Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Dạy học chủ đề “Đa dạng nấm” cho học sinh phổ thông dân tộc nội trú tỉnh Bắc Kạn

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:84

Thêm vào BST

Báo xấu

23
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung chính của đề tài là hệ thống hóa cơ sở khoa học về dạy học theo chủ đề, phát triển năng lực cho học sinh trong dạy học. Xây dựng nội dung chủ đề “Đa dạng nấm”. Xây dựng quy trình tổ chức dạy học chủ đề. Tiến hành thực nghiệm sư phạm để đánh giá hiệu quả của việc vận dụng dạy học chủ đề đến sự phát triển năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên cho học sinh phổ thông dân tộc nội trú tỉnh Bắc Kạn. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Dạy học chủ đề “Đa dạng nấm” cho học sinh phổ thông dân tộc nội trú tỉnh Bắc Kạn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM –––––––––––––––––––––– TỐNG THỊ TRANG DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “ĐA DẠNG NẤM” CHO HỌC SINH PHỔ THÔNG DÂN TỘC NỘI TRÚ TỈNH BẮC KẠN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM –––––––––––––––––––––– TỐNG THỊ TRANG DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “ĐA DẠNG NẤM” CHO HỌC SINH PHỔ THÔNG DÂN TỘC NỘI TRÚ TỈNH BẮC KẠN Ngành: Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Sinh học Mã số: 8 14 01 11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Văn Hồng THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của tôi, không sao chép của bất kỳ ai. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa được công bố trong bất kì công trình nào. Các trích dẫn về bảng biểu, kết quả nghiên cứu của các tác giả khác, các tài liệu tham khảo trong luận văn đều có nguồn gốc rõ ràng. Tôi xin chịu mọi trách nhiệm về đề tài nghiên cứu của mình! Thái Nguyên, ngày 25 tháng 8 năm 2019 Tác giả Tống Thị Trang Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
LỜI CẢM ƠN Trước tiên tôi xin được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc nhất tới PGS - TS Nguyễn Văn Hồng, Khoa Sinh học - Đại học Sư phạm Thái Nguyên đã tận tình hướng dẫn và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập cũng như trong quá trình thực hiện luận văn này. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các Thầy Cô trong Ban chủ nhiệm khoa; các thầy, cô giáo thuộc bộ môn Phương pháp dạy học Sinh học khoa Sinh học; Phòng quản lý và Đào tạo sau đại học Trường Đại học Sư Phạm - Đại học Thái Nguyên đã giúp đỡ tạo điều kiện cho tôi hoàn thành tốt quá trình học tập, nghiên cứu. Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu, các đồng nghiệp và học sinh trường PTDT nội trú Pác Nặm và trường PTDT nội trú Ba Bể tỉnh Bắc Kạn đã tạo điều kiện giúp đỡ Tôi trong quá trình học tập cũng như nghiên cứu, thực nghiệm để hoàn thành đề tài nghiên cứu này. Tôi xin chân thành cảm ơn! Bắc Kạn, ngày 26 tháng 8 năm 2019 Tác giả Tống Thị Trang Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
MỤC LỤC Lời cam đoan ........................................................................................................ i Lời cảm ơn ........................................................................................................... ii Mục lục ............................................................................................................... iii Danh mục các từ viết tắt ..................................................................................... iv Danh mục các bảng.............................................................................................. v Danh mục các hình ............................................................................................. vi MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................ 2 3. Đối tượng nghiên cứu và khách thể nghiên cứu .............................................. 2 4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 2 5. Nội dung nghiên cứu ....................................................................................... 3 6. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 3 7. Đóng góp mới của đề tài luận văn ................................................................... 3 8. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu...................................................................... 4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN............................................ 5 1.1. Tổng quan về cấu trúc sách giáo khoa và dạy học theo chủ đề.................... 5 1.1.1. Trên thế giới .............................................................................................. 5 1.1.2. Ở Việt Nam ................................................................................................ 5 1.2. Cơ sở lí luận .................................................................................................. 6 1.2.1. Khái niệm chủ đề học tập .......................................................................... 6 1.2.2. Dạy học theo chủ đề .................................................................................. 7 1.2.3. So sánh dạy học theo chủ đề với dạy học truyền thống ............................ 8 1.2.4. Những nét đặc trưng cơ bản của dạy học theo chủ đề. ............................ 10 1.2.5. Năng lực và năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên....................................... 13 1.3. Cơ sở thực tiễn ............................................................................................ 21 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
1.3.1. Mục đích điều tra ..................................................................................... 21 1.3.2. Phương pháp điều tra ............................................................................... 21 1.3.3. Đối tượng điều tra .................................................................................... 21 1.3.3. Nội dung điều tra ..................................................................................... 21 1.3.4. Kết quả điều tra........................................................................................ 21 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .................................................................................. 23 Chương 2: DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “ĐA DẠNG NẤM” CHO HỌC SINH PHỔ THÔNG DÂN TỘC NỘI TRÚ TỈNH BẮC KẠN .............................. 24 2.1. Giới thiệu nội dung chủ đề “Đa dạng nấm” ............................................... 24 2.2. Một số nguyên tắc cần đảm bảo trong dạy học chủ đề “Đa dạng nấm” cho học sinh .............................................................................................................. 27 2.2.1. Nguyên tắc đảm bảo mối quan hệ biện chứng giữa dạy học và mục tiêu phát triển năng lực người học ..................................................................... 27 2.2.2. Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất biện chứng giữa vai trò chủ thể tích cực, tự giác và độc lập của học sinh với vai trò chủ đạo của giáo viên trong quá trình dạy học ...................................................................................... 27 2.2.3. Nguyên tắc đảm bảo sự phù hợp giữa nội dung dạy học và hình thức tổ chức dạy học .................................................................................................. 28 2.3. Quy trình thiết kế một chủ đề học tập ........................................................ 28 2.4. Thiết kế kế hoạch dạy học chủ đề “Đa dạng nấm” .................................... 31 2.4.1. Kế hoạch dạy học tổng thể ...................................................................... 31 2.4.2. Kế hoạch dạy học chi tiết chủ đề “Đa dạng nấm” ................................... 31 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .................................................................................. 41 Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ...................................................... 42 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ................................................................. 42 3.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm ................................................................... 42 3.3. Phương pháp thực nghiệm .......................................................................... 42 3.3.1. Chọn đối tượng thực nghiệm ................................................................... 42 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
3.3.2. Bố trí thực nghiệm sư phạm .................................................................... 43 3.3.3. Kết quả thực nghiệm sư phạm ................................................................. 47 3.3.4. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm .................................................. 52 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ................................................................................... 57 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ............................................................................. 58 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 60 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Viết tắt Xin đọc là DH: Dạy học GD&ĐT: Giáo dục và Đào tạo GV: Giáo viên HS: Học sinh NL: Năng lực PPDH&GD Phương pháp dạy học và giáo dục PPDH: Phương pháp dạy học PTDT Phổ thông dân tộc SGK: Sách giáo khoa STT: Số thứ tự THCS: Trung học cơ sở Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. So sánh dạy học theo chủ đề với dạy học truyền thống ...............8 Bảng 1.2. Rubric đánh giá năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên của học sinh ....... 20 Bảng 2.1. Chủ đề và nội dung kiến thức ................................................... 24 Bảng 2.2. Các yêu cầu cần đạt về kiến thức .............................................. 25 Bảng 3.1. Phiếu quan sát - đánh giá năng lực của học sinh ....................... 45 Bảng 3.2. Phiếu tham vấn ........................................................................ 46 Bảng 3.3. Kết quả đánh giá năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên của học sinh ....... 47 Bảng 3.4. Kết quả đánh giá năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên của học sinh ..... 48 Bảng 3.5. Kết quả tham vấn ..................................................................... 49 Bảng 3.6. Kết quả khảo sát ý kiến học sinh về phương pháp dạy học chủ đề “Đa dạng nấm” ............................................................. 50 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Cấu trúc đa thành tố của năng lực (T.Lobanova, Yu.Shunin, 2008) ....... 17 Hình 3.1. Biểu đồ thể hiện sự tiến bộ của HS sau khi thực nghiệm.................. 49 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Xuất phát từ những yêu cầu về đổi mới phương pháp giáo dục và đào tạo trong giai đoạn hiện nay Định hướng đổi mới GD&ĐT đã được xác định trong nhiều Văn kiện Đại hội Đảng, trong các Nghị quyết Trung ương 4 khóa VII, Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII, Nghị quyết Trung ương 6 khóa IX, khóa X, đặc biệt là trong Nghị quyết Hội nghị BCH Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam lần thứ 8, khóa XI về đổi mới căn bản và toàn diện GD&ĐT và đã được thể chế hóa trong Luật giáo dục của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Luật Giáo dục (5/2005)[16] đã ghi rõ: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. Như vậy, đổi mới PPDH&GD nhằm nâng cao chất lượng giáo dục, khơi dậy và phát huy tiềm năng của con người, phát triển giáo dục toàn diện, đào tạo ra những lớp người năng động, sáng tạo để thích ứng trong mọi hoàn cảnh là hết sức quan trọng. Cho nên, việc dạy học tiếp cận các mô hình dạy học tích cực, các phương pháp và biện pháp cùng các hình thức tổ chức dạy học tích cực là một trong những giải pháp hữu hiệu nhằm hình thành và phát triển năng lực cho học sinh. 1.2. Xuất phát từ thực trang phát triển năng lực cho học sinh ở trường phổ thông dân tộc nội trú tỉnh Bắc Kạn Phần lớn học sinh ở trường phổ thông dân tộc nội trú Pác Nặm là con em người dân tộc ít người ở vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn. Các em có nhiều điều kiện thuận lợi để vận dụng những hình thức tổ chức dạy học và những PPDH tích cực để thông qua đó hình thành và phát triển được những năng lực cần Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
thiết và năng lực tìm hiểu hay nghiên cứu thế giới tự nhiên là một trong số đó. Tuy nhiên, vấn đề này hiện còn đang bị bỏ ngỏ. Bởi vậy, nếu như tăng cường vận dụng các biện pháp, PPDH, hình thức tổ chức dạy học tích cực thì sẽ phát triển được những năng lực cần thiết cho học sinh ở trường phổ thông dân tộc nội trú và điều này là điều rất cần thiết. 1.3. Xuất phát từ tính ưu việt của dạy học theo chủ đề đối với việc phát triển năng lực cho học sinh Có thể nói rằng: Chủ đề là một đơn vị nội dung kiến thức trọn vẹn mà khi tổ chức học sinh tìm hiểu, khám phá sẽ giải quyết được một vấn đề lý luận hay thực tiễn, do đó học sinh vừa lĩnh hội được kiến thức khoa học, vừa rèn luyện, hình thành được các năng lực cơ bản như giải quyết vấn đề, sử dụng ngôn ngữ, tính toán, sáng tạo, tư duy phê phán, tự học. Bởi vậy, nếu như vận dụng dạy học theo chủ đề thì sẽ có nhiều cơ hội để phát triển năng lực cho học sinh. Điều này hoàn toàn có thể vận dụng trong dạy học các môn học nói chung và môn Khoa học tự nhiên nói riêng ở trường phổ thông dân tộc nội trú tỉnh Bắc Kạn. Xuất phát từ những lý do trên, tôi chọn đề tài DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “ĐA DẠNG NẤM” CHO HỌC SINH PHỔ THÔNG DÂN TỘC NỘI TRÚ TỈNH BẮC KẠN. 2. Mục tiêu nghiên cứu Xây dựng chủ đề “đa dạng nấm”, thiết kế kế hoạch dạy học và tổ chức dạy học chủ đề “đa dạng nấm” cho học sinh phổ thông dân tộc nội trú tỉnh Bắc Kạn. 3. Đối tượng nghiên cứu và khách thể nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Dạy học chủ đề - Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học Sinh học chủ đề “đa dạng nấm” môn sinh học 6, ở trường THCS. 4. Giả thuyết khoa học Nếu như thiết kế được chủ đề “Đa dạng nấm” và tổ chức dạy học một cách hợp lý thì sẽ phát triển được năng lực tìm hiểu hay nghiên cứu thế giới tự nhiên cho học sinh phổ thông dân tộc nội trú tỉnh Bắc Kạn. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
5. Nội dung nghiên cứu - Hệ thống hóa cơ sở khoa học về dạy học theo chủ đề, phát triển năng lực cho học sinh trong dạy học. - Xây dựng nội dung chủ đề “Đa dạng nấm”. - Xây dựng quy trình tổ chức dạy học chủ đề. - Tiến hành thực nghiệm sư phạm để đánh giá hiệu quả của việc vận dụng dạy học chủ đề đến sự phát triển năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên cho học sinh phổ thông dân tộc nội trú tỉnh Bắc Kạn. 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Các phương pháp nghiên cứu lý thuyết - Nghiên cứu những văn bản có tính pháp lý của Đảng và Nhà nước, Bộ GD&ĐT liên quan đến đề tài luận văn. - Nghiên cứu những tài liệu về dạy học theo chủ đề, phát triển năng lực. 6.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Điều tra thực trạng về vận dụng dạy học theo chủ đề, biện pháp phát triển năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên cho học sinh phổ thông dân tộc nội trú tỉnh Bắc Kạn. - Thực nghiệm sư phạm và tham vấn chuyên gia. 6.3. Các phương pháp phân tích số liệu thực nghiệm Sử dụng thống kê toán học để xử lí số liệu thực nghiệm. 7. Đóng góp mới của đề tài luận văn - Góp phần làm sáng tỏ lý thuyết dạy học theo chủ đề và phát triển năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên cho học sinh phổ thông dân tộc nội trú tỉnh Bắc Kạn. - Xây dựng được chủ đề “Đa dạng nấm” - Xác định cấu trúc năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên. - Xây dựng bảng tiêu chí và công cụ đánh giá năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
8. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu - Giới hạn nghiên cứu: Đề tài chỉ tập trung xây dựng nội dung chủ đề “Đa dạng nấm”; kế hoạch dạy học chủ đề, tổ chức dạy học và bước đầu đánh giá sự hình thành một số kĩ năng và năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên. - Phạm vi nghiên cứu: thực nghiệm sư phạm được thực hiện ở trường PTDT nội trú Pác Nặm và trường PTDT nội trú Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Tổng quan về cấu trúc sách giáo khoa và dạy học theo chủ đề 1.1.1. Trên thế giới Trên thế giới, sách giáo khoa được biên soạn dưới dạng các chủ đề đã có từ lâu và rất phổ biến ở các nước có nền giáo dục tiên tiến như ở Anh, Mỹ, Pháp, Singapor,... Chẳng hạn như, sách giáo khoa môn Khoa học 7 của Anh (Cambridge Checkpoint Sience coursebook 7) [22], phần Sinh học đã được biên soạn gồm 4 chủ đề: 1/ Plants and humans as organisms (Thực vật và con người là sinh vật) 2/ Cells and organisms (Tế bào và sinh vật) 3/ Living things in their enviromen (Sinh vật sống trong môi trường của chúng) 4/ Variation and classification (Biến thể và phân loại) Biên soạn nội dung dạy học dưới dạng các chủ đề mang tính khoa học tích hợp và có tính thực tiễn cao đã giúp người học hiểu thấu vấn đề và phát triển được những năng lực cần thiết như: năng lực nhận thức thế giới tự nhiên, năng lực khám phá thế giới tự nhiên và năng lực vận dụng kiến thức để cải tạo thế giới tự nhiên. 1.1.2. Ở Việt Nam Nhận thức được ý nghĩa của việc dạy học theo chủ đề, ở Việt Nam, trong những năm gần đây đã có nhiều nhà nghiên cứu, nhiều giáo viên phổ thông đã chú ý đến việc thiết kế các chủ đề liên môn và tổ chức dạy học cho học sinh các chủ đề này với những mục tiêu khác nhau. Chẳng hạn như: tác giả Nguyễn Kì Loan (2016) [15] trong luận án tiến sỹ giáo dục học của mình đã kì công cấu trúc hóa lại sách giáo khoa Sinh học 6 hiện hành thành các chủ đề học tập tích hợp giáo dục môi trường cho học sinh trong dạy học. Bên cạnh các công trình Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
của các nhà nghiên cứu, dạy học theo chủ đề nhằm nâng cao kết quả học tập của học sinh, hoặc để phát triển năng lực hợp tác, năng lực tự học,.v.v . Vấn đề xây dựng các chủ đề học tập liên môn đã thu hút được đông đảo các giáo viên đang trực tiếp giảng dạy các môn khoa học ở trường phổ thông và nó đã trở thành phong trào rộng khắp trong các nhà trường phổ thông của nước ta. Theo Chương trình giáo dục phổ thông ban hành kèm theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26 tháng 12 năm 2018 của Bộ trưởng Bộ GD&ĐT [1], sách giáo khoa môn Khoa học tự nhiên nói riêng và các môn học khác nói chung cũng đã được thống nhất biên soạn dưới dạng các chủ đề học tập. Dạy học theo chủ đề có điều kiện để giáo viên thực hiện tư tưởng và nguyên tắc dạy học tiếp cận năng lực: dạy học vì quyền lợi và vì sự phát triển của học sinh. Chính vì những lợi ích của dạy học theo chủ đề nên việc biên soạn sách giáo khoa, cấu trúc hóa nội dung dạy học dưới dạng các chủ đề và tổ chức dạy học theo chủ đề là vấn đề đã được khẳng định và trở nên rất cần thiết. 1.2. Cơ sở lí luận 1.2.1. Khái niệm chủ đề học tập Chủ đề là vấn đề chủ yếu được đặt ra trong tác phẩm, toát lên từ nội dung và theo một hướng tư tưởng nhất định. Chủ đề gắn bó với đề tài, nói lên cách tiếp cận, khai thác và khám phá vấn đề trong phạm vi đề tài đó [18]. Theo tác giả Nguyễn Kì Loan (2016): “Chủ đề là một đơn vị nội dung kiến thức trọn vẹn mà khi tổ chức học sinh tìm hiểu, khám phá sẽ giải quyết được một vấn đề lý luận hay thực tiễn, do đó vừa lĩnh hội được kiến thức khoa học, vừa rèn luyện, hình thành được các năng lực cơ bản như giải quyết vấn đề, sử dụng ngôn ngữ, tính toán, sáng tạo, tư duy phê phán, tự học”[15]. Trong dạy học chủ đề, chủ đề là một đơn vị nội dung kiến thức tương đối trọn vẹn mà khi học xong chủ đề người học có thể vận dụng được kiến thức đã học để giải quyết một vấn đề thực tiễn hoặc giải quyết một vấn đề trong bối Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
cảnh mới. Nội dung mỗi chủ đề đảm bảo phải chứa đựng được những tri thức chủ chốt mang tính phổ biến, điển hình (nội môn); đồng thời phải có tính mở để có thể kết hợp với kiến thức thuộc các chủ đề khác hoặc lĩnh vực khoa học khác (liên môn). 1.2.2. Dạy học theo chủ đề Dạy học theo chủ đề là hình thức tìm tòi những khái niệm, tư tưởng, đơn vị kiến thức, nội dung bài học,… có sự giao thoa, tương đồng lẫn nhau, dựa trên cơ sở các mối liên hệ giữa lý luận và thực tiễn được đề cập đến trong các môn học hoặc các hợp phần của môn học đó (tức là con đường tích hợp những nội dung từ một số đơn vị, bài học, các chương, các phần môn học có liên hệ với nhau) làm thành nội dung học trong một chủ đề có ý nghĩa hơn, thực tế hơn, nhờ đó người học có thể tự hoạt động nhiều hơn để tìm ra kiến thức và vận dụng vào thực tiễn [26]. Dạy học theo chủ đề, về bản chất là dạy học tích hợp trong đó có sự kết hợp hài hòa, thống nhất giữa các yếu tố, các đối tượng tham gia vào quá trình dạy học nhằm phát triển tối đa khả năng nhận thức và tư duy đa chiều một cách hợp lý, phù hợp với năng lực của học sinh trong việc thực hiện nội dung các hoạt động trong từng chủ đề. Theo Tưởng Duy Hải và Đỗ Hương Trà (2016), tổ chức dạy học theo chủ đề nhằm phát triển năng lực cho người học cần thực hiện theo 3 bước: (1) Xác định năng lực cần phát triển ở người học và xây dựng nội dung chủ đề; (2) Tổ chức dạy học theo chủ đề: Xây dựng câu hỏi định hướng → nguồn thông tin → tổ chức thảo luận (học sinh thực hiện trình bày, phát biểu ý kiến và tự do phát triển; thư ký học sinh ghi lại những phát biểu) → giáo viên tổng kết và củng cố nội dung chủ đề [9]. Đây là một trong những cơ sở lý luận để chúng tôi xây dựng quy trình dạy học theo chủ đề. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
1.2.3. So sánh dạy học theo chủ đề với dạy học truyền thống Bảng 1.1. So sánh dạy học theo chủ đề với dạy học truyền thống Vấn đề so sánh Dạy học truyền thống Dạy học theo chủ đề Vấn đề, nhiệm Tiến trình học tập, giải quyết Các nhiệm vụ học tập được vụ học tập dạy các vấn đề khoa học như vật lý, giao cho học sinh, học sinh học hóa học, …thường là giải quyết sẽ phải tự tìm cách thức vấn đề có sẵn trong SGK, hay thực hiện với sự chủ động do giáo viên áp đặt, các tiến hỗ trợ, hợp tác của giáo trình học tập do giáo viên xây viên. Các thức dạy học này dựng và học sinh học theo lấy học sinh làm trung tâm đúng kịch bản của giáo viên hay nói cách khác giáo viên là trung tâm Đối tượng HS Phù hợp với tất cả các đối Phù hợp với những học sinh tượng học sinh, các học sinh có cách tư duy logic, có khả khác nhau có khả năng nhận năng tư duy, tuần tự, mạch thức khác nhau nên sẽ phù hợp kiến thức chặt chẽ với những phương pháp khác nhau, với phương pháp này các em sẽ phát huy được hết khả năng của mình. Nội dung dạy Dạy theo từng bài riêng lẻ với Dạy theo một chủ đề được học một thời lượng không thay đổi, tổ chức lại theo hướng tích theo số tiết quy định cho từng hợp từ một phần, hay gộp nội dung, nội dung bài học các nội dung có mạch kiến nhiều năm không thay đổi. thức liên quan đến nhau trong chương trình học, học sinh sẽ được mở rộng, tìm hiểu nhiều kiến thức phù hợp với thời đại. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Vấn đề so sánh Dạy học truyền thống Dạy học theo chủ đề Kết quả đạt Kết thúc chương trình học nội Kiến thức mà học sinh thu được sau bài dung kiến thức mà học sinh thu được là các khái niệm trong học được rời rạc, hoặc chỉ có mối một mối liên hệ mạng lưới liên hệ tuyến tính (một chiều với nhau, các nội dung kiến theo thiết kế chương trình học). thức liên quan với nhau sẽ được gắn kết lại giúp học sinh có thể có mạch kiến thức liên tục, có thể giải quyết được các vấn đề trong thực tiễn. Mức độ nhận Mức độ nhận thức của người Trình độ nhận thức có thể thức của HS học sau quá trình học tập đạt được ở mức độ cao: thường theo trình tự như SGK Phân tích kiến thức, tổng và thường dừng lại ở trình độ hợp nội dung, đánh giá vấn biết, hiểu và vận dụng (chủ yếu đề. là giải bài tập). Kết quả cả quá Kết thúc một chương trình học, Kết thúc một chủ đề học trình học học sinh không có một tổng thể sinh có một tổng thể kiến kiến thức theo chủ đề, có mối thức mới, tinh giản, chặt liên quan đến nhau mà có kiến chẽ, phù hợp với thực tiễn thức từng phần riêng biệt hoặc và khác với nội dung trong có hệ thống kiến thức liên hệ sách giáo khoa, học sinh có tuyến tính theo trật tự các bài thể vận dụng mạch kiến học như chương trình SGK. thức này để giải quyết các vấn đề thực tiễn. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Vấn đề so sánh Dạy học truyền thống Dạy học theo chủ đề Việc vận dụng Kiến thức còn xa rời thực tiễn, Kiến thức gần gũi với thức kiến thức vào không theo kịp xu thế hiện đại, tiễn mà học sinh đang sống thực tiễn không theo kịp sự phát triển hơn, các kiến thức sẽ được của xã hội, của khoa học kỹ bổ sung liên tục do quá thuật do sự chậm cập nhật của trình học học sinh sẽ phải nội dung sách giáo khoa, tự cập nhập, tìm tòi và bổ chương trình học. sung kiến thức để hoàn thành nhiệm vụ học tập. Kiến thức tìm Kiến thức thu được sau khi học Hiểu biết có được sau khi tòi, ở rộng thường là hạn hẹp trong kết thúc chủ đề thường vượt chương trình, nội dung học, các ra ngoài khuôn khổ nội kiến thức cũ không được cập dung cần học, theo kịp xu nhập bổ sung kịp thời, những số hướng của thời đại do quá liệu được tổng hợp cách thời trình tìm kiếm, xử lý thông điểm học cả chục năm. tin ngoài nguồn tài liệu chính thức của học sinh. HÌnh thành các Khó có thể hướng tới nhiều Có thề hướng tới, bồi kỹ năng cho HS mục tiêu nhân văn quan trọng dưỡng rèn luyện các kĩ như: rèn luyện các kĩ năng năng làm việc với thông tin, sống và làm việc: giao tiếp, giao tiếp, ngôn ngữ, hợp hợp tác, quản lý, điều hành, ra tác. quyết định… 1.2.4. Những nét đặc trưng cơ bản của dạy học theo chủ đề * Mục tiêu của dạy học theo chủ đề Cũng giống như các phương pháp dạy học khác, dạy học theo chủ đề cũng nhằm thực hiện các mục tiêu dạy học. Tuy nhiên, dạy học theo chủ đề đã Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn