Luận văn Thạc sĩ Khoa học cây trồng: Nghiên cứu ảnh hưởng của một số biện pháp kỹ thuật đến sinh trưởng và năng suất cây Thạch đen tại huyện Tràng Định, tỉnh Lạng Sơn vụ Xuân năm 2019

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:78

Thêm vào BST

Báo xấu

14
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của Luận văn nhằm xác định các giải pháp kỹ thuật canh tác hợp lý nhằm nâng cao khả năng sinh trưởng và năng suất cây Thạch đen góp phần nâng cao giá trị kinh tế cho người sản xuất. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học cây trồng: Nghiên cứu ảnh hưởng của một số biện pháp kỹ thuật đến sinh trưởng và năng suất cây Thạch đen tại huyện Tràng Định, tỉnh Lạng Sơn vụ Xuân năm 2019

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM -------------------- HOÀNG VĂN TRỌNG NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT ĐẾN SINH TRƯỞNG VÀ NĂNG SUẤT CÂY THẠCH ĐEN TẠI HUYỆN TRÀNG ĐỊNH, TỈNH LẠNG SƠN VỤ XUÂN NĂM 2019 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC CÂY TRỒNG Thái Nguyên, 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ----------------------- HOÀNG VĂN TRỌNG NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT ĐẾN SINH TRƯỞNG VÀ NĂNG SUẤT CÂY THẠCH ĐEN TẠI HUYỆN TRÀNG ĐỊNH, TỈNH LẠNG SƠN VỤ XUÂN NĂM 2019 Ngành: Khoa học cây trồng Mã số ngành: 60.62.01.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC CÂY TRỒNG Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS Nguyễn Viết Hưng 2. GS.TS Nguyễn Thế Hùng Thái Nguyên, 2020
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan tất cả các số liệu, kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn là hoàn toàn trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Mọi trích dẫn trong luận văn đã được ghi rõ nguồn gốc. Tôi xin chịu trách nhiệm trước Hội đồng bảo vệ luận văn, trước phòng đào tạo và nhà trường về các thông tin, số liệu trong đề tài. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Hoàng Văn Trọng
ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ của thầy giáo hướng dẫn, các tập thể và cá nhân. Tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS Nguyễn Viết Hưng - Trưởng khoa Nông học; GS.TS. Nguyễn Thế Hùng - Phó hiệu trưởng Trường Đại học Nông lâm - Đại học Thái Nguyên với cương vị người hướng dẫn khoa học đã tận tâm hướng dẫn tôi trong suốt thời gian tôi thực hiện đề tài. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo Phòng Đào tạo và Khoa Nông học trường Đại học Nông lâm - Đại học Thái Nguyên đã truyền thụ cho tôi những kiến thức và phương pháp nghiên cứu quý báu trong suốt thời gian tôi học tập tại trường. Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất tới gia đình, cơ quan, bạn bè những người luôn quan tâm giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu vừa qua. Tôi xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, ngày tháng năm 2020 TÁC GIẢ LUẬN VĂN Hoàng Văn Trọng
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................... i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... ii MỤC LỤC ......................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................... vi DANH MỤC CÁC HÌNH .............................................................................. viii DANH MỤC CÁC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT .............................................. ix MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .................................................................................. 1 2. Mục đích của đề tài ......................................................................................... 3 3. Yêu cầu của đề tài ..................................................................................... 3 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU.......................................................... 4 1.1. Khái quát chung về cây Thạch đen .............................................................. 4 1.1.1. Nguồn gốc và phân loại....................................................................... 4 1.1.2. Đặc điểm hình thái .............................................................................. 5 1.1.3. Yêu cầu về điều kiện sinh thái của cây Thạch đen ............................. 6 1.1.4. Các nghiên cứu liên quan về kỹ thuật trồng trọt cây Thạch đen ........ 7 1.1.5. Thành phần các chất trong cây Thạch đen ........................................ 10 1.1.6. Vai trò của cây Thạch đen đối với đời sống con người .................... 10 1.2. Tình hình sản xuất và tiêu thụ Thạch đen trên thế giới và Việt Nam ........ 12 1.2.1. Tình hình sản xuất và tiêu thụ Thạch đen trên thế giới .................... 12 1.2.2. Tình hình sản xuất và tiêu thụ Thạch đen tại Việt Nam ................... 12 1.3. Tình hình nghiên cứu về cây Thạch đen trên thế giới và Việt Nam .......... 14 1.3.1. Tình hình nghiên cứu về cây Thạch đen trên thế giới ...................... 14 1.3.2. Tình hình nghiên cứu về cây Thạch đen ở Việt Nam ..................... 17 CHƯƠNG 2: VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................................................................................. 20 2.1. Đối tượng và vật liệu nghiên cứu ............................................................... 20 2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu.............................................................. 20 2.3. Nội dung nghiên cứu .................................................................................. 20
iv 2.4. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................ 20 2.4.1. Phương pháp bố trí thí nghiệm.......................................................... 20 2.4.2. Quy trình kỹ thuật ............................................................................. 24 2.4.3. Các chỉ tiêu và phương pháp theo dõi ............................................... 25 2.5. Phương pháp tính toán và xử lý số liệu ...................................................... 26 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ...................................................... 27 3.1. Nghiên cứu ảnh hưởng của thời điểm trồng đến sinh trưởng, năng suất cây Thạch đen tại Lạng Sơn vụ Xuân năm 2019 ..................................................... 27 3.1.1. Ảnh hưởng của thời điểm trồng đến tỷ lệ sống của cây Thạch đen trong vụ Xuân năm 2019. ..................................................................................... 27 3.1.2. Ảnh hưởng thời điểm trồng đến tốc độ tăng trưởng chiều dài cây Thạch đen ............................................................................................................... 28 3.1.3. Ảnh hưởng thời điểm trồng đến tốc độ ra lá của cây Thạch đen ở các thời điểm trồng ............................................................................................ 30 3.1.4. Ảnh hưởng của thời điểm trồng đến đặc điểm hình thái cây Thạch đen tại Lạng Sơn vụ Xuân 2019......................................................................... 33 3.1.5. Ảnh hưởng của thời điểm trồng đến khả năng chống chịu sâu, bệnh hại cây Thạch đen tại Lạng Sơn trong vụ Xuân 2019....................................... 34 3.1.6. Ảnh hưởng của thời điểm trồng đến hiệu quả kinh tế của cây Thạch đen tại Lạng Sơn trong vụ Xuân 2019 ........................................................ 36 3.2. Nghiên cứu ảnh hưởng của mật độ trồng đến sinh trưởng, năng suất cây Thạch đen tại Lạng Sơn vụ Xuân năm 2019. .................................................... 37 3.2.1. Ảnh hưởng của mật độ trồng đến tỷ lệ sống của Thạch đen tại Lạng Sơn trong vụ Xuân 2019 ............................................................................. 37 3.2.2. Ảnh hưởng của mật độ trồng đến tốc độ tăng trưởng chiều dài cây của cây Thạch đen vụ xuân 2019 .............................................................. 38 3.2.3. Ảnh hưởng của mật độ trồng đến tốc độ ra lá của cây thạch đen tại Lạng Sơn vụ Xuân 2019.............................................................................. 41 3.2.4. Ảnh hưởng của mật độ trồng đến đặc điểm hình thái của cây Thạch đen tại Lạng Sơn trong vụ Xuân 2019 ........................................................ 44
v 3.2.5. Ảnh hưởng của mật độ trồng đến tình hình sâu, bệnh hại cây Thạch đen tại Lạng Sơn trong vụ Xuân ................................................................. 46 3.2.6. Ảnh hưởng của mật độ trồng đến hiệu quả kinh tế của cây Thạch đen tại Lạng Sơn trong vụ Xuân 2019 ............................................................... 47 3.3. Nghiên cứu ảnh hưởng của phân bón đến sinh trưởng, năng suất cây Thạch đen tại Lạng Sơn vụ Xuân năm 2019 ................................................................ 49 3.3.1. Ảnh hưởng của tổ hợp phân bón đến tỷ lệ sống của Thạch đen tại Lạng Sơn vụ Xuân 2019. ...................................................................................... 49 3.3.2. Ảnh hưởng của tổ hợp phân bón đến tốc độ tăng trưởng chiều dài của cây Thạch đen tại Lạng Sơn vụ Xuân 2019 ................................................ 50 3.3.3. Ảnh hưởng của tổ hợp phân bón đến tốc độ ra lá của cây Thạch đen tại Lạng Sơn vụ Xuân 2019......................................................................... 52 3.3.4. Ảnh hưởng của tổ hợp phân bón đến đặc điểm hình thái của cây Thạch đen tại Lạng Sơn vụ Xuân 2019. ................................................................. 54 3.3.5. Ảnh hưởng của tổ hợp phân bón đến tình hình sâu bệnh hại cây Thạch đen tại Lạng Sơn vụ Xuân 2019 .................................................................. 56 3.3.6. Ảnh hưởng của tổ hợp phân bón đến hiệu quả kinh tế của cây Thạch đen tại Lạng Sơn vụ Xuân 2019 .................................................................. 57 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ............................................................................. 59 * Kết luận: ......................................................................................................... 59 * Đề nghị: .......................................................................................................... 60 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 61 PHỤ LỤC
vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1: Ảnh hưởng của thời điểm trồng đến tỷ lệ sống của cây Thạch đen vụ xuân 2019 tại điểm nghiên cứu ............................................ 27 Bảng 3.2: Ảnh hưởng thời điểm trồng đến tốc độ tăng trưởng chiều dài cây Thạch đen vụ Xuân 2019 tại điểm nghiên cứu ......................... 29 Bảng 3.3: Ảnh hưởng thời điểm trồng đến tốc độ ra lá của cây Thạch đen vụ Xuân 2019 tại điểm nghiên cứu ................................................ 31 Bảng 3.4: Ảnh hưởng của thời điểm trồng đến đặc điểm hình thái của cây Thạch đen vụ Xuân 2019 tại điểm nghiên cứu ......................... 33 Bảng 3.5: Ảnh hưởng của thời điểm trồng đến tình hình sâu, bệnh hại cây Thạch đen vụ Xuân 2019 tại điểm nghiên cứu ......................... 35 Bảng 3.6: Ảnh hưởng của thời điểm trồng đến hiệu quả kinh tế của cây Thạch đen vụ Xuân 2019 tại điểm nghiên cứu .................................... 36 Bảng 3.7: Ảnh hưởng của mật độ trồng đến tỷ lệ sống của cây Thạch vụ Xuân 2019 tại điểm nghiên cứu .......................................................... 37 Bảng 3.8: Ảnh hưởng của mật độ trồng đến tốc độ tăng trưởng chiều dài cây Thạch đen vụ Xuân 2019 tại điểm nghiên cứu ......................... 39 Bảng 3. 9: Ảnh hưởng của mật độ trồng đến tốc độ ra lá của cây Thạch đen vụ Xuân 2019 tại điểm nghiên cứu ........................................... 42 Bảng 3. 10: Ảnh hưởng của mật độ trồng đến đặc điểm hình thái của cây Thạch đen vụ Xuân 2019 tại điểm nghiên cứu ......................... 44 Bảng 3.11: Ảnh hưởng của mật độ trồng đến tình hình sâu, bệnh hại cây thạch đen vụ Xuân 2019 tại điểm nghiên cứu .......................... 46 Bảng 3.12: Ảnh hưởng của mật độ trồng đến hiệu quả kinh tế của cây Thạch đen vụ Xuân 2019 tại điểm nghiên cứu .................................... 47 Bảng 3.13:Ảnh hưởng của tổ hợp phân bón đến tỷ lệ sống của cây Thạch đen vụ Xuân 2019 tại điểm nghiên cứu ........................................... 49 Bảng 3.14: Ảnh hưởng của tổ hợp phân bón đến tốc độ tăng trưởng chiều dài
vii cây Thạch đen vụ Xuân 2019 tại điểm nghiên cứu .................. 50 Bảng 3.15: Ảnh hưởng của tổ hợp phân bón đến tốc độ ra lá của cây Thạch đen vụ Xuân 2019 tại điểm nghiên cứu .................................... 53 Bảng 3.16: Ảnh hưởng của tổ hợp phân bón đến đặc điểm hình thái của cây Thạch đen vụ Xuân 2019 tại điểm nghiên cứu ......................... 54 Bảng 3.17: Ảnh hưởng của tổ hợp phân bón đến tình hình sâu, bệnh hại cây Thạch đen vụ Xuân 2019 tại điểm nghiên cứu ......................... 56 Bảng 3.18: Ảnh hưởng của tổ hợp phân bón đến hiệu quả kinh tế cây Thạch đen vụ Xuân 2019 tại điểm nghiên cứu .................................... 57
viii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 3.1: Ảnh hưởng thời điểm trồng đến tốc độ tăng trưởng chiều dài cây Thạch đen vụ Xuân 2019 tại điểm nghiên cứu ......................... 29 Hình 3.2: Ảnh hưởng thời điểm trồng đến tốc độ ra lá của cây Thạch đen vụ Xuân 2019 tại điểm nghiên cứu ................................................ 32 Hình 3.3: Ảnh hưởng của thời điểm trồng đến năng suất thân lá của cây Thạch đen vụ Xuân 2019 tại điểm nghiên cứu ......................... 34 Hình 3.4: Ảnh hưởng của mật độ trồng đến tốc độ tăng trưởng chiều dài cây Thạch đen vụ Xuân 2019 tại điểm nghiên cứu ......................... 40 Hình 3.5: Ảnh hưởng của mật độ trồng đến tốc độ ra lá của cây Thạch đen vụ Xuân 2019 tại điểm nghiên cứu ........................................... 43 Hình 3.6: Ảnh hưởng của mật độ trồng đến năng suất thân lá của cây Thạch đen vụ Xuân 2019 tại điểm nghiên cứu .................................... 45 Hình 3.7: Ảnh hưởng của tổ hợp phân bón đến tốc độ tăng trưởng chiều dài cây Thạch đen vụ Xuân 2019 tại điểm nghiên cứu ................. 52 Hình 3.8: Ảnh hưởng của tổ hợp phân bón đến tốc độ ra lá của cây Thạch đen vụ Xuân 2019 tại điểm nghiên cứu .................................... 53 Hình 3.9: Ảnh hưởng của tổ hợp phân bón đến đặc điểm hình thái của cây Thạch đen vụ Xuân 2019 tại điểm nghiên cứu ......................... 55
ix DANH MỤC CÁC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT CT : Công thức CV : Hệ số biến động Đ/c : Đối chứng KHKT : Khoa học kỹ thuật LSD : Sai khác nhỏ nhất có ý nghĩa NT&PTNT : Nông nghiệp và phát triển nông thôn P : Xác suất
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thạch đen hay còn gọi là Xương sáo có tên khoa học Mesona chinensis Benth. Thạch đen là cây thân thảo cao từ 40 - 60 cm, bò lan trên mặt đất, là cây ưa sáng và ưa ẩm nhưng không chịu được úng. Thạch đen là cây ưa đất thịt pha cát màu xám hoặc xám vàng, không lẫn đá. Thạch đen có tác dụng giải nhiệt, đây là một mặt hàng dùng trong giải khát được nhiều người ưa chuộng, do lá cây Thạch đen có vị hơi ngọt, tính mát, có công dụng mát gan, thanh nhiệt, nhuận tràng, trị cảm mạo, hỗ trợ người bị tiểu đường, hỗ trợ giảm huyết áp, chống lão hóa và các bệnh xương khớp. Ngoài ra, Thạch đen còn được coi là một tân dược với hàm lượng Polyphenol, tanin, pectin chiếm trên 50%. Đây là những chất làm tăng đáng kể tính giãn nở của mạch máu, chống oxy hóa, giảm cholesterol trong máu (Thuận Thắng 2016). Ở các tỉnh miền núi phía Bắc, Thạch đen được trồng nhiều ở huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng; huyện Tràng Định, tỉnh Lạng Sơn; huyện Na Rì, tỉnh Bắc Kạn. Thạch đen là loại cây dễ trồng, không mất nhiều công chăm sóc, ít bị sâu bệnh và cho năng suất cao. Trung bình 1ha cây Thạch đen sẽ cho thu hoạch hơn 4 tấn thạch khô/ha, với giá bán dao động từ 25.000 - 30.000 đồng/1kg như hiện nay thì người dân thu được từ 100 đến 120 triệu đồng/ha, nếu trồng thâm canh năng suất có thể đạt từ 10 - 15 tấn/ha hiệu quả kinh tế thu được từ 250 - 300 triệu đồng/ha. Do vậy, cây Thạch đen được coi là cây xóa đói giảm nghèo, nhiều hộ gia đình đã thoát nghèo và vươn lên làm giàu từ loại cây trồng này. Các nghiên cứu trước đây đã chỉ ra rằng để nâng cao khả năng sinh trưởng và năng suất cây trồng thì giống và giải pháp kỹ thuật là những yếu tố để nâng cao năng suất cây trồng nói chung và cây Thạch đen nói riêng. Tuy nhiên, hiện nay Việt Nam có rất ít nghiên cứu về giống và biện pháp thâm canh loại cây trồng này. Huyện Tràng Định, tỉnh Lạng Sơn có nhiệt độ trung bình 22,16 0C; độ ẩm
2 không khí 85%; lượng mưa trung bình đạt 120,40 mm; số giờ nắng 142,42 giờ; có điều kiện thổ nhưỡng phù hợp với điều kiện sinh trưởng, phát triển của cây Thạch đen. Trong các cây trồng chủ lực ở Tràng Định, thạch đen từ lâu đã trở thành cây trồng có tiếng. Đến nay, diện tích cây thạch đen của toàn huyện đạt trên 1.000 ha/năm. Trong đó, vùng trồng chính tập trung tại các xã: Kim Đồng, Tân Tiến, Chí Minh, Vĩnh Tiến, Chi Lăng và một số xã phía Đông của huyện. Trong 6 tháng đầu năm 2020, diện tích cây thạch đen đạt gần 1.100 ha, tăng 4,5% so với cùng kỳ năm 2019; năng suất đạt 54 tạ/ha, sản lượng đạt gần 13.000 tấn, tăng 6% so với cùng kỳ (baolangson.vn) [24]. Ở Tràng Đinh, người dân địa phương đã trồng cây Thạch đen từ rất lâu đời nên có kinh nghiệm trong việc trồng và chăm sóc cây Thạch đen. Năm 2017, khi Thạch đen Tràng Định, Lạng Sơn được đăng ký bảo hộ nhãn hiệu tập thể thì sản phẩm Thạch đen của huyện đã đem lại giá trị kinh tế cao cho người dân địa phương. Ngoài ra, việc phát triển cây Thạch đen là định hướng chung của huyện Tràng Định trong lĩnh vực nông nghiệp. Mặc dù được coi là cây trồng xoá đói, giảm nghèo nhưng thực tế cây Thạch đen chưa có những nghiên cứu một cách khoa học về ảnh hưởng của các biện pháp kỹ thuật canh tác hợp lý cho loại cây trồng chủ lực này, chủ yếu vẫn dựa vào kinh nghiệm canh tác lâu đời của từng hộ sản xuất khiến cho việc khó đảm bảo theo chất lượng, năng suất tối ưu nhất. Do đó, việc tiến hành nghiên cứu các biện pháp kỹ thuật để góp phần khai thác có hiệu quả cây Thạch đen trên địa bàn huyện theo hướng phục vụ sản xuất hàng hóa để phù hợp với tiềm năng phát triển của cây Thach đen. Xuất phát từ đặc điểm của điều kiện tự nhiên huyện Tràng Định, cùng với cơ sở khoa học, tính thực tiễn trong sản xuất Thạch đen, nên việc thực hiện nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu ảnh hưởng của một số biện pháp kỹ thuật đến sinh trưởng và năng suất cây Thạch đen tại huyện Tràng Định, tỉnh Lạng Sơn vụ Xuân năm 2019” là rất cần thiết trong giai đoạn hiện nay nhằm
3 góp phần nâng cao giá trị sản xuất cây Thạch đen cho người dân địa phương. 2. Mục đích của đề tài Xác định các giải pháp kỹ thuật canh tác hợp lý nhằm nâng cao khả năng sinh trưởng và năng suất cây Thạch đen góp phần nâng cao giá trị kinh tế cho người sản xuất. 3. Yêu cầu của đề tài Đánh giá về khả năng sinh trưởng, phát triển, chống chịu sâu bệnh; đánh giá ảnh hưởng của thời điểm trồng, mật độ trồng khác nhau… đến năng suất cây thạch đen.
4 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Khái quát chung về cây Thạch đen 1.1.1. Nguồn gốc và phân loại Cây Thạch đen có nguồn gốc ở Đông và Đông Nam Châu Á, phân bố nhiều ở vùng Đông Nam Trung Quốc, Đài Loan và khu vực Đông Nam Á. Loài cây này mọc mạnh trên các khu vực đất dốc, đất cát và đất khô. Ở Trung Quốc, Thạch đen được sử dụng để tạo ra sản phẩm từ rất lâu đời. Người dân Trung Quốc thường sử dụng Thạch đen trong món chè, đặc biệt là các sản phẩm dưới dạng chè đóng gói, chè đóng hộp... Ở Việt Nam, cây Thạch đen mọc hoang dại ở vùng rừng núi phía Bắc như các tỉnh Lạng Sơn, Cao Bằng, về sau này được trồng ở nhiều vùng đồng bằng như ở như Bảo Lộc (Lâm Đồng), Sa Đéc (Đồng Tháp), Châu Đốc (An Giang), Đồng bằng sông Cửu Long và miền Đông Nam Bộ (thoibaokinhdoanh.vn) [27]. Phân loại khoa học (Scientific classification): Bộ: hoa môi (Lamiales), Họ: hoa môi/bạc hà (Lamiaceae), Chi: cỏ Thạch (Mesona), Loài: Mesona chinensis Benth (Đỗ Tất Lợi, 2003) [7]. Chi cỏ Thạch (Mesona) là một chi thực vật thân thảo thuộc họ bạc hà. Hình 1: Cây Thạch đen [7]
5 Cây Thạch đen (Mesona chinensis Benth) là loài thực vật thân thảo thấp, có nhựa kết Thạch trong nước được dùng để làm thức uống giải khát. Ở Trung Quốc, tiếng Quan Thoại gọi là “xiancao” (tiên thảo), người Mân Cao ở Đài Loan gọi là “sian-chháu”, người Quảng Đông gọi là “leung fan cao” (lương phấn thảo). Người Việt Nam gọi là “xương sáo”. 1.1.2. Đặc điểm hình thái Cây Thạch đen có đặc điểm hình thái như sau: - Đặc điểm chồi và lá cây Thạch đen: Lá cây Thạch đen mọc ra từ các mấu, chồi mọc ra từ nách lá. Lá Thạch đen thuộc loại lá đơn, mọc đối, dày, màu xanh nhạt, hình trứng hoặc trứng thuôn, thon hẹp ở gốc, nhọn ở chóp. Lá dài từ 3 - 6 cm, rộng 1 - 2 cm, cuống lá dài 1 - 2 cm. Hai mặt lá đều có phủ một lớp lông mỏng, mép lá có hình răng cưa. - Đặc điểm thân cây Thạch đen: Cây Thạch đen là loại cây họ hòa thảo, thân có bốn cạnh, hình đứng mềm, bên ngoài thân có phủ một lớp lông thô, rậm. Cây có chiều dài trung bình từ 40 - 60 cm, tùy điều kiện chăm sóc và thổ nhưỡng có thể dài tới 1 mét. Cây Thạch đen có khả năng phân nhánh nhiều từ gốc, nhánh tỏa ra phủ kín trên mặt đất giống như cây bạc hà. - Đặc điểm hệ rễ cây Thạch đen: Rễ cây Thạch đen có dạng chùm, rễ tỏa rộng và ăn nông. Rễ của cây Thạch đen có thể mọc từ gốc, thân khi tiếp xúc trực tiếp với đất ẩm. Do vậy, khi cây Thạch đen phát triển, thân cây dài có thể có nhiều đốt thân mọc rễ cắm xuống để hỗ trợ hút chất dinh dưỡng. - Đặc điểm hoa và quả cây Thạch đen: Hoa mọc thành cụm dày đặc ở đầu cành, khá dày đặc vào lúc hoa nở rộ, cuống hoa có thể kéo dài tới 10 - 12 cm, có lông. Đài hoa có lông, 3 răng ở môi trên; tràng trắng hay hồng nhạt, môi trên 3 thùy, môi dưới to; nhị 2, thò dài, chỉ
6 nhị tím. Quả của cây Thạch đen nhỏ, nhẵn, thon dài khoảng 0,7 mm. Cây Thạch đen ra hoa vào cuối thu, đầu mùa đông (Trần Thị Hạnh, 2010) [5]. 1.1.3. Yêu cầu về điều kiện sinh thái của cây Thạch đen Thạch đen là cây chịu ảnh hưởng lớn của các điều kiện sinh thái, nguyên sản của cây Thạch đen là vùng khí hậu nhiệt đới. Nghiên cứu điều kiện sinh thái của cây Thạch đen là đề cập đến các điều kiện sống thích hợp nhất về các mặt như khí hậu, đất đai… của cây Thạch. Nắm vững những yêu cầu sinh thái của cây Thạch thì sẽ giúp nó sinh trưởng, phát triển tốt. Sau đây ta xét một số điều kiện sinh thái chủ yếu: - Điều kiện khí hậu Các điều kiện khí hậu có ảnh hưởng lớn nhất đến sự sinh trưởng và phát triển của cây Thạch đen là nhiệt độ, ẩm độ. Cây Thạch đen phát triển tốt ở nhiệt độ từ 20 - 250C, lượng mưa bình quân từ 1.500 – 2.000 mm, độ ẩm không khí là 80 – 85%, độ ẩm đất là từ 70 – 80%. Ánh sáng cũng là nhân tố ảnh hưởng tới quá trình sản xuất Thạch đen, cây Thạch đen là cây ưa sáng. Cũng như các thực vật khác, không khí rất cần đối với đời sống cây Thạch đen, chỉ cần một sự thay đổi nhỏ về hàm lượng CO2 cũng có ảnh hưởng tới sự quang hợp của cây Thạch đen. Sự lưu thông không khí, gió nhẹ, có mưa rất có lợi cho sự sinh trưởng của cây Thạch đen. Như vậy, điều kiện sinh thái có ảnh hưởng lớn tới sự phát triển của cây Thạch đen, tới năng suất và chất lượng Thạch đen. Do đó, cần nắm bắt được các nhân tố đó để có những giải pháp cho cây Thạch đen phát triển tốt, cho năng suất và chất lượng cao hơn (Mã Vĩnh Quyết, 2017) [10]. - Đất đai và địa hình Thạch đen là cây không yêu cầu khắt khe về đất. Tuy nhiên để cây Thạch đen sinh trưởng, phát triển tốt, có khả năng cho năng suất cao và ổn định thì Thạch đen nên được trồng ở những nơi đất tốt. Đất trồng Thạch đen tốt phải đạt yêu cầu đất xốp, đất cát, có tầng đất dày, không lẫn đá, nhiều mùn, gần
7 nguồn nước tưới, có khả năng thoát nước tốt (không úng, lầy) và có độ dốc thoải. Từ những yêu cầu đó ta thấy ở nước ta có nhiều vùng có đất đai thích hợp với cây Thạch đen, đặc biệt là vùng núi phía Bắc. Đất trước khi trồng phải được cày bừa kỹ, sạch cỏ dại. Đối với đất nương rẫy, đất đồi sau khi cày bừa kỹ, sạch cỏ dại thì tiến hành làm hốc theo đường đồng mức (đường hình vành nón). Đối với đất bằng, đất ruộng thì tiến hành làm rãnh thoát nước xung quanh khu đất, lên luống rộng 1 – 1,5 m, cao 15 – 20 cm. Làm rãnh ngang luống có kích thước rộng 5 -7 cm, sâu 7 -10 cm hoặc bổ hốc trồng có kích thước dài 15 cm, rộng 5 – 10 cm, sâu 7 – 10 cm. Về thành phần cơ giới, Thạch đen ưa các loại đất từ pha cát đến đất đồi, độ mùn cao. Thạch đen được trồng trên những loại đất có thành phần cơ giới nhẹ sản phẩm Thạch có màu đen đẹp, hương thơm tự nhiên, vị mát. Muốn Thạch đen có chất lượng cao và hương vị đặc biệt thì Thạch đen phù hợp trồng ở độ cao nhất định, thông thường Thạch đen chỉ phù hợp với đất rẫy có độ dốc < 250. Cây ưa đất dốc nhẹ, đất ven suối ẩm thuộc loại đất thịt pha cát màu xám hoặc xám vàng có tầng sâu dày, không lẫn đá. Trồng Thạch đen trên đất ruộng cây phát triển tốt, cho năng suất cao. Tuy nhiên, về chất lượng Thạch, vị ngọt, mát và hàm lượng chất tan trong cây Thạch đen thấp hơn so với trồng trên đất rẫy, có độ dốc phù hợp (Mã Vĩnh Quyết, 2017) [10]. 1.1.4. Các nghiên cứu liên quan về kỹ thuật trồng trọt cây Thạch đen - Phòng trừ cỏ dại cho cây Thạch đen: Cây Thạch đen là cây thân mềm, cây lớn sẽ lan ra khắp bề mặt luống. Do vậy việc hạn chế cỏ dại để cây có thể tạo ra các rễ phụ tại thân, cành hỗ trợ quá trình hấp thụ dinh dưỡng. Sử dụng các biện pháp như chăm sóc tốt tạo điều kiện cho cây Thạch đen nhanh phủ kín mặt đất vừa chống xói mòn vừa hạn chế tốt cỏ dại, vừa có tác dụng giữ ẩm và hạn chế cỏ bằng việc phủ rơm hoặc nilon khi trồng có hiệu quả cao, không tốn nhiều thời gian làm cỏ (Mã Vĩnh Quyết, 2017) [10].
8 - Giống cây Thạch đen: Việc lựa chọn giống đối với cây Thạch đen là việc quan trọng trong quá trình sản xuất cây Thạch đen. Có giống khỏe và sạch bệnh có thể tạo điều kiện cho cây sinh trưởng, phát triển mạnh và giảm bớt chi phí đầu tư chăm sóc và phòng trừ dịch bệnh. Do vậy, việc nghiên cứu các biện pháp giữ và tạo nguồn giống cho sản xuất đối với cây Thạch đen là rất cần thiết. Thạch đen chỉ được nhân giống bằng vô tính, nguồn giống chủ yếu bằng gốc thân của vụ trước (Mã Vĩnh Quyết, 2017) [10]. - Tưới nước: Tiến hành tưới nước cho Thạch đen khi khô hạn để thúc đẩy sinh trưởng và phát triển của cây Thạch đen tạo năng suất và chất lượng Thạch đều tăng. Đối với cây Thạch đen có thể trồng xen canh trên cùng một diện tích đất với cây ăn trái như cam, quýt, nhãn, nho, xoài.... Trồng xen canh dưới bóng tán cây giúp cân bằng độ ẩm, kéo dài thời gian tưới nước của Thạch đen. Cây Thạch đen yêu cầu luôn đảm bảo đủ ẩm cho ruộng, cây không thích hợp với điều kiện ngập úng hay khô hạn (Mã Vĩnh Quyết, 2017) [10]. - Phòng trừ sâu bệnh cho cây Thạch đen Tùy theo từng loại sâu, bệnh mà ta sử dụng các loại thuốc khác nhau. Với sâu ăn lá: thăm đồng thường xuyên và phát hiện sớm, khi mật độ còn thấp thì kết hợp lúc làm cỏ dùng tay bắt diệt sâu. Khi sâu ở mật độ cao thì dùng các loại thuốc sau để diệt trừ: Padan 95SP, Ofatox 400EC, Trebon 10EC,... Pha thuốc đúng nồng độ, phun đều trên mặt lá. Với sâu cuốn lá: Thăm đồng thường xuyên và phát hiện sớm, khi mật độ còn thấp thì kết hợp lúc làm cỏ dùng tay bắt diệt sâu. Khi sâu ở mật độ cao thì dùng các loại thuốc sau để diệt trừ: Padan 95SP, Sharpa 25EC, Trebon 10EC,... Pha thuốc đúng nồng độ, phun đều trên mặt lá. Với bệnh thối cổ rễ: Sử dụng cây giống khỏe mạnh, sạch sâu bệnh, không bón nhiều phân đạm, bón phân cân đối, luân canh hợp lý với cây lúa nước.
9 Dùng các loại thuốc sau để trừ bệnh như: Copper Zinc, Validan 5DD, Topan 70WP,... Với bệnh sương mai: Phun ngừa hay phun sớm khi bệnh chớm phát bằng các loại thuốc như: Zinancol, Copper zinc,... ở nồng độ 0,2% Với bệnh phấn trắng: dùng các loại thuốc có gốc lưu huỳnh như Anvil 5SC, Zineb 80%,... Khoa học kỹ thuật ngày càng phát triển nên đã có các công trình nghiên cứu về các loại sâu bệnh hại trên các loại cây họ hòa thảo trong đó có cây Thạch đen, từ đó kèm theo các biện pháp phòng trừ hiệu quả. Có thể phòng trừ bằng thuốc hóa học hay các biện pháp sinh học khác nhằm tạo điều kiệncho cây Thạch đen phát triển tốt (Mã Vĩnh Quyết, 2017) [10]. - Bón phân cho cây Thạch đen: Là biện pháp kỹ thuật cần thiết để nâng cao năng suất và chất lượng Thạch đen. Cây Thạch đen có khả năng hút dinh dưỡng liên tục trong suốt quá trình sinh trưởng và sinh thực. Nó có khả năng thích ứng với điều kiện dinh dưỡng rất rộng, có thể sống ở những nơi đất màu mỡ song cũng có thể sống ở những nơi cằn cỗi, nghèo kiệt dinh dưỡng mà vẫn cho năng suất nhất định. (Mã Vĩnh Quyết, 2017) [10]. - Thu hoạch, bảo quản và chế biến Thạch đen: Cây Thạch đen có thời gian sinh trưởng ngắn (trong vòng 4 tháng), nên mỗi năm, người dân có thể làm 2 vụ Thạch đen và tiếp tục làm thêm một vụ lúa. Cắt xong một đợt, Thạch đen lại đâm chồi và phát triển tiếp, lại thêm ít bị sâu bệnh tấn công nên chỉ cần đầu tư mua giống lần đầu (forum.bacsi.com) [25]. Nếu được chăm sóc và bón phân tốt thì một năm có thể thu hoạch được hai lần vào tháng 6 và tháng 10. Thu hoạch khi cây xuất hiện nụ hoa ở ngọn là năng suất cao nhất. Cần cắt sát gốc, thân và lá thu về rải đều, phơi nắng nhẹ một ngày sau đó đánh đống lại 1-2 ngày mới đem ra phơi tiếp. Khoảng 2-3 ngày