Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên hiện nay

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:103

Thêm vào BST

Báo xấu

29
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là phân tích làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên, từ đó đề xuất giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT ở thành phố Thái Nguyên trong giai đoạn hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên hiện nay

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM PHẠM QUỐC KHƯƠNG GIÁO DỤC THẨM MỸ CHO HỌC SINH CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Ở THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2018
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM PHẠM QUỐC KHƯƠNG GIÁO DỤC THẨM MỸ CHO HỌC SINH CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Ở THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN Ngành: LL&PPDH Bộ môn Lý luận Chính trị Mã ngành: 8.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. Ngô Thị Lan Anh THÁI NGUYÊN - 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan những số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực chưa hề được sử dụng và công bố ở bất kỳ một công trình nào khác. Tôi xin cam đoan rằng các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được xác định rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, ngày 20 tháng 4 năm 2018 Tác giả Phạm Quốc Khương i
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thiện luận văn “Giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên” trước hết tôi bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với TS. Ngô Thị Lan Anh, người đã tận tình hướng dẫn tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn thầy cô giáo Khoa Giáo dục Chính trị, phòng Đào tạo và đặc biệt là các thầy cô giáo trực tiếp giảng dạy các chuyên đề của toàn khoá học đã tạo điều kiện, đóng góp ý kiến cho tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn. Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn tới Khoa Giáo dục Chính trị, phòng Đào tạo trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện, giúp đỡ, góp ý cho tôi trong quá trình hoàn thành luận văn. Tôi xin cảm ơn anh em, bạn bè, gia đình đã động viên, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tác giả luận văn Phạm Quốc Khương ii
MỤC LỤC Lời cam đoan .................................................................................................................. i Lời cảm ơn .....................................................................................................................ii Mục lục ........................................................................................................................ iii Danh mục từ viết tắt...................................................................................................... iv Danh mục bảng .............................................................................................................. v Danh mục các biểu đồ ................................................................................................... vi MỞ ĐẦU .......................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................................1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ............................................................ 3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu của đề tài...........................................................3 4. Phạm vi nghiên cứu của đề tài ...................................................................................3 5. Phương pháp nghiên cứu của đề tài ...........................................................................3 6. Giả thuyết khoa học ...................................................................................................4 7. Ý nghĩa khoa học của đề tài .......................................................................................5 8. Kết cấu của đề tài .......................................................................................................5 NỘI DUNG ...................................................................................................................6 Chương 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC GIÁO DỤC THẨM MỸ CHO HỌC SINH CÁC TRƯỜNG THPT Ở THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN ................6 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu của đề tài............................................................. 6 1.1.1. Các công trình nghiên cứu nước ngoài ................................................................ 6 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước ................................................................ 7 1.2. Cơ sở lý luận của việc giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT............................. 10 1.2.1. Khái niệm giáo dục thẩm mỹ .............................................................................10 1.2.2. Mục tiêu, vai trò của việc giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT ....................12 1.2.3. Nội dung của giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT ........................................15 1.2.4. Các hình thức và biện pháp giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT .................18 1.3. Cơ sở thực tiễn của việc giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên hiện nay .................................................................................24 1.3.1. Đặc điểm của học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên hiện nay ........24 iii
1.3.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên ......................................................................30 Kết luận chương 1 ........................................................................................................35 Chương 2: THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ĐỐI VỚI VIỆC GIÁO DỤC THẨM MỸ CHO HỌC SINH CÁC TRƯỜNG THPT Ở THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN ...............................................................................36 2.1. Thực trạng giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên hiện nay ..................................................................................................36 2.1.1. Nhận thức của học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên về tầm quan trọng của công tác giáo dục thẩm mỹ .................................................................36 2.1.2. Giáo dục thẩm mỹ thông qua các môn học trên lớp ..........................................40 2.1.3. Giáo dục thẩm mỹ thông qua các hoạt động ngoại khóa, văn nghệ, thể thao ...45 2.1.4. Giáo dục thẩm mỹ thông qua các hoạt động của Đoàn Thanh niên, các tổ chức chính trị - xã hội, thông qua gia đình ..................................................................51 2.1.5. Đánh giá về công tác giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên................................................................................................ 54 2.2. Những vấn đề đặt ra đối với việc nâng cao chất lượng giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT ở thành phố Thái Nguyên hiện nay ....................................................57 2.2.1. Vai trò của nhà trường đối với công tác giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT ở thành phố Thái Nguyên trong xu hướng hội nhập và toàn cầu hóa hiện nay ...............57 2.2.2. Hình thức và biện pháp giáo dục thẩm mỹ phải phù hợp với đặc điểm của học sinh THPT ở thành phố Thái Nguyên ...................................................................59 2.2.3. Tính tích cực, chủ động của học sinh các trường THPT trong việc thực hiện giáo dục thẩm mỹ .................................................................................................62 Kết luận chương 2 ........................................................................................................64 Chương 3: GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG CÔNG TÁC GIÁO DỤC THẨM MỸ CHO HỌC SINH CÁC TRƯỜNG THPT Ở THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN HIỆN NAY........................................................... 65 3.1. Nguyên tắc đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên hiện nay .........................................65 iv
