c a c i ít i cùng v i a v th p, ngư i nghèo không có ti ng nói. Như v y v i ti m l c th p kém và không áng k , nh ng h gia ình nghèo s có r t nhi u h n ch trong s phát tri n. Và n u nhìn r ng ra nh ng ph m vi, qui mô l n hơn như xã, huy n, vùng, th m chí là m t qu c gia thì nh ng tác ng h n ch y có khác chăng cũng ch là phóng i mà thôi. Ngoài ra, ta cũng c n ph i nhìn nh n ói nghèo dư i góc thương m i, m t vùng nghèo ch c ch n s có s c mua ít (c u th p), do ó s không kích thích ư c s n xu t nói riêng, kinh t th trư ng nói chung phát tri n. M t khác cũng c n nh n m nh thêm r ng, n u không gi i quy t thành công nhi m v và yêu c u xóa ói gi m nghèo ( c bi t i v i nông dân, nông thôn) s làm gia tăng phân hóa giàu nghèo có nguy cơ y t i phân hóa giai c p v i h u qu là s b n cùng hóa, do ó e d a s n nh chính tr - xã h i, làm ch ch nh hư ng xã h i ch nghĩa, không th c hi n ư c công b ng xã h i. 3.Nh ng nguyên nhân chính d n n ói nghèo: 8
Hi n nay v n còn nhi u ý ki n xung quanh vi c xác nh nguyên nhân c a ói nghèo. Trên th c t , không có m t nguyên nhân bi t l p riêng r , nh t là khi xét ói nghèo trên di n r ng có tính ch t xã h i mà các nguyên nhân thư ng an xen l n nhau gi a khách quan v i ch quan, gi a t t y u v i ng u nhiên, cơ b n v i t c th i, tr c ti p v i gián ti p. Nói cách khác, s ói nghèo c a m t s gia ình thư ng không xu t phát t m t nguyên nhân mà t nhi u nguyên nhân khác nhau. Nhìn chung chúng u n m trong nh ng c m nguyên nhân chính sau: 3.1 Do xa cách: • V a lý: Ph n l n h ói nghèo t p trung nh ng a bàn xa xôi, h o lánh, r ng sâu, núi cao. ó h th ng h t ng cơ s r t y u kém. Ví d , ư ng ô tô t i trung tâm xã riêng mi n núi phía B c có trên 400 xã chưa có, chi m 2/3 s xã mi n núi trong toàn qu c; còn i v i vùng cao ch y u là nh ng con ư ng mà ch có ng a th và ngư i i b m i i ư c. Các chòm xóm, b n, các h cách xa nhau trong i u ki n i l i khó khăn là c i m b t bu c c a nh ng cư dân s ng b ng nương r y. H th c hi n nh ng ho t ng c a m t n n kinh t t nhiên, t c p t túc (ch y u là lương th c). H u như h r t ít i ch , m i l n i ch h mua d tr nh ng m t hàng thi t y u như d u th p, mu i ăn và s n ph m thi t y u khác. Vi c i l i cách tr , xa các ch , th t , th tr n ã làm cho ngư i dân khó ti p c n v i các d ch v công c ng, phúc l i xã h i như: y t , giáo d c, văn hóa, thông tin, tín d ng, các chương trình khuy n nông, khuy n lâm…Vì v y, trình dân trí th p, thi u ki n th c s n xu t l n ki n th c v kinh t , kh năng tính toán kém d n t i làm ăn kém hi u qu , năng su t th p, chi tiêu không có k ho ch thư ng gây lãng phí…h u qu cu i cùng là không thúc y kinh t - xã h i trong vùng phát tri n. • V xã h i 9
Do y u t xa cách v m t a lý mà ngư i dân không có ho c thi u ho c ch m thông tin v các m t ho t ng kinh t , chính tr , văn hóa ngoài xã h i k c a phương, khu v c qu c gia và qu c t . Trong khi ó, phong t c t p quán và nh ng h t c l c h u ó ây còn khá nghiêm tr ng. Do v y, ã hình thành nên nh ng con ngư i thi u năng ng, sáng t o và g n li n là s ánh m t cơ h i, g p nhi u r i ro ngoài ý mu n trong s n xu t và i s ng. • V ngôn ng ây là m t v n b c xúc trong gi i quy t ói nghèo các t nh mi n núi phía B c vì t i ây t p trung kho ng 30 dân t c thi u s chi m trên 50% s dân trong vùng, v i 7 nhóm ngôn ng chính. S b t ng v ngôn ng em l i nhi u thi t thòi cho ng bào dân t c như v giáo d c, nâng cao trình dân trí, kh năng tham gia vào các ho t ng kinh t xã h i khác. B giáo d c ào t o ã có ch trương m r ng các trư ng ph thông dân t c n i trú, bán trú, l p ghép… nh m t ng bư c hòa nh p i s ng xã h i c a các ng bào dân t c thi u s . Các chương trình xóa mù ch , d y ti ng Vi t rèn kĩ năng c và vi t, nh m m r ng s hi u bi t thông qua các phương ti n sách báo, thông tin i chúng, ư c phát tri n các vùng dân t c thi u s khá t t nhưng vi c tái mù ch v n x y ra. Th y giáo k t thúc l p xoá mù chưa ư c bao lâu thì ph n ông h c trò tái mù ch tr l i, h không th c và vi t ư c. V n t ra là vùng sâu vùng xa h r t ít có cơ h i ti p xúc v i ngư i Kinh cũng như các phương ti n văn hoá thông tin ôn l i, hàng ngày h v n trao i v i nhau b ng ti ng dân t c c a mình (m t ph n h chưa ý th c ư c t m quan tr ng c a vi c h c ngôn ng ti ng Vi t). T th c tr ng ó d n t i s kém hi u qu trong ph bi n các ch trương, chính sách, chương trình d án mà h là nh ng i tư ng tác ng. Không nh ng th , do s mù ch , thi u hi u bi t nên h d b l i d ng, d ph i mua t bán r hay khai thác g trái phép bán cho thương lái v i giá r nh m duy trì cu c s ng làm hu ho i môi trư ng… 10
Tóm l i, nh ng cách bi t trên làm cho ngư i dân ây có quan h v i t nhiên nhi u hơn là quan h v i xã h i, g n v i kinh t t nhiên nhi u hơn là g n v i kinh t hàng hoá. ó là s thi t thòi l n c a cư dân, c a nông h ói nghèo nh ng nơi xa cách. Vì v y c n ph i có chính sách h u hi u xoá b s xa cách trên. 3.2. Áp l c v nhân kh u và lao ng: ây là m t h n ch l n h u h t các vùng nông thôn, trong khi ó t c tăng t nhiên c a dân s v n còn m c cao làm cho ngu n l c bình quân u ngư i ngày càng gi m. Do ó vi c tranh ch p trong khai thác tài nguyên và hư ng th nh ng thành qu mang l i là m t h qu t t y u. M t khác v i kh năng t thân quá y u kém h không th t o ư c s c c nh tranh cao và g p nhi u khó khăn trong n l c thoát kh i ói nghèo. S c ép v tăng dân s làm gia tăng vi c di dân t do t nh ng nơi t ai c n ki t t i nh ng nơi còn màu m , còn kh năng canh tác d n t i phá r ng, hu ho i môi trư ng, làm tăng di n tích t tr ng i núi tr c. Cũng c n lưu ý r ng, di n tích gieo tr ng 1 ha vùng núi ch b ng 1/2 ha vùng ng b ng, năng su t ch b ng 1/3 vì t kém màu m , t l n á và g c cây. Vì v y, bình quân m i h ph i có t 2 ha nương r y (t c là 2 - 4 héc ta t r ng) m i lương th c chi dùng. M t khác, t l gia tăng dân s cao nên tr em chi m m t t l l n trong gia ình làm cho nhi u gia ình lâm vào c nh khó khăn, túng qu n. Theo th ng kê năm 2001, s ngư i trong tu i lao ng bình quân h ông B c là 2,4; Tây B c là 2,6 trong khi s nhân kh u bình quân h tương ng là 4,6 và 5,3. i v i các h nghèo, bình quân nhân kh u thư ng cao hơn t m t n hai ngư i, nhưng t l tr em l i l n. ây là do trình dân trí th p, nh n th c không úng n v vi c sinh có k ho ch, quan ni m l ch l c ( nhi u con có nhi u lao ng), t p quán sinh con trai con gái. Do ông con nên ph i chăm sóc nhi u, v t v , m au, con cái do i u ki n thi u th n cũng thư ng 11
