Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Bồi dưỡng năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh trong dạy học chương “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:88

Thêm vào BST

Báo xấu

32
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bố cục của luận văn gồm phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn được chia làm ba chương: Chương 1 - Cơ sở lí luận và thực tiễn; Chương 2 - Dạy học một số kiến thức chương “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11 nhằm bồi dưỡng năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho HS; Chương 3 - Thực nghiệm sư phạm. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Bồi dưỡng năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh trong dạy học chương “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM LINH THỊ LOAN BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ” VẬT LÍ 11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM LINH THỊ LOAN BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ” VẬT LÍ 11 Ngành: Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Vật lí Mã số: 8.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Thu Hà THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Luận văn này là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này hoàn toàn trung thực và chưa từng được công bố, sử dụng trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào. Thái Nguyên, tháng 10 năm 2020 Tác giả Linh Thị Loan i
LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới TS. Nguyễn Thị Thu Hà đã tận tình hướng dẫn và chỉ bảo tôi trong suốt thời gian học tập và quá trình làm luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên, Khoa Vật lí và Phòng Đào tạo (Sau đại học) của trường đã tạo mọi điều kiện cho tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn tới các thầy giáo, cô giáo giảng dạy khoa Vật lí Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu làm luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè đồng nghiệp đã động viên, cổ vũ tinh thần giúp đỡ để tôi trong quá trình học tập và thực hiện luận văn tốt nghiệp. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, song luận văn khó tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận được sự góp ý và giúp đỡ của Hội đồng khoa học và Quý thầy cô, anh chị em đồng nghiệp và bạn bè. Xin trân trọng cảm ơn./. Thái Nguyên, tháng 10 năm 2020 Tác giả Linh Thị Loan ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẲT ............................................................................. vi DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................ vii DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................viii MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 3 3. Giả thuyết nghiên cứu...................................................................................... 3 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 3 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 3 6. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 3 7. Những đóng góp mới của đề tài ...................................................................... 4 8. Cấu trúc của luận văn ...................................................................................... 4 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN.............................................. 5 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu....................................................................... 5 1.2. Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn .................................................. 6 1.2.1. Khái niệm về năng lực ............................................................................... 6 1.2.2. Khái niệm năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn .............................. 7 1.2.3. Cấu trúc của năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn trong dạy học vật lí .............................................................................................................. 8 1.2.4. Bảng đánh giá năng lực vận dụng kiến thưc vào thực tiễn ....................... 9 1.3. Bồi dưỡng năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh trong dạy học vật lí ............................................................................................ 12 1.3.1. Tầm quan trọng của việc bồi dưỡng năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh trong dạy học vật lí ................................................. 12 iii
1.3.2. Các biện pháp bồi dưỡng năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh ....................................................................................................... 13 1.4. Quy trình bồi dưỡng năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh .............................................................................................................. 15 1.5. Những nguyên tắc bồi dưỡng năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn trong bộ môn vật lí...................................................................................... 16 1.6. Thực trạng bồi dưỡng năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh trong dạy học Vật lí ở trường THPT .................................................. 18 1.6.1. Mục tiêu điều tra ...................................................................................... 18 1.6.2. Đối tượng điều tra .................................................................................... 18 1.6.3. Phương pháp điều tra ............................................................................... 18 1.6.4. Kết quả điều tra........................................................................................ 19 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .................................................................................. 24 Chương 2: DẠY HỌC MỘT SỐ NỘI DUNG KIẾN THỨC CHƯƠNG “CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ” VẬT LÍ 11 NHẰM BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN CHO HỌC SINH ....................................................................................................... 25 2.1. Phân tích chương trình, nội dung sách giáo khoa chương “Cảm ứng điện từ” .............................................................................................................. 25 2.1.1. Mục tiêu dạy học của chủ đề “Cảm ứng điện từ” ................................... 25 2.1.2. Grap nội dung chủ đề “Cảm ứng điện từ” ............................................... 27 2.2. Sử dụng dụng cụ, thiết bị dạy học .............................................................. 27 2.3. Kế hoạch dạy học chủ đề “Cảm ứng điện từ” ............................................ 27 2.3.1. Mục tiêu chủ đề ....................................................................................... 27 2.3.2. Kế hoạch dạy học .................................................................................... 28 2.3.3. Chuẩn bị các điều kiện tổ chức dạy học .................................................. 30 2.3.4. Chuỗi hoạt động....................................................................................... 34 2.4. Đánh giá năng lực vận dụng thực tiễn của học sinh trong quá trình dạy học ............................................................................................................... 40 iv
2.4.1. Các tiêu chí và phiếu đánh giá năng lực .................................................. 40 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .................................................................................. 50 Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ...................................................... 51 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ................................................................. 51 3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm................................................................. 51 3.3. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm ................................................................. 52 3.4. Tiến hành thực nghiệm sư phạm ................................................................ 52 3.4.1. Công tác chuẩn bị .................................................................................... 52 3.4.2. Tổ chức dạy học....................................................................................... 53 3.5. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm. ................................................... 54 3.5.1. Lựa chọn tiêu chí đánh giá ...................................................................... 54 3.5.2. Kết quả thực nghiệm sư phạm ................................................................. 54 3.5.3. Đánh giá chung về thực nghiệm sư phạm ............................................... 60 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 .................................................................................. 61 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ......................................................................... 62 1. Kết luận .......................................................................................................... 62 2. Khuyến nghị................................................................................................... 62 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 64 PHỤ LỤC ......................................................................................................... 65 v
DANH MỤC TỪ VIẾT TẲT GD-ĐT Giáo dục và đào tạo HS Học sinh NLVDKT Năng lực vận dụng kiến thức TC Tiêu chí THPT Trung học phổ thông VDKTVTT Vận dụng kiến thức vào thực tiễn GV Giáo viên vi
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Các tiêu chí và các mức độ đánh giá năng lực VDKTVTT ................ 9 Bảng 2.1. Bảng kế hoạch dạy học chủ đề “Cảm ứng điện từ” .......................... 29 Bảng 2.2. Các tiêu chí và mức độ đánh giá hoạt động nhóm ............................ 41 Bảng 2.3. Tiêu chí và mức độ đánh giá năng lực VDKTVTT trong dạy học chủ đề “Cảm ứng điện từ” .......................................................... 42 Bảng 3.1. Bảng điểm đánh giá hoạt động nhóm của HS (do HS đánh giá) ...... 55 Bảng 3.2. Bảng điểm đánh giá năng lực VDKTVTT (do GV đánh giá) .......... 56 Bảng 3.3. Bảng điểm tổng hợp đánh giá năng lực VDKTVTT của học sinh ... 56 vii
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Ý kiến của GV về sự cần thiết của việc bồi dưỡng năng lực VDKTVTT của HS trong dạy học VL ............................................ 20 Hình 1.2: Tần xuất tổ chức hoạt động dạy học vật lí nhằm bồi dưỡng năng lực VDKTVTT cho HS ................................................................... 20 Hình 1.3. Nguyện vọng HS trong giờ học môn Vật lí....................................... 23 Hình 3.1. Tỉ lệ NS Nam và Nữ trong lớp thực nghiệm ..................................... 57 Hình 3.2. Trung bình điểm đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của nhóm HS nam và nữ .................................................................................. 57 Hình 3.3. Điểm trung bình bài kiểm tra và điểm trung bình phiếu đánh giá .... 58 Hình 3.4. Điểm trung bình học tập với điểm đánh giá năng lực VDKTVTT ...... 59 Hình 3.5. Điểm trung bình đánh giá năng lực VDKTVTT của các nhóm ........ 59 viii
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật và sự bùng nổ của tri thức đã tác động sâu sắc đến sự phát triển của xã hội, đòi hỏi người lao động mới không những phải có trình độ văn hóa, trình độ nghề nghiệp nhất định mà còn phải có tính độc lập năng động và sáng tạo, có năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn. Chính vì vậy mà Nghị quyết hội nghị Ban chấp hành Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã chỉ rõ “Phát triển giáo dục và đào tạo nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học; học đi đôi với hành; lí luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội” và “Đối với giáo dục phổ thông, tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời” [5]. Chương trình giáo dục trung học phổ thông giúp học sinh tiếp tục phát triển những phẩm chất, năng lực của người lao động, ý thức và nhân cách công dân; khả năng tự học và ý thức học tập suốt đời; khả năng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực và sở thích, điều kiện và hoàn cảnh của bản thân để tiếp tục học lên, học nghề hoặc tham gia vào cuộc sống lao động; khả năng thích ứng với những đổi thay trong bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp mới. Trong chương trình Vật lí hiện nay đã và đang hướng tới sử dụng chính kiến thức đã học để giải quyết các vấn đề thực tế cuộc sống. Từ đó, ý thức góp phần vào đướng tương lai nghề nghiệp của HS. Việc trang bị, bồi dưỡng cho học sinh năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn trong dạy học Vật lí là hết sức cần thiết. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng vận dụng kiến thức vào thực tiễn có thể giúp cho học sinh: 1
 Thúc đẩy học sinh học tập tích cực và đạt được những thành tích cao;  Đề cao những kết quả đạt được từ kinh nghiệm học tập của HS;  Giúp HS phát triển các kĩ năng giao tiếp bằng lời nói;  Phát triển các năng lực xã hội (khả năng lãnh đạo, đưa ra quyết định, xây dựng lòng tin...);  Thúc đẩy lòng tự trọng và nâng cao ý thức về bản thân;  Đẩy mạnh các mối quan hệ tích cực giữa các học sinh như: tinh thần đồng đội, sự chia sẻ, sự tận tụy, sự cổ vũ động viên... Ở nhà trường phổ thông, vật lí là một môn khoa học thực nghiệm, gắn liền với thực tế sản xuất và đời sống và có vai trò quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu giáo dục. Mục tiêu giáo dục đòi hỏi một trong những định hướng đổi mới phương pháp dạy học vật lí là phải làm cho học sinh có ý thức và biết cách vận dụng các kiến thức vật lí vào thực tiễn đời sống nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống. Hơn nữa HS cũng hiểu về vai trò và ý nghĩa của kiến thức vật lí đối với sản xuất, từ đó định hướng nghề nghiệp cho những em có năng khiếu, hứng thú và yêu thích môn Vật lí. Tuy nhiên, thực tế dạy học lại cho thấy rằng, HS dễ dàng học thuộc các định nghĩa, nhớ rõ các khái niệm, các định luật, thậm chí rất thành thạo sử dụng các công thức, thay số dễ dàng để giải quyết nhanh các bài tập vật lí, HS cũng háo hức với việc làm TN nhưng nhiều HS lại vô cùng bối rối, lúng túng, vụng về khi vận dụng kiến thức vật lí để giải thích hay giải quyết các vấn đề thực tiễn. Trong chương trình vật lí 11, các kiến thức trong chương “Cảm ứng điện từ” được xây dựng chủ yếu từ thực nghiệm, và các kiến thức đó có mối liên quan đến nhiều vấn đề trong thực tiễn. Việc vận dụng kiến thức của chương có thể giải quyết được những hiện tượng trong thực tế sản xuất và đời sống. Vì vậy tên đề tài nghiên cứu cho luận văn thạc sĩ được chọn là: “Bồi dưỡng năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh trong dạy học chương “Cảm ứng điện từ” - Vật lí 11”. 2
2. Mục đích nghiên cứu Thiết kế và tổ chức dạy học một số kiến thức chương “Cảm ứng điện từ” - Vật lí 11 nhằm bồi dưỡng năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho HS 3. Giả thuyết nghiên cứu Nếu thiết kế và tổ chức được hoạt động dạy học một số kiến thức chương “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11 một cách hợp lý thì có thể góp phần bồi dưỡng được năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn về tổ chức hoạt động dạy học nhằm bồi dưỡng năng lực VDKTVTT cho học sinh. - Nghiên cứu các biện pháp dạy học theo hướng bồi dưỡng VDKTVTT cho HS trong DH vật lí. - Nghiên cứu đặc điểm kiến thức chương “Cảm ứng điện từ” vật lí 11 - Xây dựng các tiêu chí đánh giá năng lực VDKTVTT cho HS THPT - Thiết kế kế hoạch dạy học một số nội dung kiến thức chương “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11 nhằm bồi dưỡng năng lực VDKTVTT cho HS. - Tiến hành thực nghiệm sư phạm để đánh giá kết quả và rút ra kết luận. 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Hoạt động dạy học một số nội dung kiến thức chương “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11 ở trường THPT - Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn của học sinh 6. Phương pháp nghiên cứu a, Phương pháp nghiên cứu lý thuyết - Nghiên cứu các văn kiện của Đảng, Nhà nước, các chỉ thị của Bộ giáo dục và đào tạo về việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực của HS. - Nghiên cứu cơ sở lí luận về năng lực VDKTVTT và các biện pháp bồi dưỡng năng lực đó trong dạy học vật lí ở trường phổ thông. 3
- Nghiên cứu các sách báo, luận văn, tạp chí chuyên ngành liên quan đến nội dung kiến thức của đề tài. - Nghiên cứu chương trình, sách giáo khoa, sách bài tập, tài liệu tham khảo vật lí 11. b, Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Điều tra thực trạng việc tổ chức dạy học theo hướng bồi dưỡng năng lực VDKTVTT cho HS ở một số trường THPT - Điều tra thăm dò ý kiến của học sinh để biết thái độ, ý thức của học sinh về vấn đề bồi dưỡng năng lực VDKTVTT c) Phương pháp thực nghiệm sư phạm - Tiến hành giảng dạy thực nghiệm ở lớp 11 - Quan sát, kiểm tra, đánh giá hoạt động học tập của HS trong giờ học TN d) Phương pháp thống kê toán học Phương pháp thống kê toán học để xử lý số liệu, đưa ra những kết quả, phân tích định tính, định lượng từ đó rút ra kết luận của đề tài. 7. Những đóng góp mới của đề tài - Đề xuất được các tiêu chí đánh giá năng lực VDKTVTT cho HS THPT trong dạy học một số kiến thức chương “Cảm ứng điện từ” vật lí 11. - Đề xuất được kế hoạch dạy học một số nội dung kiến thức chương “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11 nhằm bồi dưỡng năng lực VDKTVTT cho HS. 8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn được chia làm ba chương: Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn Chương 2. Dạy học một số kiến thức chương “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11 nhằm bồi dưỡng năng lực VDKTVTT cho HS Chương 3. Thực nghiệm sư phạm. 4
Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC VẬT LÍ 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu Vấn đề dạy học phát triển năng lực đã và đang trở thành vấn đề quan tâm hàng đầu của nhiều quốc gia. Muốn hình thành và phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn, HS cần có cơ hội được trải nghiệm thực tế, được làm thí nghiệm, thu thập thông tin, phân tích dữ liệu và đưa ra những kết luận khoa học của mình. Cụm câu hỏi là gì, như thế nào, tại sao thường được các giáo viên đưa ra trong tình huống xuất phát/ nhiệm vụ mở đầu của bài học. Thông thường, tình huống xuất phát cũng là những tình huống thực tế trong cuộc sống hàng ngày mà HS hay gặp. Ở Việt Nam, dạy học theo hướng phát triển năng lực, trong đó việc phát triển năng lực VDKTVTT cũng đang được chú trọng hơn trong những năm gần đây; Đã có một số công trình nghiên cứu, tài liệu, luận văn đề cập đến vấn đề phát triển năng lực VDKTVTT cho HS, như: Trong đề tài “Rèn luyện kĩ năng VDKTVTT cho HS trong dạy học phần Sinh học tế bào, Sinh học 10” của Trần Thái Toàn [9], tác giả cũng đã xây dựng một số biện pháp sư phạm nhằm rèn luyện kỹ năng VDKTVTT cho HS bậc THPT trong dạy học môn Sinh học cho đối tượng học sinh lớp 10; Trong đề tài “Phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho HS thông qua việc sử dụng bài tập có nội dung thực tế trong dạy học chương “Tĩnh học vật rắn” Vật lí 10 nâng cao” của Trần Thị Như Quỳnh - Đại học sư phạm Huế, tác giả tập trung nghiên cứu vai trò của bài tập có nội dung thực tế trong việc phát triển năng lực VDKTVTT cho HS; nghiên cứu của tác giả Lương Việt Thái về Phát triển năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn của học sinh qua dạy học khoa học ở tiểu học; tác giả Chu Thị Kim Dung - Trường THPT Quỳnh lưu 2 với nghiên cứu “Rèn luyện kĩ năng vận 5
dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh thông qua dạy học phần chuyển hoá vật chất và năng lượng ở động vật, sinh học 11”; Tác giả Phan Thị Thanh Hội, Nguyễn Thị Tuyết Mai đã đưa ra quy trình rèn luyện cho HS kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn dạy học Sinh học 11; tác giả Trần Thị Ngọc Ánh, Lê Công Triêm đã đề xuất một số biện pháp để bồi dưỡng NLVDKT vào thực tiễn; tác giả Nguyễn Thị Thanh, Hoàng Thị Phương, Trần Trung Ninh đã đề cập đến việc phát triển NLVDKT vào thực tiễn thông qua việc dạy học vận dụng lí thuyết kiến tạo trong quá trình dạy học; tác giả Nguyễn Thanh Hải đã đưa ra được một số giải pháp nâng cao khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho HS; Đặng Xuân Thư và Nguyễn Thị Thanh cũng nghiên cứu về phát triển NLVDKT vào thực tiễn cho HS qua việc giảng dạy Hóa học 10 theo lí thuyết kiến tạo... Những nghiên cứu trên là cơ sở lý luận chung về dạy học phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn của học sinh. Tuy nhiên, việc bồi dưỡng năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn của HS trong dạy học một số kiến thức chương “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11 thì chưa có nghiên cứu nào. 1.2. Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn 1.2.1. Khái niệm về năng lực Theo nghị quyết Đại hội XII của Đảng, trong phần mục tiêu tổng quát, các chỉ tiêu quan trọng trong giai đoạn 2016 - 2020 đã đưa ra một trong những nhiệm vụ trọng điểm của giáo dục đó là: “Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, đào tạo (GD - ĐT); phát triển nguồn lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao”. Nghị quyết 29-NQ/TW khóa XI chỉ rõ yêu cầu cấp thiết và nhiệm vụ cần đổi mới căn bản, toàn diện GD-ĐT. Việc Bộ GD-ĐT công bố dự thảo Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể để tranh thủ sự đóng góp của các nhà khoa học, nhà giáo và các tầng lớp nhân dân đã cho thấy quyết tâm không chỉ của ngành giáo dục, mà còn của toàn Đảng, toàn dân chung tay xây dựng và đổi 6
mới nền giáo dục theo hướng tiếp cận năng lực, phù hợp với xu thế phát triển chương trình giáo dục của thế giới và bắt kịp nền giáo dục của các nước tiên tiến [5]. Việc đổi mới tư duy giáo dục trong thời đại tri thức nhằm đáp ứng sự thay đổi của cuộc sống phát triển không ngừng là một tất yếu. Việc đổi mới phương pháp dạy học trước hết là đáp ứng yêu cầu cần đạt về phẩm chất, năng lực người học và cuối cùng là vì mục tiêu đáp ứng bối cảnh của thời đại, nhu cầu phát triển đất nước. Đây cũng là một điều kiện tiên quyết, nhằm quán triệt và thực hiện tốt Nghị quyết số 88/2014/QH13 của Quốc hội khóa 13: "Tạo chuyển biến căn bản, toàn diện về chất lượng và hiệu quả giáo dục phổ thông; kết hợp dạy chữ, dạy người và định hướng nghề nghiệp; góp phần chuyển nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực, hài hòa trí, đức, thể, mỹ và phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi học sinh". Vậy, Năng lực là khả năng tiếp nhận, vận dụng tổng hợp và có hiệu quả mọi tiềm năng của con người bao gồm tri thức, kĩ năng, thái độ,... nhằm thực hiện công việc, hay tình huống cần giải quyết trong học tập, cuộc sống một cách có hiệu quả và chất lượng, phù hợp với điều kiện môi trường cụ thể và theo chuẩn mực nhất định nào đó. [6] 1.2.2. Khái niệm năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn Vận dụng kiến thức vào thực tiễn là mức độ nhận thức cao nhất của con người nói chung và của giáo dục học sinh nói riêng. Quá trình vận dụng vừa giúp học sinh củng cố, nâng cao kiến thức vừa góp phần rèn luyện kĩ năng học tập và kĩ năng sống. Thông qua đó vận dụng kiến thức vào thực tiễn thúc đẩy giúp gắn kết kiến thức mà học sinh đã học được trên sách vở lí thuyết vào thực tiễn đời sống hàng ngày. Trong giáo dục, việc rèn cho học sinh năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn đã và đang được nhiều nhà giáo dục và giáo viên quan tâm và thực hiện. Tuy vậy, thực tế ở các trường phổ thông hiện nay, hầu hết giáo viên vẫn còn khá lúng túng trong việc rèn luyện, phát triển, đánh giá 7
các năng lực nói chung và năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn vào thực tiễn nói riêng. Vì vậy, cần có thêm những nghiên cứu cụ thể hơn về vấn đề này nhằm giúp cho các giáo viên có thêm tài liệu tham khảo để từ đó đáp ứng với yêu cầu dạy và học trong chương trình giáo dục phổ thông mới hiện nay. Như vậy, năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn là khả năng của chính người học có thể phát hiện được vấn đề thực tiễn, huy động được các kiến thức liên quan từ đó tìm tòi, khám phá các kiến thức liên quan nhằm thực hiện giải quyết những tình huống, những hoạt động thực tiễn một cách có hiệu quả cũng như thỏa mãn nhu cầu chiếm lĩnh tri thức của người học. 1.2.3. Cấu trúc của năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn trong dạy học vật lí Từ các nhận định về năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn như trên, để học sinh có thể vận dụng kiến thức vào thực tiễn thì giáo viên và học sinh cần làm những gì? Trước hết, học sinh cần phải hệ thống hóa các kiến thức cơ bản. Khi gặp tình huống thực tiễn, học sinh sẽ phân tích, tổng hợp những sự kiện, vấn đề, nghiên cứu xem có thể vận dụng kiến thức nào đã học để giải quyết vấn đề đó nói chung. Và khi dạy học một bài học hoặc một kiến thức vật lí, giáo viên khơi gợi cho học sinh để học sinh nhận ra được rằng, trong đời sống hằng ngày, kiến thức đang học sẽ vận dụng vào thực tiễn như thế nào? Ứng dụng vào ngành, nghề gì? Muốn vậy, học sinh phải có khả năng phát hiện, phân tích, liên hệ thực tiễn, xử lí tình huống thực tiễn để phát triển được năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Với cách hiểu như trên, năng lực VDKTVTT trong dạy học vật lí, theo chúng tôi có thể bao gồm các năng lực thành tố và biểu hiện như sau: - Phát hiện được vấn đề nghiên cứu trong tình huống thực tiễn: + Đặt được câu hỏi liên quan đến tình huống thực tiễn + Phát biểu được vấn đề nghiên cứu trong tình huống thực tiễn - Tìm tòi, khám phá kiến thức liên quan để giải quyết tình huống thực tiễn 8
+ Liệt kê được các kiến thức vật lí liên quan đến vấn đề nghiên cứu. + Phân tích, thiết lập được các mối quan hệ giữa các kiến thức cần tìm hiểu + Phát biểu được nội dung, viết được các công thức của các kiến thức liên quan đến vấn đề cần nghiên cứu + Đề xuất được giải pháp giải quyết vấn đề nghiên cứu - Thực hiện giải quyết vấn đề nghiên cứu liên quan đến tình huống thực tiễn + Lấy được ví dụ thực tế liên quan đến kiến thức + Giải thích hiện tượng, nguyên tắc hoạt động của các vấn đề liên quan đến tình huống thực tiễn + Vận dụng kiến thức để thiết kế mô hình, chế tạo sản phẩm liên quan đến tình huống thực tiễn 1.2.4. Bảng đánh giá năng lực vận dụng kiến thưc vào thực tiễn Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn là mục tiêu của quá trình dạy học mà đề tài đang hướng tới. Để đánh giá được kết quả quá trình dạy học một cách chính xác, chúng tôi đã xây dựng bộ tiêu chí cụ thể như sau: Bảng 1.1. Các tiêu chí và các mức độ đánh giá năng lực VDKTVTT Năng lực Mức độ 1 Mức độ 2 Mức độ 3 Tiêu chí thành tố (0 điểm) (1 điểm) (2 điểm) 1. Đặt được Không được Đặt được ít Đặt được từ 02 Phát hiện câu hỏi liên câu hỏi liên nhất 01 câu hỏi câu hỏi hỏi phù được vấn đề nghiên quan đến quan đến tình phù hợp có liên hợp có liên quan cứu trong tình huống huống thực quan đến tình đến tình huống tình huống thực tiễn tiễn huống thực tiễn thực tiễn, giải thực tiễn thích rõ lý do. 9
Năng lực Mức độ 1 Mức độ 2 Mức độ 3 Tiêu chí thành tố (0 điểm) (1 điểm) (2 điểm) 2. Phát biểu Không nhận Nhận biết được Nhận biết và phát được vấn đề biết được sự sự xuất hiện biểu được vấn đề nghiên cứu xuất hiện vấn vấn đề nghiên nghiên cứu trong trong tình đề nghiên cứu cứu trong tình tình huống thực huống thực trong tình huống thực tiễn tiễn tiễn huống thực nhưng không tiễn và không phát biểu được phát biểu vấn đề nghiên được vấn đề cứu nghiên cứu 3. Liệt kê Không liệt kê Liệt kê được Liệt kê được đầy được các được các kiến một số kiến đủ các kiến thức kiến thức vật thức liên quan thức liên quan liên quan đến vấn lí liên quan đến vấn đề đến vấn đề đề nghiên cứu. đến vấn đề nghiên cứu. nghiên cứu nghiên cứu. nhưng chưa Tìm tòi, khám phá đầy đủ kiến thức 4. Phân tích, Không phân Phân tích/ thiết Phân tích, thiết liên quan để giải thiết lập tích/thiết lập lập được một lập được đầy đủ quyết được các được các mối số mối quan hệ các mối quan hệ tình mối quan hệ quan hệ giữa giữa các kiến giữa các kiến huống giữa các các kiến thức thức cần tìm thức cần tìm hiểu thực tiễn kiến thức cần tìm hiểu hiểu nhưng cần tìm hiểu chưa đầy đủ 5. Phát biểu Không phát Phát biểu được, Phát biểu được được nội biểu được nội được một số nội đầy đủ nội dung/ dung, viết dung/ không dung/ viết được viết được đầy đủ được các viết được các một số công các công thức công thức công thức của thức của các của các kiến thức 10