3.1.1. Đảm bảo tính khách quan ..................................................................................65 3.1.2. Đảm bảo tính thực tiễn.......................................................................................66 3.1.3. Đảm bảo tính khả thi, hiệu quả ..........................................................................66 3.1.4. Đảm bảo tính hệ thống .......................................................................................67 3.2. Một số nhóm giải pháp nhằm nâng cao chất lượng công tác giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên ....................................68 3.2.1. Nâng cao chất lượng quản lý hoạt động giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT của nhà quản lý và các chủ thể giáo dục ........................................................... 68 3.2.2. Xây dựng đội ngũ giáo viên giỏi về chuyên môn nghiệp vụ, có khả năng tích hợp giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT trong các môn học mình đảm nhiệm ........................................................................................................................... 70 3.2.3. Nâng cao tính tích cực, chủ động của học sinh THPT trong việc thực hiện giáo dục thẩm mỹ.........................................................................................................72 3.2.4. Tổ chức tốt các hoạt động ngoại khóa, nhằm giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT ở thành phố Thái Nguyên ..........................................................................74 3.2.5. Xây dựng cơ chế tổ chức phối hợp nhà trường gia đình và xã hội nhằm giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên ............76 3.3. Khảo nghiệm tính khả thi của giải pháp ............................................................... 78 3.3.1. Về khách thể điều tra .........................................................................................79 3.3.2. Kết quả khảo nghiệm các giải pháp ...................................................................79 Kết luận chương 3 ........................................................................................................83 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ............................................................................84 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................87 v
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT CNH, HĐH : Công nghiệp hóa, hiện đại hóa DTTS : Dân tộc thiểu số GDCD : Giáo dục công dân NQ : Nghị quyết Nxb : Nhà xuất bản THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông TW : Trung ương iv
DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1. Các trường THPT đóng trên địa bàn Thành phố Thái Nguyên ...................25 Bảng 2.1: Nhận thức của học sinh THPT ở thành phố Thái Nguyên về vai trò của công tác giáo dục thẩm mỹ trong nhà trường .............................................37 Bảng 2.2: Nhận thức của học sinh THPT đối với nhiệm vụ giáo dục thẩm mỹ của nhà trường ..................................................................................................38 Bảng 2.3: Nhận thức của học sinh THPT ở thành phố Thái Nguyên về giáo dục thẩm mỹ thông qua các môn học ................................................................ 44 Bảng 2.4: Giáo dục thẩm mỹ thông qua hoạt động ngoại khóa của các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên ................................................................ 46 Bảng 3.1: Về khách thể điều tra...................................................................................79 Bảng 3.2: Kết quả khảo nghiệm các giải pháp ............................................................ 79 v
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Nhận thức của học sinh THPT ở thành phố Thái Nguyên về vai trò của công tác giáo dục thẩm mỹ trong nhà trường.................. 37 Biểu đồ 2.2: Nhận thức của học sinh THPT đối với nhiệm vụ giáo dục thẩm mỹ của nhà trường ............................................................................. 39 vi
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Để đáp ứng được những yêu cầu của đất nước trong thời kì mới, đòi hỏi nền giáo dục nước nhà phải đào tạo ra một lực lượng lao động có cả đức lẫn tài, vừa “hồng” lại vừa “chuyên”, thực sự năng động, sáng tạo, tự chủ trong cuộc sống, có ý thức trách nhiệm xây dựng và bảo vệ đất nước. Bác Hồ đã từng nói “có tài mà không có đức là người vô dụng”, cho nên trong thời kì CNH, HĐH cùng với việc đào tạo ra một lực lượng có tay nghề, trình độ kĩ thuật cao, cần phải xây dựng một thế hệ trẻ có ý thức đạo đức, ý thức thẩm mỹ. Nhà trường, gia đình và xã hội chính là những cái “nôi” hình thành và nuôi dưỡng đạo đức cho con người ngay từ khi còn nhỏ. Tại khoản 1 điều 27, Luật Giáo dục sửa đổi năm 2001 đã khẳng định: Mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân; chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Học sinh ở THPT ngoài việc tiếp thu những tri thức, các em còn được trang bị những phẩm chất đạo đức và định hướng về lối sống. Dưới tác động của nền kinh tế thị trường, xu hướng hội nhập toàn cầu hóa..., nó đã và đang tạo điều kiện cho các em phát triển về mọi mặt, giúp các em có cơ hội học hỏi, tiếp cận với thành tựu giáo dục mới. Song bên cạnh đó, vẫn có một bộ phận không nhỏ học sinh tiếp xúc với nhiều cám dỗ, những yếu tố không lành mạnh làm cho các em có sự nhận thức lệch lạc dẫn đến những hành động sai trái, đi ngược lại với đạo đức xã hội như: đối xử không lễ phép với thầy cô giáo, kết bè kết phái để gây rối, đua xe, nói tục, ăn mặc không đúng tác phong của người học sinh, đầu tóc không gọn gàng, sống buông thả... Nhiều em yêu sớm, mải chơi hơn mải học, những tác động của mạng xã hội, phim ảnh khiến số lượng học sinh rơi vào sống ảo, thiếu thực tế ngày càng nhiều... Điều này không những gây hoang mang cho dư luận xã hội mà còn gióng lên hồi chuông cảnh báo về lối sống, đạo đức, nhân cách của thế hệ trẻ hiện nay. Vì vậy, vấn đề đặt ra cần phải tăng cường công tác giáo dục đạo đức đi liền với giáo dục thẩm mỹ, giáo dục pháp luật cho học sinh. 1
Thành phố Thái Nguyên là một thành phố nằm ở trung du miền núi phía Bắc, là trung tâm kinh tế, chính trị của vùng trung du miền núi Đông bắc, là cửa ngõ giao lưu kinh tế, văn hóa với thủ đô Hà Nội và vùng đồng bằng Bắc bộ. Trong những năm vừa qua, thành phố Thái Nguyên luôn chú trọng, đầu tư phát triển giáo dục. Tất cả các trường học ở thành phố luôn nâng cao chất lượng giáo dục. Bên cạnh việc trang bị tri thức cho học sinh, công tác giáo dục đạo đức, giáo dục thẩm mỹ ở các nhà trường cũng được tăng cường. Nhìn chung, học sinh THPT ở các trường trên địa bàn thành phố Thái Nguyên đều có những phẩm chất cần có của người công dân, sự đoàn kết tập thể và tinh thần học tập tương đối tốt. Tuy nhiên, ở một số em học sinh vẫn còn những nhận thức chưa đúng về đạo đức, lối sống, cũng như cách ứng xử liên quan đến hành vi của bản thân, các mối quan hệ xã hội bên ngoài... Một bộ phận học sinh còn thiếu ý thức trong việc thực hiện các nội quy, quy chế của nhà trường, sống ỷ lại, thu mình, chỉ hưởng thụ, ăn chơi, chưa có định hướng giá trị thẩm mỹ đúng đắn. Nhiều em học sinh vẫn chưa tham gia tích cực trong học tập cũng như các hoạt động phong trào, có lối sống không lành mạnh, trong sáng làm ảnh hưởng đến đạo đức, danh dự của bản thân và những học sinh xung quanh. Các em còn chịu ảnh hưởng từ các trang mạng, phim ảnh nên sống ảo, chưa có những định hướng đúng đắn về cái đẹp, cái cao cả phải hướng tới. Trong công tác giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT đóng trên địa bàn thành phố Thái Nguyên chưa được tổ chức đồng bộ, đa phần chỉ tập trung ở một số môn học liên quan đến khoa học xã hội. Chất lượng giáo dục thẩm mỹ còn chưa được chú trọng đầu tư, nâng cao. Đa phần hoạt động vẫn mang tính phong trào, tập trung vào một số học sinh nhất định, chưa có sức lan tỏa đến học sinh toàn trường. Để khắc phục tình trạng đó, các trường THPT trên địa bàn thành phố Thái Nguyên cần đẩy mạnh công tác giáo dục thẩm mỹ cho học sinh nói chung và cho học sinh thành phố Thái Nguyên nói riêng; từ đó tạo động lực mạnh mẽ cho người học, góp phần hình thành nên những nhân cách mới, con người mới phù hợp chuẩn mực đạo đức xã hội, nâng cao giá trị thẩm mỹ cho học sinh. Xuất phát từ những lý do nêu trên, em đã lựa chọn đề tài “Giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên hiện nay” làm luận văn thạc sỹ của mình. 2
