Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Dạy học theo dự án trong môn Khoa học lớp 4

Chia sẻ: Ganuongmuoimatong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:100

Thêm vào BST

Báo xấu

75
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là thiết kế và sử dụng các dự án học tập trong dạy học môn Khoa học 4 nhằm phát huy tính tích cực của người học, lấy người học làm trung tâm, hình thành và phát triển năng tự học, trên cơ sở đó trau dồi các kỹ năng tư duy độc lập, sáng tạo và giải quyết vấn đề.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Dạy học theo dự án trong môn Khoa học lớp 4

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN VĂN THÀNH DẠY HỌC THEO DỰ ÁN TRONG MÔN KHOA HỌC LỚP 4 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN VĂN THÀNH DẠY HỌC THEO DỰ ÁN TRONG MÔN KHOA HỌC LỚP 4 Ngành: Giáo dục học (Giáo dục Tiểu học) Mã số: 8 04 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ HỒNG CHUYÊN THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN Đề tài luận văn “Dạy học theo dự án trong môn Khoa học lớp 4” được tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn của cô giáo Nguyễn Thị Hồng Chuyên. Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng cá nhân tôi. Kết quả thu được trong đề tài là hoàn toàn trung thực và không trùng với kết quả nghiên cứu của các tác giả khác. Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm! Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020 Học viên Nguyễn Văn Thành i
LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn sự hướng dẫn, giúp đỡ nhiệt tình của các thầy cô giáo trong khoa Giáo dục Tiểu học đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình làm luận văn này. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc đến cô TS. Nguyễn Thị Hồng Chuyên - người đã trực tiếp hướng dẫn, chỉ bảo tận tình để tôi có thể hoàn thành luận văn. Trong quá trình thực hiện luận văn, dù đã cố gắng nhưng do thời gian và năng lực có hạn nên luận văn không tránh khỏi thiếu xót và hạn chế. Vì vậy, tôi rất mong nhận được sự tham gia đóng góp ý kiến của thầy cô và bạn bè để luận văn của tôi được hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020 Học viên Nguyễn Văn Thành ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG ......................................................................................... vii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ ................................................... viii MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ....................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................ 2 3. Khách thể nghiên cứu, đối tượng nghiên cứu ........................................................... 2 4. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 2 5. Nhiệm vụ và nội dung nghiên cứu ............................................................................ 2 6. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................. 3 7. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 3 8. Cấu trúc luận văn ...................................................................................................... 4 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ............................. 5 1.1. Tổng quan nghiên cứu về đề tài ............................................................................. 5 1.1.1. Một số nghiên cứu trên thế giới .......................................................................... 5 1.1.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam ........................................................................... 7 1.2. Dạy học dự án ........................................................................................................ 9 1.2.1. Dự án ................................................................................................................... 9 1.2.2. Dạy học dự án ................................................................................................... 10 1.2.3. Vai trò của dạy học dự án trong việc phát triển năng lực khoa học tự nhiên cho học sinh tiểu học .................................................................................................. 11 1.2.4. Đặc điểm dạy học theo dự án............................................................................ 12 1.3. Khái quát chương trình giáo dục phổ thông môn Khoa học (CT 2018) .............. 13 1.3.1. Quan điểm xây dựng chương trình ................................................................... 13 1.3.2. Mục tiêu ............................................................................................................ 14 iii
1.3.3. Yêu cầu cần đạt ................................................................................................. 14 1.3.4. Nội dung giáo dục môn Khoa học lớp 4 ........................................................... 16 1.3.5. Phương pháp giáo dục ...................................................................................... 16 1.3.6. Phương tiện dạy học ......................................................................................... 18 1.3.7. Cách thức kiểm tra đánh giá ............................................................................. 19 1.4. Đặc điểm tâm lí - nhận thức của học sinh cuối cấp tiểu học ............................... 20 1.4.1. Đặc điểm tâm lí của học sinh cuối cấp tiểu học ............................................... 20 1.4.2. Đặc điểm nhận thức của học sinh cuối cấp tiểu học ......................................... 21 1.4.3. Mối quan hệ giữa đặc điểm tâm lí, nhận thức của học sinh cuối cấp tiểu học với việc dạy học theo dự án ................................................................................. 22 1.5. Thực trạng về việc dạy học dự án trong môn Khoa học lớp 4 ............................ 24 1.5.1. Khái quát quá trình điều tra .............................................................................. 24 1.5.2. Kết quả điều tra ................................................................................................. 25 Kết luận chương 1 ....................................................................................................... 37 Chương 2. THIẾT KẾ CHỦ ĐỀ DẠY HỌC THEO DỰ ÁN MÔN KHOA HỌC 4 ........................................................................................................................ 38 2.1. Nguyên tắc xây dựng chủ đề dạy học theo dự án ................................................ 38 2.1.1. Nguyên tắc đảm bảo sự phù hợp giữa lý luận và thực tiễn .............................. 38 2.1.2. Nguyên tắc đảm bảo vai trò chủ thể của học sinh trong toàn bộ quá trình thực hiện dự án học tập ............................................................................................... 39 2.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính vừa sức ..................................................................... 40 2.1.4. Nguyên tắc dảm bảo phát triển năng lực của học sinh ..................................... 42 2.2. Quy trình thiết kế chủ đề môn Khoa học theo phương pháp dự án ..................... 42 2.2.1. Giai đoạn 1. Thiết kế dự án............................................................................... 42 2.2.2. Giai đoạn 2. Tổ chức dạy học theo dự án ......................................................... 47 2.3. Thiết kế một số chủ đề dạy học dự án môn Khoa học 4 ...................................... 49 2.3.1. Dự án “Em là kĩ sư trồng trọt” .......................................................................... 49 2.3.2. Dự án “Em là nhà nghiên cứu nước sạch” ........................................................ 54 2.3.3. Dự án “Em là kĩ sư thiết kế” ............................................................................. 59 Kết luận chương 2 ....................................................................................................... 66 iv
Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................................ 67 3.1. Khái quát về thực nghiệm sư phạm ..................................................................... 67 3.1.1. Mục đích và nhiệm vụ thử nghiệm ................................................................... 67 3.1.2. Nội dung thử nghiệm ........................................................................................ 67 3.1.3. Địa điểm, đối tượng thử nghiệm ....................................................................... 67 3.1.4. Kế hoạch, phương pháp tiến hành thực nghiệm ............................................... 67 3.2. Tiến hành thực nghiệm ........................................................................................ 72 3.2.1. Mục tiêu ............................................................................................................ 72 3.2.2. Tiến hành thực nghiệm ..................................................................................... 72 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................................... 77 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 79 PHỤ LỤC v
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DA : Dự án DHDA : Dạy học dự án DHTDA : Dạy học theo dự án GV : Giáo viên HS : Học sinh THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông vi
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Mức độ quan trọng của môn Khoa học so với các môn học khác ........ 25 Bảng 1.2. Nhận thức mức độ quan trọng của việc xác định mục tiêu và nội dung trong môn Khoa học 4 .................................................................. 26 Bảng 1.3. Thực trạng sử dụng các phương pháp trong dạy học môn Khoa học ... 27 Bảng 1.4. Mức độ sử dụng các hình thức tổ chức dạy học môn Khoa học 4 của giáo viên ................................................................................................ 28 Bảng 1.5. Thực trạng sử dụng đồ dùng dạy học môn Khoa học 4 ........................ 29 Bảng 1.6. Hứng thú của học sinh với môn Khoa học 4 ......................................... 29 Bảng 1.7. Tầm quan trọng của môn Khoa học ...................................................... 30 Bảng 1.8. Hứng thú của học sinh với các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học môn Khoa học .......................................................................... 30 Bảng 1.9. Biểu hiện năng lực chung của học sinh ................................................. 31 Bảng 1.10. Biểu hiện năng lực đặc thù của học sinh ............................................... 33 Bảng 1.11. Nhận thức về tầm quan trọng của phương pháp dạy học theo dự án trong dạy học Khoa học 4...................................................................... 34 Bảng 1.12. Nhận thức về vai trò, ý nghĩa của phương pháp dạy học theo dự án trong dạy học Khoa học 4...................................................................... 35 Bảng 1.13. Yếu tố ảnh hưởng đến việc sử dụng phương pháp dạy học theo dự án ...................................................................................................... 36 Bảng 2.1. Phiếu đánh giá năng lực của học sinh trong hoạt động tìm hiểu nguyên nhân gây ô nhiễm nguồn nước và biện pháp bảo vệ nguồn nước .................45 Bảng 2.2. Phiếu đánh giá năng lực của học sinh trong hoạt động tìm hiểu nhu cầu về ánh sáng, không khí, nước và chất khoáng của thực vật và ứng dụng trong thực tế trồng cây .......................................................... 51 Bảng 2.3. Phiếu đánh giá năng lực của học sinh trong hoạt động thiết kế thiết bị làm sạch nước .................................................................................... 56 vii
Bảng 2.4. Phiếu đánh giá năng lực của học sinh trong hoạt động tìm hiểu về vật dẫn nhiệt tốt, vật dẫn nhiệt kém ...................................................... 61 Bảng 3.1. Bảng đánh giá kết quả trước thực nghiệm............................................. 68 Bảng 3.2. Bảng tiêu chí đánh giá năng lực sau thực nghiệm ................................. 70 Bảng 3.3. Bảng điểm số trong đánh giá kết quả học tập của học sinh .................. 72 Bảng 3.4. Bảng đánh giá kết quả sau thực nghiệm ................................................ 72 Bảng 3.5. Mức độ vận dụng của học sinh lớp thực nghiệm và lớp đối chứng sau thực nghiệm ..................................................................................... 75 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ Biểu đồ 3.1. Đánh giá kết quả trước thực nghiệm ......................................................69 Biểu đồ 3.2. Đánh giá kết quả sau thực nghiệm .........................................................73 viii
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Đất nước ta đang trong quá trình hội nhập quốc tế, sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ, khoa học giáo dục và sự cạnh tranh quyết liệt trên nhiều lĩnh vực giữa các quốc gia đòi hỏi giáo dục phải đổi mới. Để hội nhập với xu thế phát triển của thời đại, Đảng ta đã vạch ra chiến lược: “Giáo dục và Đào tạo là quốc sách hàng đầu” [1]. Để thực hiện chủ trương đúng đắn đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã và đang phát triển đổi mới đồng bộ giáo dục và đào tạo, trong đó có đổi mới chương trình dạy học các cấp nói chung, chương trình tiểu học nói riêng. Chương trình giáo dục mới chú trọng tới tinh thần và mục tiêu của Nghị quyết số 29-NQ/TW về Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, nghĩa là cần tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại để các em thể hiện hết khả năng sáng tạo của bản thân mình. Môn Khoa học là một môn học rất quan trọng. Nó là một môn học gần gũi với các em học sinh. Học xong môn học này học sinh sẽ có những kiến thức cơ bản ban đầu về con người và sức khỏe, động vật và thực vật, môi trường và tài nguyên thiên nhiên và cả những kiến thức về vật chất và năng lượng như: đặc điểm và công dụng của một số vật liệu thường dùng, sự biến đổi của chất, sử dụng năng lượng… Đặc biệt, đây cũng là môn học tạo cho học sinh nhiều tình huống có vấn đề yêu cầu các em cần chủ động, tích cực để tìm ra hướng giải quyết các vấn đề đó. Muốn học sinh học tốt môn Khoa học, giải quyết tốt các tình huống trong môn học và biết ứng dụng các kiến thức đã học vào thực tế cuộc sống, trước hết giáo viên phải trang bị cho bản thân vốn kiến thức khoa học thật tốt, không ngừng tìm hiểu, cập nhật những tin tức, thông tin hàng ngày. Đặc biệt giáo viên còn cần phải tìm kiếm và tạo ra các chủ đề bài học để phục vụ cho quá trình học tập, đáp ứng được nhu cầu học đi đôi với hành, các em không những được học các kiến thức khoa học mà còn được học những kĩ năng giao tiếp và kĩ năng sống cần thiết. Có như vậy tiết học mới tránh được sự nhàm chán, uể oải… tạo được hứng thú học tập cho người học. Vì vậy đổi mới phương pháp dạy học giáo dục nói chung và giáo dục tiểu 1
học nói riêng sẽ tạo ra sản phẩm là những con người tự tin, trung thực, có kiến thức hiện đại, kỹ năng thực hành nghề nghiệp vững chắc, có khả năng, có khả năng thích ứng cao với những biến động của xã hội, có ngoại ngữ và ứng dụng công nghệ thông tin trong học tập và nghiên cứu. Đồng thời có chiến lược bồi dưỡng học sinh tài năng để chuẩn bị đội ngũ nhân lực trình độ cao đủ sức cạnh tranh với khu vực và thế giới. Dạy học theo dự án hay còn gọi là dạy học dựa vào dự án hay dạy học dự án là phương pháp dạy học tích cực đang được ứng dụng ngày càng rộng rãi ở nhiều nước trên thế giới. Trong dạy học dự án, người học làm việc chủ động theo nhóm để thực hiện nhiệm vụ học tập tích hợp giữa lý thuyết và thực hành dưới sự hướng dẫn của giáo viên, và tự đánh giá sản phẩm của mình thông qua các tiêu chuẩn, tiêu chí yêu cầu. Vì các lý do trên, chúng tôi lựa chọn đề tài “Dạy học theo dự án trong môn Khoa học lớp 4” nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Khoa học ở tiểu học. 2. Mục đích nghiên cứu Thiết kế và sử dụng các dự án học tập trong dạy học môn Khoa học 4 nhằm phát huy tính tích cực của người học, lấy người học làm trung tâm, hình thành và phát triển năng tự học, trên cơ sở đó trau dồi các kỹ năng tư duy độc lập, sáng tạo và giải quyết vấn đề. 3. Khách thể nghiên cứu, đối tượng nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Chủ đề dạy học theo dự án môn Khoa học lớp 4. 3.2. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học môn Khoa học lớp 4. 4. Giả thuyết khoa học Nếu xây dựng được chủ đề dạy học môn Khoa học 4 theo dự án một cách cụ thể, khoa học, chú ý đến đặc điểm đối tượng học sinh và đặc thù của môn học thì sẽ góp phần phát triển năng lực của học sinh từ đó sẽ nâng cao chất lượng dạy và học môn Khoa học lớp 4 nói riêng và dạy học nói chung. 5. Nhiệm vụ và nội dung nghiên cứu 2
5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc dạy học theo dự án trong môn khoa học ở tiểu học 5.2. Thiết kế chủ đề dạy học theo dự án môn Khoa học lớp 4 5.3. Thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm chứng tính hiệu quả và tính khả thi của đề tài nghiên cứu. 6. Phạm vi nghiên cứu 6.1. Địa bàn nghiên cứu: Trường Tiểu học Tiên Phong I, Trường Tiểu học Tiên Phong II, Trường Tiểu học Phúc Thuận II, Trường tiểu học Vạn Phái, Thị xã phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên. 6.2. Nội dung nghiên cứu: Quy trình thiết kế chủ đề và tổ dạy học theo dự án môn Khoa học lớp 4. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Thu thập thông tin, phân loại, phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, xây dựng mô hình hệ thống hóa, phân tích và tổng hợp các tài liệu có liên quan đến dạy học dự án đề tài nghiên cứu để xây dựng cơ sở lý luận cho luận văn. Nghiên cứu chương trình, sách giáo khoa, môn Khoa học tiểu học ở Việt Nam và các tài liệu hướng dẫn giảng dạy theo định hướng đổi mới. 7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn Phương pháp quan sát sư phạm: Dự giờ, quan sát hoạt động của GV và HS tiểu học qua một số giờ học nhằm tìm hiểu thêm về các phương pháp dạy học mà GV thường sử dụng, hiệu quả của tiết dạy thông qua cách thức tác động của GV đến HS. Kết hợp với quan sát, chúng tôi có ghi chép diễn biến trong giờ học để làm căn cứ đưa ra kết luận. Phương pháp phỏng vấn: Phỏng vấn trực tiếp cán bộ quản lí, GV, HS về một số vấn đề ở trường tiểu học. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: Tổng kết kinh nghiệm vận dụng phương pháp dạy học của các GV tiểu học. Phương pháp chuyên gia: Trao đổi với một số chuyên gia để tham khảo định hướng cho đề tài cũng như đánh giá khách quan kết quả nghiên cứu. Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Được tiến hành nhằm khẳng định tính khả thi và hiệu quả của quy trình dạy học dự án do chúng tôi đề xuất. 7.3. Phương pháp thống kê toán học 3
Kết quả thực nghiệm được xử lý bằng phần mềm Excel và đánh giá bằng phương pháp thống kê toán học. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài Chương 2: Thiết kế chủ đề dạy học theo dự án môn Khoa học lớp 4 Chương 3: Thực nghiệm sư phạm 4
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Tổng quan nghiên cứu về đề tài 1.1.1. Một số nghiên cứu trên thế giới Từ cuối thế kỉ XVI đến cuối thế kỷ XVIII khái niệm DHDA đã dần được hình thành và phát triển tại Ý. Cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, nước Mỹ đã tiến hành cuộc cải cách giáo dục và đã xây dựng cơ sở lý luận cho phương pháp DHDA. Ngày nay DHDA được ứng dụng trong nhiều cấp, môn học, ngành học ở nhiều nước trên thế giới. Trong công trình Project method (Kilpatrick) [22], đã lần đầu tiên đưa ra khái niệm về “phương pháp dự án” và phổ biến rộng rãi trên toàn thế giới. Với nhận định “tâm lý đứa trẻ” là yếu tố quan trọng trong quá trình học tập, Kilpatrick coi động cơ thúc đẩy học sinh như là các tính năng quan trọng của phương pháp dự án: Trẻ em muốn làm những gì chúng thích hơn là làm những gì theo sự ép buộc của người khác. Theo Kilpatrick, các dự án có bốn giai đoạn: xác định mục đích, lập kế hoạch, thực hiện, và đánh giá, và tác giả đã triển khai cụ thể các bước thực hiện trong các nghiên cứu cũng như các dự án thực nghiệm của mình. Ông cho rằng một dự án lý tưởng khi tất cả bốn giai đoạn được bắt đầu và hoàn thành bởi các học sinh và không phải giáo viên . Ông còn rất nhiều công trình viết về phương pháp dự án, cụ thể như tài liệu School method from the project point of view [23], dành cho đào tạo giáo viên về phương pháp dự án. Hay Die Projekt-methode [24] về phương pháp dự án… Tuy nhiên, ông cho rằng DHTDA có thể được áp dụng rộng rãi ở mọi lĩnh vực, kể cả trong dạy lý thuyết, thực hành hay tích hợp. Thực tế cho thấy quan điểm nói trên của ông không hoàn toàn đúng, bởi vì DHTDA có những điều kiện riêng, nó không phù hợp với những môn học, lĩnh vực mang tính thuần túy lý thuyết. Trong công trình Project work in education (James Leroy Stockton)[6], đã phân tích các nguyên tắc giáo dục và đặc điểm của dự án để đề xuất xem làm việc theo dự án (Project work) như là một đối tượng học tập tạo ra cuộc cách mạng trong giáo dục ở Mỹ, khẳng định giá trị của phương pháp dự án là có thể được sử dụng trong tất cả các môn học và định hướng thực tiễn của dạy học khi sử dụng phương pháp này. Tuy nhiên, cũng giống như Kilpatrick, ông cho rằng DHTDA có thể được sử dụng cho tất cả các môn học, là điều không khả thi. 5
Bài viết A view of reseach on project-based learning (John Thomas) [21], đã tổng hợp các công trình nghiên cứu về PPDH dự án hay học tập dựa trên dự án của các nhà nghiên cứu giáo dục trên thế giới. Công trình đã tổng hợp các quan điểm cũng như phân tích các kết quả của các hướng nghiên cứu của một số tác giả, qua đó cung cấp cái nhìn tổng quan về các khía cạnh sau của DHTDA: Định nghĩa về DHTDA; Nền tảng lý luận và thực tiễn của DHTDA; Những tác động tích cực của DHTDA; Vai trò và đặc điểm của SV trong DHTDA; Những thách thức và nâng cao hiệu quả của DHTDA, và những định hướng/xu hướng cho nghiên cứu về DHTDA. Đặc biệt, gần đây nhất, Bender William N. trong công trình nghiên cứu Project - Based Learning. Differentiating Instruction for the 21st Century [19] đã chỉ ra rằng DHTDA là cách tiếp cận dạy học tốt nhất của thế kỷ 21 nhằm giúp người học giải quyết vấn đề thực tiễn. Trên cơ sở trình bày tổng quan về DHTDA và các mô hình dự án khác nhau, tác giả đã trình bày sự phù hợp giữa DHTDA với các lớp học cụ thể, đồng thời chỉ ra những ưu thế của DHTDA so với dạy học truyền thống. Tác giả đã trình bày các bước thực hiện cụ thể cho việc lập kế hoạch và hướng dẫn thựch iện một số mô hình DHTDA, đề xuất kỹ thuật và các chiến lược để DHTDA. Cuối cùng tác giả đã phân tích sự lựa chọn đánh giá trong DHTDA và sự cần thiết kết hợp DHTDA với các tiêu chuẩn Nhà nước. Theo John W. Thomas, Ph.D (2000), “A Review of Research on Project Based Learning” [21] Là công trình tổng quan về các nghiên cứu DHDA trong thập niên cuối cùng của TK 20 về 8 vấn đề chính: Diễn giải Khái niệm DHDA; Cơ sở lí luận và thực tiễn về DHDA; Đánh giá về hiệu quả của DHDA; Vai trò và đặc điểm của HS/SV trong DHDA; Khó khăn, thách thức trong ứng dụng DHDA vào thực tế dạy học; Nâng cao hiệu quả của DHDA; Các kết luận chính; Định hướng cho các nghiên cứu tiếp theo về DHDA. Trên cơ sở phân tích các nghiên cứu lí thuyết và thực nghiệm từ các trường Đại học và phổ thông với hầu hết các chuyên ngành (y tế, tài chính, kiến trúc, pháp luật, giáo dục…) và các môn học (toán, văn, công nghệ, địa lí…) tác giả đã đúc kết được những hiệu quả DHDA mang lại cho SV/ HS, nhà trường như: tăng chất lượng và hứng thú trong học tập; tăng ý thức tham gia công tác xã hội; phát triển tư duy; tăng cường các kĩ năng: đọc - viết, diễn thuyết, công nghệ thông tin, làm việc cá nhân và làm việc 6
hợp tác, khả năng vận dụng kiến thức để giải quyết các vấn đề thực tiễn; tạo điều kiện để HS/SV được tiếp xúc với những vấn đề mới mẻ; thay đổi cá nhân của người học… Bên cạnh đó người dạy và người học vẫn có thể phải đối mặt với một số khó khăn. Chẳng hạn: HS/SV có thể lạc đề theo sở thích cá nhân, thực hiện không đúng kế hoạch hoặc không theo hệ thống, khó khăn trong thu thập và xử lí dữ liệu, trong hợp tác nhóm, thiếu kĩ năng xã hội… Trong khi đó GV phải mất nhiều thời gian để theo dõi quá trình làm việc của HS/SV (điều chỉnh, giải quyết mâu thuẫn), khó khăn trong việc tích hợp công nghệ, trong phân công công việc phù hợp với năng lực của HS, trong đánh giá kết quả khách quan, chính xác…Cuối cùng tác giả đề xuất giải pháp khắc phục đồng thời cũng chính là hướng nghiên cứu DHDA tiếp theo như: Hiệu quả của DHDA trong tương quan so sánh với các phương pháp khác? Khả năng giáo dục kĩ năng sống và giá trị sống của DHDA? Giải pháp cho khó khăn và thách thức của DHDA ? Đây là tài liệu tham khảo quan trọng, gợi mở cho hướng nghiên cứu của học viên nhằm khai thác tối đa mặt thuận lợi và góp phần khắc phục những khó khăn thách thức của DHDA.. Ngoài ra tổ chức dạy học theo DA cũng được sử dụng khá phổ biến trong tất cả các cấp học ở các nước Châu Á như Thái Lan, Singgapo, Hồng Kông… các DA học tập được HS thực hiện thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau và dạy học theo DA đang là vấn đề đáng quan tâm nghiên cứu đối với những nhà sư phạm của các nước này. 1.1.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam Ở Việt Nam, khi nền kinh tế đất nước có những chuyển biến vượt bậc theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá, đòi hỏi giáo dục phải phát triển, hiện đại hoá và gắn bó chặt chẽ với sự phát triển kinh tế - xã hội. Các phương pháp dạy học có tính khả thi đã và đang được khai thác, phát triển hoàn thiện về lý luận và từng bước được đưa và thực hiện dạy học. Từ xu hướng trên, việc đổi mới PPDH trong đó có PPDH theo DA cũng được quan tâm nghiên cứu trong nhiều góc độ tiếp cận khác nhau. Một số năm gần đây, với những ưu điểm vượt trội, dạy học theo DA đã đang được sự thu hút của nhiều nhà nghiên cứu và dạy học theo DA được đề cập nhiều hơn trong các tài liệu Tiếng Việt với những tên gọi khác nhau như: đề án, dạy học theo DA, phương pháp DA. Cùng với sự tăng cường hợp tác quốc tế trong những năm gần đây, dạy học theo DA cũng được tăng cường giới thiệu và vận dụng ở Việt Nam. Dạy học theo DA được 7
đưa vào chương trình lý luận dạy học đại học dành cho các khoá cao học ở Đại học sư phạm Hà Nội, Đại học sư phạm Huế trong chương trình hợp tác quốc tế của DA phát triển GV THCS cũng như được đưa vào chương trình hội thảo tập huấn của DA phát triển THPT. Trong lĩnh vực giáo dục phổ thông, cùng với việc thực hiện các DA phát triển giáo dục, dạy học theo DA cũng bước đầu được áp dụng trong một số môn học như Toán, Địa lí, Hóa học, Sinh học, Vật lí… Từ năm 2006 trở lại đây, có rất nhiều GV ở các bậc học, nghiên cứu sinh, sinh viên của các trường đại học, cao đẳng trên cả nước quan tâm nghiên cứu và vận dụng dạy học theo DA vào giảng dạy. Trong việc vận dụng PPDH DA vào quá trình dạy và học hiện có rất nhiều đề tài luận văn, luận án của nhiều học viên ở các trường như Đại học sư pham thành phố Hồ Chí Minh, Đại học Vinh, ĐH Thái Nguyên… Tác giả Nguyễn Thị Diệu Thảo, “Dạy học theo dự án và vận dụng trong đào tạo giáo viên THCS môn công nghệ”, luận án tiến sĩ - Đại học sư phạm Hà Nội, năm 2009. Luận án nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của DHTDA trong đào tạo GV kinh tế gia đình, đề xuất được các phương án vận dụng, xác định được các dạng DA đặc thù và xây dựng tiến trình DHTDA trong đào tạo GV kinh tế gia đình. Ngoài ra, theo tác giả một dự án có thể kéo dài nhiều giờ, nhiều ngày hoặc nhiều tuần và không chỉ trong một môn học mà có thể ở nhiều môn học. Về mặt tổ chức, có 3 hình thức chính: (1) Học cả lớp: thường ở giai đoạn đầu của DA; (2) Học theo nhóm; (3) Làm việc cá nhân [12] Theo Đỗ Hương Trà, Phùng Việt Hải (2008), Hoạt động học tập trong DHDA và những kết quả thu được. Tiến trình DHDA đã được các tác giả làm rõ các pha, đưa thêm giai đoạn xác định các nguồn lực cần thiết là những điểm mới của lí luận DHDA [15] Trần Anh Tuấn (2012), “Dạy học theo dự án”,Theo tác giả, cần tạo ra một tình huống xuất phát, chứa đựng một vấn đề, hoặc đặt một nhiệm vụ cần giải quyết, trong đó chú ý đến việc liên hệ với hoàn cảnh thực tiễn xã hội và đời sống. [16] Từ những nghiên cứu ở trên chúng ta thấy rằng hiện nay trong nước và trên thế giới đã có những đề tài nghiên cứu về dạy học dự án, có những dự án phân tích, những biện pháp về quy trình dạy học dự án môn Khoa học lớp 4 nhưng hầu hết các dự án này được thực hiện trong chương trình hiện hành là chính. Qua tìm hiểu và nghiên cứu 8
chương trình 2018, chúng tôi thấy phương phương pháp dạy học dự án là một trong những phương pháp quan trọng góp phần hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực học sinh trên cơ sở đó trau dồi các kỹ năng tư duy độc lập, sáng tạo và giải quyết vấn đề. 1.2. Dạy học dự án 1.2.1. Dự án Dự án được đặc trưng bởi tính không lặp lại của các điều kiện thực hiện, nó được sử dụng phổ biến trong sản xuất, kinh tế và xã hội. Theo Đại từ điển tiếng Việt của Nguyễn Như Ý, thì dự án là “một dự thảo, một văn kiện quan trọng về luật pháp hay kế hoạch”. Còn theo Từ điển tiếng Việt của Bùi Quang Tịnh, dự án là “bản dự thảo về một việc gì”. [18, tr.15]. Theo Wikipedia: “Dự án là một tập hợp các hoạt động có liên quan đến nhau được thực hiện trong một khoảng thời gian có hạn, với những nguồn lực đã được giới hạn; nhất là nguồn tài chính có giới hạn để đạt được những mục tiêu cụ thể, rõ ràng, làm thỏa mãn nhu cầu của đối tượng mà dự án hướng đến.” Thực chất, dự án là tổng thể những chính sách, hoạt động và chi phí liên quan với nhau được thiết kế nhằm đạt được những mục tiêu nhất định trong một thời gian nhất định. [9, tr.12] Theo Trần Việt Cường: “Dự án là một quá trình hoạt động của một hay một nhóm người để thực hiện kế hoạch tự đề ra để tạo ra sản phẩm nhằm đạt được các mục đích đề ra” [3]. Đặng Thành Hưng, Trịnh Hồng Hà, Nguyễn Khải Hoàn, Trần Vũ Khánh cho rằng: “Dự án là những công việc được hoạch định và thực hiện theo một kế hoạch phát triển chặt chẽ nhằm đưa ý tưởng nào đó vào thực tế, nhờ vậy mà phát triển được lĩnh vực thực tế đó theo mục tiêu mong muốn. Linh hồn của dự án chính là phát triển" [6]. Có nhiều quan điểm, định nghĩa khác nhau về dạy học dự án, có nhiều tác giả coi dạy học dự án là một tư tưởng hay một quan điểm dạy học. Cũng có người coi là một hình thức dạy học vì khi thực hiện một dự án, có nhiều phương pháp dạy học (PPDH) cụ thể được sử dụng. 9
1.2.2. Dạy học dự án Theo Nguyễn Văn Cường và Bernd Meier: “Dạy học dự án (DHDA) là một hình thức dạy học, trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ phức hợp, có sự kết hợp giữa lí thuyết và thực hành, có tạo ra các sản phẩm có thể giới thiệu. Nhiệm vụ này được người học thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập, từ việc xác định mục đích, lập kế hoạch, đến việc thực hiện dự án, kiểm tra, điều chỉnh, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện. Làm việc nhóm là hình thức cơ bản của dạy học dự án”[1] Theo Trịnh Văn Biều, Phan Đồng Châu Thủy, Trịnh Lê Hồng Phương: “Dạy học dự án là một hình thức dạy học hay PPDH phức hợp, trong đó dưới sự hướng dẫn của giáo viên, người học tiếp thu kiến thức và hình thành kỹ năng thông qua việc giải quyết một bài tập tình huống (dự án) có thật trong đời sống, theo sát chương trình học, có sự kết hợp giữa lý thuyết với thực hành và tạo ra các sản phẩm cụ thể.” [2] Theo tài liệu Hội thảo tập huấn phát triển năng lực thông qua phương pháp và phương tiện dạy học mới, (Bernd Meier - Nguyễn Văn Cường) thì “DHTDA là một hình thức dạy học, trong đó học sinh thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, gắn với thực tiễn, kết hợp lý thuyết và thực hành, tự lực lập kế hoạch, thực hiện và đánh giá kết quả. Hình thức làm việc chủ yếu theo nhóm, kết quả dự án là những sản phẩm có thể giới thiệu được” [1]. Định nghĩa này đã chỉ ra đặc điểm của DHTDA là tính phức hợp của nhiệm vụ học tập, tính tự lực của học sinh, có sự kết hợp giữa lý thuyết với thực hành, có sản phẩm là kết quả của việc thực hiện nhiệm vụ học tập. Tác giả Đỗ Hương Trà [14], cũng đã coi DHDA là một mô hình dạy học. Theo tác giả “Dạy học dự án là một mô hình dạy học lấy hoạt động của học sinh làm trung tâm. Kiểu dạy học này phát triển kiến thức và kĩ năng của học sinh thông qua quá trình học sinh giải quyết một bài tập tình huống gắn với thực tiễn bằng những kiến thức theo nội dung môn học - được gọi là dự án. Dự án đặt học sinh vào vai trò tích cực như: người giải quyết vấn đề, người ra quyết định, điều tra viên hay người viết báo cáo. Thường thì học sinh sẽ làm việc theo nhóm và hợp tác với các chuyên gia bên ngoài và cộng đồng để trả lời các câu hỏi và hiểu sâu hơn nội dung, ý nghĩa của bài học. Học theo dự án đòi hỏi học sinh phải nghiên cứu và thể hiện kết quả học tập của mình thông qua cả sản phẩm lẫn phương thức thực hiện”. 10