Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Biện pháp xây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ quản lý các trường tiểu học tỉnh Bạc Liêu

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:116

Thêm vào BST

Báo xấu

189
lượt xem 41
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Biện pháp xây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ quản lý các trường tiểu học tỉnh Bạc Liêu đề xuất một số biện pháp khả thi để xây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường tiểu học ở Bạc Liêu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Biện pháp xây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ quản lý các trường tiểu học tỉnh Bạc Liêu

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐHSP TP.HCM-TRƯỜNG CBQL GD & ĐT II VĂN THỊ TƯỜNG OANH BIỆN PHÁP XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ CÁN BỘ QUẢN LÝ CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC TỈNH BẠC LIÊU LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC TP. HỒ CHÍ MINH – 2003
LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện luận văn, tác giả đã vận dụng những kiến thức tổng hợp về chuyên môn nghiệp vụ do hai trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh và Cán bộ Quản lý Giáo dục II cung cấp. Tác giả xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến: - Thầy Võ Quang Phúc, người đã trực tiếp hướng dẫn giúp luận văn sớm hoàn thành. - Quý thầ cô đã nhiệt tình giảng dạy, hướng dẫn, tư vấn trong quá trình học tập, nghiên cứu. - Lãnh đạo và chuyên viên Sở GD-ĐT, các Phòng GD-ĐT, Hiệu trưởng, Phó hiệu trưởng và giáo viên các trường tiểu học tỉnh Bạc Liêu đã nhiệt tình hõ trợ, đóng góp những ý kiến quý giá cho luận văn. Dù đã có nhiều cố gắng, nhưng chắc chắn luận văn không tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận được sự góp ý, bổ sung. Bạc Liêu, tháng 12 năm 2002 Tác giả Văn Thị Tường Oanh 3
KÝ HIỆU VIẾT TẮT CBQL : Cán bộ quản lý CBCC-GV : Cán bộ công chức - Giáo viên CĐSP : Cao đẳng sư phạm CNH-HĐH : Công nghiệp hóa - hiện đại hóa CSVC : Cơ sở vật chất ĐHSP : Đại học sư phạm GD-ĐT : Giáo dục - đào tạo NQ : Nghị quyết PC GDTH-CMC : Phổ cập giáo dục tiểu học - Chống mù chữ THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông THSP : Trung học sư phạm TW : Trung ương UBND : Ủy ban nhân dân. 4
MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................... 3 KÝ HIỆU VIẾT TẮT ....................................................................................................... 4 MỤC LỤC ......................................................................................................................... 5 PHẦN 1: MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 9 1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................................. 9 2. Mục đích nghiên cứu ......................................................................................................... 10 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .................................................................................. 10 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................................................ 11 5. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................................... 11 6. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................................. 11 7. Cấu trúc luận văn .............................................................................................................. 12 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ CÁN BỘ QUẢN LÝ TRƯỜNG TIỂU HỌC ..................................................... 13 1.1. Một số khái niệm cơ bản có liên quan đến vấn đề nghiên cứu .................................... 13 1.1.1. Quản lý..................................................................................................................... 13 1.1.2. Quản lý giáo dục ..................................................................................................... 16 1.1.3. Quản lý trường học................................................................................................. 17 1.1.4. Quản lý phát triển nguồn nhân lực ....................................................................... 19 1.2. Đặc điểm hoạt động quản lý trong nhà trường tiểu học ............................................... 22 1.2.1. Vị trí, mục tiêu của trường tiểu học ...................................................................... 22 1.2.2. Nhiệm vụ, quyền hạn và hoạt động quản lý của trường tiểu học ...................... 23 1.3. Vấn đề phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường tiểu học ........................................... 25 5
1.3.1. Quan điểm của Đảng về vai trò người CBQL và xây dựng đội ngũ cán bộ ...... 25 1.3.2. Tiêu chuẩn cán bộ trong thời kỳ công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước do Đảng đề ra ......................................................................................................................... 26 1.3.3. Những yêu cầu của việc xây dựng và phát triển đội ngũ CBQL trường tiểu học ............................................................................................................................................ 27 1.4. Đặc trưng người cán bộ quản lý trường tiểu học.......................................................... 29 1.4.1. Nhiệm vụ, quyền hạn của Hiệu trưởng và Phó Hiệu trưởng ............................. 29 1.4.2. Mối quan hệ giữa Hiệu trưởng và Phó Hiệu trưởng ........................................... 30 1.4.3. Những phẩm chất và năng lực của người CBQL trường tiểu học ..................... 30 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG VỀ ĐỘI NGŨ CÁN BỘ QUẢN LÝ TRƯỜNG TIÊU HỌC VÀ VỀ CÔNG TÁC QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ ẤY Ở TỈNH BẠC LIÊU ................................................................................................................................ 33 2.1. Khái quát về tình hình kinh tế - xã hội tỉnh Bạc Liêu .................................................. 33 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên, dân cư ..................................................................................... 33 2.1.2. Đặc điểm kinh tế xã hội .......................................................................................... 33 2.2. Thực trạng về giáo dục - đào tạo tỉnh Bạc Liêu thời kỳ đổi mới .................................. 35 2.2.1.Thực trạng phát triển chung .................................................................................. 35 2.2.2. Đặc điểm giáo dục tiểu học tỉnh Bạc Liêu ............................................................ 36 2.3. Thực trạng đội ngũ cán bộ quản lý trường tiểu học tỉnh Bạc Liêu ............................. 43 2.3.1. Quy mô về số lượng và phân loại tống quát đội ngũ CBQL ............................... 43 2.3.2. Trình độ lý luận chính trị, chuyên môn, nghiệp vụ quản lý giáo dục của đội ngũ CBQL ......................................................................................................................... 43 2.3.3. Những phẩm chất, năng lực của đội ngũ CBQL các trường tiểu học ............... 44 2.3.4. Đánh giá chung về thực trạng đội ngũ CBQL các trường tiểu học tỉnh Bạc Liêu .................................................................................................................................... 51 6
2.4. Thực trạng vấn đề phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường tiểu học tại Bạc Liêu ... 53 2.4.1. Các biện pháp đã tiến hành để xây dựng và phát triển đội ngũ CBQL trường tiểu học ............................................................................................................................... 53 2.4.2. Các vấn đề còn hạn chế có liên quan đến việc xây dựng và phát triển đội ngũ CBQL trường tiểu học ..................................................................................................... 55 2.4.3. Đánh giá chung về thực trạng phát triển đội ngũ CBQL trường tiểu học tại Bạc Liêu ............................................................................................................................. 56 CHƯƠNG 3: BIỆN PHÁP XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ CÁN BỘ QUẢN LÝ TRƯỜNG TIÊU HỌC TỈNH BẠC LIÊU ................................................ 59 3.1. Phương hưởng phát triển giáo dục và yêu cầu xây dựng đội ngũ CBQL trường tiểu học tỉnh Bạc Liêu đến năm 2002........................................................................................... 59 3.1.1. Phương hướng phát triển giáo dục tiểu học tỉnh Bạc Liêu giai đoạn 2000 - 2010 ............................................................................................................................................ 59 3.1.2. Yêu cầu xây dựng đội ngũ CBQL trường tiểu học giai đoạn 2000 - 2010 ......... 61 3.2. Một số biện pháp nhằm xây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ trường tiểu học tỉnh Bạc Liêu .................................................................................................................................. 63 3.2.1. Xây dựng, quy hoạch đội ngũ CBQL trường tiểu học ........................................ 63 3.2.2. Đào tạo, bồi dưỡng CBQL các trường tiểu học ................................................... 67 3.2.3. Tuyển chọn, bổ nhiệm và sử dụng hợp lý ............................................................. 70 3.2.4. Xây dựng môi trường quản lý, tạo động lực phát triển ...................................... 74 3.3. Kiểm nhận sự đánh giá về các biện pháp xây dựng và phát triển đội ngũ CBQL trường tiểu học ....................................................................................................................... 79 PHẦN III - KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................... 83 1.Kết luận ............................................................................................................................... 83 2. Kiến nghị ............................................................................................................................ 84 7
TÀI LIỆU THAM KHẢO CHÍNH ............................................................................... 86 PHỤ LỤC ........................................................................................................................ 88 8
PHẦN 1: MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII của Đảng đánh dấu một bước ngoặt trọng đại của cách mạng nước ta bước sang thời kỳ mới. Đại hội đã quyết định đẩy mạnh công nghiệp hóa - hiện đại hóa phấn đấu đến năm 2020 đưa nước ta cơ bán thành một nước công nghiệp. Nghị quyết đại hội khẳng định : "Muốn tiến hành công nghiệp hóa, hiện đại hóa thắng lợi phải phát triển giáo dục đào tạo, phát huy nguồn nhân lực con người, yếu tố cơ bản của việc phát triển nhanh bền vững". Chiến lược phát triển giáo dục từ nay đến năm 2020 ngành Giáo Dục - Đào Tạo đứng trước ba mục tiêu lớn: Nâng cao dân trí - Đào tạo nhân lực - Bồi dưỡng nhân tài. Để đạt được mục tiêu trên, vấn đề xây dựng đội ngũ của ngành giáo dục đặc biệt là xây dựng đội ngũ cán bộ quản lý là hết sức quan trọng, là một nội dung trong việc thực hiện đường lối phát triển giáo dục mà Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX đã đề ra : "Tiếp tục nâng cao chất lượng và đổi mới hệ thống quản lý giáo dục". Do vậy, việc xây dựng đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục "đủ về số lượng, mạnh về chất lượng" sẽ góp phần quan trọng trong việc thực hiện chiến lược giáo dục của Đảng. Trong hệ thống giáo dục quốc dân, tiểu học là bậc học có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Đó là bậc học nền tảng đặt cơ sở ban đầu cho việc hình thành và phát triển toàn diện nhân cách của con người; đặt nền móng vững chắc cho giáo dục phổ thông và cho toàn bộ hệ thống giáo dục quốc dân. Đối với tỉnh Bạc Liêu, từ khi được tái lập ngày 01/01/1997, sự nghiệp giáo dục ở đây mới chính thức độc lập phát triển và bước đầu đạt được những kết quả khả quan. Tuy nhiên, theo nhận định trong "Chiến lược phát triển Giáo dục - Đào tạo tỉnh Bạc Liêu đến năm 2010" thì "Sự nghiệp Giáo dục - Đào tạo tỉnh Bạc Liêu còn nhiều yếu kém về chất lượng, về đội ngũ, về hiệu quả đào tạo và về cơ chế quản lý ngành". Trong đó, đội ngũ cán bộ quản lý và đặc biệt là cán bộ quản lý trường tiểu học "vẫn còn thiếu, yếu, chưa đồng bộ diễn ra ở nhiều nơi, nhất là 9
vùng sâu. vùng xa..." làm ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động của ngành. Vì vậy, việc xây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường tiểu học tỉnh Bạc Liêu là hết sức cần thiết, là một yêu cầu cấp bách phục vụ cho việc phát triển sự nghiệp Giáo dục - Đào tạo của tỉnh. Đã có nhiều công trình khoa học đề cập đến vấn đề quản lý, phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường học nói chung. Đối với hệ thống giáo dục tiểu học, các nhà khoa học đã dành cho một sự quan tâm đặc biệt, các công trình nghiên cứu về phát triển giáo dục tiểu học, về đổi mới phương thức đào tạo bồi dưỡng cán bộ quản lý trường học... Những công trình đó được công bố bằng các ấn phẩm hoặc báo cáo trong các cuộc hội nghị, hội thảo đã đề cập đến nhiều góc độ khác nhau của việc xây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường học. Tuy nhiên, xuất phát từ thực tiễn công tác quản lý giáo dục nói chung và quản lý trường tiểu học nói riêng ở tỉnh Bạc liêu, chúng tôi thấy vấn đề cán bộ quản lý trường tiểu học chưa được xem xét, nghiên cứu một cách đầy đủ, khách quan. Xuất phát từ yêu cầu đổi mới quản lý trường học, đặc biệt trong giai đoạn hiện nay, tỉnh Bạc Liêu rất cần một đội ngũ cán bộ quản lý trường tiểu học có năng lực để thực hiện tốt việc hoàn thành phổ cập giáo dục tiểu học đúng độ tuổi và xây dựng trường đạt chuẩn Quốc gia. Mặt khác, với thời gian công tác ở bậc tiểu học và nhất là ở phòng Giáo dục Tiểu học, sở Giáo dục - Đào tạo Bạc Liêu từ khi tỉnh được tái lập đến nay, tác giả luôn quan tâm đếnviệc cần phải nghiên cứu, xây dựng, quy hoạch và có kế hoạch đào tạo đội ngũ cán bộ quản lý trường tiểu học ngang tầm với nhiệm vụ đặt ra của ngành giáo dục. Bởi lẽ đội ngũ cán bộ quản lý chính là nhân tố quyết định chất lượng, hiệu quả Giáo dục - Đào tạo, đáp ứng yêu cầu mới của thời kỳ công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước. Nghiên cứu vấn đề này chúng tôi rất mong được sự giúp đỡ của các đồng nghiệp. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng, đề xuất một số biện pháp khả thi để xây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường tiểu học ở Bạc Liêu. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu : Đội ngũ cán bộ quản lý ở các trường tiểu học trong hệ thống giáo dục tiểu học của tỉnh Bạc Liêu. 10
- Đối tượng nghiên cứu : Những biện pháp xây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường tiểu học tại tỉnh Bạc Liêu. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận của việc xây dựng và phát triển đội ngũ CBQL nói chung và đội ngũ CBQL trường tiểu học nói riêng. Điều tra, khảo sát và phân tích, đánh giá những vấn đề có liên quan đến xây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường tiểu học của tỉnh Bạc Liêu. Đề xuất một số biện pháp nhằm xây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường tiểu học đáp ứng nhu cầu phát triển giáo dục của tỉnh Bạc Liêu. 5. Phạm vi nghiên cứu Đề tài được thực hiện tại tỉnh Bạc Liêu, các số liệu được thu thập tại các Phòng GD-ĐT, các trường tiểu học và các cơ sở hữu quan. 6. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lý luận: Đọc và phân tích tài liệu, văn bản, sách báo liên quan đến đề tài. - Phương pháp điều tra khảo sát: Thu thập các thông tin về thực trạng đội ngũ và thực trạng hoạt động đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ quản lý các trường tiểu học tại tỉnh Bạc Liêu. - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: Thu thập và tổng kết các kinh nghiệm xây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường tiểu học ở Bạc Liêu. Phương pháp phỏng vấn: Nhằm mục đích bổ trợ phương pháp điều ưa khảo sát, trực tiếp tiếp xúc với các Hiệu trưởng, các cấp quản lý liên quan và thông qua một số bảng câu hỏi để tìm hiểu về trình độ, năng lực quản lý của Hiệu trưởng các trường tiểu học ở Bạc Liêu. Phương pháp thống kê toán học: Được sử dụng trong quá trình xử lý thông tin và trình bày kết quả nghiên cứu. 11
7. Cấu trúc luận văn PHẦN I - MỞ ĐẦU PHẦN II - NỘI DUNG : Có 3 chương Chương 1: Cơ sở lý luận của việc xây dựng và phát triển đội ngũ CBQL trường tiểu học. Chương 2: Thực trạng về đội ngũ CBQL trường tiểu học và về công tác phát triển đội ngũ ấy ở tỉnh Bạc Liêu. Chương 3 : Biện pháp xây dựng và phát triển đội ngũ CBQL trường tiểu học tỉnh Bạc Liêu. PHẦN III - KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ TÀI LIỆU THAM KHẢO CHÍNH PHỤ LỤC 12
PHẦN II: NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ CÁN BỘ QUẢN LÝ TRƯỜNG TIỂU HỌC 1.1. Một số khái niệm cơ bản có liên quan đến vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Quản lý a/ Khái niệm chung về quản lý Quản lý là một hoạt động được hình thành ngay từ lúc con người có nhu cầu hợp tác với nhau để tự vệ hoặc để thực hiện những công việc chung, khi ấy giữa những con người phải hiểu và thống nhất mục tiêu chung, phải phân công công việc, phải chia trách nhiệm và phải có sự hỗ trợ phối hợp với nhau. Nếu không thì hiệu quả chung sẽ thấp và thậm chí cản trở, triệt tiêu lẫn nhau. Vì thế Mác nói: "Một người chơi vĩ cầm riêng thì tự điều chỉnh mình, nhưng một dàn nhạc thì cần có nhạc trưởng"(23-14) * Tùy theo cách tiếp cận khác nhau, các nhà khoa học trên thế giới có nhiều khái niệm khác nhau về quản lý. Ở Việt Nam, các nhà khoa học đã cố một số khái niệm sau: • "Quản lý là một hoạt động thiết yếu nảy sinh trong quá trình hoạt động chung nhằm đảm bảo sự phôi hợp những nỗ lực cá nhân, nhằm thực hiện các mục tiêu chung"(20-2). • "Quản lý là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, lãnh đạo và kiểm tra của các thành viên thuộc một hệ thống đơn vị và sử dụng các nguồn lực phù hợp để đạt được mục tiêu đã định" (21-7). "Quản lý là một quá trình tác động có định hướng, có chủ đích, có tổ chức, có sự lựa chọn trong số các tác động có thể, dựa trên các thông tin về tình trạng của đối lượng và môi trường, * Trong luận văn viết (23-14) xin được hiểu trích ở Tài liệu tham khảo số 23 trang 14 13
nhằm giữ cho sự vận hành của các đối tượng được ổn định và làm cho nó phát triển tới mục tiêu đã định" (16-6). "Quản lý là một quá trình tác động, gây ảnh hưởng của chủ thể quản lý đến khách thể quản lý nhằm đạt được mục tiêu chung" (17-176). "Công tác quản lý lãnh đạo một tổ chức xét cho cùng là thực hiện hai quá trình liên hệ chặt chẽ với nhau: quản và lý. Quá trình "quản" gồm sự coi sóc, gìn giữ, duy trì hệ ở trạng thái ổn định, quá trình "lý" gồm việc sửa sang, sắp xếp, đổi mới, đưa vào thế "phát triển"" (24-5). Các định nghĩa trên tuy có cách diễn đạt khác nhau, nhưng cơ bản đã phản ánh những hoạt động quản lý. Ta có thể hiểu một cách chung nhất về quản lý là: "Tác động có định hướng, có chủ đích của chủ thể quản lý (người quản lý) đến khách thể quản lý (người bị quản lý) trong một tổ chức, nhằm làm cho tổ chức vận hành và đạt được mục đích của tổ chức" (12-1). Chủ thể quản lý tác động đến khách thể quản lý thông qua công cụ, phương pháp, thể hiện qua sơ đồ 1: b/ Bản chất hoạt động quản lý và các chức năng quản lý: * Bản chất của hoạt động quản lý: Từ khi con người biết hợp tác với nhan để tự vệ và mưu sinh thì nó xuất hiện những yếu tố khách quan, những hoạt động tổ chức, phối hợp, điều hành... để thực hiện mục tiêu. Sự phối 14
hợp này tạo nên sức mạnh giúp con người đạt được những mục tiêu cần thiết. Như vậy, trong quá trình vận động, phát triển xã hội và quản lý không thể tách rời nhau, khi lao động đạt tới một trình độ nhất định, có sự phân công xã hội thì quản lý như là một chức năng, đó là tất yếu khách quan. Trong một tổ chức, nhóm, cộng đồng, chủ thể quản lý tác động có định hướng, có chủ đích đến khách thể quản lý nhằm đạt được mục đích. Những tác động qua lại đó có tác động lan tỏa rộng rãi. Trong xã hội có giai cấp thì hoạt động quản lý phục vụ quyền lợi của giai cấp, do vậy hoạt động quản lý mang tính giai cấp rõ rệt. Hoạt động quản lý mang tính khoa học cao, bởi sự tác động giữa chủ thể quản lý đến khách thể quản lý thông qua công cụ, phương tiện, phương pháp phải phù hợp với quy luật khách quan thì mới đạt được hiệu quả. Vậy, "hoạt động quản lý vừa cố tính khách quan, vừa có tính chủ quan vì được thực hiện bởi người quản lý. Mặt khác, nó vừa có tính giai cấp lại vừa có tính kỹ thuật, vừa có tính khoa học lại vừa có tính nghệ thuật, vừa có tính pháp luật Nhà nước lại vừa có tính xã hội rộng rãi... Chúng là những mặt đối lập trong một thể thống nhất.Đó là biện chứng, là bản chất của hoạt động quản lý" (19-62). * Các chức năng quản lý: Quản lý gồm 04 chức năng chủ yếu, cơ bản có liên quan mật thiết với nhau, đó là: kế hoạch hóa, tố chức, chỉ đạo và kiểm tra. Kế hoạch hóa: Là làm cho việc thực hiện có kế hoạch trên diện rộng, quy mô lớn. Căn cứ vào thực trạng và dự định của tổ chức để xác định mục tiêu, mục đích, xác định những biện pháp nhằm đạt được mục tiêu đã định. Tổ chức: Là quá trình hình thành nên những cấu trúc quan hệ giữa các thành viên, bộ phận nhằm đạt mục tiêu kế hoạch. Nhờ việc tổ chức có hiệu quả, người quản ly có thể phối hợp, điều phối các nguồn lực, vật lực, nhân lực. Chỉ đạo (lãnh đạo): Đó chính là phương thức tác động của chủ thể quản lý. Lãnh đạo bao hàm việc liên kết, liên hệ với người khác, động viên họ hoàn thành nhiệm vụ để đạt mục tiêu của tổ chức. 15
Kiểm tra: Thông qua một cá nhân, nhóm hay tổ chức để xem xét thực tế, theo dõi giám sát thành quả hoạt động, tiến hành uốn nắn, sửa chữa những hoạt động sai. Đây là quá trình tự điều khiển của hoạt động quản lý. Các chức năng trên thực tế gắn bó chặt chẽ, đan xen lẫn nhau trong quá trình quản lý. Việc phân chia như trên chỉ có tính cách tương đối, giúp người CBQL hình dung, định hướng các hoạt động của mình trong quá trình quản lý. Còn trong thực tế, chúng không bao giờ tách biệt một cách rõ ràng. Các chức năng trên được lặp đi lặp lại trong suốt quá Hình quản lý, nên còn gọi là những chu trình quản lý. Trong chu trình quản lý có một yếu tố thâm nhập vào mọi chức năng: yếu tố thông tin. Đây là yếu tố quan trọng đảm bảo hiệu quả của từng chức năng quản lý. 1.1.2. Quản lý giáo dục Giáo dục là một bộ phận trong hệ thống xã hội, có chức năng đào tạo nguồn nhân lực phục vụ sự tồn tại và phát triển xã hội tương lai. Vì vậy, quản lý giáo dục là sự vận dụng khoa học quản lý vào các hoạt động giáo dục nhằm thực hiện mục tiêu mong muốn của giáo dục. Quản lý giáo dục thực chất là quản lý Nhà nước trong giáo dục, đó là sự sử dụng công quyền trong việc quản lý các hoạt động thuộc lĩnh vực giáo dục. Theo Luật Giáo dục: "Nhà nước thống nhất quản lý hệ thống giáo dục quốc dân về mục tiêu, chương trình, nội dung, kế hoạch giáo dục, tiêu chuẩn nhà giáo, quy chế thi cử và hệ thống văn bằng" (7-12). 16
Quan niệm về quản lý giáo dục cũng khác nhau ở những nước khác nhau, cho đến nay có nhiều cách định nghĩa nhưng cơ bản đều thống nhất với nhau về nội dung, bản chất. Theo Tiến sĩ Nguyễn Gia Quý: "Quản lý giáo dục là sự tác động có ý thức của chủ thể quản lý đến khách thể quản lý nhằm đưa hoạt động giáo dục tới mục tiêu đã định, trên cơ sở nhận thức và vận dụng đúng những quy luật khách quan của hệ thống giáo dục quốc dân" (19-12). Cụ thể hơn, quản lý giáo dục là quản lý các thành tố trong hệ thống giáo dục, các cơ sở giáo dục, là sự vận dụng các chức năng quản lý: kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra của chủ thể quản lý vào quá trình thực hiện các nguyên lý giáo dục, nội dung giáo dục, phương pháp giáo dục nhằm đạt đến mục tiêu giáo dục, đó là hình thành nhân cách con người đáp ứng yêu cầu phát triển của xã hội, thực hiện nhiệm vụ nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. 1.1.3. Quản lý trường học Quản lý giáo dục được hiểu ở nhiều góc độ khác nhau. Nếu hiểu theo nghĩa rộng giáo dục là các hoạt động diễn ra trong xã hội thì quản lý giáo dục là quản lý mọi hoạt động về giáo dục trong xã hội. Các cấp quản lý giáo dục bao hàm từ Trung ương đến địa phương và các cơ sở trường học. Nếu hiểu theo nghĩa hẹp giáo dục là các hoạt động diễn ra trong ngành Giáo dục - Đào tạo hay một đơn vị cơ sở trường học thì quản lý giáo dục được hiểu là quản lý một đơn vị cơ sở Giáo dục - Đào tạo, quản lý nhà trường. Quản lý nhà trường là một trong những nội dung quan trọng của hệ thống quản lý giáo dục nói chung, quản lý nhà trường là quản lý cơ sở của ngành Giáo dục. Giáo sư - Viện sĩ Phạm Minh Hạc đã đứa ra nội dung khái quát về khái niệm quản lý nhà trường: "Quản lý nhà trường là thực hiện đường lối giáo dục của Đảng trong phạm vi trách nhiệm của mình, tức là đưa nhà trường vận hành theo nguyên lý giáo dục để tiến tới mục tiêu giáo dục, mục tiêu đào tạo đối với ngành Giáo dục, với thể hệ trẻ và với từng học sinh" (13-22). Quản lý trường học chính là những công việc của nhà trường mà người CBQL trường học thực hiện chức năng quản lý để thực hiện các nhiệm vụ công tác của mình. Đó chính là những hoạt động có ý thức, có kế hoạch và hướng đích của chủ thể quản lý tác động tới các hoạt động 17
của nhà trường nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ mà tiêu điểm là quá trình dạy và học. Trường học là một hệ thống xã hội nằm trong môi trường xã hội, một bộ phận cộng đồng và có tác động quan lại với môi trường đó. Theo Phó Giáo sư - Tiến sĩ Đặng Quốc Bảo: "Trường học là một bộ phận của cộng đồng và trong guồng máy của hệ thống giáo dục quốc dân, nó là đơn vị cơ sở". Như vậy, ta có thể hiểu công tác quản lý trường học bao gồm sự quản lý các quan hệ nội bộ (bên trong) của nhà trường và quan hệ giữa nhà trường với xã hội (bên ngoài). Bản chất của công tác quản lý trường học là quá trình chỉ huy, điều khiển vận động của các thành tố, đặc biệt là mối quan hệ giữa các thành tố. Mối quan hệ đó là do quá trình sư phạm trong nhà trường quy định. Quản lý trường học là một dạng quản lý có tính đặc thù, phân biệt với các loại hình quản lý khác được quy định trước hết là lao động sư phạm, đó là bản chất của quá trình dạy học - giáo dục. Mọi hoạt động của nhà trường đều hướng vào các thành tố trên nhằm đưa nhà trường đạt mục tiêu. 18
Quản lý trước hết và chủ yếu là quản lý con người, do đó quản lý của đội ngũ CBQL đối với cán bộ, giáo viên và học sinh là khâu trung tâm của quản lý trường học, là động lực của sự phát triển nhà trường. 1.1.4. Quản lý phát triển nguồn nhân lực a / Khái niệm "biện pháp", "xây dựng" và "phát triển" Theo Đại Từ điển Tiếng Việt - Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin, 1999: Biện pháp: Cách giải quyết một vấn đề cụ thể. Xây dựng: Làm nên, gây dựng nên, tạo ra cái có nội dung nào đó. Phát triển: Vận động, tiến triển theo chiều hướng lăng lên. Nói đến xây dựng được hiểu nó bao hàm cả về số lượng và chất lượng. Phát triển là quá trình biến đổi từ ít đến nhiều, từ hẹp đến rộng, thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp. Sự phát triển ở đây theo chúng tôi đó là quá trình biến đổi làm cho số lượng và chất lượng luôn vận động đi lên trong mối hỗ trợ bổ sung lẫn nhau tạo nên thế ngày càng bền vững. Xây dựng luôn gắn với sự phát triển, phát triển phải dựa trên cơ sở của thế ổn định. Trong quản lý giáo dục, biện pháp xây dựng và phát triển là tổ hợp các cách thức tiến hành của chủ thể quản lý nhằm tác động đến đối tượng quản lý để giải quyết những vấn đề cụ thể của hệ quản lý, làm cho hệ vận hành, phát triển đạt mục tiêu mà chủ thể quản lý đã đề ra và phù hợp với quy luật khách quan. b/ Phát triển nguồn nhân lực Nguồn nhân lực là một khái niệm ta thường quen dùng, nguồn nhân lực ở đây được hiểu là nguồn lực người. Phát triển nguồn nhân lực có nhiều cách khác nhau: Với nghĩa hẹp: Đó là quá trình đào tạo lại, trang bị, bổ sung kiến thức, kỹ năng, thái độ để người lao động hoàn thành tốt nhiệm vụ. Với nghĩa rộng: Bao hàm cả bổ túc văn hóa, xóa mù chữ, những tri thức cần thiết để học nghề, phát triển nghề nghiệp. 19
Ngày nay, nguồn nhân lực được hiểu: Con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực tham gia vào các lực lượng lao động để làm giàu cho đất nước, góp phần cải tạo xã hội phát huy mọi truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Khái niệm nguồn nhân lực được hiểu theo nghĩa rộng hơn bao gồm cả ba mặt: phát triển sinh thể, phát triển nhân cách, tạo môi trường xã hội cho nguồn lực phái triển. - Theo quyển "Quản lý nguồn nhân lực" do Học viện Hành chính Quốc gia biên soạn thì: "Phát triển nguồn nhân lực là tổng thể các hình thức, phương pháp, chính sách và biện pháp nhằm hoàn thiện và nâng cao chất lượng các sức lao động xã hội (trí tuệ, thể chất và phẩm chất tâm lý - xã hội) nhằm đáp ứng đòi hỏi về nguồn nhân lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội trong từng giai đoạn phát triển". Đồng chí Đỗ Mười khái quát nguồn lực con người: "Nguồn lực đó là người lao động có trí tuệ cao, có tay nghề thành thạo, có phẩm chất tốt đẹp được đào tạo, bồi dưỡng và phát huy bởi một nền giáo dục tiên tiến gắn liền với một nền khoa học, công nghệ hiện đại" (3-9). Quản lý nguồn nhân lực chính là quản lý người lao động, bao gồm các hoạt động cơ bản: kế hoạch hóa, tuyển mộ, lựa chọn, xã hội hóa, huấn luyện và phát triển, thẩm định kết quả, đề bạt, thuyên chuyển. c/ Xây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ quản lý 20