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 2.1. Mục đích nghiên cứu của đề tài Phân tích làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên, từ đó đề xuất giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT ở thành phố Thái Nguyên trong giai đoạn hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài - Phân tích làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên. - Phân tích thực trạng việc giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên hiện nay. - Đề xuất giải pháp nhằm nâng cao chất lượng công tác giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên hiện nay. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu của đề tài 3.1. Khách thể nghiên cứu của đề tài Khách thể nghiên cứu của đề tài là học sinh các trường THPT trên địa bàn thành phố Thái Nguyên hiện nay. 3.2. Đối tượng nghiên cứu của đề tài Đối tượng nghiên cứu của đề tài là công tác giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên hiện nay. 4. Phạm vi nghiên cứu của đề tài Trong khuôn khổ của luận văn thạc sĩ, tác giả tập trung nghiên cứu công tác giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên giai đoạn hiện nay, bao gồm 6 trường sau đây: THPT Lương Ngọc Quyến, THPT Chu Văn An, THPT Ngô Quyền, Phổ thông dân tộc nội trú Vùng Cao Việt Bắc, THPT Bán Công Đào Duy Từ, THPT Chuyên Thái Nguyên. 5. Phương pháp nghiên cứu của đề tài 5.1. Phương pháp luận chung Đề tài sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng, duy vật lịch sử để làm sáng tỏ lý luận chung về giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên hiện nay. 3
5.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể * Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết - Phương pháp lịch sử - logic: Dựa vào các tài liệu lịch sử liên quan tới công tác giáo dục thẩm mỹ cho học sinh để nắm bắt được bản chất vấn đề nghiên cứu, thấy được tính logic trong khi tiến hành phân tích các nội dung liên quan đến việc triển khai nhiệm vụ của đề tài. - Phương pháp phân tích và tổng hợp lý thuyết: trên cơ sở tập hợp dữ liệu thu thập được từ các tài liệu nghiên cứu, luận văn tiến hành phân tích, tổng hợp về mặt lý thuyết để xây dựng cơ sở lý luận cho việc đánh giá công tác giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT trên địa bàn thành phố Thái Nguyên. * Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp quan sát: Trên cơ sở tham gia làm việc trực tiếp tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Thái Nguyên tiến hành quan sát, ghi chép các hình thức, biện pháp, cách thức tổ chức giáo dục thẩm mỹ cho học sinh, ghi nhận lại kết quả đã thực hiện được để có cơ sở thực tiễn khi đánh giá chất lượng giáo dục thẩm mỹ của các nhà trường. - Phương pháp trò chuyện, phỏng vấn: Tiến hành gặp gỡ giáo viên, học sinh các trường THPT là đối tượng được lựa chọn khảo sát để trò chuyện, phỏng vấn (thông qua những bảng hỏi đã được chuẩn bị sẵn) nhằm thu thập cơ sở thực tiễn cho công tác nghiên cứu của đề tài. - Phương pháp điều tra xã hội học bằng Anket: Tiến hành xây dựng mẫu phiếu trưng cầu ý kiến bằng việc soạn thảo hệ thống câu hỏi được chuẩn bị sẵn trên giấy theo những nội dung xác định (gồm câu hỏi đóng và câu hỏi mở) để khảo sát thực trạng công tác giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên làm căn cứ thực tiễn phục vụ cho quá trình nghiên cứu của đề tài. - Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia: Tham khảo các ý kiến của các nhà khoa học, những người làm công tác giáo dục lâu năm, có kinh nghiệm để xây dựng các căn cứ khoa học khi đề xuất giải pháp nhằm nâng cao chất lượng công tác giáo dục cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên trong giai đoạn hiện nay. 5.3. Phương pháp bổ trợ : Sử dụng toán thống kê để xử lý kết quả nghiên cứu. 6. Giả thuyết khoa học Công tác giáo dục thẩm mỹ cho học sinh của các trường THPT trên địa bàn thành phố Thái Nguyên những năm qua đã đạt được những thành tựu nhất định, song 4
bên cạnh đó vẫn còn những bất cập như việc giáo dục thẩm mỹ ở nhiều trường chưa được thực hiện đồng bộ, chưa thành nội dung cụ thể mà mới dừng ở việc lồng ghép vào các môn học. Vì vậy, nếu những giải pháp về giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên mà luận văn nêu ra được triển khai và thực hiện đồng bộ sẽ góp phần vào việc nâng cao hiệu quả giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT đáp ứng yêu cầu thực tiễn đất nước trong giai đoạn hiện nay. 7. Ý nghĩa khoa học của đề tài - Đề tài góp phần làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT ở thành phố Thái Nguyên hiện nay. - Những giải pháp mà đề tài nêu ra sẽ góp phần nâng cao chất lượng công tác giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên. - Đề tài có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho sinh viên Khoa Giáo dục Chính trị, học viên cao học Lý luận và phương pháp dạy học môn LLCT và thầy cô giảng dạy ở trường THPT quan tâm tới công tác giáo dục thẩm mỹ cho học sinh. 8. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, đề tài được kết cấu thành 3 chương, 8 tiết 5
NỘI DUNG Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC GIÁO DỤC THẨM MỸ CHO HỌC SINH CÁC TRƯỜNG THPT Ở THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu của đề tài 1.1.1. Các công trình nghiên cứu nước ngoài Đánh giá cao vai trò của thị hiếu thẩm mỹ trong việc giáo dục hình thành nhân cách con người, cho nên từ lâu trong lịch sử phát triển của mỹ học, nhiều nhà mỹ học nổi tiếng đã đề cập, nghiên cứu vấn đề này. Sự nghiên cứu thị hiếu thẩm mỹ cũng như vai trò của giáo dục thẩm mỹ ở lớp trẻ ngày càng được quan tâm nhiều hơn trong các giai đoạn về sau này, nhất là khi vấn đề xây dựng mẫu người lý tưởng cho xã hội mới xã hội chủ nghĩa được đặt ra. Đã có rất nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước nghiên cứu về vấn đề giáo dục thẩm mỹ. Cụ thể: Tác giả G.Sinlơ (vào thời kỳ Khai sáng ở châu Âu) đã đề xuất một cương lĩnh giáo dục thẩm mỹ nổi tiếng với mục tiêu tạo ra cái lợi gắn với cái chân, cái thiện, cái mỹ với tác phẩm “Những bức thư về giáo dục thẩm mỹ”. Ở Đức, người nghiên cứu về thẩm mỹ một cách khá đầy đủ và công phu là I.Kant. Ông đã coi nghệ thuật và các hoạt động của thị hiếu có ảnh hưởng tới quá trình tự giác giáo dục thẩm mỹ. Ở Nga, qua hai tác phẩm “Giáo dục thẩm mỹ cho con người” của Ph.Sinle và “Nhu cầu thẩm mỹ” của I.A.Gidrian, hai tác giả đã chứng minh quan niệm khác nhau về thị hiếu thẩm mỹ. Ph.Sinle coi thị hiếu thẩm mỹ là cái không bị ràng buộc bởi các mối quan hệ xã hội, còn ngược lại I.A.Gidrian lại bảo vệ quan điểm rằng mọi thị hiếu thẩm mỹ đều bắt nguồn từ các mối quan hệ xã hội nhất định. Cần phải tăng cường việc giáo dục thị hiếu thẩm mỹ cho con người. Trong các bài giảng mỹ học của Hegel, ông đã đưa ra quan điểm về nghệ thuật và sự tự sản sinh ra nhân cách văn hóa. Lần đầu tiên trong lịch sử phát triển của mỹ học, Hegel đã coi nghệ thuật là sản phẩm của quá trình vận động của tinh thần tuyệt đối và đến lượt mình, nghệ thuật trở thành chiếc chìa khóa mở ra các vấn đề lớn lao của con người. 6
Mỹ học của các nhà dân chủ cách mạng Nga đã quan tâm sâu sắc đến các vấn đề giáo dục thẩm mỹ. Khi coi cái đẹp là cuộc sống. Tsecnusepxki đưa ra quan điểm cho rằng nghệ thuật làm cho con người yêu cuộc sống hơn. Trong các tư tưởng về mỹ học của mình, Mác - Ăngghen đã đề cập sâu sắc đến vai trò của nghệ thuật đối với cuộc đấu tranh của nhân loại vì cái đúng, cái tốt, cái đẹp. Mác - Ăngghen đã đưa ra những quan điểm cơ bản nhất về văn hóa thẩm mỹ trong xã hội tương lai. Các ông đặc biệt nêu lên vai trò của các quan điểm thẩm mỹ trong việc hình thành con người mới, thế giới quan mới và cá tính con người. Các nhà mỹ học Xô Viết đã đề cập nhiều đến thẩm mỹ và giáo dục thẩm mỹ như: “Quan hệ thẩm mỹ của nghệ thuật đối với hiện thực” của tác giả Tsecsnưsepsxki (1962), Nxb Văn hóa, Hà Nội; bộ “Giáo trình mỹ học” của các tác giả Nhedosivin, Xcacherosicop, Lukin, Opxiannhicop đều có chương đưa ra các vấn đề liên quan đến nghệ thuật thẩm mỹ và vai trò của nó đối với giáo dục thẩm mỹ. Qua đó cho thấy, các nhà mỹ học trong lịch sử đều xem trọng và đánh giá cao vai trò giáo dục thẩm mỹ đối với việc hoàn thiện con người. Những nội dung về công tác giáo dục thẩm mỹ, yêu cầu của nó được các nhà mỹ học nêu ra trong các công trình nghiên cứu của các ông sẽ là những cơ sở khoa học quan trọng để tác giả luận văn kế thừa khi thực hiện đề tài nghiên cứu của bản thân về giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên. 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước Ở Việt Nam, giáo dục thẩm mỹ có thể coi là mảnh đất thu hút khá nhiều tâm huyết của các nhà mỹ học, triết học, văn học cũng như nghệ thuật học. Một trong số đó có thể kể đến các công trình: Vai trò của văn hóa trong giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay, Luận án tiến sĩ, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh của tác giả Lê Quang Vinh (1996); Vai trò của truyền thông đại chúng trong giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội của tác giả Trần Ngọc Tăng (2001)… Các công trình nghiên cứu này đã tập trung đề cao vai trò của các yếu tố liên quan đến việc hình thành và hoàn thiện môi trường giáo dục thẩm mỹ. Nội dung mà các tác giả nêu ra đều khẳng định: giáo dục thẩm mỹ là một nội dung trọng tâm trong sự nghiệp giáo dục nói chung ở nước ta hiện nay. Thành quả các hoạt động giáo dục thẩm mỹ có mối quan hệ mật thiết với các yếu tố vệ tinh như nghệ thuật, văn học, truyền thông đại chúng… Các tác giả đã đưa ra những đóng góp nhất định về nội dung lý luận của 7
giáo dục thẩm mỹ và quan hệ biện chứng giữa giáo dục thẩm mỹ với các hình thức biểu hiện của đời sống thẩm mỹ. Giáo dục thẩm mỹ là vấn đề còn khá mới mẻ nhưng có ý nghĩa quan trọng trong đời sống xã hội, góp phần nâng cao tư duy thẩm mỹ cho con người nói chung cũng như giới trẻ hiện nay. Các công trình nghiên cứu về vấn đề này chủ yếu khai thác trên bình diện lý luận và thực tiễn về văn hóa thẩm mỹ và xây dựng lối sống văn hóa. Có thể kể đến một số công trình tiêu biểu sau: Nhóm các công trình nghiên cứu thị hiếu thẩm mỹ như một công cụ lý luận giáo dục có: Vấn đề giáo dục thị hiếu thẩm mỹ của tác giả Lê Anh Trà (1987) (in trong cuốn Thỏa mãn nhu cầu văn hóa và nâng cao thị hiếu nghệ thuật, Viện Văn hóa, Nxb Văn hóa, Hà Nội), Nghệ thuật và vấn đề giáo dục thị hiếu thẩm mỹ, Mỹ học thời nay, 12/10/1996, của tác giả Nguyễn Chương Nhiếp. Mục tiêu giáo dục thị hiếu thẩm mỹ là nội dung mà các công trình này hướng tới. Các tác giả đều đề cập tới giáo dục thị hiếu thẩm mỹ như một nhân tố quan trọng trong hệ thống giáo dục hiện nay, góp phần tích cực trong việc hình thành nhân cách, nâng cao khiếu thẩm mỹ cho con người. Nhóm các công trình nghiên cứu thị hiếu thẩm mỹ trong vai trò giáo dục thế hệ trẻ như: Luận án tiến sĩ Văn hóa thẩm mỹ và việc xây dựng lối sống cho thanh niên đô thị của nước ta hiện nay của tác giả Hồ Thị Tuyết Dung (1998), Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh; Bàn thêm về nội dung và hình thức giáo dục thị hiếu thẩm mỹ cho học sinh, sinh viên hiện nay, Tạp chí Khoa học và Công nghệ, Đại học Đà Nẵng, số 5(40) của hai tác giả Lê Hữu Ái và Đinh Đức Hiền (2010); “Giáo dục cái đẹp trong gia đình” của tác giả Nguyễn Ánh Tuyết (1984), Nxb Phụ nữ đã nêu những nét đặc trưng trong sự phát triển tâm lý của trẻ và gợi ý về nội dung giáo dục cái đẹp trong gia đình. Những hiểu biết bước đầu nền giáo dục thẩm mỹ trong gia đình qua từng lứa tuổi từ lúc lọt lòng cho tới khi bước vào tuổi thành niên. “Về giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay” của tác giả Vĩnh Quang Lê (1994), NXB Chính trị quốc gia, đã nêu ra đặc trưng của giáo dục thẩm mỹ và vấn đề xây dựng con người mới ở nước ta. “Vai trò của nghệ thuật trong giáo dục thẩm mỹ” của tác giả Trần Tuý (2005), NXB Chính trị quốc gia, đã phân tích vai trò của nghệ thuật trong việc phát triển nhân cách, hình thành xúc cảm, thị hiếu, lý tưởng thẩm mỹ lành mạnh, đúng đắn; sự tác động của nghệ thuật với công chúng; nêu ra một số thực trạng, đề xuất những giải pháp nâng cao vai trò nghệ thuật trong giáo dục thẩm mỹ. 8
“Thị hiếu thẩm mỹ của người Việt qua ca dao” của tác giả Nguyễn Thị Thu Hà (2007), Tạp chí khoa học, Số 2, tr 6-11, là công trình nghiên cứu nhằm tìm hiểu thêm về đặc điểm ý thức thẩm mỹ, quan niệm thẩm mỹ của cha ông, hiểu thêm về đời sống tinh thần, về văn hoá Việt Nam. Tình yêu cái đẹp thiên nhiên thể hiện lối sống của người Việt vốn gần gũi, thân thiết với thiên nhiên, gắn bó với thiên nhiên. Đối với người Việt Nam cái đẹp gắn với phẩm chất đạo đức của con người. Vì thế, chúng ta cần phải giáo dục thị hiếu thẩm mỹ đến mỗi con người thông qua tình yêu đối với cái đẹp và hành động tuân theo quy luật của cái đẹp. Báo cáo nghiên cứu khoa học “Bàn thêm về nội dung và hình thức giáo dục thị hiếu thẩm mỹ cho học sinh THPT hiện nay” của tác giả Lê Hữu Ái (2010), Tạp chí khoa học và công nghệ, Đại học Đà Nẵng - số 5(40). Nội dung của báo cáo này bàn về vấn đề giáo dục thị hiếu thẩm mỹ là một trong những nội dung quan trọng của chiến lược giáo dục hiện nay. Bài viết chỉ ra những đặc trưng cơ bản trong việc giáo dục thị hiếu thẩm mỹ, các nội dung và hình thức giáo dục thị hiếu thẩm mỹ cho học sinh THPT trong hệ thống giáo dục ở nước ta. Từ đó, đề xuất các giải pháp nhằm hình thành thị hiếu thẩm mỹ lành mạnh cho đối tượng này. Nghiên cứu về thị hiếu thẩm mỹ của giới trẻ có công trình nghiên cứu“Thị hiếu thẩm mỹ của giới trẻ thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Nguyễn Thị Hậu (2013), Nxb Văn hóa Văn nghệ. Tuy nhiên, công trình này chỉ tập hợp các bài viết riêng lẻ về một số vấn đề của thị hiếu thẩm mỹ. Vì thế, chưa đảm bảo tính xuyên suốt, hệ thống. Các nội dung còn mang tính khái quát với đánh giá chung chung của nhóm tác giả. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu trong nước của các tác giả đều cho thấy giáo dục thẩm mỹ là nội dung quan trọng của chiến lược giáo dục hiện nay. Các nghiên cứu đã chỉ ra những đặc trưng cơ bản trong việc giáo dục thẩm mỹ, các nội dung và hình thức của giáo dục thẩm mỹ cho học sinh, sinh viên hiện nay. Tuy nhiên, đối tượng giáo dục thẩm mỹ là học sinh, sinh viên các nghiên cứu này hướng tới đều chung chung, chưa cụ thể. Đứng trước một số biểu hiện lệch lạc về thị hiếu thẩm mỹ của một bộ phận học sinh THPT, tôi nhận thấy giáo dục thẩm mỹ là một vấn đề quan trọng cần phải được đẩy mạnh hơn nữa trong chương trình giáo dục của các nhà trường phổ thông. Do đó, kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học đi trước sẽ là cơ sở, là tài liệu tham khảo có ý nghĩa cho tác giả trong quá trình triển khai nghiên cứu đề tài của mình. 9
1.2. Cơ sở lý luận của việc giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT 1.2.1. Khái niệm giáo dục thẩm mỹ Trên phương diện là một bộ môn khoa học, giáo dục được hiểu là quá trình hoạt động có ý thức, có mục đích, có kế hoạch nhằm bồi dưỡng cho con người những phẩm chất đạo đức, những tri thức cần thiết về tự nhiên và xã hội cũng như những kỹ năng, cần thiết cho đời sống. Như vậy, ngoại diên của khái niệm giáo dục không chỉ dừng lại ở những tri thức về tự nhiên và xã hội, mà còn bồi dưỡng cho con người những kỹ năng, kỹ xảo cần thiết phục vụ đời sống con người. Thẩm mỹ theo tiếng Hán: “Thẩm” là xem xét còn “Mỹ” là đẹp. Thẩm mỹ là hiểu biết và thưởng thức cái đẹp. Giáo dục thẩm mỹ là một quá trình hình thành và phát triển nhân cách xã hội chủ nghĩa về mặt thẩm mỹ, trong đó con người có năng lực nhận thức, ý thức đúng đắn với đời sống thẩm mỹ của xã hội; đồng thời, có khả năng tiếp nhận và sáng tạo cuộc sống theo “quy luật cái đẹp” [3, tr.78]. Trải qua các giai đoạn phát triển lịch sử, đã xuất hiện nhiều quan điểm khác nhau về bản chất của cái đẹp, cái thẩm mỹ. Nếu như các nhà triết học ở phương Đông đã quan niệm cái đẹp, cái thẩm mỹ gắn liền với đời sống vật chất với hệ thống vũ trụ, thì ở phương Tây các nhà triết học lại quan niệm cái đẹp, cái thẩm mỹ gắn với đời sống vật chất, phản ánh đời sống vật chất. Như Hêraclit quan niệm cái thẩm mỹ có nguồn gốc ở các thuộc tính vật chất, ở các quan hệ bên trong của tồn tại. Nhà triết học Platon coi cái đẹp chỉ là một ý niệm bất biến, do thần linh sáng tạo ra. Đến thời Trung cổ ở Trung Hoa, quan niệm nguồn gốc của cái đẹp chỉ tìm thấy ở thần thánh. Với cách hiểu như vậy, vai trò của giáo dục thẩm mỹ hoặc đã bị phủ nhận hoặc chỉ là nhân tố bên ngoài có tác dụng làm tăng nhanh hay kìm hãm quá trình bộc lộ những phẩm chất tự nhiên bị chế ước bởi tính di truyền. Cho đến thời kỳ Phục hưng, các nhà tư tưởng đã đề cao tính nhân văn, đề cao những giá trị thẩm mỹ vốn bị miệt thị, xóa bỏ ở thời Trung cổ. Đó là vẻ đẹp của con người và cuộc sống trần thế, cùng với tầm vóc lớn lao và khát vọng mãnh liệt của họ... Đỉnh cao nhất của mỹ học duy tâm phương Tây trước Mác là mỹ học cổ điển Đức với các đại biểu nổi tiếng như: Kant, Fichte, Séling, Hegel các ông đều đưa ra những quan niệm riêng về cái đẹp - đối tượng để nhận thức thẩm mỹ. Song, đó đều là quan niệm duy tâm khi coi cái đẹp là một loại cảm giác đặc biệt của một cá nhân nào 10