Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Dạy học môn Toán lớp 5 bằng sơ đồ tư duy ở nước CHDCND Lào

Chia sẻ: Ganuongmuoimatong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:132

Thêm vào BST

Báo xấu

34
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề chung nhất về lí luận và thực tiễn về SĐTD và đặc điểm của học sinh lớp 5, thiết kế một số SĐTD và một số kế hoạch bài học có sử dụng SĐTD trong dạy học môn Toán lớp 5 của nước CHDCND Lào.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Dạy học môn Toán lớp 5 bằng sơ đồ tư duy ở nước CHDCND Lào

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM –––––––––––––––––––– VONGPHET ONSYMA DẠY HỌC MÔN TOÁN LỚP 5 BẰNG SƠ ĐỒ TƯ DUY Ở NƯỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM –––––––––––––––––––– VONGPHET ONSYMA DẠY HỌC MÔN TOÁN LỚP 5 BẰNG SƠ ĐỒ TƯ DUY Ở NƯỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO Ngành: Giáo dục học (Giáo dục Tiểu học) Mã số: 8.14.01.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Thị Thu Hương THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, chưa từng được công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào của tác giả khác. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2019 Học viên thực hiện Vongphet Onsyma Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tò lòng biết ơn sâu sắc đối với TS. Lê Thị Thu Hương người cô “ giáo đã tận tình chỉ bảo, giúp đỡ tôi vượt qua những khó khăn, trở ngại trên con đường nghiên cứu khoa học và xin gửi lời cảm ơn tới các thầy cô giáo Khoa Giáo dục Tiểu học, phòng sau Đại học – trường ĐHSP - ĐHTN đã luôn hết lòng hướng dẫn, nhiệt tình chỉ bảo cung cấp tài liệu cho tôi trong suốt quá trình học tập và làm luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo và các em học sinh ở trường Tiểu học Dongkhamxang, huyện Hatxayphong, Thủ đô Viêng Chăn, nước CHDCND Lào đã ủng hộ, cộng tác, giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong quá trình điều tra, đánh giá và tổ chức thực nghiệm những nội dung liên quan đến luận văn.” Tôi xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 3 năm 2019 Học viên thực hiện Vongphet Onsyma Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
MỤC LỤC Lời cam đoan .................................................................................................................. i Lời cảm ơn .....................................................................................................................ii Mục lục ........................................................................................................................ iii Danh mục chữ viết tắt ................................................................................................... iv Danh mục các bảng, biểu đồ .......................................................................................... v MỞ ĐẦU .......................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ..........................................................................3 4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................................4 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................................4 6. Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................................4 7. Phương pháp nghiên cứu ...........................................................................................4 8. Cấu trúc luận văn .......................................................................................................5 NỘI DUNG ...................................................................................................................6 CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ....................................................6 1.1. Khái quát về tình hình nghiên cứu và sử dụng SĐTD ............................................6 1.1.1. Nghiên cứu và ứng dụng SĐTD trên thế giới ......................................................6 1.1.2. Nghiên cứu trong nước (nước CHDCND Lào) ..................................................7 1.2. Một số vấn đề cơ bản về tư duy ..............................................................................8 1.2.1. Khái niệm .............................................................................................................8 1.2.2. Những đặc điểm cơ bản của tư duy .....................................................................9 1.2.3. Các giai đoạn của một quá trình tư duy .............................................................12 1.2.4. Các thao tác tư duy cơ bản .................................................................................14 1.3. Sơ đồ tư duy ..........................................................................................................16 1.3.1. Khái niệm ...........................................................................................................16 1.3.2. Đặc điểm của sơ đồ tư duy ................................................................................17 1.3.3. Lưu ý khi sử dụng SĐTD trong dạy học môn Toán tiểu học ............................19 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
1.3.4. Tiềm năng sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học môn Toán lớp 5 ......................20 1.4. Đặc điểm nhận thức của học sinh lớp 5 (nước CHDCND Lào) ..........................29 1.4.1. Về tri giác...........................................................................................................29 1.4.2. Về chú ý .............................................................................................................29 1.4.3. Về trí nhớ ...........................................................................................................29 1.4.4. Về tư duy ...........................................................................................................30 1.4.5. Về tưởng tượng ..................................................................................................30 1.4.6. Về ngôn ngữ .......................................................................................................30 1.5. Mục tiêu, nội dung môn Toán lớp 5 (nước CHDCND Lào) ................................ 31 1.5.1. Vị trí của môn Toán ở lớp 5...............................................................................31 1.5.2. Mục tiêu của môn Toán ở lớp 5 ........................................................................31 1.5.3. Nội dung của môn Toán ở lớp 5 ........................................................................32 1.6. Thực trạng sử dụng SĐTD trong dạy học môn Toán lớp 5 nước CHDCND Lào ......34 1.6.1. Mục đích khảo sát ..............................................................................................34 1.6.2. Đối tượng khảo sát .............................................................................................34 1.6.3. Phương pháp khảo sát ........................................................................................35 1.6.4. Kết quả khảo sát .................................................................................................35 Kết luận chương 1 ........................................................................................................39 CHƯƠNG II: THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN Ở LỚP 5 (NƯỚC CHDCND LÀO) ........................................40 2.1. Giới thiệu phần mềm iMindMap 10 .....................................................................20 2.1.1. Khởi động phần mềm ........................................................................................20 2.1.2. Tạo sơ đồ mới ....................................................................................................21 2.1.3. Chỉnh sửa “ Central Idea” .................................................................................22 2.1.4. Thêm nhánh (Branch) vào sơ đồ........................................................................25 2.1.5. Lưu sơ đồ tư duy ra dạng hình ảnh ....................................................................28 2.2. Các bước vẽ sơ đồ tư duy .....................................................................................40 2.3. Cách đọc sơ đồ tư duy ..........................................................................................42 2.4. Các mức độ sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học môn Toán ở lớp 5....................42 2.5. Thiết kế một số sơ đồ tư duy trong dạy học môn Toán lớp 5 ...............................45 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
2.5.1. Thiết kế sơ đồ tư duy mạch nội dung số học .....................................................45 2.5.2. Thiết kế sơ đồ tư duy mạch nội dung hình học .................................................47 2.5.3. Thiết kế sơ đồ tư duy mạch nội dung giải toán có lời văn ................................ 48 2.5.4. Thiết kế sơ đồ tư duy mạch nội dung đại lượng và đo đại lượng ......................50 2.6. Thiết kế một số kế hoạch bài học trong dạy học môn toán lớp 5 (nước CHDCND Lào) có sử dụng sơ đồ tư duy ....................................................................53 2.6.1. Thiết kế kế hoạch bài học trong dạy học mạch nội dung số học .......................53 2.6.2. Thiết kế kế hoạch bài học trong dạy học yếu tố hình học .................................71 2.6.3. Thiết kế kế hoạch bài học trong dạy học mạch nội dung giải toán có lời văn ..79 2.6.4. Thiết kế kế hoạch bài học trong dạy học Đại lượng và đo đại lượng ................87 Kết luận chương 2 ........................................................................................................99 CHƯƠNG III. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ........................................................100 3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm.....................................................100 3.1.1. Mục đích ..........................................................................................................100 3.1.2. Nhiệm vụ..........................................................................................................100 3.2. Đối tượng và nội dung thực nghiêm sư phạm ....................................................100 3.2.1. Đối tượng .........................................................................................................100 3.2.2. Nội dung ..........................................................................................................101 3.3. Các giai đoạn thực nghiệm sư phạm ...................................................................101 3.3.1. Giai đoạn 1: Chọn mẫu thực nghiệm sư phạm ................................................101 3.3.2. Giai đoạn 2: Tiến hành thực nghiệm sư phạm .................................................101 3.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm ............................................................................103 3.4.1. Kết quả kiểm tra trước khi thực nghiệm ..........................................................103 3.4.2. Kết quả kiểm tra sau khi thực nghiệm .............................................................104 Kết luận chương 3 ......................................................................................................107 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ..........................................................................108 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................109 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT STT Viết tắt Viết đầy đủ 1 CHDCND Cộng hòa Dân chủ Nhân dân 2 ĐC Đối chứng 3 GV Giáo viên 4 HS Học sinh 5 SĐTD Sơ đồ tư duy 6 TN Thực nghiệm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC BẢNG VÀ BIỂU ĐỒ Bảng 1.1. Thống kê số lượng GV tham gia khảo sát ...................................................34 Bảng 1.2. Thống kê số lượng HS tham gia khảo sát ...................................................34 Bảng 1.3. Thống kê số lượng GV tiếp cận với SĐTD .................................................35 Bảng 1.4. Thống kê hình thức tiếp cận SĐTD của GV ...............................................36 Bảng 1.5. Tình huống dạy học có sử dụng SĐTD .......................................................37 Bảng 1.6. Thống kê sử dụng SĐTD trong các môn học ..............................................38 Bảng 1.7. Hứng thú của HS với SĐTD trong dạy học môn Toán ...............................38 Bảng 3.1. Bảng số liệu học sinh được chọn làm mẫu thực nghiệm...........................101 Bảng 3.2. Số liệu kết quả kiểm tra trước khi thực nghiệm ........................................103 Bảng 3.3. Số liệu kết quả kiểm tra sau khi thực nghiệm ...........................................104 Biểu đồ 3.1. Kết quả kiểm tra trước khi thực nghiệm của HS cả lớp TN và lớp ĐC ..104 Biểu đồ 3.2. Kết quả kiểm tra sau khi thực nghiệm của HS cả lớp TN và lớp ĐC ..........105 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC HÌNH VÀ BIỂU ĐỒ Hình 1.1. Sơ đồ các giai đoạn của một quá trình tư duy .............................................14 Hình 1.2. Sơ đồ phân tích và tổng hợp ........................................................................15 Hình 1.3. Màn hình làm việc của iMindMap 10..........................................................20 Hình 1.4. Mở kho hình ảnh làm khung ........................................................................21 Hình 1.5. Kho hình ảnh khung.....................................................................................22 Hình 1.6. Hình ảnh khung được chọn ..........................................................................22 Hình 1.7. Thay đổi tiêu đề ...........................................................................................22 Hình 1.8. Định dạng cho tiêu đề ..................................................................................23 Hình 1.9. Thay đổi hình nền ........................................................................................24 Hình 1.10. Di chuyển khung trung tâm .......................................................................24 Hình 1.11. Thay đổi kích thước ...................................................................................25 Hình 1.12. Thêm nhánh mới ........................................................................................25 Hình 1.13. Di chuyển, kéo dài, thu hẹp, thêm các nhánh ............................................26 Hình 1.14. Thêm tiêu đề cho nhánh .............................................................................26 Hình 1.15. Thay đổi màu, hình dạng, lựa chọn kiểu nhánh và vị trí các tiêu đề .........27 Hình 1.16. Thêm ảnh cho nhánh ..................................................................................27 Hình 1.17. Tạo nhánh con cho một nhánh ...................................................................28 Hình 1.18. Lưu sơ đồ tư duy ra dạng hình ảnh ............................................................28 Hình 1.19. Sơ đồ tư duy đã hoàn thiện ........................................................................29 Hình 2.1. Chọn từ trung tâm ........................................................................................40 Hình 2.2. Vẽ nhánh cấp 1 ............................................................................................41 Hình 2.3. Vẽ nhánh cấp 2, 3… ....................................................................................41 Hình 2.4. Hoàn thiện sơ đồ tư duy ...............................................................................42 Hình 2.5. Mức độ 1 trong sử dụng SĐTD ...................................................................43 Hình 2.6. Mức độ 2 trong sử dụng SĐTD ...................................................................44 Hình 2.7. Mức độ 3 trong sử dụng SĐTD ...................................................................44 Hình 2.8. Thiết kế SĐTD với mức độ 1 trong mạch nội dung số học .........................45 Hình 2.9. Thiết kế SĐTD với mức độ 2 trong mạch nội dung số học .........................46 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Hình 2.10. Thiết kế SĐTD với mức độ 3 trong mạch nội dung số học .......................46 Hình 2.11. Thiết kế SĐTD với mức độ 1 trong mạch nội dung hình học ...................47 Hình 2.12. Thiết kế SĐTD với mức độ 2 trong mạch nội dung hình học ...................47 Hình 2.13. Thiết kế SĐTD với mức độ 3 trong mạch nội dung hình học ...................48 Hình 2.14. Thiết kế SĐTD với mức độ 1 trong mạch nội dung giải toán có lời văn ........49 Hình 2.15. Thiết kế SĐTD với mức độ 2 trong mạch nội dung giải toán có lời văn ........49 Hình 2.16. Thiết kế SĐTD với mức độ 3 trong mạch nội dung giải toán có lời văn ........50 Hình 2.17. Thiết kế SĐTD với mức độ 1 trong mạch nội dung đại lượng và đo đại lượng .........................................................................................................51 Hình 2.18. Thiết kế SĐTD với mức độ 2 trong mạch nội dung đại lượng và đo đại lượng .........................................................................................................51 Hình 2.19. Thiết kế SĐTD với mức độ 3 trong mạch nội dung đại lượng và đo đại lượng .........................................................................................................52 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Chính phủ Lào luôn xác định phát triển giáo dục và thể thao là yếu tố căn bản và động lực cho sự phát triển kinh tế và xã hội. Về cơ bản phải trở thành nước công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong năm 2024. “Muốn thành công sự nghiệp này, chúng ta phải thấy rõ nhân tố quyết định thắng lợi chính là nguồn nhân lực con người Lào. Nền giáo dục của Lào không chỉ lo đào tạo cho đủ về số lượng mà còn quan tâm đặc biệt đến chất lượng đào tạo.” Nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào đang trong thời kì đổi mới theo hướng văn kiện Đại hội Đảng Nhân dân Cách mạng Lào lần thứ X đã chỉ ra rằng: Trong sự nghiệp phát triển giáo dục muốn đạt được chất lượng và hiệu suất cao thì yếu tố quan trọng nhất trước hết cần phải phát triển giáo viên, vì giáo viên là người trực tiếp tham gia vào quá trình dạy học, là nhân tố quan trọng trong việc truyền đạt những kiến thức, kỹ năng và thái độ cũng như hướng dẫn, giúp đỡ trong quá trình hình thành và phát triển các năng lực, phẩm chất cần đạt được ở học sinh, trở thành động lực to lớn cho sự phát triển của đất nước trong tương lai. Nếu thiếu vắng giáo viên có chất lượng tốt, phương pháp giảng dạy bị hạn chế sẽ dẫn đến chất lượng đào tạo thấp và không thể đạt được mục tiêu. Vì vậy, chúng ta cần phải không ngừng nâng cao năng lực, trình độ của đội ngũ giáo viên, đưa ra nhiều những phương pháp và hình thức tổ chức cho hoạt động dạy học đa dạng, linh hoạt, tạo điều kiện cho học sinh phát huy nhiều nhất khả năng của bản thân, từ đó góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục... Điều này đòi hỏi ngành Giáo dục và Thể thao Lào phải có những bước đi đổi mới về mọi mặt, nhằm đào tạo con người lao động có đủ kiến thức, năng lực sáng tạo, trí tuệ và phẩm chất đạo đức tốt, đáp ứng được yêu cầu nhân lực của đất nước, để đất nước Lào có sự phát triển về mặt nguồn nhân lực, mặt kinh tế - xã hội theo kịp các nước trên thế giới. Hiện nay Bộ Giáo dục và Thể thao Lào đang nghiên cứu xây dựng chương trình mới trong cấp Tiểu học, nhất là lớp 5. Chương trình mới quán triệt rõ và sâu sắc định hướng dạy học học sinh làm trung tâm, trong đó có khuyến khích giáo viên sử dụng SĐTD trong quá trình dạy học. Tuy nhiên, hiện nay việc sử dụng SĐTD trong dạy học Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
môn toán ở Tiểu học nói chung và lớp 5 nói riêng vẫn còn ít sử dụng và chưa đạt được hiệu quả cao do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan. Một trong những nguyên nhân đó là phương pháp dạy của giáo viên chưa phát huy được tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh. Ở Tiểu học lớp 5, đổi mới phương pháp dạy học nghĩa là tạo mọi điều kiện để học sinh có thể tiếp tục kiến thức một cách tích cực, tự lực và biết vận dụng sáng tạo tri thức để giải quyết các vấn đề trong học tập và cuộc sống. Với tinh thần đó, chúng ta đang thực hiện đổi mới phương pháp dạy học theo hướng đưa học sinh vào vị trí chủ thể của hoạt động nhận thức. Giáo dục đóng vai trò quan trọng, là nhân tố chìa khóa, là động lực thúc đẩy nền kinh tế phát triển. Không chỉ ở Lào mà ở hầu hết các quốc gia khác trên thế giới, các chính phủ đều coi giáo dục là quốc sách hàng đầu. Đảng và Nhà nước Lào xác định “Đầu tư cho giáo dục là đầu tư phát triển”. Thật vậy, trong thời kỳ công nghiệp hóa hiện đại hóa, đầu tư vào chất xám là đầu tư mang lại hiệu quả lớn nhất, nó sẽ bảo đảm cho sự phát triển bền vững của đất nước. Cùng với sự phát triển của giáo dục, những năm qua việc đổi mới phương pháp dạy học, hình thức tổ chức dạy học và phương tiện dạy học được thực hiện khá đồng bộ. Bởi phương pháp dạy học có hợp lý thì hiệu quả của việc dạy và học mới cao, phương pháp có phù hợp thì mới phát huy được tính tích cực học tập, khả năng tư duy sáng tạo của người học. Sử dụng sơ đồ tư duy (SĐTD) kết hợp với các phương pháp dạy học tích cực khác như phát hiện và giải quyết vấn đề, dạy học theo lý thuyết kiến tạo, dạy học theo dự án… có tính khả thi cao góp phần đổi mới PPDH. Việc sử dụng SĐTD trong dạy học đã và đang được áp dụng ở nhiều nước có nền giáo dục tiên tiến trên thế giới và mới đây đã được nghiên cứu và áp dụng ở Lào nhằm giúp GV truyền thụ kiến thức một cách sinh động, hệ thống và mô hình hóa để HS có thể học, tự học tích cực, có một tư duy tổng thể về bài học hay một chủ đề kiến thức giúp người học dễ hiểu, dễ nhớ, dễ vận dụng kiến thức. Từ kiến thức được diễn đạt trong nhiều trang sách, SĐTD tinh lọc lại chỉ còn trong một sơ đồ và ngược lại, từ sơ đồ này HS hình dung, liên tưởng và phát triển kiến thức một cách logic. Sử dụng SĐTD yêu cầu HS phải tự suy nghĩ để thiết lập Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
nội dung bài học theo cách hiểu của mình nên SĐTD thực sự là một công cụ chống “đọc - chép, học vẹt” rất hiệu quả. SĐTD thực sự phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý HS tiểu học, đặc biệt là môn Toán, bởi ở lứa tuổi của các em tư duy trực quan hành động chiếm ưu thế, tư duy trừu tượng còn kém phát triển. Sử dụng sơ đồ tư duy bằng cách kết hợp các hình ảnh trực quan như hình ảnh, đường nét, màu sắc, chữ viết với sự tư duy tích cực sẽ hỗ trợ các em trong việc lĩnh hội tri thức mới. Đặc biệt, đây còn là một sơ đồ mở, không yêu cầu tỉ lệ, chi tiết chặt chẽ như bản đồ địa lí, hơn nữa lại có thể dùng các phương tiện đơn giản như phấn màu, bút màu, giấy nháp, bìa, mặt sau của tờ lịch… Nên sẽ rất dễ dàng cho các em khi thực hiện. Thêm vào đó với sản phẩm độc đáo “kiến thức + hội họa” cũng thể hiện sự sáng tạo của HS, đồng thời là niềm vui của chính thầy cô giáo và phụ huynh khi chứng kiến thành quả lao động của con em mình. Cách học này còn phát triển được năng lực riêng của từng học sinh không chỉ về trí tuệ (vẽ, viết gì trên SĐTD), hệ thống hóa kiến thức (huy động những điều đã học trước đó để chọn lọc các ý để ghi), khả năng hội họa (hình thức trình bày, kết hợp hình vẽ, chữ viết, màu sắc), sự vận dụng kiến thức được học qua sách vở vào cuộc sống. Để góp phần giúp GV và HS nâng cao hiệu quả và chất lượng giảng dạy và học tập các môn học ở lớp 5 nói chung và môn Toán nói riêng, chúng tôi lựa chọn nghiên cứu đề tài luận văn thạc sĩ: “Dạy học môn Toán lớp 5 bằng sơ đồ tư duy ở nước CHDCND Lào”. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề chung nhất về lí luận và thực tiễn về SĐTD và đặc điểm của học sinh lớp 5, thiết kế một số SĐTD và một số kế hoạch bài học có sử dụng SĐTD trong dạy học môn Toán lớp 5 của nước CHDCND Lào. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học môn Toán ở lớp 5 tại nước CHDCND Lào. 3.2. Đối tượng nghiên cứu SĐTD trong dạy học môn Toán ở lớp 5. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
4. Giả thuyết khoa học Nếu thiết kế và tổ chức thực hiện thành công các tình huống dạy học có sử dụng SĐTD một cách hợp lí thì sẽ góp phần nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán ở lớp 5 (nước CHDNND Lào). 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Xác định cơ sở lý luận về SĐTD và việc thiết kế, sử dụng SĐTD trong dạy học môn Toán ở tiểu học. 5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng thiết kế và sử dụng SĐTD trong dạy học môn Toán lớp 5 ở nước Cộng hoà Dân chủ Nhân dân Lào. 5.3. Thiết kế SĐTD và một số tình huống dạy học môn Toán lớp 5 có sử dụng SĐTD. 5.4. Thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm nghiệm tính khả thi của các kế hoạch bài học đã thiết kế cũng như khẳng định tính hiệu quả của kết quả nghiên cứu. 6. Phạm vi nghiên cứu 6.1. Nội dung nghiên cứu Đề tài tập trung vào việc nghiên cứu để thiết kế và sử dụng sơ đồ tư duy trong qúa trình dạy học môn Toán lớp 5 tại Trường tiểu học DongKhamXang, huyện Hatxayphong, thủ đô Viêng Chăn, nước Cộng hoà Dân chủ Nhân dân Lào. 6.2. Khách thể điều tra Giáo viên: 25; Học sinh: 215 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận, gồm: Phương pháp tổng hợp, hệ thống hoá, phân tích tài liệu để xác định các khái niệm và xây dựng khung lý thuyết của đề tài nghiên cứu. 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn, gồm: 7.2.1. Phương pháp quan sát: Tiến hành quan sát, khảo sát thực tế, thu thập thông tin góp phần làm rõ thực trạng nghiên cứu. 7.2.2. Phương pháp điều tra bằng Ankét: Tiến hành lấy ý kiến của các đối tượng nghiên cứu thông qua phiếu điều tra, bảng hỏi nhằm làm rõ thực trạng cần nghiên cứu. 7.2.3. Phương pháp chuyên gia: Trưng cầu ý kiến chuyên gia về các nội dung nghiên cứu, đánh giá thực trạng nghiên cứu, đánh giá về tính khoa học và tính khả thi của các tình huống dạy học đã thiết kế. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
7.2.4. Phương pháp thống kê toán học: Sử dụng các công thức toán học để tính toán các chỉ số định lượng trong nghiên cứu thực trạng và đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm. 7.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Để kiểm tra tính khả thi của các SĐTD và tình huống dạy học đã thiết kế. 8. Cấu trúc luận văn Cấu trúc luận văn gồm 3 chương: Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn Chương 2. Thiết kế và sử dụng Sơ đồ tư duy trong dạy học môn Toán lớp 5 (nước Cộng hoà Dân chủ Nhân dân Lào) Chương 3. Thực nghiệm sư phạm Ngoài ra, luận văn còn có phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục các tài liệu tham khảo và Phụ lục. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
NỘI DUNG CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Khái quát về tình hình nghiên cứu và sử dụng SĐTD 1.1.1. Nghiên cứu và ứng dụng SĐTD trên thế giới Vào những năm 70 của thế kỉ XX, Tony Buzan đã xây dựng mô hình và phát triển SĐTD. Từ đó đến nay, SĐTD được nghiên cứu và sử dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực của cuộc sống và giáo dục trên toàn thế giới. Tony Buzan cho rằng: “SĐTD là biểu hiện của tư duy mở rộng, cho nên nó có chức năng tự nhiên của tư duy. Đây là kĩ thuật đồ họa đóng vai trò chiếc khóa vạn năng để khai thác tiềm năng của bộ não” [17]. Tony Buzan xác định SĐTD gồm 4 đặc điểm chính là: “Đối tượng nhận thức được tóm lược trong một hình ảnh trung tâm; Từ hình ảnh trung tâm, chủ đề chính của đối tượng tỏa rộng thành các nhánh; Các nhánh được cấu thành từ một hình ảnh chủ đạo hay từ khóa trên một dòng liên kết; Những vấn đề ở các thứ bậc thấp hơn cũng được biểu thị bởi các đường liên kết với các nhánh có thứ bậc cao hơn; Các nhánh cùng thứ bậc tạo thành một cấu trúc nút liên kết với nhau” ([17], tr 66-67). Trong cuốn “The Mind Map Book”, Tony Buzan và Barry Buzan đã đưa ra lợi ích của việc sử dụng SĐTD trong công việc (phân tích, giải quyết vấn đề, ghi nhật kí) hoặc trong kinh doanh (hội họp, thuyết trình, quản lí) (theo [17], tr 195-220; tr 270- 302). Các tác giả cũng nghiên cứu việc sử dụng SĐTD cho đối tượng là học sinh, sinh viên trong thực hiện các bài tiểu luận, viết văn, các kì thi và cho đối tượng là GV trong việc soạn ghi chú cho bài giảng, trình bày bài giảng trên lớp, làm công cụ để kiểm tra kiến thức và mức độ hiểu bài của người học (theo [18]; tr 233-269). Trong tác phẩm “Ứng dụng của SĐTD”, Joyce Wycoff cho rằng, SĐTD cho phép tổ chức các ý tưởng trong ít phút, thúc đẩy sáng tạo, phá vỡ trở ngại mà người viết gặp phải và cung cấp một cơ chế động não hiệu quả ([14]; tr15). Tác giả đã nghiên cứu, đưa ra những tác dụng cụ thể đối với GV và HS theo từng bước của SĐTD trong việc phát triển kĩ năng viết ([14]; tr 85-108), khả năng thuyết trình ([14]; tr161-178), xây dựng và quản lí các kế hoạch ([14]; tr109-128), Trong mỗi ứng dụng, tác giả trình bày các bước tiến hành và những điểm cần lưu ý để xây dựng và sử dụng hiệu quả SĐTD. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Nhóm tác giả J.L.Deladrière, F.L.Bihan, P.Morgin, D.Rebaud trong tác phẩm “Sắp xếp ý tưởng với sơ đồ tư duy” đưa ra lí giải vì sao cần sử dụng SĐTD, cách xây dựng và những lợi ích đạt được khi sử dụng SĐTD trong quản lí công việc, ghi chú, điều hành cuộc họp, quản lí dự án [7]. Ở Việt Nam, SĐTD đã được sử dụng trong dạy học ở các cấp học và các môn học khác nhau như Toán, Lí, Văn, Tiếng Anh,… nhằm tạo hứng thú cho học sinh để các em ghi nhớ, hệ thống hóa, liên kết các mạch kiến thức và tái hiện bài học tốt hơn. Có thể điểm qua một số tác giả sau: Tác giả Hoàng Đức Huy (2009) giới thiệu kĩ thuật vẽ SĐTD bằng tay và bằng phần mềm vi tính, trong đó có những ví dụ vận dụng trong dạy học ở trường mẫu giáo, trường tiểu học. Nhóm tác giả Trần Đình Châu, Đặng Thị Thu Thủy viết cuốn sách Dạy tốt- học tốt ở Tiểu học bằng SĐTD (2011), trong đó đưa ra những hướng dẫn thiết kế và gợi ý một số hướng dẫn cách sử dụng SĐTD trong dạy học các môn học ở cấp tiểu học [6]. Ngoài ra, có một số bài báo cũng đề cập đến việc ứng dụng SĐTD trong dạy học các môn học ở tiểu học. Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục hiện nay, ngành giáo dục được giao trọng trách phải đào tạo được đội ngũ GV đáp ứng những yêu cầu của thời đại mới, có năng lực chuyên môn, vững vàng và phương pháp làm việc khoa học với tư duy sáng tạo để có khả năng giải quyết vấn đề phức hợp trong các tình huống thay đổi, đáp ứng những yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông mới. Với hình thức ghi chép bằng SĐTD của mỗi người, bắt đầu từ hình ảnh trung tâm là vấn đề chính tỏa ra các nhánh kết hợp nét vẽ, màu sắc, từ khóa để suy nghĩ linh hoạt đồng thời tiếp thu và ghi nhớ nhiều thông tin một cách vững chắc hơn. Như vậy ta thấy được hiệu quả của SĐTD trong tất cả các lĩnh vực của cuộc sống, đặc biệt là trong giáo dục. SĐTD đang được sự quan tâm của rất nhiều nhà khoa học, nhà nghiên cứu và các thầy cô giáo. 1.1.2. Nghiên cứu trong nước (nước CHDCND Lào) Qua tìm hiểu tình hình sử dụng SĐTD trong quá trình dạy học ở nước CHDCND Lào, chúng tôi nhận thấy SĐTD bước đầu đã được đưa vào triển khai dạy học ở một số trường. Tuy nhiên, việc triển khai này chỉ mang tính tự phát và chưa mang tính đồng bộ theo một số chiều hướng sau: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
- SĐTD chủ yếu được sử dụng ở các Trường Cao đẳng, Trường Trung cấp nghề do một số giáo viên ở các trường này được đi học, đào tạo hoặc bồi dưỡng ở nước ngoài như Thái Lan, Nhật Bản, Trung Quốc... được tiếp cận với kĩ thuật dạy học này và áp dụng vào quá trình giảng dạy của bản thân hoặc chia sẻ với đồng nghiệp. Tuy nhiên, việc áp dụng hầu hết là kế thừa những kết quả nghiên cứu đã có của các nhà giáo dục nước ngoài. - Đối với các trường phổ thông, SĐTD bước đầu được phổ biến tới các giáo viên ở trường tiểu học nhờ việc chia sẻ, bồi dưỡng của các thầy cô ở các trường sư phạm vào thời gian hè. Mặc dù vậy nhưng việc triển khai vẫn chưa được rộng rãi và giáo viên chưa thành thạo kĩ thuật dạy học này. Có thể khẳng định rằng, đến nay chưa có một công trình nghiên cứu khoa học bài bản nào về việc sử dụng SĐTD trong dạy học môn Toán lớp 5 ở nước CHDCND Lào. Đó chính là lí do thúc đẩy tôi thực hiện nghiên cứu đề tài luận văn này với mong muốn những kết quả nghiên cứu sẽ được áp dụng triển khai và sử dụng hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán lớp 5 ở nước CHDCND Lào. 1.2. Một số vấn đề cơ bản về tư duy 1.2.1. Khái niệm Tư duy là phạm trù triết học dùng để chỉ những hoạt động của tinh thần, đem những cảm giác của con người ta sửa đổi và cải tạo thế giới thông qua hoạt động vật chất, làm cho con người ta có nhận thức đúng đắn về sự vật và ứng xử tích cực với nó. Theo triết học duy vật biện chứng, tư duy xuất hiện trong quá trình sản xuất xã hội của con người. Trong quá trình đó, con người so sánh các thông tin, dữ liệu thu được từ nhận thức cảm tính hoặc các ý nghĩ với nhau. Trải qua các quá trình khái quát hóa và trừu tượng hóa, phân tích và tổng hợp để rút ra các khái niệm, phán đoán, giả thuyết, lý luận.v.v... Kết quả của quá trình tư duy bao giờ cũng là sự phản ánh khái quát các thuộc tính, các mối liên hệ cơ bản, phổ biến, các quy luật không chỉ ở một sự vật riêng lẻ mà còn ở một nhóm sự vật nhất định. Vì vậy, tư duy bao giờ cũng là sự giải quyết vấn đề thông qua những tri thức đã nắm được từ trước [8]. Theo Tony Buzan (2010), tư duy là sản phẩm cao nhất của vật chất được tổ chức một cách đặc biệt - bộ não con người. Tư duy phản ánh tích cực hiện thực khách quan dưới dạng các khái niệm, sự phán đoán, lý luận... [17].Ơ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Theo triết học duy tâm khách quan, “tư duy là sản phẩm của "ý niệm tuyệt đối" với tư cách là bản năng siêu tự nhiên, độc lập, không phụ thuộc vào vật chất”. Theo George Wilhemer Fridrick Heghen: "Ý niệm tuyệt đối là bản nguyên của hoạt động và nó chỉ có thể biểu hiện trong tư duy, trong nhận thức tư biện mà thôi". “Tư duy xuất hiện trong quá trình hoạt động sản xuất của con người và đảm bảm phản ánh thực tại một cách gián tiếp, phát hiện những mỗi liên hệ hợp với các quy luật của thực tại”. 1.2.2. Những đặc điểm cơ bản của tư duy - Tính có vấn đề của tư duy Tư duy chỉ nảy sinh trong hoạt động thực tiễn xuất hiện một mục đích mới, một vấn đề mới mà những phương pháp, phương tiện cũ không thể giải quyết được. Những hoàn cảnh như thế gọi là hoàn cảnh có vấn đề. Không phải tất cả các hoàn cảnh có vấn đề nào cũng làm nảy sinh tư duy. Muốn làm xuất hiện một quá trình tư duy thì hoàn cảnh có vấn đề đó phải được cá nhân nhận thức đầy đủ. Ví dụ: Trong quá trình dạy học, để tạo hứng thú và khơi gợi nhận thức của học sinh, giáo viên cần đưa ra những tình huống có vấn đề. Tình huống ấy vừa gắn bó và gần gũi với vốn sống của học sinh, vừa phải liên quan tới vốn kiến thức đã có của các em. Tuy nhiên, bằng vốn kiến thức đó học sinh chưa đủ để giải quyết vấn đề mà vẫn cần đến sự hỗ trợ, gợi mở từ phía giáo viên. Cũng vậy, trong quá trình giao bài tập cho học sinh, giáo viên cần đưa ra những bài tập không quá dễ hoặc quá khó mà cần phù hợp với năng lực nhận thức của học sinh. - Tính gián tiếp của tư duy Tư duy phát hiện ra bản chất của sự vật, “hiện tượng và quy luật chi phối chúng nhờ công cụ, phương tiện và các thành tựu trong hoạt động nhận thức của loài người và kinh nghiệm của cá nhân mình. Tính gián tiếp còn biểu hiện trong ngôn ngữ. Con người luôn dùng ngôn ngữ để tư duy. Nhờ đặc điểm này mà tư duy đã mở rộng không giới hạn phạm vi nhận thức của con người”. Chẳng hạn, trong dạy học hình thành biểu tượng về phép nhân 3 × 2 = 6, giáo viên sẽ sử dụng đồ dùng trực quan là 3 cặp que tính, mỗi cặp có 2 que tính. Khi đó, các que tính được coi là phương tiện trực quan đóng vai trò hỗ trợ gián tiếp cho học sinh tư duy để hình thành phép tính. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn