Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Việt Nam học: Vai trò của cộng đồng trong quá trình bảo tồn và phát huy giá trị di tích, lễ hội đền Trần, tỉnh Nam Định

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI<br /> VIỆN VIỆT NAM HỌC & KHOA HỌC PHÁT TRIỂN<br /> -----------------------------------------------------<br /> <br /> NGUYỄN QUỲNH NGÂN<br /> <br /> VAI TRÒ CỦA CỘNG ĐỒNG TRONG QUÁ TRÌNH<br /> BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ DI TÍCH,<br /> LỄ HỘI ĐỀN TRẦN, TỈNH NAM ĐỊNH<br /> <br /> LUẬN VĂN THẠC SĨ<br /> Chuyên ngành: Việt Nam học<br /> <br /> Hà Nội - 2015<br /> <br /> ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI<br /> VIỆN VIỆT NAM HỌC & KHOA HỌC PHÁT TRIỂN<br /> -----------------------------------------------------<br /> <br /> NGUYỄN QUỲNH NGÂN<br /> <br /> VAI TRÒ CỦA CỘNG ĐỒNG TRONG QUÁ TRÌNH<br /> BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ DI TÍCH,<br /> LỄ HỘI ĐỀN TRẦN, TỈNH NAM ĐỊNH<br /> <br /> Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Việt Nam học<br /> Mã số: 60 22 11 13<br /> <br /> Người hướng dẫn khoa học: GS.TS Ngô Đức Thịnh<br /> <br /> Hà Nội - 2015<br /> <br /> PHẦN MỞ ĐẦU<br /> <br /> 1. Lý do chọn đề tài<br /> Với lịch sử hàng ngàn năm dựng nước và giữ nước cùng 54 dân tộc anh em,<br /> Việt Nam có một nền văn hóa phong phú, đa dạng, được đúc kết qua bao nhiêu thế<br /> hệ. Có thể thấy cùng với quá trình phát triển kinh tế là những bước thăng trầm của<br /> văn hóa. Qua gần ba mươi năm đổi mới đất nước đã có những bước phát triển đáng<br /> ghi nhận. Chúng ta không chỉ đổi mới về kinh tế, xã hội mà còn đổi mới trong nhận<br /> thức và tư duy: Phát triển kinh tế gắn bó hữu cơ với phát triển văn hóa – đó là định<br /> hướng của sự phát triển bền vững.<br /> Từ khi bước vào công cuộc Đổi mới năm 1986 nền văn hóa nước ta được<br /> phục hưng trở lại: hàng loạt các lễ hội truyền thống được khôi phục. Hàng năm đều<br /> diễn ra các đợt kiểm kê di tích và trùng tu, tôn tạo di tích lịch sử, Cục Di sản văn<br /> hóa ra đời năm 2003 mà tiền thân là Cục (Vụ) Bảo tồn bảo tàng thuộc Bộ Văn hóa<br /> thông tin từ những năm 1960 (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch),….đã làm<br /> cho nền văn hóa nước ta như bước vào một trang mới, cả dân tộc khí thế bắt tay vào<br /> công cuộc cải cách kinh tế, xã hội.<br /> Theo thống kê của Bộ Văn hóa thể thao và Du lịch Việt Nam hiện nay có<br /> khoảng hơn 8000 lễ hội mỗi năm, trong đó chiếm 88% là lễ hội dân gian. Qua các<br /> quá trình lịch sử cùng với các chính sách của Nhà nước, địa phương các lễ hội trải<br /> qua nhiều sự biến đổi.<br /> Từ năm 2000 trở lại đây cứ đầu xuân năm mới những địa điểm như: hội Phủ<br /> Dầy (Nam Định); đền Sòng (Thanh Hóa); chùa Hương (Hà Nội); đền Bà Chúa Kho<br /> (Bắc Ninh),…hay bất kì đền chùa nào nổi tiếng bởi tính “thiêng” mà người ta đồn<br /> thổi nhau thì nhân dân đều kéo nhau đến thắp hương, cầu tài lộc, công danh, … Lễ<br /> hội đền Trần, tỉnh Nam Định là một trong những lễ hội được phục dựng và thu hút<br /> đông đảo sự tham gia của du khách thập phương từ mọi miền đất nước.<br /> Trấn Sơn Nam Hạ xưa (nay là thành phố Nam Định) còn được gọi là phủ<br /> Thiên Trường – một vùng đất địa linh nhân kiệt, với hào khí Đông A rực rỡ đất trời,<br /> được coi là kinh đô thứ hai sau kinh thành Thăng Long của thế kỷ XIII - XIV. Nơi<br /> đây đã sản sinh ra những vị vua anh minh, những tướng lĩnh kiệt xuất làm nên ba<br /> 1<br /> <br /> lần chiến thắng vang dội của dân tộc Việt Nam đánh bại quân xâm lược Nguyên<br /> Mông, cùng truyền thống hiếu học góp phần gây dựng nên vương triều Trần hùng<br /> mạnh, trở thành một trong những triều đại đỉnh cao của chế độ phong kiến ở nước<br /> ta. Ngày nay dấu ấn đó còn lưu lại tại di tích và lễ hội đền Trần, nay thuộc phường<br /> Lộc Vượng, thành phố Nam Định.<br /> Di tích lịch sử văn hóa đền Trần là một trong những công trình kiến trúc tiêu<br /> biểu của tỉnh. Hiện nay dưới lòng đất khu vực quanh đền Trần còn rất nhiều dấu<br /> tích của hành cung Thiên Trường xưa mà qua các đợt khảo cổ học các nhà nghiên<br /> cứu đã khai quật được như: các dải gạch ngói vụn tạo dáng hình hoa chanh viền<br /> quanh nền của kiến trúc, đường ống thoát nước được xếp bằng gạch hoặc các ống<br /> cống tròn…. Về công trình kiến trúc được xây dựng lại từ thế kỉ XVII là một ngôi<br /> nhà thờ đại tôn họ Trần, đến thời nhà Nguyễn trải qua nhiều lần trùng tu, dựng thêm<br /> một số gian còn lưu lại như công trình kiến trúc ngày nay. Ngày 15/10/2007, Thủ<br /> tướng chính phủ đã quyết định phê chuẩn xây dựng Dự án bảo tồn, tôn tạo và phát<br /> huy giá trị khu di tích lịch sử văn hóa thời Trần ở Nam Định. Nhận thấy được giá trị<br /> khoa học và lịch sử lớn của triều Trần. Ngày 27/9/2012 khu di tích lịch sử văn hóa<br /> đền Trần - chùa Tháp được công nhận là di tích quốc gia đặc biệt do Thủ tướng<br /> chính phủ kí quyết định. Ngày 19/12/2014 lễ hội đền Trần được công nhận là di sản<br /> văn hóa phi vật thể quốc gia.<br /> Lễ hội đền Trần bao gồm hai kỳ lễ hội lớn trong năm là lễ khai ấn tổ chức<br /> vào đêm 14 tháng giêng và lễ hội tháng Tám nhân ngày kỵ Đức Thánh Trần vào dịp<br /> 20 tháng tám âm lịch hàng năm.<br /> Đặc biệt lễ khai ấn được tổ chức vào đêm 14 tháng giêng hàng năm là một<br /> trong những lễ hội lớn của tỉnh, trong khoảng hơn mười năm trở lại đây nó đã vượt<br /> ra khỏi phạm vi hương thôn Tức Mặc, trở thành một lễ hội của quốc gia, thu hút<br /> được hàng vạn du khách trên khắp mọi miền đất nước. Trải qua từng thời kì lễ khai<br /> ấn tại đền Trần Nam Định đã có những giai đoạn phát triển khác nhau. Từ một nghi<br /> lễ cung đình của vua quan triều Trần trở thành một nghi lễ lưu truyền trong dòng họ<br /> Trần được tổ chức bởi các vị cao niên trong làng và đến ngày nay tục lệ này được<br /> Nhà nước hóa. Vì vậy lễ khai ấn được diễn ra tại một không gian thiêng (quần thể di<br /> 2<br /> <br /> tích văn hóa Trần – hành cung Thiên Trường xưa), vào thời gian thiêng (canh Tý<br /> đêm ngày 14 tháng giêng – thời gian mà các quan chức, nhân dân mở đầu cho một<br /> năm lao động, làm việc mới) và tính thiêng của “lá ấn” được đóng vào canh Tý đêm<br /> ngày 14 tháng giêng.<br /> Qua đó có thể thấy di tích và lễ hội đền Trần, tp. Nam Định chứa đựng giá trị<br /> di sản văn hóa lớn của một triều đại phong kiến Việt Nam. Do đó vấn đề bảo tồn và<br /> phát huy giá trị di sản này có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với sự phát triển của<br /> quốc gia, dân tộc.<br /> Mặt khác trong quá trình phục dựng lễ hội nảy sinh nhiều vấn đề phức tạp<br /> dẫn đến những giải thích và quan niệm sai lầm về một số ý nghĩa của lễ hội. Điều<br /> này làm cho lễ hội đền Trần trở thành một vấn đề nóng bỏng của dư luận xã hội.<br /> Một số nhà nghiên cứu cho rằng hiện nay khuynh hướng “Nhà nước hóa lễ<br /> hội” đang diễn ra sâu rộng trên cả nước. Điều này thể hiện ở chỗ người dân sở tại với<br /> tư cách là chủ thể của lễ hội đang dần mất vai trò và có thể bị gạt ra ngoài lễ hội, trở<br /> thành những người thụ động.Việc nhà nước can thiệp quá sâu làm cho lễ hội bị sân<br /> khấu hóa bởi các diễn viên nghệ thuật chuyên nghiệp theo một kịch bản có sẵn do đạo<br /> diễn dàn dựng. Một số lễ nghi trong lễ hội cũng bị nhà nước hóa khi có quá nhiều<br /> quan chức chính quyền các cấp đến dự lễ và theo một kịch bản mang tính hành chính<br /> nhà nước. Khuynh hướng này đang làm triệt tiêu tính sáng tạo của dân chúng, làm<br /> cho lễ hội mất đi tính hồn nhiên, sinh động vốn có của một lễ hội dân gian1.<br /> Quần chúng nhân dân là những đối tượng đã sáng tạo nên lịch sử và văn hóa<br /> vậy có nên hay chăng trong công cuộc bảo vệ và phát huy những giá trị di sản văn<br /> hóa người dân trở thành đối tượng thụ động, bị đặt ra ngoài lề công cuộc này.<br /> Do đó cần đặt ra vấn đề phục dựng lễ hội để gìn giữ giá trị nguyên bản cho lễ<br /> hội và trả lại vai trò chủ thể sáng tạo của lễ hội cho cộng đồng cư dân địa phương.<br /> Từ những lý do trên, việc lựa chọn nghiên cứu đề tài “Vai trò của cộng đồng<br /> trong quá trình bảo tồn và phát huy giá trị di tích và lễ hội đền Trần, tỉnh Nam<br /> Định” làm luận văn tốt nghiệp hệ đào tạo thạc sĩ ngành Việt Nam học tại Viện Việt<br /> 1<br /> <br /> Bộ VHTT & DL, Cục DSVH: Một con đường tiếp cận di sản văn hóa, Hà Nội, 2012, tr.49.<br /> <br /> 3<br /> <br />