Luận văn Sức cạnh tranh của các doanh nghiệp được hình thành từ cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước ở Nghệ An

Chia sẻ: Buiduong_1 Buiduong_1 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:99

Thêm vào BST

Báo xấu

92
lượt xem 27
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo luận văn - đề án 'luận văn sức cạnh tranh của các doanh nghiệp được hình thành từ cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước ở nghệ an', luận văn - báo cáo, thạc sĩ - tiến sĩ - cao học phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Sức cạnh tranh của các doanh nghiệp được hình thành từ cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước ở Nghệ An

1 Luận văn Sức cạnh tranh của các doanh nghiệp được hình thành từ cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước ở Nghệ An
2 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Cạnh tranh kinh tế xuất hiện trong quá trình hình thành và phát triển của sản xuất và trao đổi hàng hoá. Cạnh tranh là sự ganh đua giữa các chủ thể kinh tế bằng các biện pháp, thủ đoạn khác nhau nhằm đạt mục tiêu tối đa lợi ích trong quá trình sản xuất - kinh doanh. Trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, cạnh tranh vừa là môi trường vừa là động lực của sự phát triển. Trong quá trình đ ổi mới, Đảng và Nhà nước đ ã chủ trương phát triển kinh tế nhiều thành phần, phát huy mọi nguồn lực nhưng kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, là lực lượng vật chất quan trọng, là công cụ để nhà nước định hướng và điều tiết vĩ mô nền kinh tế, đảm bảo thành công trong hội nhập kinh tế quốc tế. Để kinh tế nhà nước làm tròn vai trò chủ đạo, việc nâng cao sức c ạnh tranh của các doanh nghiệp nh à nước và doanh nghiệp cổ phần hoá là rất quan trọng. Việc nâng cao sức cạnh tranh của các doanh nghiệp này sẽ góp phần quan trọng để nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế. Trong những năm qua, các doanh nghiệp nhà nước - bộ phận nòng cốt của kinh tế nhà nước đ ã đóng góp rất lớn trong quá trình xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội ở Nghệ An, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, cơ cấu lao động và quá trình đô thị hoá. Tuy nhiên, trong quá trình hoạt động, các doanh nghiệp nhà nước đã bộc lộ nhiều mặt hạn chế, quy mô nhỏ, công nghệ lạc hậu, sản xuất - kinh doanh kém hiệu quả, năng lực cạnh tranh thấp, tư tưởng bảo hộ nặng nề, làm ăn thua lỗ kéo dài. Thực hiện chủ trương đổi mới doanh nghiệp nhà nước của Đảng và Nhà nước. Tỉnh Nghệ An đã đẩy mạnh cổ phần hoá các doanh nghiệp nhà nước. Tiến trình cổ phần hoá các doanh nghiệp nhà nước ở Nghệ An đã đảm bảo đúng lộ trình chính phủ phê duyệt. Vấn đề cấp bách hiện nay là đưa ra
3 phương hướng, giải pháp để nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp cổ phần hoá từ doanh nghiệp nhà nước. V ới ý nghĩa và tính cấp thiết như vậy, tôi chọn đề tại "Sức cạnh tranh của các doanh nghiệp được hình thành từ cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước ở Nghệ An" làm đề tài luận văn thạc sỹ. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Vấn đề nâng cao sức cạnh tranh trong nền kinh tế thị trường của quốc gia, các địa phương, các doanh nghiệp, các ngành hàng, sản phẩm là chủ điểm được giới học thuật rất quan tâm nghiên cứu khá kỹ lưỡng, bình luận khá nhiều. Có thể nêu ra một số đề tài nghiên cứu về cạnh tranh như: + GS - TS Chu Văn Cấp (chủ biên): Nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế nước ta trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. (Nhà xuất bản Chính trị quốc gia - Hà Nội 2003). + TS Phạm Thu Hồng: Chiến lược cạnh tranh cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam hiện nay. (Nhà xuất bản Chính trị quốc gia - Hà Nội 2004) + Thạc sỹ Đỗ Thị Oanh: Cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước ở Việt Nam hiện nay - Thực trạng và giải pháp. + Dự án VIE 01/2005: Nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia (Nhà xuất bản giao thông vận tải 2003). + Tạp chí Cộng sản số 22/2004 của GS - TS Lê Hữu Nghĩa - Tổng biên tập Tạp chí Cộng sản, Phó chủ tịch Hội đồng lý luận Trung ương, về Cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước ở Việt Nam hiện nay - mấy vấn đề lý luận và thực tiễn. Tuy nhiên việc nghiên cứu cạnh tranh của các doanh nghiệp được hình thành từ cổ phần hoá DNNN dưới góc độ kinh tế chính trị chưa có nhiều. Vì vậy, đề tài này vẫn cần thiết và có ý nghĩa lý luận và thực tiễn. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn * Mục đích nghiên cứu: Trên cơ sở các tri thức cấu thành sức cạnh tranh của doanh nghiệp, luận văn nghiên cứu, đánh giá thực trạng cạnh tranh của các doanh nghiệp được
4 hình thành từ cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước ở Nghệ An, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao sức cạnh tranh và phát triển doanh nghiệp này trong thời gian tới. * Nhiệm vụ nghiên cứu: Đ ể thực hiện mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ: + Hệ thống hóa lý luận về sức cạnh tranh và nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trường, từ đó làm rõ đặc điểm cạnh tranh của các doanh nghiệp từ DNNN cổ phần hoá. + Đánh giá thực trạng hoạt động và hiệu quả sản xuất - kinh doanh, sức cạnh tranh của các doanh nghiệp cổ phần hoá từ DNNN ở Nghệ An, từ đó rút ra thành tựu, hạn chế, nguyên nhân của thành tựu hạn chế và những vấn đề mới nảy sinh rào cản cần được giải quyết. + Đ ề xuất phương hướng và giải pháp cơ bản nhằm nâng cao sức cạnh tranh của các doanh nghiệp được hình thành từ cổ phần hoá DNNN ở Nghệ An trong thời gian tới. 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu + Đối tượng nghiên cứu: Luận văn chú trọng đi sâu nghiên cứu sức cạnh tranh kinh tế dưới góc độ lý luận, làm rõ phương hướng và các giải pháp cơ bản nhằm nâng cao sức cạnh tranh, của các doanh nghiệp được hình thành từ cổ phần hoá DNNN ở Nghệ An. + Thời gian nghiên cứu từ năm 2001 - 2006. 5. Phương pháp nghiên cứu Đ ề tài thuộc chuyên ngành kinh tế chính trị nên phương pháp nghiên cứu là trừu tượng hoá khoa học và sử dụng phương pháp thống kê phân tích, tổng hợp, nghiên cứu tổng kết thực tiễn, kế thừa những thành tựu liên quan đến đề tài.
5 6. Đóng góp của luận văn Thông qua hệ thống lý luận và thực tiễn, đề tài tìm thêm khái niệm, nội dung và sự cần thiết nâng cao sức cạnh tranh của các doanh nghiệp được hình thành từ cổ phần hoá DNNN ở Nghệ An. Từ đó đề xuất phương hướng, giải pháp cơ bản nhằm nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp được hình thành từ cổ phần hoá DNNN ở Nghệ An trong nền kinh tế thị trường hiện nay. 7. Kết cấu luận văn N goài phần mở đầu, kết luận, danh mục công trình tác giả, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận văn gồm 3 ch ương, 8 tiết.
6 Chương 1 SỨC CẠNH TRANH CỦA DOANH NGHIỆP CỔ PHẦN ĐƯỢC HÌNH THÀNH TỪ DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC - CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. SỨC CẠNH TRANH CỦA DOANH NGHIỆP VÀ NHỮNG NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỨC CẠNH TRANH CỦA DOANH NGHIỆP 1.1.1. Cạnh tranh và sức cạnh tranh của doanh nghiệp Các học thuyết kinh tế thị trường dù thuộc trường phái nào đều thừa nhận rằng cạnh tranh chỉ tồn tại gay gắt trong nền kinh tế thị trường, nơi mà một nền kinh tế hàng hoá phát triển ở trình độ cao nhất. Cạnh tranh là một hiện tượng kinh tế - xã hội phức tạp và do cách tiếp cận khác nhau về cạnh tranh, nên thuật ngữ này có thể hiểu dưới nhiều góc độ khác nhau. Theo Adam Smith, cạnh tranh có thể phối hợp một cách nhịp nhàng, có lợi cho xã hội. Nhờ sự cạnh tranh các quốc gia sẽ giàu lên chủ yếu diễn ra thông qua thị trường và giá cả. Do đó cạnh tranh có quan hệ chặt chẽ với cơ chế thị trường. Adam Smith cho rằng, nếu tự do cạnh tranh, các cá nhân chèn ép nhau, thì cạnh tranh buộc mỗi cá nhân phải cố gắng làm công việc của mình một cách chính xác, cạnh tranh và thi đua thường tạo ra sự cố gắng lớn nhất. Ngược lại, chỉ có mục đích lớn lao nhưng lại không có động cơ thúc đẩy thực hiện mục đích ấy thì rất ít có khả năng tạo ra được bất kỳ sự cố gắng lớn hơn. Trong lý luận cạnh tranh của mình, quan điểm nghiên cứu của C.Mác trước hết chú ý đến sự cạnh tranh giữa những người sản xuất với người tiêu dùng. Cạnh tranh kinh tế có thể xét khái quát dưới 3 góc độ: cạnh tranh giá thành, thông qua năng suất lao động, các nhà tư bản nhằm thu đ ược giá trị thặng dư siêu ngạch; cạnh tranh chất lượng, thông qua nâng cao giá trị sử
7 dụng hàng hoá, hoàn thiện chất lượng hàng hoá để thực hiện giá trị hàng hoá có lợi hơn; Cạnh tranh giữa các ngành, thông qua việc gia tăng tích luỹ chuyển đầu tư của tư bản, nhằm chia nhau giá trị thặng dư có lợi. Ba góc độ cạnh tranh cơ bản này diễn ra xoay quanh sự quyết định giá trị, sự thực hiện giá trị và sự phân phối giá trị thặng dư, chúng tạo nên nội dung cơ bản trong lý luận cạnh tranh của Mác. Theo C.Mác, cạnh tranh là sự ganh đua, sự đấu tranh gay gắt giữa các nhà tư bản để d ành giật những điều kiện thuận lợi trong sản xuất và tiêu thụ hàng hoá để thu được lợi nhuận siêu ngạch: Theo từ điển bách khoa của Việt Nam thì cạnh tranh (trong kinh doanh) là ho ạt động ganh đua giữa những người sản xuất h àng hoá, giữa c ác thương nhân, các nhà kinh doanh trong n ền kinh tế thị trường, chi phối b ởi quan hệ cung cầu nhằm giành các điều kiện sản xuất, tiêu thụ và thị trường có lợi nhất. Theo cuốn kinh tế học của Samuwelson thì: Cạnh tranh là sự kình địch giữa các doanh nghiệp cạnh tranh với nhau để dành khách hàng, thị trường. Theo các tác giả của cuốn "Các vấn đề pháp lý và thể chế chính sách cạnh tranh và kiểm soát độc quyền kinh doanh" thì: Cạnh tranh có thể đ ược hiểu là sự ganh đua giữa các doanh nghiệp trong việc dành một số nhân tố sản xuất hoặc khách hàng nhằm nâng cao vị thế của mình trên thị trường, để đạt được mục tiêu kinh doanh cụ thể. Ngoài ra, còn có thể dẫn ra nhiều cách diễn đạt khác nhau về khái niệm cạnh tranh... qua các định nghĩa nêu trên, có thể tiếp cận về cạnh tranh như sau: Thứ nhất: Khi nói đến cạnh tranh là nói đến sự ganh đua nhằm lấy phần thắng của nhiều chủ thể cùng tham dự. Thứ hai: Mục đích trực tiếp là một đối tượng cụ thể nào đó mà các bên đều muốn dành giật (một cơ hội, một sản phẩm, dự án) Một loạt điều kiện có lợi (một thị trường, một khách hàng).
8 Thứ ba: Cạnh tranh diễn ra trong một môi trường cụ thể có các ràng buộc chung mà các bên tham gia phải tuân thủ như: đặc điểm sản phẩm, thị trường, các điều kiện pháp lý, các thông lệ kinh doanh... Thứ tư: Trong quá trình cạnh tranh các chủ thể tham gia cạnh tranh có thể sử dụng nhiều công cụ khác nhau: cạnh tranh bằng đặc tính và chất lượng sản phẩm, cạnh tranh bằng giá bán sản phẩm (chính sách định giá thấp; chính sách định giá cao; chính sách ổn định giá, định giá theo thị trường; chính sách giá phân biệt; bán phá giá); cạnh tranh bằng nghệ thuật tiêu thụ sản phẩm (tổ chức các kênh tiêu thụ); cạnh tranh nhờ dịch vụ bán hàng tốt; cạnh tranh thông qua hình thức thanh toán... V ới cách tiếp cận trên, trong phạm vi nghiên cứu của luận văn khái niệm cạnh tranh có thể hiểu như sau: Cạnh tranh là quan hệ kinh tế mà ở đó các chủ thể kinh tế ganh đua nhau tìm một biện pháp, cả kỹ thuật lẫn thủ đoạn để đạt mục tiêu kinh tế của mình, thông thường là chiếm lĩnh thị trường, giành lấy khách hàng cũng như các điều kiện sản xuất, thị trường có lợi nhất. Mục đích cuối cùng của các chủ thể kinh tế trong quá trình cạnh tranh là tối đa hoá lợi ích. Đối với người sản xuất kinh doanh là lợi nhuận, đối với người tiêu dùng là lợi ích tiêu dùng và sự tiện lợi. Cạnh tranh là một tất yếu khách quan trong nền kinh tế thị trường, có kinh tế thị trường thì có cạnh tranh. Thông qua sự cạnh tranh mà các doanh nghiệp tự hoàn thiện quá trình sản xuất kinh doanh của mình. Nền sản xuất hàng hoá trên thế giới ngày càng phát triển, thì cạnh tranh kinh tế cũng ngày càng phát triển. Những thành tựu mà nhân lo ại đạt được ngày hôm nay, có sự đóng góp to lớn của nhân tố cạnh tranh. Khi nghiên cứu về cạnh tranh các nhà nghiên cứu còn sử dụng khái niệm: Sức cạnh tranh, khả năng cạnh tranh và năng lực cạnh tranh (trong thực tế thì cạnh tranh, sức cạnh tranh, năng lực cạnh tranh được sử dụng như là khái niệm đồng nghĩa). Tuy nhiên, đây là khái niệm phức hợp, bao gồm các
9 yếu tố ở tầm vĩ mô, đồng thời cũng bao gồm năng lực, sức cạnh tranh của các doanh nghiệp, năng lực cạnh tranh của sản phẩm. Ở đây có thể tiếp cận các khái niệm về sức cạnh tranh/năng lực cạnh tranh như sau: Năng lực cạnh tranh quốc gia được định nghĩa là năng lực của một nền kinh tế đạt được tăng trưởng bền vững, thu hút được đầu tư bảo đảm ổn định kinh tế xã hội, nâng cao đời sống của nhân dân. Năng lực cạnh tranh/sức cạnh tranh của doanh nghiệp là khả năng duy trì và mở rộng thị phần, thu lợi nhuận của doanh nghiệp trong môi trường cạnh tranh trong nước và nước ngoài. Một doanh nghiệp có thể kinh doanh một hay nhiều sản phẩm và dịch vụ, vì vậy người ta còn phân biệt năng lực/sức cạnh tranh của doanh nghiệp với năng lực/sức cạnh tranh của sản phẩm và d ịch vụ. Năng lực cạnh tranh/sức cạnh tranh của sản phẩm dịch vụ được đo bằng thị phần của sản phẩm hay dịch vụ cụ thể trên thị trường. Ba cấp độ năng lực cạnh tranh có mối quan hệ qua lại mật thiết với nhau, tạo điều kiện cho nhau, chế định nhau và phụ thuộc lẫn nhau. Một nền kinh tế có năng lực cạnh tranh quốc gia cao phải có nhiều doanh nghiệp có năng lực cạnh tranh/sức cạnh tranh, ngược lại để tạo điều kiện cho doanh nghiệp có sức cạnh tranh, môi trường kinh doanh của nền kinh tế phải thuận lợi, các chính sách kinh tế của vĩ mô phải rõ ràng, có thể dự báo được, nền kinh tế phải ổn định; bộ máy nhà nước phải trong sạch, hoạt động có hiệu lực, hiệu quả, có tính chuyên nghiệp. Mặt khác, tính năng động, nhạy bé n trong quản lý doanh nghiệp cũng là y ếu tố quan trọng, vì trong cùng m ột môi trường kinh doanh có doanh nghiệp rất thành công trong khi doanh nghi ệp khác lại thất bại. Năng lực c ạnh tranh/sức cạnh tranh của doanh nghiệp thể hiện qua hiệu quả kinh doanh c ủa doanh nghiệp đ ược đo thông qua lợi nhuận, thị phần của doanh nghiệp, thể hiện qua chiến lược kinh doanh của doanh nghiệp. L à tế b ào
10 c ủa nền kinh tế, sức cạnh tranh của doanh nghiệp tạo cơ sở cho năng lực c ạnh tranh quốc gia . Đồng thời năng lực cạnh tranh/sức cạnh tranh của doanh nghiệp cũng thể hiện qua năng lực cạnh tranh/sức cạnh tranh của các sản phẩm và dịch vụ mà doanh nghiệp kinh doanh. Sức cạnh tranh của sản phẩm do nhiều yếu tố cấu thành như: chất lượng hàng hoá, giá cả hợp lý, dịch vụ sau bán hàng tốt, thương hiệu sản phẩm... 1.1.2. Các tiêu chí để xem xét đánh giá sức canh tranh của doanh nghiệp Thứ nhất: Doanh nghiệp phải nắm đầy đủ các thông tin, bao gồm các thông tin về khả năng cạnh tranh của hàng hoá và dịch vụ cùng loại; Thông tin về tình hình cung - cầu và giá cả; Thông tin về công nghệ mới thích hợp; Thông tin về hoạt động và cả thủ đoạn của các đối thủ cạnh tranh. Thứ hai: Khả năng tổ chức sản xuất kinh doanh có hiệu quả. Điều không thể thiếu đối với một doanh nghiệp có sức cạnh tranh là biết cách tiếp thị, chủ động xông ra thị trường, tham gia các hoạt động xúc tiến thương mại, tiến hành đàm phán ký kết hợp đồng có lợi nhất. Thứ ba: Khả năng hợp tác, liên doanh, liên kết hữu hiệu với các doanh nghiệp hữu quan. Th ứ tư: Trong b ối cảnh cạnh tranh khốc liệt thì việc đảm bảo "chữ tín" có ý nghĩa quan trọng h àng đ ầu. Những hành đ ộng bất tín, gian lận, ... c hỉ có thể đem lại lợi ích nhỏ nhoi tr ước mắt, nhưng nh ất định sẽ làm cho d oanh nghiệp thiệt hại nhiều v à lâu dài, m ất bạn h àng và ch ỗ đứng trên thị trường. Thứ năm : Chất lượng cao (đương nhiên mỗi mặt hàng và loại hình dịch vụ có chuẩn mực riêng về chất lượng): yêu cầu đẹp, bền, mới, tiện dụng, phù hợp với thói quen tiêu dùng và văn hoá của mỗi dân tộc, mẫu mã bao bì hấp dẫn, thương hiệu hàng hoá tin cậy.
11 Thứ sáu : Một tiêu chuẩn không thể thiếu được trong thời đại hiện nay là: đảm bảo vệ sinh môi trường, văn hoá, đạo đức trong kinh doanh (đối với hàng hoá), an toàn và nhanh chóng tiện lợi.. (đối với dịch vụ). Thứ bảy: Giá thành phải đủ sức cạnh tranh với hàng hoá và dịch vụ cùng lo ại của các nước, chỉ ít là các nước trong khu vực và đối với những đối thủ cạnh tranh với doanh nghiệp. 1.1.3. Những nhân tố cấu thành và ảnh hưởng đến sức cạnh tranh của doanh nghiệp Sức cạnh tranh/khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp là khả năng duy trì và mở rộng thị phần, thu lợi nhuận của doanh nghiệp trong môi trường cạnh tranh trong và ngoài nước. N ăng lực cạnh tranh của doanh nghiệp do nhiều yếu tố cấu thành và chịu tác động của nhiều nhân tố khác nhau. Tuy nhiên có thể chia làm hai nhóm: các yếu tố bên trong doanh nghiệp và các yếu tố bên ngoài doanh nghiệp. 1.1.3.1 . Các nhân tố bên trong cấu thành năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Chìa khoá để hiểu và phân tích năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp nói chung là phải xác định được các yếu tố cấu thành của chúng. Đây là vấn đề sống còn đối với từng doanh nghiệp. Vấn đề này được b àn luận trong thời gian khá dài trên cả hai lĩnh vực hoạt động nghiên cứu và hoạt động thực tiễn. Khái quát lại năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp là một tập hợp bao gồm các yếu tố như: Chiến lược kinh doanh của doanh nghiệp; năng suất lao động; tiềm lực tài chính của doanh nghiệp; chất lượng nguồn nhân lực và trình độ quản lý doanh nghiệp; trình độ khoa học công nghệ của doanh nghiệp; hệ thống phân phối và tiêu thụ sản phẩm của doanh nghiệp. Thứ nhất: Chiến lược kinh doanh của doanh nghiệp. Sức cạnh tranh của doanh nghiệp bị chi phối bởi chiến lược kinh doanh của doanh nghiệp đúng hay sai. Nếu có chiến lược đúng và trình độ khoa học công nghệ cao (đặc biệt là công nghệ quản lý thì sức cạnh tranh sẽ được nâng cao)
12 Theo Albert, J.Dunlap, "Chiến lược của doanh nghiệp phải hội tụ như tia la de, không toả rộng như viên đạn ghém". Theo Raymon Alain Thretart, trong cuốn chiến lược doanh nghiệp, nhà xuất bản Thanh niên Hà Nội năm 1999 thì: Chiến lược là tổng thể các quyết định, các hành động liên quan tới việc lựa chọn các phương tiện và phân bổ nguồn nhân lực đạt được mục tiêu nhất định. M.Porter, giáo sư nổi tiếng về chiến lược kinh doanh của Trường đại học Haward, đã phát biểu những quan niệm của mình về chiến lược qua bài báo "chiến lược là gì?" năm 1996: Một là : Chiến lược là sự sáng tạo ra vị thế có giá trị và độc đáo bao gồm các hoạt động khác biệt. Hai là: Chiến lược là sự lựa chọn, đánh đổi trong kinh doanh. Ba là: Chiến lược là việc tạo ra sự phù hợp giữa tất cả các hoạt động của công ty. Hội tụ chiến lược kinh doanh của doanh nghiệp bao gồm nhiều loại chiến lược khác nhau, được phân loại theo cấp độ chiến lược và p hạm vi chiến lược bao gồm: Chiến lược kinh doanh tổng hợp và chiến lược các yếu tố, bộ phận hợp thành đặc thù cho từng lĩnh vực, giải quyết từng vấn đề kinh doanh để thực hiện chiến lược tổng quát. Chiến lược kinh doanh tổng quát, đề cập những vấn đề quan trọng nhất, bao trùm nhất và có ý nghĩa quyết định đến sự sống còn của doanh nghiệp như: Phương thức kinh doanh, chủng loại hàng hoá, dịch vụ được lựa chọn sản xuất kinh doanh, thị trường tiêu thụ, các mục tiêu về tài chính và các chỉ tiêu tăng trưởng... Dưới đây là khái quát một số chiến lược quan trọng trong chiến lược kinh doanh của doanh nghiệp: - Chiến lược mặt hàng và dịch vụ: Chiến lược này chỉ rõ doanh nghiệp chọn những mặt hàng nào để sản xuất kinh doanh: đa dạng hoá mặt hàng, hay
13 khác biệt hoá sản phẩm cần phải tiến hành các hoạt động dịch vụ nào đúng nhu cầu thị trường. Đây là chiến lược quan trọng trong hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. - Chiến lược thị trường và khách hàng: Xác định ai là khách hàng của doanh nghiệp, thị trường nào là trọng điểm để doanh nghiệp dồn mọi công sức nhằm đáp ứng tốt nhu cầu của khách hàng và bằng cách nào để lôi kéo khách hàng đến với doanh nghiệp. - Chiến lược vốn kinh doanh: Xác đ ịnh nhu cầu vốn kinh doanh cần cho hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, phương thức huy động vốn để đảm bảo đủ vốn và cách phân phối, sử dụng vốn có hiệu quả. - Chiến lược Maketing hỗn hợp bao gồm: Chiến lược sản phẩm, giá cả phân phối, giao tiếp và khuyếch trương. - Chiến lược cạnh tranh: Chiến lược này xác đ ịnh các đối thủ cạnh tranh của doanh nghiệp, tuỳ theo vị thế, hoàn cảnh môi trường kinh doanh và sức mạnh của đối thủ cạnh tranh mà đề ra chiến lược cạnh tranh có hiệu quả. - Chiến lược nguồn nhân lực: Chiến lược phát triển nguồn nhân lực là yếu tố tiềm năng quan trọng nhất của doanh nghiệp và nó cũng là yếu tố quyết định hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp qua đó ảnh hưởng đến sức cạnh tranh của doanh nghiệp. Tóm lại: Chiến lược kinh doanh của doanh nghiệp đóng vai trò quyết định đến việc nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp. Thứ hai: Năng suất lao động: theo quan niệm truyền thống, sức cạnh tranh phụ thuộc vào những lợi thế so sánh về nguồn tài nguyên và nhân lực. Nhưng ngày nay không thể giải thích được đối với những nước có nguồn tài nguyên nghèo nàn nhưng vẫn có sức cạnh tranh cao. V ì vậy sức cạnh tranh phải được tạo ra từ năng suất cao hơn trong quản lý, sử dụng tối ưu các nguồn nhân lực. Năng suất là cơ sở cạnh tranh lâu dài bền vững.
14 Thứ ba: Trình đ ộ thiết bị công nghệ: Thiết bị, công nghệ sản xuất là yếu tố rất quan trọng, ảnh hưởng rất lớn đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Công nghệ phù hợp cho phép rút ngắn thời gian sản xuất, giảm mức tiêu hao năng lực, tăng năng suất, hạ giá thành sản phẩm, nâng cao chất lượng sản phẩm, tạo ra lợi thế quan trọng đối với sản phẩm của doanh nghiệp. Công nghệ còn tác động tới tổ chức sản xuất của doanh nghiệp, nâng cao trình độ cơ khí hoá, tự động hoá của doanh nghiệp. Để có công nghệ phù hợp, doanh nghiệp cần có thông tin về công nghệ, chuyển giao công nghệ, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, đầu tư đổi mới công nghệ. Đồng thời, doanh nghiệp cần đào tạo nâng cao trình độ tay nghề để sử dụng có hiệu quả công nghệ hiện đại. Thứ tư: Trình đ ộ người lao động trong doanh nghiệp: Người lao động (nguồn nhân lực) là một yếu tố có tính quyết định của lực lượng sản xuất, có vai trò rất quan trọng trong sản xuất - xã hội nói chung và trong cạnh tranh kinh tế hiện nay. Các nhà kinh tế Mỹ cho rằng vũ khí cạnh tranh quyết định trong thế kỷ XXI là giáo dục và kỹ năng của người lao động. Trong doanh nghiệp sức lao động là yếu tố đầu vào của sản xuất, người lao động là người trực tiếp sử dụng phương tiện, thiết bị để sản xuất ra sản phẩm hàng hoá và dịch vụ. Người lao động còn là lực lượng tham gia tích cực vào quá trình cải tiến kỹ thuật, hợp lý hoá quy trình sản xuất và thậm chí góp sức vào những sáng kiến, sáng chế... Do vậy, trình độ của người lao động tác động rất lớn đến chất lượng và độ tinh xảo của sản phẩm ảnh hưởng lớn đ ến năng suất và chi phí của doanh nghiệp. Đây là yếu tố quan trọng tác động đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Để nâng cao sức cạnh tranh, doanh nghiệp cần chú trọng bảo đảm chất lượng và số lượng lao động. Đ ể nâng cao tay nghề của người lao động, doanh nghiệp cần chú trọng công tác đào tạo, nâng cao tay nghề d ưới nhiều hình thức, đầu tư kinh phí thoả đáng, khuyến khích người lao động tham gia vào quá trình quản lý, sáng chế, cải tiến...
15 Thứ năm: Chi phí kinh doanh trong đó bao gồm chi phí nghiên cứu và phát triển mới (R&D); các chi p hí tiện ích (điện, nước); chi phí vận tải; chi p hí thuê m ặt bằng sản xuất kinh doanh ... là những nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến sức cạnh tranh của doanh nghiệp, chi phí nghi ên c ứu và phát triển doanh nghiệp là chi phí quan trọng trong nền kinh tế hiện đ ại. Chi phí c ho nghiên cứu phát triển doanh nghiệp gồm nhiều yếu tố th ành phần như: nhân lực nghiên cứu, thiết bị tài chính cho ho ạt động nghiên cứu phát triển (R&D), khả năng đổi mới sản phẩm của doanh nghiệp. Năng lực nghi ên c ứu và phát triển có vai trò q uan trọng trong cải tiến, nâng cao chất lượng sản phẩm, thay đổi mẫu mã, nâng cao năng su ất, hợp lý hoá sản xuất, do vậy năng lực này càng quan trọng trong điều kiện cách mạng khoa học c ông nghệ diễn ra mạnh mẽ trên thế giới hiện nay. Các chi phí điện n ước... luôn là một yếu tố được xem xét khi có dự án đầu t ư, nh ất là đầu tư nước ngoài. Nó cũng được xem xét đến khi so sánh sức cạnh tranh giữa các nước. Điều này cho thấy chi phí điện nước... ảnh hưởng không nhỏ tới giá thành sản phẩm trong một số ng ành và nó ảnh h ưởng tới sức cạnh tranh của doanh nghiệp. Thứ sáu: Năng lực tài chính của doanh nghiệp: Năng lực tài chính của doanh nghiệp được thể hiện ở quy mô vốn, khả năng huy động vốn và sử dụng vốn có hiệu q uả, năng lực quản lý tài chính... Trước hết, năng lực tài chính gắn với vốn là một yếu tố sản xuất cơ bản và là một đầu vào của doanh nghiệp. Do đó, việc sử dụng vốn có hiệu quả, quay vòng vốn nhanh... có ý nghĩa rất lớn trong việc giảm chi phí vốn, giảm giá thành sản phẩm. Đồng thời, vốn còn là tiền đề đối với các yếu tố sản xuất khác. Việc huy động vốn kịp thời nhằm đáp ứng nhu cầu vật tư nguyên liệu thể hiện năng lực tài chính phản ánh sức mạnh kinh tế của doanh nghiệp, là yêu cầu đầu tiên, bắt buộc phải có nếu doanh nghiệp muốn nâng cao năng lực cạnh tranh đ ể thành công trong kinh doanh.
16 Đ ể nâng cao năng lực tài chính, doanh nghiệp phải luôn củng cố và phát triển nguồn vốn, tăng vốn tự có, mở rộng vốn vay dưới nhiều hình thức, đồng thời điều quan trọng là doanh nghiệp phải sử dụng có hiệu quả các nguồn vốn, để tạo uy tín đối với khách hàng, với ngân hàng và những cho người vay vốn. Thứ bảy: Trình độ và năng lực tổ chức, quản lý doanh nghiệp: Năng lực tổ chức, quản lý doanh nghiệp được coi là yếu tố có tính chất quyết định sự tồn tại phát triển của doanh nghiệp nói chung cũng như năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp nói riêng. Trình độ tổ chức, quản lý doanh nghiệp được thể hiện trên các mặt: - Trình đ ộ đội ngũ cán bộ quản lý: đ ược thể hiện bằng những kiến thức cần thiết để quản lý và điều hành, thực hiện các công việc đối nội và đối ngoại của doanh nghiệp. Trình độ đội ngũ này không chỉ đơn thuần là trình độ học vấn mà còn thể hiện những kiến thức rộng lớn và phức tạp thuộc nhiều lĩnh vực liên quan tới hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, từ luật pháp trong nước và quốc tế, thị trường, ngành hàng... đến kiến thức xã hội, nhân văn. Ở nhiều nước trình độ và năng lực của giám đốc doanh nghiệp nói riêng và đội ngũ quản lý doanh nghiệp nói chung không chỉ được đo bằng bằng cấp của các trường quản lý danh tiếng mà còn thể hiện ở tính chuyên nghiệp, ở tầm nhìn xa trông rộng, có óc quan sát, phân tích, nắm bắt cơ hội kinh doanh, xử lý các tình huống, giải quyết các vấn đề thực tiễn đặt ra. Trình độ năng lực của cán bộ quản lý tác động trực tiếp và toàn diện tới năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp - Thể hiện qua việc hoạch định và thực hiện chiến lược, lựa chọn phương pháp quản lý, tạo động lực trong doanh nghiệp... Tất cả những việc đó không chỉ tạo ra không gian sinh tồn và phát triển của sản phẩm mà còn tác động đến năng suất, chất lượng và giá thành, uy tín của doanh nghiệp. - Trình đ ộ tổ chức, quản lý doanh nghiệp thể hiện ở việc sắp xếp, bố trí cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý và phân đ ịnh rõ chức năng nhiệm vụ của các bộ phận, việc hình thành tổ chức bộ máy quản lý doanh nghiệp theo hướng
17 tinh gọn và hiệu lực cao có ý nghĩa quan trọng không chỉ bảo đảm hiệu quả quản lý cao, ra quyết định nhanh chóng, chính xác mà còn làm giảm tương đối chi phí quản lý doanh nghiệp. Nhờ đó mà nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. - Trình độ năng lực quản lý của doanh nghiệp còn thể hiện trong việc ho ạch định chiến lược kinh doanh, lập kế hoạch, điều hành tác nghiệp... Điều này có ý nghĩa lớn trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp trong ngắn hạn và do đó có tác động mạnh tới việc nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Ngoài ra, một số yếu tố khác như lợi thế về địa lý, ngành nghề kinh doanh của doanh nghiệp, quy mô doanh nghiệp... có ảnh hưởng tới năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Mô hình chuỗi giá trị của M.Porter cho thấy các yếu tố bên trong tác động đến năng lực cạnh tranh thông qua phát huy lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp với hai loại hoạt động là hoạt động hỗ trợ và hoạt động chính như sau: Bảng 1.1: Mô hình chuỗi giá trị của M.Porter A E H Nền tảng chung (quản trị, tài chính, kế toán, kế hoạch hoá, chiến lược) Các ho ạt Qu ản trị nhân lực (tuyển dụng, đào tạo, phát triển) Biªn lîi động Phát triển công nghệ (R&D, cải tiến sản phẩm/quá trình) nhuË hỗ trợ Mua sắm (nguyên vật liệu, máy móc, thiết bị đầu vào khác) n Hậu Sản xuất Hậu cần Tiếp thị Dịch vụ (lắp, đặt, cần (gia công, đầu ra hàng bảo dưỡng, sửa đầu chế biến, (lưu kho (quảng cáo, chữa, thay thế...) lắp ráp, và phân xúc tiến vào G (tiếp kiểm tra phối) bán, đặt giá D nhận chất kênh phân nguyê lượng) phối n vật liệu và lưu kho) Các hoạt động chính B C F Nguồn: M.Porter 1990.
18 1.1.3.2 . Các yếu tố bên ngoài doanh nghiệp Có rất nhiều yếu tố bên ngoài tác động đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, thuộc 4 nhóm yếu tố sau: - Các điều kiện yếu tố đầu vào gồm 5 phân nhóm: kết cấu hạ tầng vật chất - kỹ thuật; hạ tầng hành chính, nguồn nhân lực, hạ tầng công nghệ, thị trường tài chính. - Các điều kiện về cầu: sở thích người mua, tình hình pháp luật về tiêu dùng, về công nghệ thông tin... - Các ngành cung ứng và các ngành liên quan: chất lượng và số lượng các nhà cung cấp địa phương, khả năng tại chỗ về nghiên cứu chuyên biệt và dịch vụ đào tạo, mức độ hợp tác giữa các khu vực kinh tế, khả năng cung cấp tại chỗ các chi tiết và các phụ kiện máy móc. - Bối cảnh đối với chiến lược và cạnh tranh của doanh nghiệp gồm hai phân nhóm là động lực và cạnh tranh (các rào cản vô hình, sự cạnh tranh của các nhà sản xuất địa phương, hiệu quả của công việc chống độc quyền) Theo logic truyền thống, các yếu tố b ên ngoài doanh nghiệp tác động năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp được phân chia thành các nhóm sau đây: Thị trường, thể chế, chính sách, kết cấu hạ tầng, các ngành hỗ trợ. Thứ nhất: Thị trường: Thị trường là môi trường kinh doanh rất quan trọng đối với doanh nghiệp. Thị trường một mặt thông qua hoạt động mua, bán hàng hoá d ịch vụ để giải quyết đầu ra và các yếu tố đầu vào, mặt khác thị trường đồng thời còn là công cụ định hướng, hướng dẫn hoạt động của doanh nghiệp thông qua mức cầu, giá cả, lợi nhuận... để định hướng chiến lược, kế ho ạch kinh doanh. Như vậy, sự ổn định của thị trường có ý nghĩa rất quan trọng đối với hoạt động của doanh nghiệp nói chung và nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp nói riêng. Để phát huy vai trò các yếu tố thị trường đối với doanh nghiệp, cần có sự can thiệp của Nhà nước vào thị trường nhằm ổn định thị trường (hạn chế những biến động lớn của thị trường), tạo lập môi
19 trường cạnh tranh tích cực và hiệu quả, chống gian lận thương mại, hạn chế độc quyền kinh doanh... Điều quan trọng là tạo lập môi trường cạnh tranh tích cực, tăng sức ép đổi mới quản lý, cải tiến quy trình sản xuất, ứng dụng thành tựu khoa học - công nghệ, đổi mới và đa dạng hoá sản phẩm... tạo động lực cho doanh nghiệp để vươn lên. Đ ể tạo lập và duy trì môi trường ổn định và hiệu quả, Nhà nước cần xây dựng và thực hiện pháp luật nhằm khuyển khích cạnh tranh tích cực, chống độc quyền, bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, xử lý nghiêm các hành vi gian lận thương m ại... tạo điều kiện thị trường lành mạnh và ổ n định thì doanh nghiệp mới có điều kiện để nâng cao năng lực cạnh tranh của mình. Ngoài ra, cần tạo điều kiện thuận lợi cho việc gia nhập thị trường, tạo ra nhiều nhà cung cấp cũng như nhiều đối tác kinh doanh, nhiều khách hàng cho doanh nghiệp. Thứ hai: Thể chế, chính sách: Thể chế, chính sách là tiền đề quan trọng cho hoạt động của doanh nghiệp. Nội dung của thể chế chính sách bao gồm các quy định pháp luật, các biện pháp hạn chế hay khuyến khích đầu tư, kinh doanh đ ối với hàng hoá, dịch vụ, ngành nghề, địa bàn... Thể chế chính sách bao gồm: Pháp luật, chính sách về đầu tư, tài chính tiền tệ, đất đai, công nghệ, thị trường... nghĩa là các biện pháp điều tiết cả đầu vào và đầu ra cũng như toàn bộ quá trình hoạt động của doanh nghiệp. Do vậy, đây là nhóm yếu tố rất quan trọng và bao quát rất nhiều vấn đề liên quan tới hoạt động của doanh nghiệp nói chung và nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp nói riêng. Thế chế, chính sách về đầu tư nhằm tạo lập môi trường đầu tư thuận lợi và an toàn, kích thích doanh nghiệp mở rộng đầu tư, đặc biệt là đầu tư vào ngành, lĩnh vực, địa bàn, sản phẩm mới. Thể chế, chính sách đầu tư có tác dụng nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư, tiết kiệm thời gian, nguồn lực, giảm chi phí đầu tư của doanh nghiệp. Thể chế, chính sách về đất đai, vốn, công nghệ, lao động... nhằm tạo điều kiện cho doanh nghiệp tiếp cận thuận lợi các yếu tố đầu vào, kích thích
20 và điều tiết việc sử dụng chúng có hiệu quả hơn, đồng thời tạo tiền đề cho các doanh nghiệp giảm chi phí sử dụng các yếu tố đầu vào. Thể chế, chính sách về thương m ại nhằm tạo điều kiện thuận lợi, tạo môi trường bình đẳng đối với các doanh nghiệp Các thể chế, chính sách đối với doanh nghiệp có thể được đánh giá theo từng chính sách hoặc bằng chỉ tiêu tổng hợp với nhiều cách tiếp cận khác nhau, chẳng hạn để đánh giá việc thực hiện thể chế chính sách đối với các doanh nghiệp ở Việt Nam, quỹ Châu Á và phòng công nghiệp thương mại Việt Nam (VCCI) đã tiến hành nghiên cứu đánh giá môi trường kinh doanh với 9 chỉ tiêu thành phần: về đăng ký kinh doanh, chính sách đất đai, tình hình thanh tra, kiểm tra, chính sách phát triển, tính minh bạch, chi phí giao dịch, tính năng động của chính quyền. Thứ ba: Kết cấu hạ tầng: Kết cấu hạ tầng bao gồm hạ tầng vật chất kỹ thuật và hạ tầng xã hội bao gồm hệ thống giao thông, mạng lưới điện, hệ thống thông tin, hệ thống giáo dục đào tạo... Đây là tiền đề quan trọng, tác động mạnh đến hoạt động của doanh nghiệp, ảnh hưởng đến chất lượng và giá cả sản phẩm. Để đảm bảo cho doanh nghiệp hoạt động bình thường và nâng cao năng lực cạnh tranh, cần có hệ thống kết cấu hạ tầng đa dạng, có chất lượng tốt. Điều đó đòi hỏi có sự đầu tư phát triển. Thứ tư: Các ngành công nghiệp, dịch vụ hỗ trợ: Trong nền sản xuất hiện đại, cùng với sự cạnh tranh ngày càng khốc liệt thì sự liên kết, hợp tác cũng phát triển mạnh mẽ. Thực tế chỉ ra rằng, khi trình độ sản xuất càng hiện đại thì sự phụ thuộc lẫn nhau ngày càng lớn. Các ngành công nghiệp hỗ trợ không những có tác động đến thời gian sản xuất, năng suất, chất lượng mà còn ảnh hưởng đến giá thành sản phẩm của nhiều doanh nghiệp. Để phát triển các ngành công nghiệp, dịch vụ hỗ trợ, cần tạo điều kiện cho sự ra đời và phát triển các ngành này.