intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Luận văn Thạc sĩ Khoa học: Đánh giá tổng hợp tổn thương ven biển quận Hải An - thành phố Hải Phòng nhằm định hướng quy hoạch sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên

Chia sẻ: Na Na | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:86

Thêm vào BST
Báo xấu
82
lượt xem 9
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn "Đánh giá tổng hợp tổn thương ven biển quận Hải An - thành phố Hải Phòng nhằm định hướng quy hoạch sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên" được lựa chọn nghiên cứu nhằm đánh giá tổng hợp tổn thương ven biển quận Hải An và trên cơ sở đó sẽ đề xuất định hướng sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên thiên nhiên.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học: Đánh giá tổng hợp tổn thương ven biển quận Hải An - thành phố Hải Phòng nhằm định hướng quy hoạch sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên

  1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ HOÀNG VĂN TUẤN ĐÁNH GIÁ TỔNG HỢP TỔN THƯƠNG VEN BIỂN  QUẬN HẢI AN ­ THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG NHẰM ĐỊNH  HƯỚNG QUY HOẠCH SỬ DỤNG HỢP LÝ TÀI NGUYÊN  THIÊN NHIÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC
  2. Đánh giá tổng hợp tổn thương ven biển quận Hải An ­ thành phố Hải Phòng nhằm định   hướng quy hoạch sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên Hà Nội ­ Năm 2012 Hoàng Văn Tuấn ­ Lớp Cao học Môi trường K18 ii
  3. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ HOÀNG VĂN TUẤN ĐÁNH GIÁ TỔNG HỢP TỔN THƯƠNG VEN BIỂN  QUẬN HẢI AN ­ THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG NHẰM ĐỊNH  HƯỚNG QUY HOẠCH SỬ DỤNG HỢP LÝ TÀI NGUYÊN  THIÊN NHIÊN                      Chuyên ngành: Khoa học Môi trường                      Mã số:               608502   LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC                                                                  NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:                                                                 GS.TS. Mai Trọng Nhuận
  4. Đánh giá tổng hợp tổn thương ven biển quận Hải An ­ thành phố Hải Phòng nhằm định   hướng quy hoạch sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên Hà Nội ­ Năm 2012 Hoàng Văn Tuấn ­ Lớp Cao học Môi trường K18 ii
  5. Đánh giá tổng hợp tổn thương ven biển quận Hải An ­ thành phố Hải Phòng nhằm định   hướng quy hoạch sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, học viên xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các thầy, cô giáo,  cán bộ  của bộ môn Quản lý Môi trường nói riêng và Khoa Môi trường, Trường   Đại học Khoa học Tự nhiên nói chung đã tạo mọi điều kiện tốt nhất để học viên  hoàn thành luận văn này. Học viên xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới GS. TS. Mai Trọng Nhuận đã  dành sự hướng dẫn, giúp đỡ tận tình cho học viên trong quá trình thực hiện luận  văn. Để hoàn thành luận văn này, học viên cũng xin chân thành cảm ơn tập thể  cán bộ  Trung tâm Nghiên cứu Biển và Đảo ­ Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo   điều kiện, giúp đỡ về thời gian cũng như tài liệu, công tác khảo sát thực địa phục   vụ cho quá trình nghiên cứu của học viên. Cuối cùng, học viên xin gửi lời cảm  ơn tới gia đình, bạn bè đã luôn giúp   đỡ, ủng hộ và chia sẻ những khó khăn cùng học viên trong suốt quá trình học tập  và nghiên cứu.                                                                                  Xin chân thành cảm ơn Hà Nội, ngày 12 tháng 12 năm 2012                                                                                                                                                          HVCH. Hoàng Văn Tuấn   Hoàng Văn Tuấn ­ Lớp Cao học Môi trường K18 i
  6. Đánh giá tổng hợp tổn thương ven biển quận Hải An ­ thành phố Hải Phòng nhằm định   hướng quy hoạch sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên MỤC LỤC  MỞ ĐẦU                                                                                                                                   ...............................................................................................................................      1  CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU                                                                                  ..............................................................................      2  1.1. Một số khái niệm                                                                                                                    ................................................................................................................      