Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển môi trường làm việc tích cực cho giáo viên tiểu học huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới

Chia sẻ: Tomcangxanh90 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:118

Thêm vào BST

Báo xấu

33
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là nghiên cứu lý luận và thực trạng về môi trường làm việc của giáo viên tiểu học huyện Mường Chà và đề xuất các giải pháp phát triển môi trường làm việc tích cực cho giáo viên tiểu học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển môi trường làm việc tích cực cho giáo viên tiểu học huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN VĂN LONG PHÁT TRIỂN MÔI TRƯỜNG LÀM VIỆC TÍCH CỰC CHO GIÁO VIÊN TIỂU HỌC HUYỆN MƯỜNG CHÀ, TỈNH ĐIỆN BIÊN ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2018
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN VĂN LONG PHÁT TRIỂN MÔI TRƯỜNG LÀM VIỆC TÍCH CỰC CHO GIÁO VIÊN TIỂU HỌC HUYỆN MƯỜNG CHÀ, TỈNH ĐIỆN BIÊN ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI Ngành: Quản lý Giáo dục Mã số: 8140114 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. PHẠM HỒNG QUANG THÁI NGUYÊN - 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của GS.TS. Phạm Hồng Quang. Các số liệu nêu trong luận văn là trung thực, được tổng hợp từ quá trình khảo sát, đánh giá. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào khác. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình./. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2018 TÁC GIẢ LUẬN VĂN Nguyễn Văn Long i
LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn, tôi luôn nhận được sự quan tâm, giúp đỡ tận tình của các thầy cô giáo, bạn bè và đồng nghiệp. Với tình cảm chân thành, sâu sắc, tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu, Khoa Quản lý giáo dục, Phòng Quản lý Đào tạo sau Đại học trường Đại học sư phạm Thái Nguyên; cảm ơn các trường tiểu học trên địa bàn huyện Mường Chà tỉnh Điện Biên, cùng các thầy cô giáo đã giúp đỡ, dìu dắt tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu. Đặc biệt tôi xin trân trọng và bày tỏ lòng biết ơn chân thành nhất tới GS.TS Phạm Hồng Quang - Người đã tận tình giúp đỡ và hướng dẫn, động viên tôi trong suốt thời gian nghiên cứu đề tài và hoàn thành luận văn. Mặc dù hết sức cố gắng nỗ lực nhưng luận văn cũng không thể tránh khỏi những thiếu sót, hạn chế. Tôi rất mong nhận được sự chỉ bảo của các thầy cô giáo, sự tham gia góp ý, giúp đỡ của đồng nghiệp bạn bè để luận văn được hoàn thiện hơn, bản thân tôi cũng nhận thức rõ hơn vấn đề đang nghiên cứu. Tôi xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 8 năm 2018 Người viết Nguyễn Văn Long ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................. iv DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. v MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ................................................................. 2 6. Cách tiếp cận, phương pháp nghiên cứu ......................................................... 3 7. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài ............................................ 4 8. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 4 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN MÔI TRƯỜNG LÀM VIỆC TÍCH CỰC CHO GIÁO VIÊN TIỂU HỌC, ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI ................. 6 1.1. Các khái niệm cơ bản ................................................................................... 6 1.1.1. Môi trường và môi trường giáo dục .......................................................... 6 1.1.2. Môi trường làm việc .................................................................................. 8 1.1.3. Môi trường làm việc tích cực và động lực làm việc của giáo viên trong trường tiểu học ........................................................................................ 11 1.2. Xây dựng môi trường làm việc tích cực trong trường tiểu học .................. 14 1.2.1. Xây dựng kế hoạch chiến lược, có sứ mệnh, tầm nhìn và các giá trị cốt lõi, được chia sẻ rộng rãi trong tập thể nhà trường, học sinh và xã hội, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ..................................................................... 15 1.2.2. Xây dựng truyền thống, thương hiệu nhà trường .................................... 16 1.2.3. Tạo động lực làm việc cho cán bộ, giáo viên và nhân viên .................... 17 iii
1.2.4. Xây dựng các mối quan hệ trong trường tiểu học ................................... 18 1.2.5. Quản lý phân công lao động đảm bảo sự hài hòa và hợp tác trong trường tiểu học ................................................................................................... 19 1.2.6. Vai trò của Hiệu trưởng với nhiệm vụ phát triển môi trường làm việc của giáo viên và việc xây dựng văn hóa trong quản lý của Hiệu trưởng trường tiểu học ....................................................................................... 20 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến xây dựng môi trường làm việc tích cực trong các trường tiểu học ................................................................................... 25 1.3.1. Yếu tố khách quan ................................................................................... 25 1.3.2. Yếu tố chủ quan ....................................................................................... 27 Chương 2. THỰC TRẠNG MÔI TRƯỜNG LÀM VIỆC CỦA GIÁO VIÊN TIỂU HỌC HUYỆN MƯỜNG CHÀ, TỈNH ĐIỆN BIÊN................ 32 2.1. Khái quát sơ bộ về thực trạng giáo dục tiểu học huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên .................................................................................................... 32 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng ....................................................................... 33 2.3. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên tiểu học vùng khó khăn huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên về môi trường làm việc .................... 34 2.3.1. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về môi trường làm việc và các thành phần cấu tạo nên môi trường làm việc .............................................. 34 2.3.2. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng của môi trường làm việc đối với hoạt động dạy và học ........................... 36 2.3.3. Đánh giá của giáo viên về ảnh hưởng của môi trường làm việc đến giáo viên và học sinh ......................................................................................... 38 2.3.4. Nhận thức của cán bộ quản lý về ảnh hưởng của môi trường làm việc đối với cán bộ quản lý ................................................................................ 40 2.3.5. Nhận thức của giáo viên, cán bộ quản lý về vai trò của hiệu trưởng trong việc cải thiện môi trường làm việc ........................................................... 41 iv
2.4. Thực trạng môi trường làm việc ở các trường tiểu học vùng khó khăn được khảo sát ..................................................................................................... 43 2.4.1. Thực trạng môi trường vật chất ảnh hưởng đến hoạt động dạy học ....... 43 2.4.2. Thực trạng bầu không khí tâm lí (môi trường tinh thần) trong trường ....... 46 2.4.3. Thực trạng các biện pháp phát triển môi trường làm việc ...................... 51 2.4.4. Thực trạng về mối quan tâm của chính quyền địa phương ..................... 53 2.4.5. Đánh giá mức độ thực hiện việc cải thiện môi trường làm việc của nhà trường .......................................................................................................... 