m au b nh t t, d n n t n ti n thu c, th i gian lao ng gi m, k t qu s n xu t th p, i s ng càng khó khăn hơn. 3.3 Thi u ngu n l c: Ngu n l c bao g m t t c các khâu thu c u vào t o ra ngu n thu nh p hay u ra. i v i ngư i nông dân có 3 ngu n l c chính y u sau: t ai, v n, lao ng. Mu n ngư i dân thoát kh i ói nghèo ph i cung c p cho h nh ng i u ki n trên tuỳ theo c trưng c a vùng. Hi n t i, vùng núi phía B c nh ng i u ki n này còn r t thi u. i v i ngư i dân mi n núi, nh t là vùng cao, i u quan tâm nh t c a h trong i s ng là cái ăn, có ư c s an toàn v lương th c là ưu tiên s m t. Nhìn l i m y ch c năm qua, tình tr ng thi u lương th c luôn là m t gánh n ng. Nguyên nhân chính là thi u t canh tác, bình quân t nông nghi p trên u ngư i r t th p. Ch t lư ng t kém nên hi u qu không cao ch b ng 1/7 n 1/5 so v i vùng ng b ng. Hơn n a có nhi u h nghèo do nhi u nguyên nhân khác nhau ch u n s n ph m c a h p tác xã nên b rút t. Thêm vào ó, h ít có i u ki n thâm canh, ng d ng nh ng kĩ thu t tiên ti n, ch s d ng cây, con truy n th ng, k t qu là năng su t, s n lư ng th p. Nh ng h nông dân nghèo thư ng xuyên ói lương th c và b e do t b a vào nh ng kì giáp h t. Do thi u t nên n n du canh du cư, phá r ng làm nương r y là m t trong nh ng h qu tiêu c c t t y u x y ra. Có t ai c n ph i có s c lao ng. Nhưng nhìn chung, ch t lư ng lao ng th p th hi n hai khía c nh chính là th tr ng y u (do suy dinh dư ng ăn không ch t là chính) và kĩ năng lao ng kém, thi u ki n th c canh tác tiên ti n. i u này có nguyên nhân t thi u ói lương th c, ăn u ng thi u v sinh, nhà d t nát, m th p gây b t l i cho s c kho , ngu n nư c ô nhi m, ph n nhi u, ít ti p xúc v i các d ch v y t , d ch v khoa h c, tư v n s n xu t… V n cũng là m t ngu n l c không kém ph n quan tr ng s n xu t cũng như tái s n xu t m r ng nh m nâng cao thu nh p. Nhưng i b ph n ngư i nghèo nông thôn s ng b ng ngh nông hi u qu không cao. V n tiêu th 12
nông s n l i có nhi u khó khăn, “khi ư c mùa thì m t giá, khi ư c giá thì m t mùa” trong khi giá các y u t u vào c a s n xu t nông nghi p v n tăng cao làm gi m ngu n thu nh p chính c a ngư i nông dân. Cùng v i tác ng c a giá cánh kéo gi a hàng hoá nông nghi p và hàng hoá công nghi p nên i s ng c a ngư i nông dân khó ư c c i thi n. Nh ng ngh ch lý này làm cho kh năng tích lu v n th p. Trư c th c tr ng thi u v n c a ngư i nông dân, Nhà nư c ã có nh ng chính sách tín d ng ưu ãi nhưng v n còn nhi u b t c p. Có m t ngh ch lý là v n ngân hàng cho ngư i nghèo vay còn nhi u mà các h nghèo v n ph i i vay mư n c a tư nhân, ph i ch u c nh vay n ng lãi. Xu t phát t th c t là nhu c u vay thư ng có tính ch t t xu t (ch y u là nhu c u phi s n xu t) và không phù h p v i cơ ch vay v n c a ngân hàng. Do v y, không ít h ã ph i bán lúa non lo lót các kho n chi tiêu b t bu c. Th c t nghi t ngã y ã y h vào cu c s ng nghèo ói hơn. Còn v v n cho vay v n s n xu t, nhi u nơi ngư i dân (nh t là ngư i dân nghèo có trình dân trí th p, thi u hi u bi t) không dám s d ng v n cho vay c a Nhà nư c vì m t lí do ơn gi n “s không tr n ư c Nhà nư c”. 3.4 Do nh ng r i ro, thiên tai, ch ho : ây là nguyên nhân làm cho ngư i dân t không nghèo tr thành nghèo, ã nghèo l i càng nghèo. Nh ng r i ro hay nh ng tai ho t xu t như: lũ l t, h n hán, m t mùa, ho ho n, m au… làm cho h cùng qu n, không còn kh năng lao ng, t o ra thu nh p hay xây d ng l i cơ nghi p ban u. iv i ngư i nghèo, h ít có kh năng phòng tránh và khi x y ra hoàn c nh c a h càng th m h i hơn. Còn i v i ngư i giàu, ngư i khá gi h có s n d tr khi thi u ói, m t mùa và u tư tr l i vào v s n xu t m i nh m g l i s m t mát, cu c s ng cũng s m ư c n nh. Còn ngư i nghèo h ch bi t trông ch vào tr c p ho c ngu n v n vay. Nhưng nhi u ngư i còn t ti, suy nghĩ nông c n không dám vay vì s r i ro l i n thì gánh n ng n n n ch ng ch t hơn. “Cái khó bó cái khôn” là v y, ã nghèo thì càng d b s thi u th n và r i ro chi ph i i s ng. 13
3.5 Do tham nhũng: Tham nhũng tác ng gián ti p m t cách tiêu c c i v i tình c nh c a nh ng nông h ói nghèo khi n h khó vư t qua, th m chí là tăng thêm ói nghèo, nh hư ng l n t i k t qu th c hi n các m c tiêu c a chương trình qu c gia xoá ói gi m nghèo. Nh ng k tham nhũng ã dùng ch c quy n, l i th c a mình ăn ch n nhi u kho n v n tài tr , v n ngân hàng ph c v ngư i nghèo, v n cho vay ưu ãi v i lãi su t th p hay không l y lãi, v n d án, v n các chương trình l ng ghép xoá ói gi m nghèo. V y chúng ta suy ng m gì? Và ph i làm gì cho nh ng ngư i “m t n ng hai sương” ương ói nghèo khi ng v n chính sách xóa ói gi m nghèo ã và ang b m t s cán b l i d ng chi m o t? T ng h p v nguyên nhân ói nghèo c a các h gia ình, k t qu c a m t cu c i u tra như sau: - Thi u v n: 70 - 80%. - ông con: 50 - 60%. - Thi u kinh nghi m: 40 - 50% - Thi u ru ng, vi c làm: 20 - 30% - R i ro, m au: 10 - 15% - Thi u lao ng, neo ơn: 6 - 15% - Lư i lao ng, chi tiêu lãng phí: 5 - 6% - M c t n n xã h i: 2 - 3%. Như v y, theo k t qu i u tra các nguyên nhân thi u v n, ông con, thi u kinh nghi m ư c xét là quan tr ng, ph bi n nh t. 4. Ch trương c a ng và Nhà nư c v xóa ói gi m nghèo khu v c mi n núi: Xoá ói - gi m nghèo là m t trong nh ng chính sách l n ư c ng và Nhà nư c c bi t quan tâm. Ngay t khi nư c ta m i giành ư c c l p, Ch 14
t ch H Chí Minh ã xác nh nghèo ói cũng là m t th “gi c” như gi c d t, gi c ngo i xâm nên ã ưa ra m c tiêu ph n u làm sao nhân dân thoát n n b n cùng, làm cho m i ngư i có công ăn, vi c làm, i s ng h nh phúc. “Làm cho ngư i nghèo thì ăn, Ngư i ăn thì khá, giàu Ngư i khá, giàu thì giàu thêm” Th c hi n tư tư ng ó c a Ngư i, ng và Nhà nư c ta ã có nhi u ch trương, chính sách t o i u ki n cho ngư i nghèo và xóa ói gi m nghèo ã tr thành m t trong nh ng chương trình m c tiêu qu c gia th c hi n trên ph m vi c nư c. Các t nh, xã, mi n núi, vùng cao, vùng sâu, và vùng xa là nơi có t l h nghèo ói cao nh t. M t trong các nguyên t c u tư c a Nhà nư c v xóa ói gi m nghèo là t p trung u tư có tr ng tâm, tr ng i m. Chính vì v y, khu v c các t nh mi n núi trong ó có các xã c bi t khó khăn, vùng ng bào dân t c mi n núi và biên gi i, vùng sâu, vùng xa ư c xác nh là m t tr ng tâm c a xóa ói gi m nghèo. ây cũng là khu v c có r t nhi u khó khăn khi th c hi n các chính sách xóa ói gi m nghèo nhưng còn có ý nghĩa r t l n v an ninh, chính tr và qu c phòng. Chính ph ã quy t nh m t chương trình riêng v xóa ói gi m nghèo các xã c bi t khó khăn trong khu v c này là chương trình phát tri n kinh t - xã h i các xã c bi t khó khăn, vùng ng bào dân t c mi n núi, biên gi i và vùng sâu, vùng xa (g i t t là chương trình 135). Các ho t ng c a chương trình xóa ói gi m nghèo t i các t nh mi n núi: Ngày 23/7/1998, chính ph phê duy t chương trình m c tiêu qu c gia xóa ói gi m nghèo th i kì 1998 - 2000. T ó t i nay có nhi u chính sách và d án ư c th c hi n trong ph m vi c nư c có liên quan, tác ng t i các t nh mi n núi như: - Chính sách h tr v y t . 15
- Chính sách h tr v giáo d c. - Chính sách h tr ng bào dân t c c bi t khó khăn. - Chính sách an sinh xã h i, tr giúp các i tư ng y u th . - Chính sách h tr ngư i nghèo v nhà . - Chính sách mi n thu s d ng t nông nghi p. - D án h tr u tư xây d ng h t ng cơ s các xã nghèo. - D án tín d ng ưu ãi h nghèo. - D án nh canh nh cư và xây d ng các vùng kinh t m i. - D án hư ng d n ngư i nghèo cách làm ăn, khuy n nông, khuy n lâm, khuy n ngư. - D án ào t o cán b làm công tác xóa ói gi m nghèo và cán b các xã nghèo. - D án h tr s n xu t và phát tri n ngành ngh . M t s k t qu áng ghi nh n các t nh mi n núi: Khi nói t i ói nghèo, ngư i ta thư ng nghĩ t i m c thu nh p th p. Nhưng th c t ói nghèo không ch ơn gi n là m c thu nh p th p mà còn là s thi u kh năng ti p c n các d ch v công c ng, công trình thu l i. Vì v y, trong 5 năm (1996 - 2000) Nhà nư c ã chú tr ng u tư 6500 công trình cơ s h t ng các xã nghèo. Tính t i cu i năm 2000, khu v c mi n núi ã có trên 90% xã có ư ng ô tô t i trung tâm xã, trên 90% xã có trư ng ti u h c, trên 70% có trư ng trung h c cơ s , 98% xã có tr m xá, 80% xã có công trình thu l i nh , 70% xã có t l h ư c s d ng nư c s ch trên 50%, 75% xã có ngu n i n sinh ho t t i trung tâm xã, 70% xã có ch ho c ch trung tâm c m xã ư c xây d ng (xem thêm ph l c 2). Ngoài ra còn mua và c p th BHYT cho ngư i nghèo, khám ch a b nh mi n phí cho ngư i nghèo; th c hi n mi n gi m h c phí, mi n gi m các kho n óng góp, c p sách giáo khoa cho h c sinh nghèo. 16
M t trong nh ng khó khăn xóa ói gi m nghèo các t nh mi n núi là tình tr ng du canh du cư. n cu i năm 2000, các chương trình ã h tr i s ng cho 20.000 h ng bào dân t c BKK, h tr nh canh nh cư cho trên 118.000 h và s p x p n nh cu c s ng cho 23.543 h di dân t do. Cái g c xóa ói gi m nghèo chính là phát tri n s n xu t, t o nên vi c làm và tăng thu nh p cho các h gia ình. i v i mi n núi, khó khăn nh t chính là xoá b t p quán canh tác cũ, hư ng d n ngư i nghèo cách làm ăn và t ch c t t công tác khuy n nông thông qua các mô hình trình di n theo phương th c “c m tay ch vi c”. Các d án khuy n nông, khuy n lâm v i vai trò tích c c c a các t ch c oàn th (H i nông dân, H i ph n , H i c u chi n binh…) ã góp ph n giúp h nghèo làm quen d n v i phương th c canh tác m i, s d ng gi ng cây, con m i, t o i u ki n h s d ng v n vay ưu ãi có hi u qu hơn. K t qu t ng h p c a các chính sách d án là t l h ói nghèo gi m khá nhanh trong 5 năm t 1996 - 2000 trung bình m i năm là 2%, h u h t các t nh mi n núi có t l h nghèo ói gi m bình quân hàng năm cao hơn trung bình c nư c. Trên ây là nh ng k t qu l n th hi n quy t tâm cao c a ng và Nhà nư c trong công cu c chi n u - t n công ói nghèo. Song, n nay v n còn nhi u h n ch , t n t i, k t qu t ư c còn mong manh chưa b n v ng. Theo th ng kê thì chương trình xóa ói gi m nghèo ti n tri n ch m, chưa t k t qu mong mu n so v i h th ng chính sách ã có và lư ng v n ã b ra. Ch ng h n, ch trương bình quân ra m i năm gi m 300.000 h ói nghèo nhưng trong 5 năm qua bình quân m i năm m i gi m ư c 240.000 h ( t 80% so v i ch tiêu so v i ra). V h th ng cơ s h t ng tuy ã ư c c i thi n song v n chưa áp ng ư c yêu c u s n xu t nông nghi p hàng hoá và nâng cao i s ng nhân dân nh t là vùng sâu, vùng xa, vùng biên gi i. ư ng giao thông còn kém, c bi t i l i khó khăn trong mùa mưa, h th ng thu l i ph n l n là công trình t m và trên th c t m i áp ng ư c m t ph n yêu c u s n xu t lúa, 17
các cây tr ng khác ch y u là nh nư c tr i. S tr m y t t tiêu chu n ch t 46%. Cơ s trư ng l p tuy ư c tăng cư ng nhưng v n nghèo nàn, thi u… (m t th c tr ng áng lo ng i là nhi u nơi ch ch y theo thành tích s lư ng các công trình mà quên m t ch tiêu ch t lư ng c a chúng). Và nhin chung, s n xu t nông nghi p còn mang n ng tính t c p t túc, manh múm, nh l , phương th c canh tác l c h u, năng su t lao ng th p. Tình tr ng phá r ng làm nương r y v n x y ra r t nghiêm tr ng, gây tác h i l n v môi trư ng sinh thái. Hi n tư ng di dân t do n i vùng vào các t nh Tây Nguyên v n chưa ư c gi i quy t tri t . M t b ph n dân cư vùng sâu, vùng xa ti p t c cu c s ng du canh du cư. 18
PH N II: VÀI NÉT V TÌNH HÌNH NGHÈO ÓI CÁC T NH MI N NÚI PHÍA B C 1. Tình hình cơ b n các t nh mi n núi phía B c có nh hư ng t i ói nghèo: Mi n núi phía B c ư c xác nh g m 11 t nh ông B c (Hà Giang, Tuyên Quang, Cao B ng, B c K n, L ng Sơn, Thái Nguyên, Qu ng Ninh, Lào Cai, Phú Th , B c Giang, Yên Bái) và 3 t nh Tây B c (Lai Châu, Sơn La, Hoà Bình) v i 45 huy n trung du và 99 huy n vùng cao bao trùm trên di n tích 100.964 km2, trong ó di n tích mi n núi kho ng 89.000 km2 (chi m 27% lãnh th qu c gia và 88,15% lãnh th vùng). Dân s theo cu c t ng i u tra dân s 1/4/1999 là 11.053.030 ngư i trong ó trên dư i 5 tri u ngư i là ng bào c a 30 dân t c thi u s . M t dân s là 109 ngư i/ km2 ( ông B c: 135 ngư i/ km2, Tây B c: 62 ngư i/ km2; th p nh t là Lai Châu: 35 ngư i/ km2) th p hơn nhi u so v i m t bình quân c nư c (232 ngư i/ km2). Dân cư nông thôn chi m 83,5 % dân s toàn vùng v i 1,8 tri u h s n xu t nông, lâm nghi p và nuôi tr ng thu s n. Quy mô h bình quân kho ng 5 nhân kh u v i 2 - 3 lao ng. t nông nghi p bình quân u ngư i 1.182 m2 b ng 96,2% so v i toàn qu c (1.229 m2). V i u ki n t nhiên, 65% di n tích vùng có cao t 200 m tr lên, 14% có cao kho ng 100 m. Tr m t s ít lưu v c gi a núi và các thung lũng sông, a hình ph n l n b chia c t b i d c l n. Hơn 50% vùng cao có các sư n d c trên 20 , do ó khó khăn cho vi c xây d ng ư ng sá, ư ng i n, các công trình h t ng cơ s khác cũng như vi c vi c duy tu b o dư ng chúng. Khí h u kh c nghi t, nhi t trong ngày thư ng thay i l n (thư ng êm và sáng s m tr i l nh c bi t i v i nh ng vùng cao) gây nh hư ng không nh t i ho t ông s n xu t cũng như sinh ho t c a ngư i dân. Mưa nhi u, t p trung nên thư ng gây thi t h i cho s n xu t nông nghi p, giao thông và h th ng thu nông, các ru ng b c thang hàng năm b xói mòn m nh, ư c tính hàng năm m t 19
150 - 350 t n/ ha (trong khi di n tích t b ng h n ch , nông dân mu n canh tác ph i làm trên nương r y, ru ng b c thang trên sư n d c). ây cũng là m t lí do d n t i hi n tr ng ch t phá r ng s n xu t nông nghi p làm tăng di n tích t tr ng i núi tr c. Tuy nhiên mưa phân b không u nên m c dù có nh ng nơi mưa nhi u b úng ng p, nhưng cũng có nhi u nơi ch u h n hán nghiêm tr ng (nh t là vào mùa khô), có nơi ngư i dân ph i i l y nư c xa 15 - 20km. t feralit vàng là ph bi n, t nghèo dinh dư ng chi m t l cao, thi u vi lư ng i v i cây tr ng nên thư ng gây b nh bư u c (do thi u i t). R ng b tàn phá nghiêm tr ng. Di n tích chi m trên 11ha trong 16ha mi n B c, nhưng trong vòng 20 năm tr l i ây nó ã b khai thác và tàn phá ki t qu l i nhi u vùng t nghèo nàn v sinh thái và kinh t . Nhi u lo i lâm th s n và ng v t quí có nguy cơ tuy t ch ng. t thì b xói mòn d n t i bi n i môi trư ng sinh thái, x y ra nhi u thiên tai (như l t, lũ quét…) gây nhi u khó khăn trong s n xu t và i s ng. V h th ng h t ng cơ s ph c v s n xu t và i s ng còn nghèo nàn, l c h u, nhìn chung th p kém nh t so v i các vùng trong c nư c (xem ph l c II). Giao thông kém phát tri n, nh t là các ư ng lên b n, lên xã. Các h t ng cơ s khác như ư ng i n, tr m bưu i n, nư c s ch, trư ng h c, th t , tr s UBND… ư c chú ý và c i thi n song còn nhi u h n ch . T t c nh ng y u kém trên c a h th ng h t ng cơ s là m t nguyên nhân quan tr ng c a s kém phát tri n các ngành công nghi p, thương nghi p và d ch v … V kinh t c a vùng trong nh ng năm qua tuy có phát tri n và t ư c nh ng k t qu nh t nh, song v n còn m c th p ch y u là khai thác t nhiên, kém năng ng, chưa chuy n m nh sang s n xu t hàng hoá. Nông nghi p v n ư c xem là ngành kinh t gi v trí hàng u v i t l GDP ngành là 41,3% giá tr t ng s n ph m toàn vùng, trong ó 7/14 t nh chi m t tr ng trên 50% (cao nh t là B c K n: 63,1%), 6/14 t nh chi m t tr ng t 36,8% n dư i 50%, ch riêng Qu ng Ninh t tr ng nông nghi p trong GDP là 9,4%. Trong khi ó, bình quân toàn qu c t tr ng nông nghi p ch chi m 26% trong cơ c u GDP. 20