2  1.2. Lịch sử nghiên cứu                                                                                                                  ..............................................................................................................      3  1.3. Điều kiện tự nhiên, kinh tế ­ xã hội quận Hải An                                                           .......................................................       11  1.3.1. Điều kiện tự nhiên                                                                                                                            ........................................................................................................................       11  1.3.2. Điều kiện kinh tế ­ xã hội                                                                                                                ............................................................................................................       15  CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU                                   ...............................       25  2.1. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu                                                                                          ......................................................................................       25  2.2. Phương pháp nghiên cứu                                                                                                      ..................................................................................................       25  2.2.1. Phương pháp kế thừa                                                                                                                        ....................................................................................................................       25  2.2.2. Phương pháp khảo sát thực địa                                                                                                        ....................................................................................................      26  2.2.3. Phương pháp viễn thám và hệ thống thông tin địa lý (GIS)                                                            ........................................................       27  2.2.4. Phương pháp đánh giá tổng hợp mức độ tổn thương tài nguyên,  môi trường                              ..........................       27  CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN                                              ..........................................       31  3.1. Đánh giá các yếu tố gây tổn thương ven biển khu vực quận Hải An                            ........................       31  3.1.1. Nhận định các yếu tố gây tổn thương                                                                                             .........................................................................................       31  3.1.2. Các yếu tố cường hóa tai biến                                                                                                         .....................................................................................................       37  3.1.3. Phân vùng mức độ nguy hiểm do các tai biến                                                                                 .............................................................................       39  3.2. Đánh giá mật độ đối tượng bị tổn thương ven biển khu vực quận Hải An                ............       38  3.2.1. Nhận định các đối tượng bị tổn thương                                                                                          ......................................................................................      38  3.2.2. Phân vùng mật độ các đối tượng bị tổn thương                                                                              ..........................................................................       42  3.3. Đánh giá khả năng ứng phó ven biển khu vực quận Hải An                                           .......................................       44  3.3.1. Nhận định các khả năng ứng phó                                                                                                     .................................................................................................       44  3.3.2. Phân vùng khả năng ứng phó                                                                                                            ........................................................................................................       48 3.4. Đánh giá mức độ tổn thương tài nguyên, môi trường ven biển khu vực quận Hải   An                                                                                                                                                   ...............................................................................................................................................       50  3.5. Định hướng quy hoạch sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên                                       ...................................       52  3.5.1. Định hướng sử dụng tài nguyên thiên nhiên                                                                                    ................................................................................      52  3.5.2. Các giải pháp thực hiện định hướng quy hoạch, sử dụng tài nguyên                                            .......................................      56  3.5.2.1. Tăng cường hiệu lực của luật pháp, chính sách                                                                           .......................................................................      56  3.5.2.2. Giải pháp tuyên truyền, giáo dục và nâng cao nhận thức                                                            ........................................................      57  3.5.2.3. Giải pháp công trình giảm thiểu thiệt hại do tai biến                                                                  ..............................................................       58  KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ                                                                                                 .............................................................................................       60  TÀI LIỆU THAM KHẢO                                                                                                       ...................................................................................................       62 Hoàng Văn Tuấn ­ Lớp Cao học Môi trường K18 ii
  7. Đánh giá tổng hợp tổn thương ven biển quận Hải An ­ thành phố Hải Phòng nhằm định   hướng quy hoạch sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên DANH MỤC BẢNG DANH MỤC HÌNH Hoàng Văn Tuấn ­ Lớp Cao học Môi trường K18 iii
  8. Đánh giá tổng hợp tổn thương ven biển quận Hải An ­ thành phố Hải Phòng nhằm định   hướng quy hoạch sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BĐKH : Biến đổi khí hậu ĐNN : Đất ngập nước HST : Hệ sinh thái KT ­ XH : Kinh tế ­ xã hội MĐTT : Mức độ tổn thương NTTS : Nuôi trồng thủy sản PTBV : Phát triển bền vững RNM : Rừng ngập mặn Hoàng Văn Tuấn ­ Lớp Cao học Môi trường K18 iv
  9. Đánh giá tổng hợp tổn thương ven biển quận Hải An ­ thành phố Hải Phòng nhằm định   hướng quy hoạch sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên MỞ ĐẦU Hải Phòng có vị  trí quan trọng về  kinh tế, xã hội và an ninh, quốc phòng  của vùng Bắc Bộ  và cả  nước,  thuộc tam giác kinh tế  trọng điểm phía bắc và  vành đai hợp tác kinh tế giữa Việt Nam và Trung Quốc.  Nằm ở vùng ven biển thành phố Hải Phòng, quận Hải An có các đầu mối   giao thông quan trọng của thành phố, bao gồm các tuyến đường bộ (điển hình là  Quốc lộ  5 nối liền Hà Nội với Hải Phòng), đường thuỷ  (với mật độ  cảng lớn   như cảng Chùa Vẽ, cảng Cửa Cấm, cảng Quân sự  và một số cảng chuyên dùng   khác), đường sắt (từ ga Lạc Viên đến cảng Chùa Vẽ) và đường hàng không (sân   bay Cát Bi). Bên cạnh đó, khu vực còn có một số tài nguyên như khoáng sản và   đất ngập nước (ĐNN).  Các đặc điểm trên là lợi thế  quan trọng  phục vụ  phát  triển kinh tế, xã hội (điển hình là các hoạt động phát triển cảng biển, khu công   nghiệp ven biển, đô thị...) của quận Hải An nói riêng và thành phố Hải Phòng nói  chung.  Bên cạnh các điều kiện thuận lợi nêu trên, khu vực quận Hải An  phải chịu  tác động từ các tai biến thiên nhiên như  bão, lũ lụt, dâng cao mực nước biển và  các hoạt động phát triển kinh tế, xã hội như giao thông thuỷ, xây dựng khu công  nghiệp, đô thị  hoá. Các yếu tố  này đã và đang làm gia tăng mức độ  tổn thương   (MĐTT) tài nguyên, môi trường khu vực quận Hải An, điển hình là khu vực ven  biển. Dựa vào đánh giá MĐTT tài nguyên, môi trường sẽ xác định được mức độ  tổn thương cho các khu vực khác nhau và là tiền đề  nhằm sử  dụng hợp lý tài  nguyên, môi trường. Do đó, đề tài “Đánh giá tổng hợp tổn thương ven biển quận   Hải An ­ thành phố  Hải Phòng nhằm định hướng quy hoạch sử dụng hợp lý tài   nguyên thiên nhiên”  được  lựa  chọn  nghiên cứu nhằm đánh giá  tổng hợp tổn  thương ven biển quận Hải An và trên cơ  sở  đó sẽ  đề  xuất định hướng sử  dụng  hợp lý nguồn tài nguyên thiên nhiên. Hoàng Văn Tuấn ­ Lớp Cao học Môi trường K18 1
  10. Đánh giá tổng hợp tổn thương ven biển quận Hải An ­ thành phố Hải Phòng nhằm định   hướng quy hoạch sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Một số khái niệm Khái niệm về khả năng bị  tổn thương hay tính dễ  bị  tổn thương đã được   nhiều nhà khoa học nghiên cứu và đề xuất từ những năm 1970. Tính tổn thương  là một khái niệm khá trừu tượng, được đưa ra trong rất nhiều tài liệu và chưa có  tinh th ́ ống nhất. Một số định nghĩa tổn thương điển hình có thể kể đến như: ­ Uỷ ban Liên chính phủ về Biến đổi khí hậu (The Intergovernmental Panel  on Climate Change ­ IPCC, 1997): tính tổn thương là sự nhạy cảm của hệ thống   tự nhiên hay xã hội do những thiệt hại lâu dài từ biến đổi khí hậu. ­ Uỷ  ban Địa học  ứng dụng Nam Thái Bình Dương (The South Pacific   Applied Geo­science Commission ­ SOPAC, 1999): tính tổn thương là khả  năng  ứng phó và phục hồi của hệ thống đối với các tác động của tai biến. ­   Cơ   quan   Quản   lý   Đại   dương   và   Khí   quyển   Quốc   gia   Mỹ   (National   Oceanic and Atmospheric Administration ­ NOAA, 1999): tính tổn thương là khả  năng mẫn cảm của tài nguyên (tài nguyên tự  nhiên, tài nguyên xã hội) trước  những tác động tiêu cực của tai biến. ­ Tính tổn thương là nguy cơ  mất mát của con người hoặc hệ  thống tự  nhiên ­ xã hội do tác động của tai biến thiên nhiên (Cutter, 2000). ­ Tính tổn thương là khả  năng bị  tổn thương của hệ  thống tự  nhiên ­ xã  hội, là những đặc tính của hệ thống cho phép nó cảm nhận,  ứng phó, chống đỡ  và phục hồi từ  những thay  đổi bên ngoài tác động vào hệ  thống (Kasperson,  2001). ­ Cục Bảo vệ  Môi trường Hoa kỳ  (USEPA, 2006): tính tổn thương của  một hệ thống là mức độ tổn thất của hệ thống đó dưới tác động của một áp lực  nào đó từ bên ngoài hay bên trong hệ thống.  Hoàng Văn Tuấn ­ Lớp Cao học Môi trường K18 2
  11. Đánh giá tổng hợp tổn thương ven biển quận Hải An ­ thành phố Hải Phòng nhằm định   hướng quy hoạch sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên ­  Mai Trọng Nhuận và cộng sự  (2007) đã đưa ra khái niệm MĐTT tài  nguyên, môi trường và các hệ  sinh thái biển,  được hiểu là mức độ   ứng phó,  chống đỡ, tổn thất và phục hồi của tài nguyên, môi trường biển và các hệ  sinh   thái trước các tác động từ bên ngoài (tai biến, các quá trình tự nhiên và hoạt động  nhân sinh). Như  vậy, theo các định nghĩa đã có trước, thì tổn thương tài nguyên, môi  trường biển sẽ gồm 2 yếu tố: 1) mức độ  tổn thất, suy thoái của hệ  thống và 2)  mức   độ   chống   chịu   (Resistance),   phục   hồi   (Resilience),   ứng   phó   (Coping  capacity) của tài nguyên, môi trường trước các tác động; hay có thể  định nghĩa:  MĐTT tài nguyên, môi trường biển là mức độ  tổn thất, suy thoái về  tài nguyên,   mức độ chống chịu, phục hồi,  ứng phó trước các tác động từ  bên ngoài (tai biến   và các hoạt động nhân sinh) (Kasperson, 2001, Mai Trọng Nhuận, 2007). MĐTT  tài nguyên và môi trường biển được đánh giá dựa vào hệ cơ sở dữ liệu bao gồm:   cường độ, mật độ, tần suất và hậu quả  của các yếu tố  gây tổn thương (điển  hình là các tai biến); đặc điểm các yếu tố ảnh hưởng (tự nhiên, xã hội); mật độ,  giá trị và khả năng ứng phó của tài nguyên, môi trường. 1.2. Lịch sử nghiên cứu a. Trên thế giới Khả  năng bị  tổn thương/tính tổn thương (Vulnerability) được nghiên cứu  ở  các qui mô khác nhau: vùng/khu vực, hệ  thống tự  nhiên, hệ  thống xã hội, hệ  thống   kinh   tế   (Adger,   2001;   Birkmann,   2006;   Cutter,   1996,   2000;   FAO,   2004;   IPCC, 2007; NOAA, 1999, 2001; SOPAC, 1999). Ngoài ra, hầu hết các nghiên   cứu về  tính dễ  bị  tổn thương được thực hiện trong những hoàn cảnh đa dạng  như: biến đổi khí hậu, tai biến môi trường, sự biến động giá cả hàng hoá trên thị  trường, sự  khan hiếm lương thực, sự  thay đổi tổ  chức và thể  chế, khủng bố,   chiến tranh (Adger, 2001; FAO, 2004; IPCC, 2007; NOAA, 1999, 2001). Hoàng Văn Tuấn ­ Lớp Cao học Môi trường K18 3
  12. Đánh giá tổng hợp tổn thương ven biển quận Hải An ­ thành phố Hải Phòng nhằm định   hướng quy hoạch sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên Cuối thế  kỷ  XX, các mô hình và phương pháp đánh giá tổn thương dựa   trên các thông số được định lượng hoá một cách có hệ  thống đã được xây dựng   như qui trình và công cụ đánh giá khả năng tổn thương của NOAA (1999, 2001);   phương   pháp   nghiên   cứu   khả   năng   bị   tổn   thương   của   Cutter   (1996,   2000);   phương pháp nghiên cứu khả năng bị tổn thương do biến đổi khí hậu và dâng cao   mực nước biển của IPCC (2001, 2007). Các công trình này tập trung vào nghiên  cứu xây dựng các bản đồ về phân vùng mức độ nguy hiểm do tai biến và mật độ  các đối tượng dễ bị tổn thương để từ đó thành lập bản đồ đánh giá MĐTT. Đồng   thời, kết quả của các công trình này đã thể hiện được tính ưu việt trong việc dự  báo MĐTT do tai biến cũng như  đề  xuất các biện pháp giảm thiểu thiệt hại, là   cơ sở quan trọng trong hoạch định chính sách quản lý và phát triển. Đặc biệt, các nghiên cứu của NOAA (1999) đã xây dựng qui trình đánh giá   khả năng bị tổn thương (gồm các bước: nhận định các tai biến, phân tích tai biến,  cơ  sở  hạ  tầng, tài nguyên, kinh tế, xã hội và phân tích cơ  hội giảm thiểu thiệt   hại) và những  ứng dụng của việc đánh giá này (qui hoạch sử dụng đất, bảo vệ  tài nguyên và tăng khả  năng giảm thiểu, tái phát triển và sửa chữa lại các công  trình bị hư hỏng, đưa ra các chính sách đầu tư và phát triển cần được ưu tiên…).  Bên cạnh đó, mô hình đánh giá khả  năng bị  tổn thương của Cutter (1996) được  xây dựng áp dụng cho đánh giá MĐTT của hệ  thống tài nguyên, môi trường.  Trong đó, khả  năng bị  tổn thương của hệ  thống tài nguyên, môi trường có thể  thay đổi theo thời gian do sự biến động của các yếu tố tai biến gây tổn thương,  sự thay đổi năng lực của cộng đồng đối phó với tai biến. Mức độ thiệt hại do tai   biến không chỉ  phụ  thuộc  vào bản thân các tai biến (cường  độ, qui mô, tần   suất…) mà còn phụ thuộc vào đặc tính và khả năng bị tổn thương của đối tượng   chịu tác động của tai biến. Mô hình này có ý nghĩa quan trọng, là cơ  sở cho việc   phòng tránh tai biến và xây dựng chiến lược phát triển kinh tế, xã hội theo cách  tiếp cận “tiên đoán và ngăn chặn” những tác động tiêu cực của tai biến. Đến năm  2000, Cutter đã nghiên cứu và đánh giá khả năng bị tổn thương xã hội do tai biến.  Hoàng Văn Tuấn ­ Lớp Cao học Môi trường K18 4
  13. Đánh giá tổng hợp tổn thương ven biển quận Hải An ­ thành phố Hải Phòng nhằm định   hướng quy hoạch sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên Trong đó, các yếu tố   ảnh hưởng tới khả  năng bị  tổn thương xã hội gồm: cơ  sở  hạ  tầng, đường thoát hiểm, khả  năng  ứng phó với tai biến thấp, tín ngưỡng và   phong tục tập quán, thiếu thông tin, trí thức, thiếu quyền tiếp cận tài nguyên. Trong các nghiên cứu của SOPAC (2004), bộ  chỉ  số  (gồm 50 chỉ  số) về  tổn thương môi trường (EVI ­ Environmental Vulnerability Index) đã được xây  dựng tập trung vào các khía cạnh: khí hậu thay đổi, đa dạng sinh học, nước, nông   nghiệp và thủy sản, sức khỏe cộng đồng, các tai biến (động đất, sóng thần,…)   và hiện tượng thiên nhiên (bão, lốc, cháy rừng,...). Đối với từng yếu tố  gây tổn  thương cho môi trường đều được định lượng và đề  xuất biện pháp giảm thiểu   tổn thương. Đây là công trình nghiên cứu có ý nghĩa lớn cho các nước đang phát  triển, đồng thời là dữ  liệu quan trọng phục vụ  phát triển kinh tế  bền vững tại  đây. Bên cạnh đó, nghiên cứu của USGS (Mỹ) đã đánh giá khả năng tổn thương   cho cả đới ven biển do dâng cao mực nước biển, trong đó đã xây dựng được chỉ  số  tổn thương của đới bờ  (CVI ­ Coastal Vulnerability Index) và dựa trên đó đã   thiết lập được bản đồ tổn thương cho từng khu vực.  Tiếp theo đó có rất nhiều công trình nghiên cứu các khía cạnh liên quan tới  khả năng bị tổn thương như khả năng phục hồi, khả năng thích ứng (Adaptation)  và tính nhạy cảm (Sensitivity)... Trong đó, khả  năng phục hồi  là khả  năng của  một hệ  thống cho phép nó hấp thụ  và tận dụng hay thậm chí thu lợi từ  những   biến đổi và thay đổi tác động đến hệ thống và do đó làm cho hệ thống tồn tại mà   không làm thay đổi về chất trong cấu trúc hệ thống (Hooling, 1973); là khả năng   của thực thể  (con người, loại tài nguyên, HST, dải ven biển,...) để  chống lại,   phản ứng và phục hồi lại từ những tác động của tự nhiên (SOPAC, 2004);  là khả  năng thích nghi với các hoàn cảnh đang thay đổi và do vậy đảm bảo tính an toàn   của các phương thức sống (Luttrell, 2001)... Hầu hết các nghiên cứu về tổn thương có xu hướng tập trung vào từng tác  nhân riêng lẻ như dâng cao mực nước biển (USGS, 2005), lũ lụt (Harvey, 2008),  Hoàng Văn Tuấn ­ Lớp Cao học Môi trường K18 5
  14. Đánh giá tổng hợp tổn thương ven biển quận Hải An ­ thành phố Hải Phòng nhằm định   hướng quy hoạch sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên xói lở  bờ  biển (Boruff và nnk, 2005). Trong những năm gần đây, nghiên cứu  MĐTT do biến đổi khí hậu được đặc biệt quan tâm, điển hình là các công trình  nghiên cứu của IPCC (2001, 2007). Tuy nhiên, hướng nghiên cứu về tổn thương   theo tiếp cận tổng hợp các tác nhân và đối tượng tổn thương còn ít được thực   hiện (Cutter, 1996, NOAA, 1999, 2001; SOPAC, 2004). Cùng với phương pháp  viễn thám và GIS đã được các nhà nghiên cứu MĐTT áp dụng để  xây dựng hệ  thống cơ  sở  dữ  liệu về  các chỉ  tiêu đánh giá MĐTT, chỉ  tiêu đánh giá mức độ  nguy hiểm do tai biến, chỉ tiêu đánh giá mật độ đối tượng bị tổn thương, chỉ tiêu  đánh giá khả năng ứng phó. Hiện nay, hướng nghiên cứu về dự báo mức độ tổn thương ngày càng thu  hút nhiều sự quan tâm của các nhà khoa học. Kết quả phân vùng dự báo mức độ  tổn thương tài nguyên, môi trường là cơ  sở  khoa học quan trọng giúp các nhà  hoạch định chính sách có được một bức tranh tổng thể  về   ảnh hưởng của các   hoạt động tự nhiên, nhân sinh và các qui hoạch phát triển kinh tế, xã hội đến tài   nguyên, môi trường trong tương lai, từ  đó đưa ra các giải pháp thích  ứng và qui  hoạch sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ  môi trường (Steinitz và   nnk, 2003). Các nghiên cứu về dự báo mức độ tổn thương chủ yếu tập trung vào  tai biến môi trường và biến đổi khí hậu (DCCEE, 2011; Dixon, 2004; EPA, 2004;  Jain và nnk, 2007) và dự báo trong khoảng thời gian dưới 60 năm (DCCEE, 2011). Nhìn chung, các công trình nghiên cứu về MĐTT được xây dựng dựa vào  hệ  cơ  sở  dữ  liệu bao gồm: các yếu tố  gây tổn thương (các tai biến, các yếu tố  ảnh hưởng tới đặc điểm tự  nhiên, xã hội); đối tượng bị  tổn thương (tài nguyên,  môi trường, cơ sở  hạ  tầng, cộng đồng người…) và khả  năng ứng phó/phục hồi  của hệ thống. Các nghiên cứu về tổn thương và dự báo mức độ tổn thương đã và  đang đóng góp đáng kể  trong việc quản lý  tổng hợp, khai thác bền vững tài   nguyên, hình thành các chương trình  ưu tiên và bảo tồn, hoạch định chính sách,   định hướng qui hoạch phát triển kinh tế, xã hội làm cơ  sở  cho đánh giá môi  Hoàng Văn Tuấn ­ Lớp Cao học Môi trường K18 6
  15. Đánh giá tổng hợp tổn thương ven biển quận Hải An ­ thành phố Hải Phòng nhằm định   hướng quy hoạch sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên trường chiến lược và qui hoạch cơ  sở hạ tầng… tiếp cận gần với mục tiêu sử  dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên. b. Ở Việt Nam Các công trình nghiên cứu tổn thương  ở  Việt Nam chỉ  mới bắt  đầu từ  những năm cuối của thế kỷ XX. Các nghiên cứu tiếp cận theo các lĩnh vực khác  nhau của hệ thống tự nhiên, xã hội, cộng đồng dân cư và các tài nguyên ven biển   trên qui mô nghiên cứu từ vùng/khu vực đến cả đới ven biển Việt Nam. Giai đoạn 1994 ­ 1996, Tom và cộng sự đã nghiên cứu về khả năng bị tổn  thương tổng thể của đới bờ Việt Nam do sự dâng cao mực nước biển và khí hậu   thay đổi. Các vùng nhạy cảm được chỉ ra dựa vào khả năng bị tổn thương của hệ  thống tự  nhiên, kinh tế, xã hội, môi trường đó là đồng bằng sông Cửu Long,   thành phố  Hồ  Chí Minh, Vũng Tàu, Huế, Đà Nẵng. Kết quả  nghiên cứu này đã  chỉ ra được: khả năng rủi ro cao cho con người (khoảng 17 triệu người trong đó  có 14 triệu người thuộc đồng bằng sông Cửu Long chịu tác động của lũ lụt hàng   năm); tài nguyên (khoảng 1.700 km2 đất ngập nước), trong đó khoảng 60 % là đất  ngập nước (ĐNN) ven biển bị   ảnh hưởng bởi dâng cao mực nước biển); vốn   đầu tư cho xây dựng để bảo vệ sinh cảnh ở các vùng châu thổ thấp ven biển (đê,   kè,…) khi nước biển dâng cao 1m mất khoảng 24 tỷ USD/năm. Thêm vào đó là các công trình nghiên cứu, đánh giá MĐTT do lũ lụt mà tập   trung vào đánh giá sự  mất mát trong nông nghiệp (FAO, 2004); đánh giá MĐTT  xã hội và khả năng phục hồi ở Việt Nam khi môi trường thay đổi (Adger và nnk,  2000). Nghiên cứu về khả năng bị tổn thương xã hội ở huyện ven biển miền Bắc   Việt   Nam   (huyện   Giao   Thuỷ,   tỉnh   Nam   Định)   do   sự   hợp   tác   của   Trung   tâm  Nghiên cứu, Giáo dục và Phát triển Môi trường của Việt Nam và Quỹ  hỗ  trợ  Nghiên cứu Nhiệt đới của Hà Lan. Kết quả nghiên cứu cho thấy, do sự đổi mới  về  kinh tế bắt đầu từ  giữa thập kỷ 80 đã làm tăng tính bất công bằng trong thu  nhập và phúc lợi địa phương gây  ảnh hưởng tới năng lực thích nghi của người   Hoàng Văn Tuấn ­ Lớp Cao học Môi trường K18 7
  16. Đánh giá tổng hợp tổn thương ven biển quận Hải An ­ thành phố Hải Phòng nhằm định   hướng quy hoạch sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên dân địa phương khi phải  đối mặt với cả  sự  thay  đổi tổ  chức và những  ảnh  hưởng của sự thay đổi khí hậu. Nghiên cứu “Giảm thiểu tổn thương do lũ lụt và  bão  ở  tỉnh Quảng Ngãi” và “Khả  năng phục hồi của cộng đồng dân cư   ở  Đồng  bằng sông Cửu Long do tai biến thiên nhiên” được chính phủ  Úc tài trợ  và thực   hiện trong giai đoạn 2004 ­ 2009.  Năm 2005, trong luận án tiến sỹ, Lê Thị  Thu Hiền đã thành lập bản đồ  MĐTT đới ven biển Hải Phòng. Các yếu tố  ảnh hưởng tới MĐTT đới ven biển   Hải Phòng được nêu ra bao gồm: 1) mức độ  tai biến được tích hợp từ  các dạng  tai biến bão lụt, xói lở và bồi tụ ven bờ, trượt lở đất, động đất, tai biến địa hoá   đối với tầng nước ngầm, đối với tầng nước mặt và các HST ven biển; 2) mật độ  và phân bố các đối tượng chịu tổn thương như con người, tài sản, tài nguyên và  các HST; 3) khả năng ứng phó với tai biến của một số yếu tố tự nhiên, kinh tế và   xã hội. Trong công trình này, khu vực có MĐTT cao tập trung ở khu vực khu nội   thành cũ, khu vực nuôi trồng thuỷ  hải sản, rừng phòng hộ  ven biển và khu bảo  tồn san hô. MĐTT trung bình thuộc vùng đất còn lại và MĐTT thấp thường  ở  vùng biển nông. Bản đồ  MĐTT được xây dựng bằng phương pháp đánh giá đa  chỉ tiêu trong không gian bằng hệ thông tin địa lý và cơ sở dữ liệu, cho phép tích   hợp thông tin, gán trọng số cho các lớp thông tin chỉ tiêu, cho phép quá trình tính  toán nhanh chóng, chính xác và cùng một lúc tích hợp được nhiều lớp thông tin   với nhau. Công trình nghiên cứu này góp phần quản lý tông h ̉ ợp va s ̀ ử dụng hợp  lý tài nguyên đới ven biển Hải Phòng.  Nghiên cứu tổn thương là một trong những hướng nghiên cứu chính đã   được Mai Trọng Nhuận triển khai từ những năm đầu của thế kỷ XX đến nay với   các công trình nghiên cứu điển hình như: Trong  giai  đoạn  2001 ­  2005,  các   nghiên cứu  MĐTT   của  hệ   thống  tài   nguyên, môi trường đới ven biển miền Trung và Nam Trung Bộ được Mai Trong ̣   ̣ ề  cập trong các đề  tài và chuyên đề  địa chất môi trường và địa chất tai   Nhuân đ Hoàng Văn Tuấn ­ Lớp Cao học Môi trường K18 8
  17. Đánh giá tổng hợp tổn thương ven biển quận Hải An ­ thành phố Hải Phòng nhằm định   hướng quy hoạch sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên biến. Cụ  thể trong đề  tài “Nghiên cứu, đánh giá MĐTT của đới duyên hải Nam   Trung Bộ làm cơ sở khoa học để giảm nhẹ tai biến, qui hoạch sử dụng đất bền  vững” được thực hiện trong giai đoạn 2001­2002. Trong công trình này, lần đầu   tiên Mai Trọng Nhuận và cộng sự đã xây dựng được phương pháp luận, phương  pháp và qui trình đánh giá MĐTT áp dụng cho đới duyên hải. Qua đó, bước đầu   thiết lập được qui trình công nghệ  thành lập bản đồ  MĐTT của tài nguyên, môi  trường đới duyên hải Nam Trung Bộ. Nhận định, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng   tới MĐTT, đánh giá hiện trạng MĐTT và phân vùng MĐTT đới duyên hải Nam  Trung Bộ dựa trên các bản đồ phân vùng mức độ nguy hiểm do tai biến và phân   vùng mật độ các đối tượng bị tổn thương (mật độ tài nguyên, hoạt động kinh tế ­  xã hội, cơ sở hạ  tầng,...). Kết quả đã thành lập được bản đồ  phân vùng MĐTT   các vùng ven biển miền Trung và Nam Trung Bộ  theo 4 mức từ  thấp đến cao.   Các nghiên cứu này đã góp phần quan trọng trong công tác giảm thiểu thiệt hại   tai biến, bảo vệ  tài nguyên và môi trường, qui hoạch sử  dụng hợp lý lãnh thổ,  lãnh hải ven bờ  miền Trung, Nam Trung Bộ  nói riêng và ven bờ  Việt Nam nói   chung. Năm 2006, trong đề tài QG.05.27 “Nghiên cứu đề xuất mô hình, giải pháp  sử dụng bền vững tài nguyên địa chất đới duyên hải, lấy ví dụ vùng Phan Thiết ­   Vũng   Tàu”,   vịnh   Phan   Thiết   và   vịnh   Gành   Rái   được   lựa   chọn   đánh   giá   tổn  thương. Dựa vào kết quả đánh giá MĐTT, đề tài đã đề xuất các giải pháp và mô  hình sử  dụng bền vững tài nguyên địa chất (điển hình là các hệ  sinh thái (HST)   nhạy cảm như san hô, cỏ biển, rừng ngập mặn (RNM), bãi triều của tài nguyên  ĐNN, tài nguyên vị  thế  và tài nguyên khoáng sản. Nghiên cứu này có ý nghĩa to   lớn trong phát triển kinh tế, xã hội bền vững, mở ra các hướng nghiên cứu mới   trong nghiên cứu tổn thương ở Việt Nam. Trong đề tài KC.09.05 “Điều tra đánh giá tài nguyên ­ môi trường các vũng  vịnh trọng điểm ven bờ phục vụ phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường”   ̣ ̣ do Mai Trong Nhuân chủ nhiệm đã đánh giá và thành lập được bản đồ phân vùng   Hoàng Văn Tuấn ­ Lớp Cao học Môi trường K18 9
  18. Đánh giá tổng hợp tổn thương ven biển quận Hải An ­ thành phố Hải Phòng nhằm định   hướng quy hoạch sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên MĐTT của hệ  thống tài nguyên, môi trường vịnh Tiên Yên và vịnh Cam Ranh.  Việc đánh giá dựa trên cơ  sở  phân tích, tổng hợp của ba hợp phần: các yếu tố  gây tổn thương (các tai biến, các yếu tố  tự  nhiên và các hoạt động nhân sinh   cường hóa tai biến), các đối tượng bị  tổn thương (dân cư, cơ  sở  hạ  tầng, khu   công nghiệp, khu đô thị, các loại tài nguyên…) và khả  năng  ứng phó của hệ  thống. Kết quả  nghiên cứu đã góp phần quan trọng trong việc đề  xuất các giải   pháp sử  dụng hợp lý tài nguyên, môi trường và định hướng phát triển bền vững   vịnh Tiên Yên và vịnh Cam Ranh.  Bên cạnh đó, nghiên cứu tổn thương ở đới ven bờ Việt Nam đã được Mai   Trọng Nhuận đề  cập trong các chuyên đề  “Lập bản đồ  hiện trạng địa chất tai  biến và dự  báo tai biến vùng biển Nam Trung Bộ  từ  0 ­ 30m nước  ở  tỷ  lệ  1:100.000 và một số  vùng trọng điểm  ở  tỷ  lệ  1:50.000”. Cụ  thể  là đã đánh giá   MĐTT đới ven biển Tuy Hòa ­ Cam Ranh (2002), Cam Ranh ­ Phan Thiết (2003),   Phan Thiết ­ Mũi Hồ Tràm (2004), Hồ  Tràm ­ Vũng Tàu (2005). Trong các vùng  nghiên cứu có các vũng vịnh thuộc đối tượng bị  tổn thương như  vũng Rô, vịnh   Văn Phong, Vịnh Cái Bàn, vũng Bến Gội, vụng Bình Cang ­ Đầm Nha Phu, vịnh   Nha Trang, vịnh Hòn Tre, vịnh Cam Ranh, vũng Bình Ba, vịnh Phan Rang, vũng   Phan Rí, vịnh Phan Thiết, vịnh Gành Rái. Năm 2004, trong chuyên đề “Thành lập   bản đồ tai biến địa chất và dự báo tiềm ẩn tai biến địa chất vùng biển Cửa Hội ­   Thạch Hải, Thạch Hội ­ Vũng Áng (Hà Tĩnh) từ 0 ­ 30 m nước, tỷ lệ 1:50.000”,  MĐTT của hệ  thống tài nguyên, môi trường của các vùng ven biển kể  trên đã   được Mai Trọng Nhuận và cộng sự  đánh giá. Từ  năm 2007 đến nay, nghiên cứu  MĐTT đã được Mai Trọng Nhuận và cộng sự  thực hiện cho vùng biển từ  30 ­   100 m nước trong các chuyên đề “Lập bản đồ hiện trạng địa chất tai biến và dự  báo tai biến” các vùng biển: Hải Phòng ­ Quảng Ninh, tỉ lệ 1/100.000; cửa Trần   Đề  ­ Mỹ  Thạch, Lạc Hòa ­ Vĩnh Trạch Đông; Cửa Nhượng ­ cửa Thuận An,   Ninh Chữ ­ Hàm Tân, Vũng Tàu ­ Mũi Cà Mau, tỉ lệ 1:500.000,… Cách tiếp cận  nghiên cứu tổn thương trong đánh giá tai biến là công cụ  quan trọng cho việc  Hoàng Văn Tuấn ­ Lớp Cao học Môi trường K18 10
  19. Đánh giá tổng hợp tổn thương ven biển quận Hải An ­ thành phố Hải Phòng nhằm định   hướng quy hoạch sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên phòng tránh tai biến, bảo vệ sử dụng hợp lý tài nguyên, môi trường và xây dựng  chiến lược phát triển kinh tế, xã hội theo cách "tiên đoán và ngăn chặn" những   tác động tiêu cực của tai biến thay cho cách tiếp cận "phản  ứng và chữa trị"   truyền thống. Gần đây nhất, 2009 ­ 2011, dự  án: “Điều tra, đánh giá tổng hợp mức độ  tổn thương tài nguyên ­ môi trường vùng biển và đới ven biển Việt Nam, đề xuất   các giải pháp phát triển bền vững” đã được Mai Trọng Nhuận và cộng sự  thực  hiện bằng phần mềm ArcGIS 9.3 và Expert Choice 11, kết quả là xây dựng cơ sở  khoa học và bộ dữ liệu về đánh giá và dự báo MĐTT tài nguyên, môi trường biển   Việt Nam phục vụ  quản lý, sử  dụng, bảo vệ  tài nguyên, môi trường biển Việt  Nam và phòng tránh, giảm nhẹ  tai biến theo hướng sử  dụng hợp lý tài nguyên   thiên nhiên. Dựa theo đó, những giải pháp sử dụng bền vững tài nguyên, bảo vệ  môi trường, phòng tránh và giảm thiểu các tai biến, thích  ứng với biến đổi khí   hậu (BĐKH) trong vùng biển và đới ven biển Việt Nam sẽ được đề xuất. 1.3. Điều kiện tự nhiên, kinh tế ­ xã hội quận Hải An 1.3.1. Điều kiện tự nhiên 1.3.1.1. Vị trí địa lý Hải An là quận nội thành, thuộc phía đông nam thành phố  Hải Phòng, có   toạ độ địa lý: 20°45’58” ­ 20°54’36” vĩ độ bắc và 106°44’54” ­ 106°50’36” (hình   1.1). Diện tích của quận khoảng 80,39 km2  gồm 8 phường: Đông Hải 1, Đông  Hải 2, Đằng Hải, Đằng Lâm, Nam Hải, Tràng Cát, Thành Tô và Cát Bi [9]. Hoàng Văn Tuấn ­ Lớp Cao học Môi trường K18 11
  20. Đánh giá tổng hợp tổn thương ven biển quận Hải An ­ thành phố Hải Phòng nhằm định   hướng quy hoạch sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên Hình 1.1. Sơ đồ khu vực nghiên cứu 1.3.1.2. Đặc điểm địa hình, địa mạo Địa hình khu vực Hải Phòng có tính phân bậc thể hiện xu hướng thấp dần   về  phía nam. Theo Nguyễn Đức Đại (1996), khu vực Hải Phòng có 4 kiểu địa   hình chính: núi đá vôi, đồi núi thấp, đồi núi sót và đồng bằng. Khu vực ven biển   quận Hải An chủ yếu là địa hình đồng bằng ven biển có độ cao từ 2 ­ 10 m, cao   ở phía tây bắc, bắc và thấp dần về phía nam, đông nam tới bờ biển. 1.3.1.3. Đặc điểm địa chất a. Các hệ thống đứt gãy Trong khu vực có ba hệ  thống đứt gãy tân kiến tạo và kiến tạo hiện đại  với 3 hướng chủ đạo: tây bắc ­ đông nam; đông bắc ­ tây nam và á vĩ tuyến. Hệ thống đứt gãy tây bắc ­ đông nam: đóng vai trò chính phá hủy các thành  tạo địa chất của khu vực, bao gồm: đứt gãy sông Lô cắt qua cửa Thái Bình, đứt   gãy Hải Ninh ­ Kiến An chạy qua cửa Văn Úc, đứt gãy Kim Thành ­ Đồ Sơn cắt   Hoàng Văn Tuấn ­ Lớp Cao học Môi trường K18 12
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

LV.01: Bộ Luận Văn Thạc Sĩ Quản Trị Kinh Doanh MBA
165 tài liệu
2069 lượt tải
THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
3=>0