55 Chương 3. CÁC GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN MÔI TRƯỜNG LÀM VIỆC TÍCH CỰC CHO GIÁO VIÊN TIỂU HỌC TẠI HUYỆN MƯỜNG CHÀ, TỈNH ĐIỆN BIÊN ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI...................................................... 58 3.1. Các nguyên tắc đề xuất giải pháp ............................................................... 58 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính toàn diện, hệ thống ......................................... 58 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa ............................................................ 58 3.1.3. Đảm bảo tính mục đích ............................................................................ 58 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả và tính khả thi .................................. 59 3.2. Các giải pháp phát triển môi trường làm việc tích cực cho giáo viên tiểu học tại huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới............................................................................. 59 3.2.1. Xây dựng các mối quan hệ lành mạnh trong trường học ........................ 59 3.2.2. Hoàn thiện bộ tiêu chuẩn về môi trường làm việc của giáo viên tiểu học huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên ............................................................. 62 3.2.3. Phát triển văn hóa quản lý nhà trường của Hiệu trưởng trường tiểu học .... 65 3.2.4. Tạo động lực làm việc cho đội ngũ trong trường học ............................. 70 3.2.5. Huy động các nguồn lực của cộng đồng nhằm phát triển bền vững môi trường giáo dục ............................................................................................... 3.2.6. Xây dựng truyền thống, thương hiệu của nhà trường ............................. 77 v
3.3. Khảo nghiệm về mức độ cần thiết và tính khả thi của các giải pháp ......... 78 3.3.1. Mục đích khảo nghiệm: Tiến hành khảo nghiệm nhằm mục đích đánh giá mức độ cần thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất. ............... 78 3.3.2. Đối tượng khảo nghiệm: Đề tài đã tiến hành khảo nghiệm 56 cán bộ quản lý, giáo viên tiểu học tại 3 trường: TH Sa Lông, TH Huổi Lèng, TH số 1 Na Sang để xin ý kiến về các giải pháp đề tài đề xuất. .............................. 78 3.3.3. Kết quả khảo nghiệm ............................................................................... 79 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 85 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 90 PHỤ LỤC vi
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CBQL : Cán bộ quản lý CSVC : Cơ sở vật chất DTTS : Dân tộc thiểu số GD-ĐT : Giáo dục - Đào tạo GV : Giáo viên ICT : Công nghệ thông tin và truyền thông NV : Nhân viên SL : Số lượng VNEN : Mô hình trường học mới iv
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Nhận thức của CBQL và GV về môi trường làm việc ................ 35 Bảng 2.2. Nhận thức của CBQL và giáo viên về tầm quan trọng và ý nghĩa của môi trường làm việc .................................................... 37 Bảng 2.3. Đánh giá của giáo viên về ảnh hưởng của môi trường làm việc tích cực đến giáo viên .......................................................... 38 Bảng 2.4. Đánh giá của giáo viên về ảnh hưởng của môi trường làm việc tích cực đến học sinh ........................................................... 39 Bảng 2.5. Ảnh hưởng của môi trường làm việc tích cực đối với cán bộ quản lý ......................................................................................... 41 Bảng 2.6. Nhận thức của CBQL về vai trò của hiệu trưởng trong việc cải thiện môi trường làm việc ..................................................... 42 Bảng 2.7. Nhận thức của giáo viên về vai trò của Hiệu trưởng .................. 42 Bảng 2.8. Cơ sở vật chất hiện có của các trường được khảo sát ................. 43 Bảng 2.9. Cơ sở vật chất phục vụ cho hoạt động dạy và học ...................... 44 Bảng 2.10. Mức độ sử dụng các phương tiện hỗ trợ cho quá trình dạy học ..... 45 Bảng 2.11. Thực trạng về bầu không khí tâm lý trong nhà trường ............... 47 Bảng 2.12. Mối quan hệ tương tác giữa các giáo viên trong trường ............. 48 Bảng 2.13. Thực trạng về những biểu hiện tiêu cực trong các mối quan hệ giữa đồng nghiệp trong trường ............................................... 49 Bảng 2.14. Thực trạng về tinh thần thái độ của tập thể giáo viên ................. 50 Bảng 2.15. Thực trạng các biện pháp tạo môi trường làm việc cho giáo viên ..... 51 Bảng 2.16. Thực trạng các biện pháp cải thiện môi trường làm việc của tổ chuyên môn ............................................................................. 52 Bảng 2.17. Mức độ quan tâm của chính quyền và các đoàn thể địa phương đối với nhà trường tiểu học ............................................ 54 Bảng 2.18. Mức độ phát triển môi trường làm việc của nhà trường ............. 56 Bảng 3.1. Bảng yêu cầu về các ứng xử trong trường tiểu học .................... 61 Bảng 3.2. Bảng yêu cầu về phát triển văn hóa quản lý của Hiệu trưởng .... 67 Bảng 3.3. Bảng kết quả khảo nghiệm sự cần thiết của các biện pháp ......... 79 Bảng 3.4. Bảng kết quả khảo nghiệm ở mức độ khả thi của giải pháp ....... 80 v
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Môi trường làm việc là một khái niệm rộng bao gồm tất cả những gì có liên quan, ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động và sự phát triển, nâng cao năng lực công tác của mỗi người. Môi trường làm việc là một trong những yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng, hiệu quả hoạt động của mỗi cá nhân và của cơ quan, tổ chức, đơn vị. Môi trường làm việc bao gồm có môi trường bên trong và môi trường bên ngoài. Môi trường làm việc đối với cán bộ, công chức được tiếp cận là môi trường bên trong, bao gồm: mối quan hệ giữa lãnh đạo đối với nhân viên và giữa nhân viên với nhân viên trong một cơ quan, tổ chức, đơn vị, cơ sở vật chất, tinh thần, chế độ chính sách... Ban chấp hành trung ương Đảng đã ban hành nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4 tháng 11 năm 2013, nghị quyết hội nghị trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện Giáo dục và Đào tạo trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, phản ánh sự quyết liệt của cả hệ thống chính trị đối với sự nghiệp Giáo dục và Đào tạo. Tại huyện Mường Chà - Tỉnh Điện Biên chất lượng, hiệu quả giáo dục còn thấp so với yêu cầu của xã hội. Quản lý giáo dục và đào tạo còn nhiều hạn chế. Đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục bất cập về chất lượng, số lượng và cơ cấu; một bộ phận chưa theo kịp yêu cầu đổi mới và phát triển giáo dục, thiếu tâm huyết với nghề nghiệp. Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến tồn tại trên, song một trong những nguyên nhân là do môi trường làm việc cho cán bộ, giáo viên chưa đảm bảo; các chính sách, cơ chế tài chính cho giáo dục và đào tạo chưa phù hợp; cơ sở vật chất kỹ thuật còn thiếu và lạc hậu, nhất là ở vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn. Đây là những thực trạng cần phải giải quyết. Trong thực tế nếu ở đâu cơ quan, đơn vị mà môi trường làm việc không tốt thì sẽ dẫn đến chất lượng, hiệu quả làm việc yếu kém và không theo mong muốn của nhà quản lý. 1
Trong nhà trường phổ thông nói chung và trường tiểu học nói riêng môi trường làm việc là điều kiện cần thiết để giáo viên phát huy động lực của cá nhân, chuyên tâm với nghề, hết lòng vì hoạt động dạy học và giáo dục học sinh. Môi trường làm việc tốt giúp giáo viên khắc phục mọi khó khăn trong cuộc sống đời thường để hoàn thành nhiệm vụ một cách tốt nhất. Chính vì thế, việc nghiên cứu, đánh giá đúng thực trạng môi trường làm việc của giáo viên và tìm ra các giải pháp phát triển môi trường tạo động lực cho giáo viên có điều kiện nâng cao được chuyên môn nghề nghiệp, thực hiện tốt nhiệm vụ được giao, cống hiến hết mình vì học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới. Chính vì những lí do trên, tôi đã chọn đề tài nghiên cứu: “Phát triển môi trường làm việc tích cực cho giáo viên tiểu học huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới”. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng về môi trường làm việc của giáo viên tiểu học huyện Mường Chà và đề xuất các giải pháp phát triển môi trường làm việc tích cực cho giáo viên tiểu học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Môi trường làm việc tích cực cho giáo viên tiểu học đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Các giải pháp phát triển môi trường tạo động lực làm việc cho giáo viên tiểu học huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên. 4. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu 4.1. Giới hạn nội dung nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu thực trạng môi trường làm việc tích cực cho giáo viên tiểu học đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới. Từ đó đề xuất một số biện pháp phát triển môi trường tạo động lực làm việc tích cực cho giáo viên tiểu học huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên. 2
4.2 Phạm vi nghiên cứu Khảo sát 8/16 trường tiểu học thuộc huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên. 4.3 Giới hạn khách thể điều tra Đề tài nghiên cứu tổng số 281 người (trong đó 30 CBQL, 251 GV). 5. Giả thuyết khoa học Môi trường làm việc việc cho giáo viên tiểu học huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên trong những năm qua còn nhiều bất cập, hạn chế. Một trong những nguyên nhân dẫn đến hạn chế trên là do nhận thức của công tác quản lý, chỉ đạo. Nếu có được các biện pháp phát triển môi trường làm việc tích cực cho giáo viên các trường tiểu học trên địa bàn huyện một cách phù hợp, thống nhất thì sẽ tạo được động lực làm việc tích cực cho giáo viên, giúp cho hoạt động giáo dục sẽ đạt được hiệu quả tốt, đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới. 6. Cách tiếp cận, phương pháp nghiên cứu 6.1. Cách tiếp cận Phát triển môi trường làm việc cho giáo viên tiểu học vùng khó khăn trong điều kiện môi trường kinh tế, văn hóa, chính trị, giáo dục vùng miền. Phát triển môi trường làm việc tích cực cho giáo viên tiểu học huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên gắn liền với môi trường dạy học, giáo dục mà giáo viên thực hiện. Phát triển môi trường làm việc tích cực cho giáo viên tiểu học huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên gắn liền với phát triển năng lực nghề nghiệp cho giáo viên. Phát triển môi trường làm việc tích cực cho giáo viên tiểu học huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên gắn liền với hoạt động quản lý trường tiểu học và chế độ chính sách đối với giáo viên tiểu học vùng khó khăn. 6.2. Phương pháp nghiên cứu Để giải quyết các nhiệm vụ nghiên cứu nêu trên, chúng tôi sử dụng phối hợp các phương pháp nghiên cứu sau: 3
6.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Đề tài sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống hoá, khái quát hoá lý thuyết từ các nguồn tài liệu về quản lý, quản lý giáo dục, quản lý nhà trường, môi trường để xác định khung lý luận cho đề tài. 6.2.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn Phương pháp khảo sát điều tra bằng phiếu hỏi; Phương pháp quan sát; Phương pháp phỏng vấn; Phương pháp phân tích và tổng kết kinh nghiệm thực tiễn. 6.2.3. Nhóm các phương pháp bổ trợ Phương pháp thống kê; Phương pháp chuyên gia 7. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài 7.1. Ý nghĩa lý luận Hệ thống hóa các lý thuyết và xác định được cơ sở khoa học về quản lý hoạt động xây dựng môi trường làm việc tích cực trong trường tiểu học. 7.2. Ý nghĩa thực tiễn Xác định thực trạng môi trường làm việc tại các trường tiểu học huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên. Đề xuất một số giải pháp phát triển môi trường giáo dục tiểu học để giáo viên làm việc có hiệu quả. 8. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu, đề tài tập trung vào các nhiệm vụ sau: - Xây dựng cơ sở lý luận về quản lý hoạt động xây dựng môi trường làm việc tích cực trong trường tiểu học. - Phân tích, điều tra thực trạng môi trường làm việc tại các trường tiểu học huyện Mường Chà - tỉnh Điện Biên. - Đề xuất một số giải pháp phát triển môi trường giáo dục tiểu học để giáo viên làm việc có hiệu quả tại các trường tiểu học huyện Mường Chà để nâng cao chất lượng dạy và học trong nhà trường trong thời gian tới. 4
9. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn được trình bày theo 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về phát triển môi trường làm việc tích cực cho giáo viên tiểu học, đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới. Chương 2: Thực trạng môi trường làm việc của giáo viên tiểu học huyện Mường Chà - tỉnh Điện Biên. Chương 3: Các giải pháp phát triển môi trường làm việc tích cực cho giáo viên tiểu học nhằm nâng cao chất lượng đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới. 5
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN MÔI TRƯỜNG LÀM VIỆC TÍCH CỰC CHO GIÁO VIÊN TIỂU HỌC, ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI 1.1. Các khái niệm cơ bản 1.1.1. Môi trường và môi trường giáo dục * Môi trường Môi trường sống của con người bao gồm toàn bộ các hệ thống tự nhiên và các hệ thống do con người tạo ra, những cái hữu hình (tập quán, niềm tin...), trong đó con người sống và lao động, họ khai thác các nguồn tài nguyên thiên nhiên và nhân tạo nhằm thỏa mãn những nhu cầu của mình. Như vậy, môi trường sống của con người không chỉ là nơi tồn tại, sinh trưởng và phát triển cho một thực thể sinh vật là con người mà còn là “khung cảnh của cuộc sống, của lao động và sự vui chơi giải trí của con người”[37]. Theo tác giả Phạm Hồng Quang, trong sách "Môi trường giáo dục" đã xác định “Môi trường là một tập hợp bao gồm tất cả những yếu tố tự nhiên và xã hội có liên quan mật thiết với nhau đang bao quanh con người, có ảnh hưởng và tác động đến mọi hoạt động sống của con người như tài nguyên thiên nhiên, ánh sáng, cảnh quan, không khí, nước, độ ẩm, quan hệ xã hội. Nói chung môi trường là tất cả mọi thứ xung quang chúng ta, giúp chúng ta có cơ sở để tồn tại và phát triển” [26, Tr,11]. Theo “Từ điển Văn hoá Giáo dục Việt Nam” thì khái niệm môi trường được hiểu là “toàn bộ những nhân tố bao quanh con người hay sinh vật và tác động lên cuộc sống của nó” [17]. Môi trường sống của con người theo chức năng được chia thành các loại như môi trường tự nhiên, Môi trường kinh tế- xã hội, môi trường nhân tạo. Môi trường tự nhiên bao gồm những nhân tố khách quan ví dụ như đất đai, thực vật, ánh sáng, không khí. Môi trường kinh tế - xã hội bao gồm những nhân tố như quan hệ giữa người với người như luật lệ, quy định, cam kết, các hiệp hội, các tổ chức đoàn 6
thể, gia đình, họ hàng, bầu không khí. Môi trường kinh tế- xã hội là tổng thể các mối quan hệ giữa con người với con người. Đó là những luật lệ, thể chế, cam kết, quy định, quy ước, các chuẩn mực đạo đức... ở các cấp khác nhau. Môi trường nhân tạo là tất cả những thứ có người tạo ra ví dụ như như nhà cửa, các phương tiện, thiết bị, khuôn viên. Môi trường theo nghĩa hẹp hơn, không xét tới tài nguyên thiên nhiên, mà chỉ xét những yếu tố trực tiếp liên quan tới chất lượng cuộc sống con người, sự hình thành và phát triển nhân cách, sức khỏe, kỹ năng sống, ứng xử, giao tiếp, nhận thức về xã hội, nhận thức về nhân sinh quan, thế giới quan, điều kiện làm việc và học tập... Tóm lại, môi trường là tất cả những gì có xung quanh ta, cho ta cơ sở để sống và phát triển. * Môi trường giáo dục: Môi trường giáo dục là toàn bộ cơ sở vật chất và tinh thần mà trong đó con người được giáo dục đang sống, lao động và học tập được sử dụng nhằm tác động đến sự hình thành nhân cách của họ phù hợp với mục đích giáo dục đã định. Môi trường giáo dục rất đa dạng, có thể phân chia một cách tương đối thành môi trường xã hội gồm môi trường gia đình, môi trường nhà trường và môi trường tự nhiên. Nếu nghiên cứu theo một góc độ khác, môi trường giáo dục là tập hợp các hoạt động xã hội của cá nhân với không gian, các phương tiện và giao lưu được phối hợp với nhau tạo điều kiện thuận lợi để giáo dục đạt kết quả cao nhất. Từ điển bách khoa Việt Nam có định nghĩa về môi trường giáo dục: "Môi trường giáo dục là tổng hòa các mối quan hệ trong đó giáo dục và người được giáo dục tiến hành hoạt động dạy và học". Theo tác giả Phạm Hồng Quang, trong sách "Môi trường giáo dục", cho rằng: “Nhìn từ một phương diện khác, Môi trường giáo dục còn là toàn bộ cơ sở vật chất, tinh thần mà trong đó con người được giáo dục đang sống, lao động và học tập được sử dụng nhằm tác động đến sự hình thành nhân cách của họ phù hợp với mục đích giáo dục đã định” [26,Tr17]. Trong quá trình hình thành và phát triển nhân cách con người, môi trường xã hội trong đó có gia đình, nhà trường, bạn bè… có tầm quan trọng đặc biệt vì nếu không có xã hội loài người thì những tư chất 7
của con người cùng không thể phát triển được. Sự hình thành và phát triển nhân cách chỉ có thể thực hiện trong một môi trường nhất định, môi trường góp phần tạo nên động cơ, phương tiện và điều kiện cho hoạt động, giao lưu của cá nhân mà nhờ đó cá nhân chiếm lĩnh được các kinh nghiệm xã hội của loài người để hình thành nhân cách của mình. Trong quá trình giáo dục học sinh cần tổ chức các hoạt động gắn liền với thực tiễn cuộc sống, phát huy ảnh hưởng tốt, những mặt tích cực của môi trường xung quanh, hạn chế, khắc phục các ảnh hưởng tác động tiêu cực đối với học sinh. Tạo điều kiện để học sinh tham gia trong hoạt động thực tiễn ở môi trường nhất định, cải tạo môi trường, nhân cách của các em sẽ dần được hình thành và phát triển. 1.1.2. Môi trường làm việc Tác giả Lý Thị Kim Bình trong “Môi trường làm việc là điều kiện để cán bộ, công chức phát huy khả năng công tác” đã thể hiện trong quan điểm của mình là: “Môi trường làm việc là một khái niệm rộng bao gồm tất cả những gì có liên quan, ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động và sự phát triển, nâng cao năng lực công tác của mỗi cá nhân, cán bộ, công chức”[2]. Môi trường làm việc đối với cán bộ, công chức được tiếp cận là môi trường bên trong, bao gồm cơ sở vật chất, tinh thần, chế độ chính sách, mối quan hệ giữa lãnh đạo đối với nhân viên và giữa nhân viên với nhân viên trong một cơ quan, tổ chức, đơn vị. Môi trường làm việc tốt là một trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sự phát triển của cán bộ, công chức cũng như quyết định đến chất lượng, hiệu quả hoạt động của cơ quan, tổ chức, đơn vị. Xây dựng môi trường làm việc tốt là một trong những nội dung, nhiệm vụ hàng đầu mà cơ quan, tổ chức hay đơn vị phải quan tâm thực hiện; có môi trường làm việc tốt thì mỗi cá nhân cán bộ, công chức mới có điều kiện làm việc tốt, phát huy khả năng của mình, chung sức thực hiện nhiệm vụ của đơn vị. Bên cạnh đó, cơ quan, đơn vị cần tạo những điều kiện cần thiết để cán bộ, công chức tiếp cận với môi trường bên ngoài về trình độ công nghệ, khoa học - kỹ thuật… nhằm theo kịp với tình hình kinh tế, xã hội đang ngày một phát triển. 8
Môi trường làm việc là sự kết hợp yếu tố con người và các phương tiện vật chất để giúp con người làm việc đạt năng suất, chất lượng và hiệu quả. Môi trường làm việc được nhìn nhận theo hai khía cạnh: vật chất và phi vật chất. Về phương diện vật chất là những điều kiện thực tế mà chúng ta đang làm việc trong đó đóng một vai trò quan trọng như: ánh sáng, không khí, thiết bị được sử dụng tại công sở. Khung cảnh làm việc là một trong những yếu tố tự tạo nằm trong phương diện vật chất của môi trường. Về phương diện phi vật chất là: bầu không khí tâm lý, truyền thống tổ chức, văn hóa công sở, phong cách lãnh đạo…Các yếu tố trên kết hợp lại hình thành môi trường làm việc. Môi trường vật chất: Bố trí văn phòng, nơi làm việc ngăn nắp, gọn gàng, khoa học, hợp lý, thuận lợi cho việc thực hiện nhiệm vụ chung và của các thành viên trong cơ quan; điều kiện cơ sở vật chất bảo đảm được yêu cầu của công việc: diện tích phòng làm việc, môi trường làm việc không bị ô nhiễm, trang thiết bị máy móc phục vụ cho công việc, cây xanh, điều hòa nhiệt độ… Hiện nay, những yếu tố này chỉ được bảo đảm ở các cơ quan nhà nước tại các đô thị và một số cơ quan. Công nghệ thông tin được sử dụng trong công sở tạo điều kiện mở rộng tầm nhìn, học hỏi của cán bộ, công chức, là cơ sở để xây dựng chính phủ điện tử. Tuy nhiên, các công sở vẫn còn thực trạng quy hoạch xây dựng manh mún, nhỏ lẻ chưa phù hợp với sự phát triển của nền kinh tế - xã hội hiện nay. Môi trường văn hóa xã hội và tâm lý: Là hệ thống những giá trị hình thành trong quá trình hoạt động của công sở, tạo nên niềm tin, giá trị về thái độ của các nhân viên làm việc trong công sở, ảnh hưởng đến cách làm việc trong công sở và hiệu quả hoạt động của nó trong thực tế. Môi trường văn hóa - tâm lý được hình thành trong các mối quan hệ giữa cán bộ, công chức trong công việc; các chuẩn mực xử sự, nghi thức tiếp xúc hành chính; phương pháp giải quyết các xung đột trong tổ chức; hệ thống các quy chế và sự thực hiện quy chế; phong cách lãnh đạo, bầu không khí tâm lý trong tổ chức, truyền thống của tổ chức… Môi trường pháp lý: Cơ quan hành chính nhà nước được thành lập trên cơ sở luật pháp và dưới sự điều hành, quản lý trực tiếp của Nhà nước để tiến hành hoạt động trong một lĩnh vực nhất định. Hoạt động của các cơ quan 9
hành chính nhà nước cần phải chấp hành đúng pháp luật, thực hiện theo các quy chế được nhà nước cho phép. Các chế độ chính sách mang tính vĩ mô và tính vi mô tác động trực tiếp tới động lực làm việc của người lao động nói chung và động lực làm việc của giáo viên nói riêng. Nội quy, quy chế hoạt động của nhà trường và quy chế chuyên môn tác động tới giáo viên trong quá trình làm việc. Môi trường vật chất, môi trường tinh thần và môi trường xã hội trong các trường tiểu học là các yếu tố có tác động rất lớn đến quá trình dạy học của giáo viên và quá trình học tập của học sinh. Môi trường vật chất là không gian diễn ra quá trình dạy học gồm có đồ dùng dạy học như bảng, sách vở, nhiệt độ, ánh sáng, âm thanh, không khí; môi trường tinh thần, môi trường xã hội là thái độ và hành vi ứng xử thể hiện sự tôn trọng của nhà quản lý đối với giáo viên, giáo viên với đồng nghiệp, giáo viên với học sinh, các tập thể giáo dục trong trường đối với giáo viên; mối quan hệ giữa giáo viên với học sinh, học sinh với học sinh, giữa nhà trường, gia đình và xã hội, mối quan hệ giữa cán bộ quản lý giáo dục và giáo viên trong nhà trường. Như vậy có thể nói, môi trường làm việc có ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến chất lượng giảng dạy của giáo viên nói riêng và kết quả học tập của học sinh và sự hình thành nhân cách của học sinh nói chung. Trong chương trình giáo dục phổ thông mới, việc cải thiện môi trường làm việc càng có ý nghĩa hết sức quan trọng để đáp ứng yêu cầu mới nhằm nâng cao chất lượng giáo dục một cách thực sự. Từ các cơ sở lý luận về môi trường làm việc [3], văn hóa nhà trường, môi trường làm việc trong nhà trường gồm có các thành tố cơ bản sau đây [16],[33]: - Phải có một nhà trường với hai thành tố cơ bản trong nhà trường là môi trường vật chất trong nhà trường và môi trường văn hóa trong nhà trường. Môi trường làm việc trong nhà trường là môi trường làm việc dành cho cán bộ, giáo viên, nhân viên trong nhà trường với mục đích cao nhất là vì sự phát triển của người học. Trong đó: Môi trường vật chất trong nhà trường: Mặt bằng, khuôn viên, sân chơi bãi tập, trường lớp học, nhà làm việc, phòng thiết bị, thư viện, phòng học bộ môn, phương tiện, thiết bị, công cụ dạy học, có nguồn lực tài 10